Оқыту мен тәрбие байланыс
1.Педагогика пәні және оның категориялары. Қоғам дамуының қазіргі
кезеңіндегі педагогикалық міндеттер. Педагогика деген сөз, көне грек
тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүруші, баланы жетектеп мектепке апарушы
деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, “Педагогика” термині гректің екі
сөзінен: “пайс” - балалар және “эгейн” - баланы басқыру, тәрбиелеу
жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта
тәрбиеленеді. Педагогика -бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ
тәрбиесі жайындағы білім. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау тәрбиесі
кеңей түсуде. Сондықтан “педагогика -бала тәрбиесі жайындағы ғылым”, -деп
шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылми таным саласы – тәрбие. Педагогика
қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика -жалпы
адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал тәрбие – жастарды әлеуметтік өмірге және
еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогикалық ұғымдардың бірі – тәрбие.
Тәрбие ұғымы кең мағынада “Тәрбиеші тәрбиелейді, кең мағынада “Өмір
тәрбиелейді” деп қолданудың тәрбие жайлы ұғымды анықтауға зор мәні бар.
Тәрбие – педагогикалық кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары
– мұғалім, педагог, тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты
процесс.
Білім беру – табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке
адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын тұңғыш рет педагогикаға енгізген И. Песталоцци.
Білім беру – оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастың
дамуына ықпал жасайтын процесс.
Оқыту -білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты бір текті процесс:
1.Оқытушы оқушыға білім беріп, іскерлік дағдыға үйретеді. 2. оқушы
таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игереді
және оларды өмірде қолданады.
Педагогиканың пайда болуы қоғамның жас ұрпақты тәрбиелеудің тиімді
жолын табу мақсатынан және де өндірісті дамыту талабынан туған. Тәрбие
ұрпақ пен ұрпақты байланыстыратын дәнекер болып саналады. Педагогика ғылымы
ұзақ тарихи даму жолынан өтті.
Алғашқы педагогикалық ой-пікірлер ертедегі шығыс елдерінің
философиялық жүйесінде дамып, кейін біртіндеп өз алдына жеке ғылым болып
дами бастады.
Н.К.Крупская (1869-1939) кеңестік педагогика ғылымын дамытуға зор
үлес қосып, еңбек және политехникалық білім беру, идеалық – саяси тәрбие
мәселелерін ғылыми теориялық негізде талдады. Н.К.Крупская айырықша көңіл
бөлген мәселерінің бірі – оқыту теориясы. Сонымен қатар кеңес мектебінде
оқушылардың өзін-өзі басқарудағы мақсаты мен міндеттерін белгіледі. Оның
еңбектерінде отбасы тәрбиесі, балалардың қоғамдық ұйымдарын қоғамда алатын
рөлі және міндеттері көрсетілді.
Көрнекті кеңес педагогы А.С.Макаренко (1888-1939) жастарды қайта
тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу – тәрбие жұмысын
жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
Макаренконың тәрбие мен оқу жайлы еңбектері, оның жеті томдық
педагогикалық шығармаларында жинақталған. Олар: Ата-аналар кітабы,
Балаларды тәрбиелеу жайлы дәрістер, Тәрбие жұмысын ұйымдастыру
әдістемесі, Кеңестік мектеп тәрбиесінің мәселелері, Педагогикалық
поэма, Мұнара үстіндегі тулар. Бұл еңбектерін Макаренко тәрбиенің
мақсаттар мен міндеттерін, әдістері мен негізгі принциптерін балалар ұжымы
мен оқушыға қойылатын біріңғай педагогикалық талаптарды зерттеп, жинақтады.
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский (1918-1970) өзінің педагогиалық
жүйесінде әрбір оқушының жеке басының жан-жақты дамуының, дара
ерекшеліктерінің, бейімділігінің, қызығушылығының, т.б. қабілеттерінің
жетілуіне бағытталған оқу-тәрбие процесін ұйымдастырды. Павлыш орта
мектебі, Балаға жүрек жылуы, Ұжымның құдіретті күші, Мектептің жас
директорымен сырласу, Ұлы мақсат т.б. құнды еңбектері арқылы
В.А.Сухомлинский жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің ұлы ісінің
жалғастырушысы болды.
2. Мектепте білім беру мазмұны, құрылымның негіздері. Қазіргі білім
беру концепциялары.
Дидактиканың жеке ғылым саласы ретінде қарастыратын мәселері – білім
беру және оқыту. Білім беру – адамның жүйеленген білімді, білікті және
дағдыларды меңгеру, ақыл-ой мен сезімдерін дамыту, дүниетаным мен таным
үрдістерін қалыптастыру үрдісі мен нәтижесі.
Білім беру мазмұнына әсер ететін бірнеше факторлар бар:
1) Қоғамның білімді адамға қоятын әлеуметтік, кәсіби, мәдени талаптары;
2) Білім беру мазмұнының оқушылардың психологиялық мүмкіндіктері мен даму
деңгейлеріне сәйкес келуі;
3) Білім беру мазмұнының ғылыми принципті қанағаттандыруы;
4) Тұлғаның өзінің білім алу қажеттілігі.
Бағыттары бойынша білім беру екіге бөлінеді: жалпы білім беру және
кәсіптік білім беру.
Жалпы білім беру деңгейлері: мектепке дейінгі дайындық, бастауыш мектеп,
негізгі жалпы білім беру, жалпы толық орта білім беру.
Бастауыш мектептегі білім беруде – оқу, жазу, есеп және оқи білуге
үйрету, аяқталмаған орта білім беру мектебінде – ғылыми негіздері бойынша
білімдер қалыптастыру, толық орта мектепте – білімдерді тереңдету,
оқушылардың қызығушылықтары, қабілеттіктеріне сәйкес білімдер қалыптастыру
және кәсіби өзін өзі анықтауға дайындау міндеттері жүзеге асырылады.
Кәсіби білім беруде белгілі бір кәсіптік салаға сәйкес іс-әрекетке
қатысты білім, біліктер меңгеріліп, белгілі кәсіби білікті маман дайындау
басты міндет болып табылады. Бұл бағыттағы білім беру мазмұнына жалпы білім
беретін пәндермен қоса арнайы кәсіптік білім беру пәндері де кіреді.
Кәсіптік білім беру деңгейлері бойынша бастапқы, орта, жоғары және жоғары
оқу орынан кейінгі білім алу болып бөлінеді.
2003 жылы қабылданған ҚР-ның 2015 жылғы дейінгі білім берудегі
конципциясы: мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, орта білім беру, орта
білім кейін кәсіби білім беру, жоғары білім беру, жоғары оқудан кейін білім
беру деңгейлерін қамтып, үздіксіз білім беру идеасын іске асыруды
қарастырады. Осы құжатқа сәйкес үш сатыдан тұратын: бастауыш білім беру (4
жылдық), негізгі білім беру (6 жыл), орта білім беру (2жылдық) 12-жылдық
орта білім беруге көшу қарастырылған. Сонымен бірге соңғы сатының: бейімдеп
оқыту, техникалық және кәсіби білім беру атты екі түрі болуы мүмкін.
Орта білімнен кейінгі кәсіби білім беру орта бөлікің мамандандырылған
кадырларды дайындауға арналған. Жоғары білім беруге инновациялық
технология, кіріктірілген интенсивті ғылыми – зерттеушілік әрекетін
ендіруді қаастырған. Жоғары білім беруге бакалавриат, жоғары оқу орынынан
кейінгі білім беру – магитратура және доктараньура кіреді.
Концепцияда білім берудің мақсаты – жай ғана білім, іскерлік және
дағдының жиынтығы емес, негізгісі тұлғалық, әлеуметтік және кәсіби
құзырлық, бүгінгі тез өзгермелі дүниеде ақпаратты өз бетінше тауып, талдап
және тиімді пайдалана білу, ұтымды және тиімді жұмыс істеп, өмір сүру деп
ерекше атап өтілген.
3. Нақтылық принципі және оны педагогикалық зертеулерде қолдану.
Оқытудың тиімділігін, сапасын жақсарту үшін оқушылардың білімдерінің
берік болуы даусыз. Бұл принцип көптеген тәжірибелік және теориялық
заңдылықтарға сүйенеді: оқушылардың білім мазмұнын меңгеруі мен танымдық
дамуы, оқу процесінің өзара байланысты екі жағы; білім нақтылығы оқушының
мұғалімге, оқу пәніне, жалпы оқуға деген субъективті қатынасына тәуелді;
оқушылардың білім беріктілігі оқытудың ұйымдастырылуы, түрі, әдістері,
уақыты арқылы қамтамасыз етіледі; қызықты және маңызды материал ұзақ әрі
нақты есте сақталады.
Нақты принципті іске асыру үшін мұғалім бірнеше ережелерді орындауы
қажет.
