Кенесары Қасымов: ұлттық-азаттық күрес және қазақ хандығын қайта қалпына келтіру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 3 бет
Таңдаулыға:

Кенесары хан (1802-11347 жж. )

Казақ халқының патшалық Ресейге, Қоқан және Хиуа хандықтарына қарсы жүргізген ұлт-азаттық күресін басқарушы. .

1827 жылдан бастап Абылайдың ұрпақтары қазақ хандығын патшалық Ресей өзгісінен босату жолындағы күресте белсенділік танытты. Кененің әкесі Қасым мен үлкен ағасы Саржан бастаған жасақтар орыс ауылдары мен керуеңдеріне шабуыл жасап тұрды, казақ ауылдарын отарлық бұғаудан бостатты. Міне, солардың жолын жалғастырушы Кенесары Қасымов та мемлекет тәуелсіздігінің өте маңызды іс екенін халық санасына құюда қыруар еңбектер атқарды, Мемлекет мүддесін қорғау жолында жауды жеңіп, тәуелсіздікке қол жеткізу үшін халықты біліктілікпен басқару көп септігін тигізетінін ол жете түсінді.

Кенесары Қасымов өз айналасына ең адал кеңесшілер мен батырларды, халық арасынан отарлық езгіге қарсы күрестегі ең беделді, белсеңді азаматтарды топтастыра білді.

Қиын-қыстау шақтары ортақ мүдде - ұлттың азаттығы үшін осындай әрекетке баруынын өзі ұлылық емес пе?! Патшаның "бөліп ал да, билей бер" деген саясаты қазақ даласына кеңінен таралуы елдің қатты наразылығын туғызуы оның жақтастарын көбейтуі заңды еді. Сонымен бірге, Кенесарыға қарсы шыққан рулар да болды.

1841 жылы Кенесары Касымов хан сайланды, оның саясатының басты мақсаты казақ хандығын қайта қалпына келтіру болды. Кенесары мемлекетті басқаруда шариғаттың негізін ережелерін енгізді, сонымен бірге, билер сотын қалпына келтірді. Мемлекет пен оның әскерін нығайту жолдарын жетік білетін хан мұсцылмандық кұқықр ежелерін бекітті. Салық саясаты да оны тиімді жолмен жинауға бағытталды.

Кенесары қатаң төртіп пен басқару принциптеріне негізделген Абылай атасының саясатын жүргізді. 1846 жылы Ресей жасақтары мен отаршылдыққа бойсұнған қазақ сұлтан-дарының әскери құрылымдары оны Кіші және Орта жүздер аумағынан ығыстырды.

Кенесары қолы алғашқы әрекетін 1838 жылдың көктемінде Ақмола бекінісін қоршап, өртеуден бастады. Қамал бастығы әскери старшина Карбышев пен Ақмола аумағының аға сұлтаны Қоңыркұлжа Құдаймендин төнген ажалдан құтылып кетті. Кенесары енді Торғайға бет бұрды. Кенесары Қасымов патша өкілдеріне жазған хаттарыңда бұл әрекетін Ресей шекараларына жақындауға ұмтылу, сол арқылы келіссөз процестерін- женілдету дел түсіндірді. Шын мәнінде батырдың негізгі мақсаты - 1836-1838 жылдары Исатай Тайманов бастаған ұлт-азаттық көтерілісі болып еткен Кіші жүзді жалпы халықтық көтеріліске қосу болды.

1841 жылы Кенесары хан тағына отырғаннан кейін, көтеріліске катысушылар әскери қимылын үдете түсті, олар қоқаңдықтардың елеулі күштері бекінген Жүлек, Акмешіт, Жаңақорған, Созақ камалдарын қоршауға алды.

Кенесары езінің басты мақсаты - азаттыққа қол жетізу үшін ортақ жауға қарсы үш жүздің күш біріктіре күрес жүргізуі керек екенін түсінді. Алайда ұлт-азаттық күрестің 1844- 1845 жылдары карқыны үдей түскен кезенде де казақтардың басы толық біріктіеді. Көтерілістің бас кезінде-ақ казақтар қарама-қарсы екі топқа бөлінді: бірі Кенесары жағында болса, екіншісі патшаның жүргізген саясатын қолдады.

Кенесары Қасымов хан, саясаткер, дипломат ретінде қазақтың үш жүзі руларының едәуір бөлігін өз туы аст :на біріктіре алды. Оның әскерінің жалпы саны кейде 2000 адамға дейін жетті. Халықтың бас көтеруіне Орта жүздің көптеген сұлтандары мен билері қосылды.

Кенесары бастаған халық көтерілісінің ауқымы кең ( ш-ды, ол XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың басындағы азаттық жолыңдағы өзге қозғалыстардан қазақ рулары көп қоныстанған негізгі аудаңдарды камтуымен ерекшеленді. Кенесары мемлекет құрылымына көп көңіл бөлді, енді басқаруда жаңа құрылымдар мен ережелер енгізді, сонымен бірге істен шығарылған құрылымдарды қайта калпына келтірді. Әскер қатарыңда қатаң тәртіп орнатты. Әскерді ұзақ дала соғыстарына бейімдеу үшін мындықтар мен жүздіктерге бөліп, басқару құрылымын құрды. Ол қажет ақпараттарды жеткізіп тұратын тыңшыларына да сүйеді, саяси күрес пен дипломатияның тиімді әдістерін қолданды. Мемлекеттің ішкі саясатын хан өзі қатаң бақылауға руаралық кақтығыстардың жолын кесті.

Үш жүзді!ң қазақтарының біріккен ұлт-азаттық қозғлысы Ресейді катты аландатты. 1843 жылы 27 шілдеде Николай I империя кұрамындағы қазақ хандығын. карсы ең көлемді әскери қозғалыстарға рұқсат беретін басқа мемлекет болмауъі тиіс деген карарға қол қойды.

Бір кезеңде патша әскерлерімен және ымыраға келмес сұлтаңдармен күрес жүргізген Кеңесары 1843-1844 жылдары біраз жеңістерге қол жеткізсе де, шегінуге мәжбүр болды. Шегіне келе, Кенесары қырғыз жеріне шекаралас Ұлы жүздің аумағына орналасты. Ханның келесі бағыты қырғыз халқын орыс отаршылдығына қарсы ортақ күреске көтеру болды, алайда ол манаптар тарапынан күшті тойтарысқа тап болды, Кенесары Касымов Тоқмақ маңындағы екі жақтың күші тең емес шайқаста қаза болды.

Кенесары Касымовтың сіңірген тарихи еңбегі - ол казақ халқының салт-дәстүрін сақтай отырып, оны бостандықпен тәуелсіздік жолыңдағы күреске жұмыддырды. Кенесары ханның саясаты және идеологиясы ұлттың даму жолындағы өзекті мәселелерді шешуге бағытталды.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.