- Оқушылар білімдерін сабақтар барысында; тақырып, тарауды оқыту
аяқталған жағдайда; тоқсан мен оқу жылының басында, соңында қайталауды
үнемі ұйымдастыру;
- Қазіргі мектеп жаттаудан ойлауға көшуіне байланысты оқушылардың жадын
зорламай, білімді санасы мен сезімдерімен қабылдауды үйрету;
- Жақсы түсінбегенді оқушының есінде сақтауына жол бермей, тек саналы
білімді жадында сақтату;
- Оқуға, білімге ынта-ықлас, қызығушылық, мұғалімнің өзіне сенімі болса,
оқушылардың оқу таным әрекеті ерікті, қуанышты болу білімдері нақты
сақталады;
- Логикалық түрде берліген, алынған, қайталанған білімдер мен біліктер
байланыссыз ақпаратпен салыстырғанда нақты екенін ұмытпау;
- Оқушылардың алған білімдерін нақтылығын нығайтудың әртүрлі әдіс-
тәсілдерін (сезімге толы әңгіме, заманауи көрнекіліктер, техникалық
құралдар, оқу ойындары, пікір таластар) іске асыру;
- Жаңа оқу материалын ескі, таныс ақпаратпен байланыстыру;
- Оқушыларды өз білімін алу мен тексеруге бейімдеу.
Оқытуды аталмыш ережелеге бағындыру – оқушылар білімінің ұзақ уақыт бойы
есте сақталуын, сол білімді өз өмірінде пайдалануды қамтамасыз ету.
4. Педагогикалық үрдістің негізгі сипаттамаларының мәні, заңдылығы және
болжамдығы.
Қойылған мақсатқа жету үшін тұлға дамуын ұйымдасқан түрде жүргізу қажет.
Басқаша айтқанда, белгілі бір нәтижеге жету үшін тәрбиге мұғалімдер мен
оқушылардың өзара әсерлесуі біріктірілген, басқарылатын үрдіс пішінін беру
керек. Мұндай үрдісті оқу-тәрбие немесе педагогикалық үрдіс деп атайды. Бұл
үрдіс алдын ала белгіленген өзгерістерге, тәрбиеленуші қасиеттері мен
белгілерін түрлендіруге алып келеді. Педагогикалық үрдіс – тәрбиешілердің
әлеуметтік тәжірбиесі тәрбиеленуші тұлғасының қасиеттеріне айналатын өзара
әсерлесуі.
Педагогикалық үрдіс мәні оқыта отырып тәрбиелеу, тәрбиелеп ортырып
оқыту өрнегіне сәйкес анықталады. Яғни тәрбиеші оқыта отырып та, сыныптан
тыс жұмыстар жасата отырып та білім беру мен тәрбиеу міндеттерін жүзеге
асыру қажет.
Педагогикалық үрдістің құбылыс ретіндегі бірқатар маңызды білгілері бар.
Педагогикалық үрдістің негізгі белгілері: 1) қос жақты іс-әрекет; 2) өзара
байланыста жүреді; 3) мақсатты, мазмұнды ұйымдасқан түрде жүреді; 4)
мақсатқа қол жеткізу формалары мен әдістері арқылы сипатталады.
Педагогикалық үрдістің заңдылықтары – педагогикалық үрдіс құбылыстары мен
аспектілері арасында объективті өмір сүретін қайталанып тұратын, тұрақты,
мәнді байланыстар.
Заңдылықтар: ішкі және сырқы болып бөлінеді.
Педагогикалық үрдістің жалпы заңдылықтары:
1. Тәрбие мен әлеуметтік байланысы.
2. Оқыту мен тәрбие байланыс.
3. Тәрбие мен іс-әрекет байланысы.
4. Тәрбие мен тұлға белсенділігі байланысы.
5. Тәрбие мен қарым-қатынас байланысы.
5.В.А.Сухомлинскийдің педагогикалық мұраларындағы гуменитарландыру мен
гуменизм мәселері.
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский (1918-1970) өзінің педагогиалық
жүйесінде әрбір оқушының жеке басының жан-жақты дамуының, дара
ерекшеліктерінің, бейімділігінің, қызығушылығының, т.б. қабілеттерінің
жетілуіне бағытталған оқу-тәрбие процесін ұйымдастырды. Павлыш орта
мектебі, Балаға жүрек жылуы, Ұжымның құдіретті күші, Мектептің жас
директорымен сырласу, Ұлы мақсат т.б. құнды еңбектері арқылы
В.А.Сухомлинский жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің ұлы ісінің
жалғастырушысы болды.
В.А.Сухомлинский Жастарды адамгершілікке тәрбиелеудің проблемаларын
зерттеді. Сухомлинский еңбектері басты да күрделі міндеттерді шешу – барлық
жастарға орта білім беруге раналған. Педагогиканың мұндай күрделіде маңызды
міндеттері – компелекстік түрде, мектеп практикасы арқылы, мектептің
қазіргі жағдайына байланысты шешіліп, нәтижесі тез арада тарап кетті. Бұл
халықтық педагогиканың үлгісіне сүйенеді. Ол халықты нағыз тірі құрал
ретінде педагогикалық даналықтың көзіне айналдыра отырып зерттеді.
Білім беру мен оқыту органикалық талдаудың көзі, дамыған сезім мен
ақылдың бірлігін, халық пен адамның үзіліссіз білім алуының қалыптасқан
сұранысы. Сухомлинский өзінің көптеген еңбектерінде ең маңызды ой-пікірі –
педагогтың мынадай екі мәселесін шешуге арналады. Біріншіден, оқушылрға
білім қорын жинақтауға мүмкіндік беру. Екіншіден, оқушыларға ұдайы, барлық
өмір бойы өз білімін толықтырып отыруға әсіресе, адамзат мәдениетінің
қазынасын тиімді пайдалануға үйрету. Оның айтуынша, білім беру
творчествалық процесс – адамның, жеке тұлғаның қалыптасуы өмірлік
толастамайтын ағымды, тасқынды процесс. Оқыту, білім беру, тәрбие бір-
бірімен тығыз байланысты, бірін-бірі толықтырып, кезек пен кезек жалғасып
отыратын тарихи процесс. Сухомлинский: Адам білім арқылы жұмыс істеуге
үйренуі – адамгершіліктің ең жоғарғы мұраты деп тұжырымдады.
6.Педагогикалық озық тәжірбиені енгізу, оны таратудың принциптері мен
әдістері.
Жаңа енгізілімдер немесе инновациялар адамның кез келген кәсіби қызметіне
тән, сондықтан оларды зерттеу, талдау және енгізу объектісіне айналуы заңды
да. Инновациялар өздігінен тумайды, олар жекелеген мұғалімдердің және бүтін
бір тұжырымдардың ғылыми ізденістерінің, өзат педагогикалық тәжірибесінің
нәтижесі болып табылады.
Педагогикалық жүйелерді қайта құру методологиялық нұсқамалардың көп
астарлы үйлесімдеріне бағынады. Бұл ретте барлық қайта құру әрекеттерінің
методологиялық дерективалары оларды іске асыруға бағытталған. Педагогикалық
жүйедегі бірде бір реформа, бірде-бір қайта құру, оларды методоголгиялық
жағынан қамтамасыз етпейтінше, яғни педагогика методологиясының
директиваларын бұлжытпай сақтамайынша, табысқа жете алмайды.
Методологиялық нұсқаманың, яғни жоғарыда айтылғандай, директиваның өз
технологиясы бар, оны орнықтыру үшін біраз күш-жігер жұмсау қажет.
1. Өлшем аппаратын және реформалауға жататын педагогикалық жүйе
жағдайының өлшеуіштерін әзірлеу.
2. Педагогикалық жүйені реформалаудың қажеттігін анықтау үшін оның
сапасын жан-жақты тексеру және бағалау.
3. Озық сипатқа ие педагогикалық шешімдердің үлгілерін іздестіру ескіні,
тиімсіз нәрсені ауыстыруға келген жаңа енгізілімдерді үлгілеу үшін де
пайдалануы мүмкін.
4. Практиктердің емес, ғалымдардың шығармашылық шешімдері сақталған
ғылыми бөлімді жан-жақты талдау.
5. Педагогикалық жүйенің жаңарған учаскесінің инновациялық үлгісін
жобалау.
6. Реформаның атқарушылық интерпретациясы – педагогикалық құрылымды қайта
құру методологиясын келесі нұсқамасы.
7. Еңбекті өзгертудің белгілі заңын іс жүзінде асыруды пысықтау.
8. Жаңаны өмірге енгізудің алгоритмін құру.
9. Кәсіби лекцияға жаңа ұғымдар енгізу немесе бұрынғы кәсіби сөздікті
қайтадан ой елегінен өткізу.
10. Педагогикалық жүйені жалған жаңашылдықтан қорғау – педагогика
методологиясының аса маңызды ережелерінің бірі.
Білім берудегі инновациялық процестердегі мәнін түснудің негізінде
педагогиканың аса маңызды екі проблемасы – озат педагогикалық тәжірибені
зерттеу – қорыту және тарату.
Педагогикалық ғылымның жетістіктерін өмірге енгізу оқу-тәрбие
мекемелері мұғалімдерінің, тәрбиешілері мен басшыларының қалың бұқарасының
жаңа педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін, солардың негізінде жасалған
практикалық ұсынымдарды және оларды қолдану әдістерін меңгеруді көздейді.
Енгізу ғылыми ашылымдарды насихаттауға және ғылыми ұсынымдарға оң
көзқарасты қалыптастыруға есептелген қарапайым таратудан осынысымен
ерекшеленеді. Енгізілімге ғылыми педагогикалық ұсынымдардың және озат
тәжірбие мазмұнының осы кезеңі үшін қоғамдық бар іріктеудің әлеуметтік
бағыттылығы тән.
Педагогика ғылымының жетістіктерін өмірге енгізудің бастапқы кезеңі
мынадай жағдайларды қамтитын оған алдын ала дайындық болып табылады: мектеп
басшалары мен педагогикалық ұжымның жаңаны қабылдауға және меңгеруге деген
моральдық – психолгиялық дайындығы, педагогикалық ұсынымдарды таңдау,
олардың мәнін түсіндіру және мектептегі істің нақты жағдайына салыстырмалы
талдау жасау, мұғалімдердің алда тұрған жұмыстың қажетті тәсілдерін
меңгеруі және басқалар.
Озат педагогикалық тәжірибені насихаттау, тарату және пайдалану ұсынымдық
сипатта болады, оның тәжірибе нәтижелерін міндетті түрде қодану жөніндегі
шаралар жүйесін білдіретін енгізудегі айырмашылығы әркімнің өз бастамасының
негізінде жүзеге асырылады.
Озат педагогикалық тәжірибенің пәрменділігінің негізі, мұғалімдерді
мектептің алдына қойылған міндеттерді ойдағыдай шешуге ықпал ететін оқу мен
тәрбинің жаңа әдістерін іздестіруде кездесуі мүмкін кездейсоқтықтар мен
қаталектерден сақтандыратын, педагогикалық ғылым мен мектеп практикасының
органикалық өзара іс-әрекеті болып табылады.
7.Қазіргі қоғамдағы білім беру мен тәрбиелеудің әлеуметтік қызметтері.
Әлеуметтік қызмет оқу үрдісіне қатысушылар арасындағы қатынастарды
қамтиды. Мұнда әлеуметтік өзара байланыстар – бағыттылық, оқытудың
әлеуметтік мазыздылығы т.с.с. бейнеленеді.
Әлеуметтік заңдылықтар:
- Индивиттің дамуы ол тікелей немесе жанама қарым-қатынаста болатын
барлық басқа индивиттердің дамуымен байланысты;
- Дидактогения (мұғалімнің оқушыларға дөрекі қатынасы) тұтастай алғанда
әрбір оқушының оқыту тиімділіген төмендетеді.
8. Оқу-тәрбие үрдісіндегі пәнаралық байланыс.
Оқу-тәрбие – екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім мен оқушылардың
бірлескн іс-әрекетін, мұғалім тарапынан оқушы іс-әрекетіне басшылық етуді,
жоспарлауды, ұйымдастыруды, басқаруды талап етеді.
Дидактиканың негізін салушы чех педагогы Я.А.Коменский (1592-1670). Оның
1632 жылы шыққан Ұлы дидактика кітабында оқыту мақсаты, әдістері,
процестері, сынып сабақ жүйесі туралы жазылды. Ол басты мақсат – адамшылық,
оған жету жолы – білім беру және оқыту деп саналады. Көп емес, өмірге
керекті білімдерді беруге шақырып, оны түсіндіру үші жаттығу, тәжірибелік
әдістерді қолдануды ұсынды. Оқушыны жақсы сезімге бөлейтін әдістердің
пайдалылығын дәлделдеді. Я.А.Коменский саналылық және белсенділік,
көрнекілік, жүйелілік және сабақтастық, жаттығу және түсініктілік
принциптерін ұсынды. Коменский сынып - сабақ жүйесін терең зерттеді. Жақсы
ұйымдастырылған мектеп заңдары деген еңбегінде сынып сабақ жүйесінің
бөліктерін атады.
9. Педагогикалық зерттеу әдіснамасы мен әдебиет көздеріне шолу.
Зерттеу әдістемесінің дайындығы ғылыми ісденіс логикасына орай
жүргізіледі. Бұл әдістеме өте күрделі де сан қилы қызметтермен байланысты
нысан болған білімдену процесін аса жоғары шынайлықпен зерттеуге мүмкіндік
беретін теориялық және эмпирикалық әдістер тобынан құралады. Педагогикалық
зерттеу әдістерінің әдіснамадан өзгешелігі – бұл педагогикалық құбылыстарды
зерттеу олар жөніндегі ғылыми ақпараттарды жинақтап, заңдылықты
бсайланыстар, қатынастарды анықтау, оның нәтижесінде ғылыми теория
қалыптастыру мақсатымен жүргізілетін іс-әрекет жолдарымен тәсілдерінің өзі.
Әдебиет көздерін оқып білу зерттеудің құрамдас және бөлінбейтін бөлігі
болып табылады. Бұл кез келген ғылыми іс-әрекеттің алғашқы кезеңі.
Зерттеуші ғылымның осы саласында оған дейін қандай мәселелер зерттелгенін
анықтау үшін зерттеу мәселесінің бұрынғы мен қазіргі жай-күйін және оған
қатысы бар барлық мәселелерді түсіну үшін таңдап алған тақырыбы бойынша
әдебиеттермен танысуы қажет.
Зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді білу зерттеуші мәдениетінің, оның
ғылыми адалдығы мен зерттеу нәтижелерінің құндылығының шарты болып
табылады. Ғылымның зерттелеіп отырған саласының жай-күйі мен дамуын тану
үшін зерттеуші әртүрлі педагогикалық бағыттар, көзқарастар, ғылыми
мектептер, отандық және шетелдік баспаналардың арасынан өзіне керекті
әдебиетті таңдап алып, көптеген авторларға ортақ және білім беру
процесіндегі заманға сай тенденцияларды анықтайтын жалпыны табуы қажет.
Әдебиеттерлі зерттеу кезінде оларға талдау жасау, оларды салыстыру,
теңестіру, жалпығы ортақ ғылыми әдістерді анықтау сияқты жұмыстар
жүргізіледі, ол қоршаған болмысты тануда үлкен рөл атқарады.
10. Іс-әрекет және қарым-қатынас тұлғамен, ұжымды дамытудың факторы
ретінде.
Іс-әрекет – бұл қарым-қатынас, ұжымның өздігінен жұмыс істеуі және даму
процесінің көзі, нақты мақсатқа жету. Іс-әрекеттің барысында қарым-қатынас
дамиды.
Қарым-қатынас – адамға адам қажеттіліктерін қанағаттандыру. Педагогикалық
ұжымның міндеті жеке адамның басқа адамдармен қарым-қатынасын оны қуанышты
көңіл-күйге бөлейтіндей етіп орнату. Ұжым өмірінде гуманистік қатынас
ерекше орын алады. Негізгі белгілері:
- Сергектік, ширақтық, белсенділік, қайырымдылық, ұжым мүшелерінің
достық бірлігі, бір-біріне ілтипатты болу, өзара жәрдем беру;
- Балалар арасында бақталастық, өз қамын көздеушілік, тұйықтық,
бөлектенушіліктің болмауы;
- Басқа ұжымдарға жолдастық көмек беруге дайын тұру.
Гуманистік қатынас – ұжымдағы балалардың арасындағы байланыстарды
дамытудың құралы.
Ұжымда балалардың іс-әрекеті және қарым-қатынасы процесінде жеке адам
аралық қатынас жүйесі, өзара жауапкершілік және тәеуелділік қатынасы,
гуманистік қатынас балалардың дамуымен қалыптасуына әсер етеді.
11. Саралап оқыту мен тәрбиешінің ғылыми педагогикалық негіздері.
Саралап оқытуды қоладанған мұғалім, әрбір оқушының мүмкіндіктерін және
талап-тілектерін ескереді. Саралап оқытудың мақсаты – оқушылардың білім
балуға деген қызығушылығын ояту. Саралап оқытуда оқыту мазмұны өзгертілуі,
оқушыларға әдістемелік көмек беріледі.
Саралап оқыту үшін мұғалім оқушының оқу іс-әрекетіне, оқу материалын
қабылдауға дайындығын тексеріп, жаңа оқу материалын меңгеру кезінде оқушы
кездесетін қиыншылықтарды алдын ла біліп, оқушыларға, топқа тапсырмалар
әзірлеп, оқытудың тиімділігін үнемі талдап отырады.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты қоғамның
шығармашылық интелектуалдық, кәсіптік әлеуетін қалыптастыруға, қоғамның
әрбіп мүшесінің мүмкіндіктерін барынша толық пайдалануға ұмтылуға
мақсаткерлікпен әсер ету.
Психологиялық тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – әрбір адам
басқа адамды дамытудың шарты және құралы болатын, оқушы – мұғалім
жүйесіндегі субъект – субъектілік қатынастарға көшуге қолайлы жағдай жасау.
Бұл қатынастардың негізінде мұғалім мен оқушының олардың өзін-өзі дамытуын
қамтамасыз ететін бірлескен нәтижелі іс-әрекеті жатыр.
Дидактикалық тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – тұлғаны
нивелирлеуге қарсы әрекет ету мақсатымен оқушылардың жеке қабілеттерін
ескере отырып ұйымдастырылатын оқыту әдістерінің нысандары мен құралдарының
жиынтығын іске асыру арқылы әрбір оқушының қызығушылығы мен
қабілеттіліктерін дамыту, қасиеттерін ашу үшін оңтайлы жағдай туғызу. Бұл
мақсатқа жетудің маңызды құралы оқушыларға таңдау мүмкіндігін беру болып
табылады.
Әдістемелік тұрғыдан алғанда, саралар оқытудың мақсаты – мектептің пісіп
жетілген проблемаларын оқытуды сырттай және іштей саралауға негізделген
жаңа әдістемелік жүйе жасау арқылы білім стандарттарын сақтай отырып шешу.
12.Зерттеу мәселелерін таңдау мен негіздеу. Педагогикалық мәселенің пайда
болу факторы мен көздері: Педагогика саласындағы зерттеулер – бұл білім
заңдылықтары, оның құрылымы мен механизмдері, мазмұны принциптері мен
технологиясы жөніндегі жаңа мәліметтерді алуға бағытталған ғылыми ізденіс
процесі және оның нәтижесі. Педагогикалық зерттеулердің міндеті – деректер
мен құбылыстарды түсіндіру және оларды алдын ала болжастыру.
Зерттеу тақырыбы шешімі қалтқысыз табылуы қажет, өте күрделі де қоғамдық
маңызға ие болған проблемалармен ұштасқан әлеуметтік тапсырыс нақты
тақырыптың негіздеме дәйегін талап етеді. Ал бұл, өз кезегінде, қойылған
мәселенің ғылым аймағында зерттелу дәрежесінен туындайды.
Проблема нақтыланыпі өрнектелгеннен соң,зерттеу нысанын таңдау кезеңі
келеді. Нысанға педагогикалық процесс, педагогикалық процестің бір саласы
немесе қайшылықтарымен жүз берген қандай да педагогикалық қатынас алынуы
мүмкін. Басқаша айтсақ, өз ішінде нақты не әлі де күмәнді қайшылықтарды
қамтып, проблемдік ситуацияларды туындатқан жағдайлардың баршасы нысан
есептелінеді. Зерттеу дені (предмед) – нысан бөлшегі, бір тарапты, яғни бұл
түбегейлі зеттеуді қажет еткен нысанның теориялық не практикалық тұрғыдан
өте маңызды сапа қасиеттері, қырлары мен сырлары.
13. Тұлғаны персоналдандыру және әлеуметтендіру мәселелері.
Тұлғаның дамуында әлеуметтенудің маңызы да ерекше зор. Әлеуметтену ұғым
ретінде адамның қоғаммен өзара әсерлесуін сипаттайды.
Ал әлеуметтену ұғымының толық мғынасы екі бағыттағы көзқарастар негізінде
түсіндіріледі.
Бірінші бағыттағы американ әлеуметтанушылары (Т.Парсонс, Р.Мертон)
әлеуметтенудің мағынансын биологиядағы ағзаның орта жағдайларына
бейісделуі идеасына сәйкес әлеуметтік факторларға сәйкес анықталатын
бейімделуі деп қарастырылады.
Екінші бағыттағы гуманистік психология өкілдері (А.Оллпорт, А.Маслоу,
К.Роджерс) әлеуметтенуді мен – тұжырымдаманың өзіндік жандануы, тұлғаның
өзінің әлеуеті мен шығармашылық қабілеттіліктері дамуы өзін-өзі дамытуы мен
өзін бекітуге теріс әсер ететін ортаның теріс әсерін жою арқылы жүретін
үрдерісі деп қарастырады.
Қазіргі кездегі орыс педагог-ғалымдары (И.С.Кон, А.В.Мудрик, Б.Д.Парыгин)
көбінесе бірінші бағыттағы пікірге басымдау назар аударады.
Әлеуметтену – бұкіл өмір сүру барысында жүретін үздіксіз үдеріс. Ол
кезеңдерге бөліне жүреді. Кезеңдерге бөлуге әлеуметтену еңбек іс-әрекетінде
тиімді жүзеге асырылады деп есептейді.
Еңбек іс-әрекетіне қатынасы бойныша келесі әлеуметтену кезеңдерін бөлуге
болады:
- Еңбекке дейінгі; бұл кезеңнің өзі екіге бөлінеді: ерте әлеуметтену
кезеңі – туылғаннан мектепке дейінгі кезең; жастық шақтық әлеуметтену
– мектеп, колледж, ЖОО-да оқу кезеңі;
- Еңбектік кезең шекарасын бөліп көрсету қиын, себебі адамның еңбек іс-
әрекетіне барлық аралау уақытын қамтиды;
- Еңбектен кейінгі кезең адамның еңбек іс-әрекетін тоқтатумен
байланысты.
А.В.Мудриктің анықтауы бойынша әлеуметтендірудің факторлары үш топқа
бөлінеді:
- макрофакторлар планетаның барлық тұрғындарының әлеуметтенуіне әсер
етеді;
- мезофакторлар – ұлттық белгісі, өмір сүру орны мен типі, жаппай
коммуникация желісі бойынша анықталатын адамдар тобы;
- микрофакторлар нақты адамдарға тікелей әсер етеді.
Әлеуметтік топтардың тұлғаның дамуна әсері әр түрлі. Мектеп жасына
дейінгі отбасылық, жасөспірім және жастық шақта – құрбыларының, ал кемелдік
шақта еңбек немесе кәсіби ұғымдардың әсері басым болуы мүмкін .
Адамның бүкіл өмірінде тұрақты әлеуметтендіру факторлары бар. Олар: ұлт,
менталитет, этнос.
14. А.С:Макаренко еңбектерінің педагогикалық мәні.
Педогогикалық поема, Мұнара үстіндегі ту, Ата-аналар кітабы т.б.
еңбектерінің авторы. Теәрбие теориясын ұжымдарда және ұжым арқылы жасап
іске асырды. Ол балалар ұжымын педогогикалық басқарудың принциптерін
ұсынды. Еңбек тәрбиесінің әдістемелігін жасау баланы отбасында тәрбиелеу
және оны қалыптастыру проблемаларын зерттеді.
Балаларды тәрбиелеу туралы лексиялар балаларды отбасында тәрбиелеу
жөніндегі өте маңызды ғылыми және көркем әдебиет болып есептеледі. Бұл
еңбектер ата-аналар арасында жүргізілетін педогогикалық үгіт-насихат
жұмысынан бастап оны өрістетуге және бүкіл тәрбие жұмысының құлаш жаюында
ерекше рөл атқарады. От басы үлкен аса жауапты жұмыс, бұл жұмысты ата-
аналар басқарады. Бұл үшін адам қоғам алдында өз бақыты және балалар
алдында жауап береді-деді Макаренко. Ол жеке тұлғаны дамыту оның қоғамдық
рөлі туралы көптеген жұмыс істеген педогог. Оны айтуынша Жеке түлғаны
дамытудың жолдары –ұжымшылдық, еңбексүйгіштік, жоғары адамгершілік, биік
саналылықты осыларды тұтас жиынтық негізінде жүргізу деді. А.С.Макаренко
тағылымы ұжымды сатылы қалыптастырудың егжей-тегжейлі технологиясынан
тұрады. Ол ұжымның өмір сүру заңын былай түсіндіреді. Қозғалыс- ұжымның
өмір сүру формасы; тоқтау – оның жойылу формасы. Әйгілі педагог ұжымның
даму принциптерін анықтады (ашықтық, тәуекелшілдік, перспективалық) ол 3
перспективаға бөлді:
Жақын- еренгі серуен, яғни ұжым мүшелерінің жеке қызуғушылығынан туындайды.
Орташа- уақыт бойынша алыстау ұжымдық оқиғаның жобасы.
Алыс- ұзақ уақытқа көзделген үлкен мағыналы, маңызды талаптарға қол
жеткізуге арналған мақсат.
А.С.Макаренко ұжым аралық қарым-қатынасқа көп көңіл бөлді.
Қалыптасқан ұжымның ерекше белгілері ретінде ол мыналарды ескерді:
- үнемі сергектік, іс-әрекетке дайындық;
- өзіндік қадірін сеіну;
- мүшелерінің достық бірлігі;
- әр мүшенің өз қауіпсіздігін сезінуі;
- іс-қимыл әрекет белсенділігі;
- дер кезінде ұстамдылыққа әдеттенуі, қөңіл шапулары мен тілдесудегі өзіне
шек қоя білуі.
15.Зерттеудің гипотезасы және жетекші идеясы.
Педагогикалық зерттеу көпшілік қабыдаған әдіснамалық тиектерге орай
жүргізіледі. Педагогикада олардың қатарына зерттелуге тиіс проблема,
тақырып, нысан және оның дені, мақсат, міндеттер мен болжамдар, қорғалуы
тиіс идеялар кіреді.
Зерттеу мақсаты, обьекті және деніне сәйкес, әдетте болжамды ( гипотезаны)
тексеру мен дәйектеуге арналған зерттеу міндеттері белгіленеді. Гипотеза-
бұл шынайылылығы әрі дәлелденуі қажет теориалық негізі бар болжамдар
жиынтығы.
16. Тұлганың дүниетанымын реттеу және оның мәселелері.
Дүниетаным- бұл ақиқатты дүниеге және ондағы адамның алар орнына, оны
қоршаған болмысына жіне өз-өзіне қатынасына деген жүйесі, с.қатар
адамдардың осы көзқарастар арқылы қалыптасқан негізгі өмірлік ұстанымдары,
наным-сенімдері, мақсат-мұраттары, таным мен қызмет принциптері, құндылық
бағыттары. Дү-ды қалыптастыру – тек жеке тұлғаның ғана емес, с.қатар
белгілі бір әлеуметтік топтың, қоғамдық таптың жетілуінің ерекше
көрсеткіші. Дү-м – қоғамдық сананың жалпы және жоғарғы түрі б.табылады.Ол
өз түрлеріне тән бірнеше элементтерінен қалыптасады ( филасофия, ғылым,
эстетика т.б.). Осылардың ішінде филасофиялық, ғылыми, саяси, адамгершілік
және эстетикалық көзқарастар. Оқушылардың ғылыми дү-мы тұтас пед. Процесте
қалыптасады. Дәл осы жерде ғылыми білімдерді меңгеру жүйесі мен оларды
тәжірибиеде пайдалану, бұрынғы кездегі мәдени мұралармен, қазіргі ғылым
негіздерімен оқушыларды қаруландыру құралы болса дү-дық білімдерді терең
сенімге айналдыру оқушылардың іс-әрекет және мінез-құлық принциптеріне
айналады, қоғамдық бағыттарын анықтайды, іс-әрекетке дайындығын және
өмірлік ұстанымын қалыптастырады.
17.Оқыту үрдісінде оқушылардың ( студенттердің) танымдық іс-әрекетін
белсендіру жолдары.
Қазіргі кезде оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендірудің әртүрлі
амал тәсілдері өңделді. Солардың ішіндегі ең маңыздылары:
1. Іс-әрекеттік тәсіл – оқушылардың танымдық әрекеттік субъектісі
ретінде қарастыруды көздейді. Іс-әрекеттік амал-тәсілдері негізіне
әрекет теориясы жатады. Оқыту процесін ұйымдастырушы мұғалім үшін
іс-әрекеттің құрылымын білу өте маңызды. Оның негізгі компонеттері:
мотивтері, мақсаты, міндеттері, мазмұны, құралдары, түрлері,
әдістері және амалдар нәтижесі. Бұл дегеніміз мұғалімнің көптеген
құралдары арқылы оқушының әсерлі қызығушылығына, ой-еңбегіне,
тұлғалық тәжірибелік шамасына әсер ету қажет.
2. Гумандық психология мен педагогиканың идеяларындағы тұлғалық –
бағдарлық тәсіл. Тұлғалық-бағдарлық оқыту жағдайында мұғалім
оқушылардың танымдық өзіндік әрекетін негізгі ұйымдастырушысы.
Қазіргі кезде тұлғалық-бағдарлық оқыту нұсқалық бағдарламалармен,
дифференциялды әдістермен, шығармашылық, үй тапсырмаларымен
оқушылардың оқудан тыс іс-әрекетін ұйымдастыру түрлері арқылы
жүзеге асырылады.
3. Оқыту прцесіндегі зерттеушілік тәсіл – алдынғыларымен тығыз
байланысты. Дәл соны жүзеге асыру оқушылардың нәтижелі өзіндік
танымдық әрекетімен қамтамасыз етіледі, ойлау қабілетін дамытады,
өзіндік білім алуға дайындайды. Оқушыларды зерттеушілік ізденіс
жұмыстарына тарту үшін әртүрлі эверестикалық әдістер қолданылады.
Проблемалық оқыту – зерттеушілік ізденіс – танымдық іс-әрекеттің
маңызды құралы. Оның мәні оқыту процесінде ерекше жағдаят туғызу, яғни
оқушы қатынаспай қалмайды, мұғалімнің көрсеткен бағытына сүйеніп қана
қалмайды. Пробемалық жағдаятта оқушының меңгерген білімі мен алдынғы
шешілетін міндетінң оның білетін шешімлері мен оны шешу міндеттері
арасында қарама-қайшылық айқындалады. Бұған пікір таластар,
эвристикалық әңгімелер, проблемаық баяндау және т.б. қолданылады.
4. Алгоритм деп оқыту тәсілі негізіне белгілі бір міндеттерді
орындауға қатаң нұсқаулар қажет. Алгоритмдеу программалап оқытумен
тығыз байланысты. Оның мәні нақты хабарламаның таңдауынан тұрады.
Ал оқушыға өз мөлшерінде беріліп отырады.
5. Оқытуды компьютерлеу. Адамның танымдылығының құралы ретінді ЭВМ-ның
қолданылуы, білімді пайдалану мен жинақтаудың мүмкіндіктерін
кеңейтеді, ойлау әрекетінің жаңа формаларын дамытуға жағдай
жасайды, оқыту процесін қарқындандырады.
6. Қазіргі мектепте диференциялдап оқыту кең көлемде қолданылады. Бұл
тәсілдің қиыншылығы – білім бағдарламасын, дағды мен біліктілікті
пәндік жүйеде әрқайсысын мегеру керек. Бұл жерде маңызды тәсілдің
аясы оқушылардың әртүрлі білімінің дамуының көкейкесті деңгейіне
сүйену, сонымен бірге жақын арадағы дамудың зонасын біртіндеп
әрқайсысын жетілген білімнің жаңа тәсілдерін меңгеріп алу.
7. Ұжымдық танымдық әрекет негізіндегі тәсіл. Оқушылардың ұжымдық
танымдық әрекеті – бұл оқушылардың біріккен іс-әрекеті оқушылар
ортақ тапсырма орындауда өз істерін үйлестіріп, жұмысты өзара бөліп
әркімнің міндетін мұғалім ұйымдастырып беретін, яғни іскерлік
тәуелділік жағдай пайда болады, білімді меңгеруде өзара қарым-
қатынас ұйымдастырылады, аса бағалы тәжірибе алмасу жүреді.
18.Ғылыми педагогикалық зерттеулердің негізгі кезеңдері.
Зерттеудің кезеңдері:
І кезеңде зертеуші өз пәні бойынша бұрын жазылған әдебиеттерге шолу жасап
қай тақырып бойынша озат тәжірибеден алынған оқу-тербие үлгілері бар екенін
анықтап, оларды қолданады, егер білім сапасы көтерілмесе онда оқушының
қандай жеке тұлғалық сапаларын өзгерту керектігін анықтап іс-шаралардың
жоспарын жасайды.
ІІ кезең зерттеуге дайындық. Бұл кезеңдегі зерттеушінің міндеттері:
1) Зерттеуге қатысатын оқушылардың санын анықтау.
2) Зерттеу өтетін мектепті, сыныпты таңдап алу.
3) Зерттеудің кезеңдерін белгілеу.
4) Оқушылармен әңгімелесу.
5) Сынып туралы пән мұғалімдерінің пікірін білу.
6) Жаңа әдістеменің жарамдыған білу үшін зертханалық эксперимент өткізу.
7) Оқушылардың үлгірімінде және тәртібінде болған оң өзгерістерді айтуға
негіз болатын өлшемднрді белгілеу.
ІІІ кезең зерттеуді өткізу. Зерттеу өтетін сынып оқушыларының бастапқы
деңгейін білу үшін пән мұғалімінің сабағын бақылау, оқушылардың іс-
әрекетін, реакцияларын күнделікке жазу, кемшіліктерін анықтау, өз
қорытындыларының шындыққа сәйкестігін білу үшін мұғаліммен әңгімелесу,
мұғалімнен балалар туралы ақпарат алу т.б. жұмыстар жүреді. Оқушылардың
беллілі бір сапасын; зейінділігеі, есте сақтау қабілетін, тәртібін, т.б.
қалыптастыру үшін шаралар жүйесін жоспарлап, мұғалім семинарына қатысу,
оқуш-ң білім деңгейін, тәртібін сабаққа қатысуын т.б. бақылау өткізу.
ІV кезең зеттеулердің нәтижелері мен гипотезаларын салыстыру.
Зерттеу оның нәтижелерін талдаумен аяқталады. Талдау кезінде гипотезаның
дұрыс және қате жерлері айтылады. Ол үшін зерттеуші өзінің жетістігін
зерттеудің басындағы оқушылардың деңгейімен салыстырады. Неге нәтиже
бұрынғыдан да төмендесе, онда эксперименттің пайдасының жоқ болғаны. Ал
оқушылардың 80-90 пайызының деңгейінде болса онда зерттеудің пайдасы бар.
19.Қазіргі ғалымдардың еңбегіндегі дидактика мәселелері.
Дидактика ұғымы біраз уақатқа дейін педагогика ұғымымен қатар
қолданылып келеді. Бұл ұғымды алғаш ғылымға ендірген неміс педагогі В.Ратке
(1571-1635) өзінің Дидактикадан қысқаша есеп немесе ратехияны оқыту өнері
деген дәрістер курсында қолданды. Дәл осыдай мағынада атақты Ұлы
дидактика еңбегінде Я.А.Коменский де қолданды. Шығу негізі бойынша
дидактика терині грек тілінде didaktikos үйретуші, didasko зерттеуші
деген мағынаны білдіреді. Сондықтан Коменский Дидактиканы ъарлығын барлық
нәрсеге үйрету өнері деп анықтады және оның құрамында жан-жақты
моральдылық бағытындағы құлықтарды қалыптастырудың қажетті жағдайы ретінде
тәрбиенің де оқытудың да мәселелерін қарастырды. Педагогика ғылымы дамуына
сәйкес бірте-бірте дидактика білім беру мен оқыту теориясы мәселелеріне
зейінді көбірек шоғылландырды. Дидактиканың әлемдік деңгейде дамуына үлес
қосқандар И.Ф.Гербарт, И.Г.Песталоций, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, В.Лай
болды.
ХІХ-ХХ ғ-да Ресей елінде П.Ф.Каптеров, Н.К.Крупоская, Ш.Т.Шатский, П.П.
Блонский т.б. дидактика мәселелерн зерттеді. Ал кеңестік дәуірде
П.Н.Грузев, Е.Я.Голант, Л.В.Занков, Б.П.Есипов, М.Н.Скаткин т.б. ғалымдар
дидактика саласы дамуына өз үлесін қосты. Дидактиканың қазіргі кездегі
өзекті мәселелерін қарастырушылар қатарында В.В.Краевский,
В.И.Заквязинский, И.Я.Лернер, М.И.Махмутовты,И.Т.Огородников, С.П.Барановты
атауға болады.
Олардың өзекті мәселелері: оқыту әдісін тиімді қолдана білу, оларды
жетілдіру және қәзіргі әдістер.
И.Я.Лернер Оқыту әдістері бұл білім мен танымдық тәсілдермен,
практикалық әрекеттермен қамтамасыз ететін оқушылардың танымдық әрекеттерін
ұйымдастыру тәсілі
И.Т.Огородников: Мұғалімдер қолданатын щқыту әдістері оқушыларға
білім беру және олардың танымдық әрекеттерін басқару тәсілімен
түсіндіріледі, оқушылардың қолданатын оқытатын әдістерін білу, үйрену және
дағдылану тәсілдерімен түсіндіріледі
Дидактикалық әдіс- бұл оқытушы мен оқушының белгілі шеңбердегі
есепті шешу үшін, жетістіктерге қол жеткізудегі педагогикалық қағидалар мен
диалектикалық өзара байланысты және өзара негізделген әрекеттерінің
реттеуші принциптерінің жүйесі ( М.И.Махматова)
Оқыту әдістері- жеке оқушының білімі, тәрбиесі, дамуынан шығатын оқ
материалын теориалық және практикалық жағынан меңгеру түрлері (
С.П.Боранов)
20. Тәрбие әдістерінің жалпы сипаттамалары мен түрлері.
Тәрбие әдісі дегеніміз – оқушылардың тұлғалық қасиеттерін
қалыптастыруға бағытталған тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара
байланысты педагогикалық жұмыс тәсілдері. Әдістерді мұғалім тәрбиені
мақсатына, мазмұнына, балалардың жас ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне
қарай іріктейді. Әдістер тәрбие мақсатына жетуге, оқушыларды қоғамдағы
тәртіп ережелерін үйретуге, дамдармен қарым-қатынас жасауға, олардың жақсы
тәжірбиесін алуға көмектеседі. Сипатына қарай топтастырылған тәрбие
әдістері: сендіру, жаттықтыру, мадақтау және жазалау, іс-әрекетті
ұйымдастыру, оқушының тәртібіне ықпал ету әдістері. Қазіргі кезде тәрбие
әдісін жіктеудің 11-ден астам түрі бар. Солардың ішінде Т.Е.Конникова,
Г.И.Шукина, В.С.Сластенин жасаған тәрбие әдістері жіктеуінде бірізділік
байқалады. Осыған орай тәрбие әдісі төрт топқа ажыратылады.
- Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер;
- Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін қалыптастыратын әдістер;
- Тәртіпке іс-әрекетке ынталандыратын әдістер;
- Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі бақылау,
ұйымдастыру және өзіне өзі баға беруді, ұйымдастыруды жүзеге асыру
әдістері.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері: этикалық әңгіме, әңгімелесу,
пікір талас, лекциялар, өнеге, көндіру.
Қоғамдық мінез-құлықты қалыптастыру және оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыру: педагогикалық талап әдісі, жаттығу, ойын.
Тәрбие әдістерінің үш тобы: тәрбиеленушілердің мінез-құлықтары мн іс-
әрекеттерін ретке келтіру дер кезінде түзету және ынталандыру қызметін
атқаратын әдістер: мадақтау, жазалау, жарыс.
Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері:педагогикалық бақылау.
21.Ғылыми педагогикалық зерттеудің теориясы мен міндеттері
Ғылыми зерттеуге тән нәрсе, сол мәселеде үйлестірілген сұрақ және болжамдау
белгілі бір жобаланған жауап ретінде бейнеленеді. Осыдан зерттеудің
міндеттері шығады: зерттеу пәнінің теориясын негіздеу және зерттеудің
теориялық моделін жасау,эмперикалық тәжірибені меңгеруді анықтаушы
эксперимент және педагогикалық шындықты қайта құруды қамтамасыз ету
қалыптастырушы эксперимент.
Қойылған міндеттерді шешу зерттеушінің соған сай ғылыми қолданбалы
әдістерді қолданудан талап етеді. Теориялық және теориялық қолданбалы
міндеттерді шешу үшін – теориялық деңгейде әдістер қолданылады. Теориялық
қолданбалы және қолданбалы сипаттағы міндеттерді шешу үшін: бақылау,
әңгімелесу, анкеталық педагогикалық құжаттарды оқып танысу, эксперимент
қолданылады.
Ғылыми зерттеулердің басты белгісі қолданылатын терминдердің
біртектілігі болып табылады,себебі басынан бастап, басты ұғымға қандай
мағына мән берілетіндігі не туралы екендігі айқын болуы керек.
Бір терминді бірнеше мағынада қолдануға болмайды. Бұның маңыздылығы
сонда, зерттеу пәнінің ғылымдық сипаттамасы сезілетін құбылыстың мәнін
мазмұнды ашып көрсетудің оның теориялық моделін жасаудың кепілі болады.
Соңғысы арқылы зерттеу құбылыстарының нақтылы педагогикалық шындықтағы
жағдайын және практикалық іс - әрекет үшін берілетін нұсқаулардың
тиімділігі бағаланады, олар практика үшін қажетті әдістемелік материалдар
мен нұсқаулар пакеті ретінде болашақ педагогикалық іс- әрекеттер жобасында
қаланады.
22. Таным теориясы оқыту мен тәрбиелеудің әдістемелік негізі ретінде.
Оқудың теориялық - әдіснамалық негізі – материалистік таным теориясы
(гносеология). Бұл теорияға орай әлем шынайы, адам санасынан тыс жасайды,
бірақ оны танып білуге болады. Таным бұл қоршаған болмыстың, оның
элементтерінің белсенді ақыл-ой және көңіл-күй іс-әрекеттерімен олардың
нәтижесі, яғни білім; жалпыланған теория, заңдар мен ғылыми ұғымдардың
санада бейнеленуі.
Таным теориясы оқу танымына тікелей қатысты. Білім игеру әрқашан
таныммен байланысты келеді. Оқудың міндеті – табиғат, қоғам және адамның
психикалық процестерінің даму заңдылықтарын оқушы санасына өткізу.
Таным мен оқу арасында жалпы ортақтастық көп. Оқушы қоршаған дүниені
тану арқылы дамиды, кемелденеді. Оқу жұмысын таным істерінің өзінше бір
формасы ретінде қарастыруға болады. Таным мен оқу ортасында болатын маңызды
ерекшеліктер:
- таным – бұл қоғамдық тарихи категория. Көптеген ғасырлар бойы
ғалымдар табиғат, қоғам және адам ақыл-ойының біршама заңдылықтарын ашты.
Яғни ғалымдар жаңалықты тұңғыш күйінде таниды, сондықтан да ондай таным
толық болмайды. Ал оқу процесінде оқушылар бұрыннан белгіліні жаңалық деп
қабылдайды. Ғылым жинақтаған түсінік, ұғым, деректерді игереді. Оқу
барысындағы таным міндетті түрде, мейлі тікелй не жанама, мұғалім болуын
керек қылады, ал ғалым тұлғааралық қатынастарды көбіне қажет етпейді.
- жаңалықтар ашуға арналған таным процесі ұзақтық кезеңдік ғылыми
ізденістерді қажет етеді. Ал оқу процесінде белгіліні қайтадан ашып, игеру
жолы қысқа әрі мұғалім шеберлігімен жеңілдетіледі;
- таным процесі материалдық не рухани нысандарды қабылдауды талап
етеді де, ал олардың шынайлылығын практика дәлдеуі тиіс. Оқу барысында
мұғалім білім игеру процесі бөліктерін ауыстыруы және оны практикалық
ептілік, дағдыларымен кезектестіріп немесе біріктіріп жүргізуі мүмкін.
Сонымен, таным мен оқу процесі арасында қаншалықты ортақтастық болса,
соншалықты айырмашылықта бар. Оқу процесі оқушының психикалық іс-
әрекеттерінде жүріп жататын заңдылықтар негізінде өзіне ғана тән ішкі
қисындылық (логика) бойынша орындалады.
24. Педагогикалық зерттеуде сапалық белгілері мен сандық көрсеткіштер
Педагогикалық зерттеуде сапалық белгілері мен сандық көрсеткіштерді
айқындау үшін кибернетикалық және математикалық әдістерді енгізу керек. Бұл
әдістер әртүрлі педагогикалық құбылыстардың өзара сандық байланыстарын,
олардың өлшемін, сапалық ерекшеліктерін айқындау үшін қолданылады. Бұл үшін
әртүрлі көрсеткіштерді, мысалы, оқушының сабаққа қатысуын, алған бағаларын
мектепте таза, жинақты жүруін, т.б. белгілі уақыт ішінде қалай өзгеруі
тіркеу, тәртіпке келтіру немесе реттендіру, яғни, бөліп отыру жүйелі
жүргізіледі.
Педагогикалық зерттеулерде математикалық әдістерді қолдану эксперименттік
зерттеулердің сандық деректеріне статистикалық өңдеу жасау үшін қажет.
25. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін гуманитарландыру,
демократияландыру мәселелері.
Республикада соңғы жылдары байқалған білім беруді жаңарту өзара
байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
кезеңіндегі педагогикалық міндеттер. Педагогика деген сөз, көне грек
тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүруші, баланы жетектеп мектепке апарушы
деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, “Педагогика” термині гректің екі
сөзінен: “пайс” - балалар және “эгейн” - баланы басқыру, тәрбиелеу
жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Адам өмір бойы тәрбиеленеді және қайта
тәрбиеленеді. Педагогика -бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ
тәрбиесі жайындағы білім. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау тәрбиесі
кеңей түсуде. Сондықтан “педагогика -бала тәрбиесі жайындағы ғылым”, -деп
шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылми таным саласы – тәрбие. Педагогика
қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика -жалпы
адам тәрбиесі жайындағы ғылым. Ал тәрбие – жастарды әлеуметтік өмірге және
еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі.
Педагогикалық ұғымдардың бірі – тәрбие.
Тәрбие ұғымы кең мағынада “Тәрбиеші тәрбиелейді, кең мағынада “Өмір
тәрбиелейді” деп қолданудың тәрбие жайлы ұғымды анықтауға зор мәні бар.
Тәрбие – педагогикалық кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары
– мұғалім, педагог, тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты
процесс.
Білім беру – табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке
адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын тұңғыш рет педагогикаға енгізген И. Песталоцци.
Білім беру – оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастың
дамуына ықпал жасайтын процесс.
Оқыту -білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты бір текті процесс:
1.Оқытушы оқушыға білім беріп, іскерлік дағдыға үйретеді. 2. оқушы
таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игереді
және оларды өмірде қолданады.
Педагогиканың пайда болуы қоғамның жас ұрпақты тәрбиелеудің тиімді
жолын табу мақсатынан және де өндірісті дамыту талабынан туған. Тәрбие
ұрпақ пен ұрпақты байланыстыратын дәнекер болып саналады. Педагогика ғылымы
ұзақ тарихи даму жолынан өтті.
Алғашқы педагогикалық ой-пікірлер ертедегі шығыс елдерінің
философиялық жүйесінде дамып, кейін біртіндеп өз алдына жеке ғылым болып
дами бастады.
Н.К.Крупская (1869-1939) кеңестік педагогика ғылымын дамытуға зор
үлес қосып, еңбек және политехникалық білім беру, идеалық – саяси тәрбие
мәселелерін ғылыми теориялық негізде талдады. Н.К.Крупская айырықша көңіл
бөлген мәселерінің бірі – оқыту теориясы. Сонымен қатар кеңес мектебінде
оқушылардың өзін-өзі басқарудағы мақсаты мен міндеттерін белгіледі. Оның
еңбектерінде отбасы тәрбиесі, балалардың қоғамдық ұйымдарын қоғамда алатын
рөлі және міндеттері көрсетілді.
Көрнекті кеңес педагогы А.С.Макаренко (1888-1939) жастарды қайта
тәрбиелеудегі өзінің бай тәжірибесіне сүйеніп, оқу – тәрбие жұмысын
жүргізудің жүйелі теориясы мен әдістемесін құрды.
Макаренконың тәрбие мен оқу жайлы еңбектері, оның жеті томдық
педагогикалық шығармаларында жинақталған. Олар: Ата-аналар кітабы,
Балаларды тәрбиелеу жайлы дәрістер, Тәрбие жұмысын ұйымдастыру
әдістемесі, Кеңестік мектеп тәрбиесінің мәселелері, Педагогикалық
поэма, Мұнара үстіндегі тулар. Бұл еңбектерін Макаренко тәрбиенің
мақсаттар мен міндеттерін, әдістері мен негізгі принциптерін балалар ұжымы
мен оқушыға қойылатын біріңғай педагогикалық талаптарды зерттеп, жинақтады.
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский (1918-1970) өзінің педагогиалық
жүйесінде әрбір оқушының жеке басының жан-жақты дамуының, дара
ерекшеліктерінің, бейімділігінің, қызығушылығының, т.б. қабілеттерінің
жетілуіне бағытталған оқу-тәрбие процесін ұйымдастырды. Павлыш орта
мектебі, Балаға жүрек жылуы, Ұжымның құдіретті күші, Мектептің жас
директорымен сырласу, Ұлы мақсат т.б. құнды еңбектері арқылы
В.А.Сухомлинский жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің ұлы ісінің
жалғастырушысы болды.
2. Мектепте білім беру мазмұны, құрылымның негіздері. Қазіргі білім
беру концепциялары.
Дидактиканың жеке ғылым саласы ретінде қарастыратын мәселері – білім
беру және оқыту. Білім беру – адамның жүйеленген білімді, білікті және
дағдыларды меңгеру, ақыл-ой мен сезімдерін дамыту, дүниетаным мен таным
үрдістерін қалыптастыру үрдісі мен нәтижесі.
Білім беру мазмұнына әсер ететін бірнеше факторлар бар:
1) Қоғамның білімді адамға қоятын әлеуметтік, кәсіби, мәдени талаптары;
2) Білім беру мазмұнының оқушылардың психологиялық мүмкіндіктері мен даму
деңгейлеріне сәйкес келуі;
3) Білім беру мазмұнының ғылыми принципті қанағаттандыруы;
4) Тұлғаның өзінің білім алу қажеттілігі.
Бағыттары бойынша білім беру екіге бөлінеді: жалпы білім беру және
кәсіптік білім беру.
Жалпы білім беру деңгейлері: мектепке дейінгі дайындық, бастауыш мектеп,
негізгі жалпы білім беру, жалпы толық орта білім беру.
Бастауыш мектептегі білім беруде – оқу, жазу, есеп және оқи білуге
үйрету, аяқталмаған орта білім беру мектебінде – ғылыми негіздері бойынша
білімдер қалыптастыру, толық орта мектепте – білімдерді тереңдету,
оқушылардың қызығушылықтары, қабілеттіктеріне сәйкес білімдер қалыптастыру
және кәсіби өзін өзі анықтауға дайындау міндеттері жүзеге асырылады.
Кәсіби білім беруде белгілі бір кәсіптік салаға сәйкес іс-әрекетке
қатысты білім, біліктер меңгеріліп, белгілі кәсіби білікті маман дайындау
басты міндет болып табылады. Бұл бағыттағы білім беру мазмұнына жалпы білім
беретін пәндермен қоса арнайы кәсіптік білім беру пәндері де кіреді.
Кәсіптік білім беру деңгейлері бойынша бастапқы, орта, жоғары және жоғары
оқу орынан кейінгі білім алу болып бөлінеді.
2003 жылы қабылданған ҚР-ның 2015 жылғы дейінгі білім берудегі
конципциясы: мектепке дейінгі тәрбие және оқыту, орта білім беру, орта
білім кейін кәсіби білім беру, жоғары білім беру, жоғары оқудан кейін білім
беру деңгейлерін қамтып, үздіксіз білім беру идеасын іске асыруды
қарастырады. Осы құжатқа сәйкес үш сатыдан тұратын: бастауыш білім беру (4
жылдық), негізгі білім беру (6 жыл), орта білім беру (2жылдық) 12-жылдық
орта білім беруге көшу қарастырылған. Сонымен бірге соңғы сатының: бейімдеп
оқыту, техникалық және кәсіби білім беру атты екі түрі болуы мүмкін.
Орта білімнен кейінгі кәсіби білім беру орта бөлікің мамандандырылған
кадырларды дайындауға арналған. Жоғары білім беруге инновациялық
технология, кіріктірілген интенсивті ғылыми – зерттеушілік әрекетін
ендіруді қаастырған. Жоғары білім беруге бакалавриат, жоғары оқу орынынан
кейінгі білім беру – магитратура және доктараньура кіреді.
Концепцияда білім берудің мақсаты – жай ғана білім, іскерлік және
дағдының жиынтығы емес, негізгісі тұлғалық, әлеуметтік және кәсіби
құзырлық, бүгінгі тез өзгермелі дүниеде ақпаратты өз бетінше тауып, талдап
және тиімді пайдалана білу, ұтымды және тиімді жұмыс істеп, өмір сүру деп
ерекше атап өтілген.
3. Нақтылық принципі және оны педагогикалық зертеулерде қолдану.
Оқытудың тиімділігін, сапасын жақсарту үшін оқушылардың білімдерінің
берік болуы даусыз. Бұл принцип көптеген тәжірибелік және теориялық
заңдылықтарға сүйенеді: оқушылардың білім мазмұнын меңгеруі мен танымдық
дамуы, оқу процесінің өзара байланысты екі жағы; білім нақтылығы оқушының
мұғалімге, оқу пәніне, жалпы оқуға деген субъективті қатынасына тәуелді;
оқушылардың білім беріктілігі оқытудың ұйымдастырылуы, түрі, әдістері,
уақыты арқылы қамтамасыз етіледі; қызықты және маңызды материал ұзақ әрі
нақты есте сақталады.
Нақты принципті іске асыру үшін мұғалім бірнеше ережелерді орындауы
қажет.
- Оқушылар білімдерін сабақтар барысында; тақырып, тарауды оқыту
аяқталған жағдайда; тоқсан мен оқу жылының басында, соңында қайталауды
үнемі ұйымдастыру;
- Қазіргі мектеп жаттаудан ойлауға көшуіне байланысты оқушылардың жадын
зорламай, білімді санасы мен сезімдерімен қабылдауды үйрету;
- Жақсы түсінбегенді оқушының есінде сақтауына жол бермей, тек саналы
білімді жадында сақтату;
- Оқуға, білімге ынта-ықлас, қызығушылық, мұғалімнің өзіне сенімі болса,
оқушылардың оқу таным әрекеті ерікті, қуанышты болу білімдері нақты
сақталады;
- Логикалық түрде берліген, алынған, қайталанған білімдер мен біліктер
байланыссыз ақпаратпен салыстырғанда нақты екенін ұмытпау;
- Оқушылардың алған білімдерін нақтылығын нығайтудың әртүрлі әдіс-
тәсілдерін (сезімге толы әңгіме, заманауи көрнекіліктер, техникалық
құралдар, оқу ойындары, пікір таластар) іске асыру;
- Жаңа оқу материалын ескі, таныс ақпаратпен байланыстыру;
- Оқушыларды өз білімін алу мен тексеруге бейімдеу.
Оқытуды аталмыш ережелеге бағындыру – оқушылар білімінің ұзақ уақыт бойы
есте сақталуын, сол білімді өз өмірінде пайдалануды қамтамасыз ету.
4. Педагогикалық үрдістің негізгі сипаттамаларының мәні, заңдылығы және
болжамдығы.
Қойылған мақсатқа жету үшін тұлға дамуын ұйымдасқан түрде жүргізу қажет.
Басқаша айтқанда, белгілі бір нәтижеге жету үшін тәрбиге мұғалімдер мен
оқушылардың өзара әсерлесуі біріктірілген, басқарылатын үрдіс пішінін беру
керек. Мұндай үрдісті оқу-тәрбие немесе педагогикалық үрдіс деп атайды. Бұл
үрдіс алдын ала белгіленген өзгерістерге, тәрбиеленуші қасиеттері мен
белгілерін түрлендіруге алып келеді. Педагогикалық үрдіс – тәрбиешілердің
әлеуметтік тәжірбиесі тәрбиеленуші тұлғасының қасиеттеріне айналатын өзара
әсерлесуі.
Педагогикалық үрдіс мәні оқыта отырып тәрбиелеу, тәрбиелеп ортырып
оқыту өрнегіне сәйкес анықталады. Яғни тәрбиеші оқыта отырып та, сыныптан
тыс жұмыстар жасата отырып та білім беру мен тәрбиеу міндеттерін жүзеге
асыру қажет.
Педагогикалық үрдістің құбылыс ретіндегі бірқатар маңызды білгілері бар.
Педагогикалық үрдістің негізгі белгілері: 1) қос жақты іс-әрекет; 2) өзара
байланыста жүреді; 3) мақсатты, мазмұнды ұйымдасқан түрде жүреді; 4)
мақсатқа қол жеткізу формалары мен әдістері арқылы сипатталады.
Педагогикалық үрдістің заңдылықтары – педагогикалық үрдіс құбылыстары мен
аспектілері арасында объективті өмір сүретін қайталанып тұратын, тұрақты,
мәнді байланыстар.
Заңдылықтар: ішкі және сырқы болып бөлінеді.
Педагогикалық үрдістің жалпы заңдылықтары:
1. Тәрбие мен әлеуметтік байланысы.
2. Оқыту мен тәрбие байланыс.
3. Тәрбие мен іс-әрекет байланысы.
4. Тәрбие мен тұлға белсенділігі байланысы.
5. Тәрбие мен қарым-қатынас байланысы.
5.В.А.Сухомлинскийдің педагогикалық мұраларындағы гуменитарландыру мен
гуменизм мәселері.
Көрнекті педагог В.А.Сухомлинский (1918-1970) өзінің педагогиалық
жүйесінде әрбір оқушының жеке басының жан-жақты дамуының, дара
ерекшеліктерінің, бейімділігінің, қызығушылығының, т.б. қабілеттерінің
жетілуіне бағытталған оқу-тәрбие процесін ұйымдастырды. Павлыш орта
мектебі, Балаға жүрек жылуы, Ұжымның құдіретті күші, Мектептің жас
директорымен сырласу, Ұлы мақсат т.б. құнды еңбектері арқылы
В.А.Сухомлинский жас ұрпаққа тәрбие мен білім берудің ұлы ісінің
жалғастырушысы болды.
В.А.Сухомлинский Жастарды адамгершілікке тәрбиелеудің проблемаларын
зерттеді. Сухомлинский еңбектері басты да күрделі міндеттерді шешу – барлық
жастарға орта білім беруге раналған. Педагогиканың мұндай күрделіде маңызды
міндеттері – компелекстік түрде, мектеп практикасы арқылы, мектептің
қазіргі жағдайына байланысты шешіліп, нәтижесі тез арада тарап кетті. Бұл
халықтық педагогиканың үлгісіне сүйенеді. Ол халықты нағыз тірі құрал
ретінде педагогикалық даналықтың көзіне айналдыра отырып зерттеді.
Білім беру мен оқыту органикалық талдаудың көзі, дамыған сезім мен
ақылдың бірлігін, халық пен адамның үзіліссіз білім алуының қалыптасқан
сұранысы. Сухомлинский өзінің көптеген еңбектерінде ең маңызды ой-пікірі –
педагогтың мынадай екі мәселесін шешуге арналады. Біріншіден, оқушылрға
білім қорын жинақтауға мүмкіндік беру. Екіншіден, оқушыларға ұдайы, барлық
өмір бойы өз білімін толықтырып отыруға әсіресе, адамзат мәдениетінің
қазынасын тиімді пайдалануға үйрету. Оның айтуынша, білім беру
творчествалық процесс – адамның, жеке тұлғаның қалыптасуы өмірлік
толастамайтын ағымды, тасқынды процесс. Оқыту, білім беру, тәрбие бір-
бірімен тығыз байланысты, бірін-бірі толықтырып, кезек пен кезек жалғасып
отыратын тарихи процесс. Сухомлинский: Адам білім арқылы жұмыс істеуге
үйренуі – адамгершіліктің ең жоғарғы мұраты деп тұжырымдады.
6.Педагогикалық озық тәжірбиені енгізу, оны таратудың принциптері мен
әдістері.
Жаңа енгізілімдер немесе инновациялар адамның кез келген кәсіби қызметіне
тән, сондықтан оларды зерттеу, талдау және енгізу объектісіне айналуы заңды
да. Инновациялар өздігінен тумайды, олар жекелеген мұғалімдердің және бүтін
бір тұжырымдардың ғылыми ізденістерінің, өзат педагогикалық тәжірибесінің
нәтижесі болып табылады.
Педагогикалық жүйелерді қайта құру методологиялық нұсқамалардың көп
астарлы үйлесімдеріне бағынады. Бұл ретте барлық қайта құру әрекеттерінің
методологиялық дерективалары оларды іске асыруға бағытталған. Педагогикалық
жүйедегі бірде бір реформа, бірде-бір қайта құру, оларды методоголгиялық
жағынан қамтамасыз етпейтінше, яғни педагогика методологиясының
директиваларын бұлжытпай сақтамайынша, табысқа жете алмайды.
Методологиялық нұсқаманың, яғни жоғарыда айтылғандай, директиваның өз
технологиясы бар, оны орнықтыру үшін біраз күш-жігер жұмсау қажет.
1. Өлшем аппаратын және реформалауға жататын педагогикалық жүйе
жағдайының өлшеуіштерін әзірлеу.
2. Педагогикалық жүйені реформалаудың қажеттігін анықтау үшін оның
сапасын жан-жақты тексеру және бағалау.
3. Озық сипатқа ие педагогикалық шешімдердің үлгілерін іздестіру ескіні,
тиімсіз нәрсені ауыстыруға келген жаңа енгізілімдерді үлгілеу үшін де
пайдалануы мүмкін.
4. Практиктердің емес, ғалымдардың шығармашылық шешімдері сақталған
ғылыми бөлімді жан-жақты талдау.
5. Педагогикалық жүйенің жаңарған учаскесінің инновациялық үлгісін
жобалау.
6. Реформаның атқарушылық интерпретациясы – педагогикалық құрылымды қайта
құру методологиясын келесі нұсқамасы.
7. Еңбекті өзгертудің белгілі заңын іс жүзінде асыруды пысықтау.
8. Жаңаны өмірге енгізудің алгоритмін құру.
9. Кәсіби лекцияға жаңа ұғымдар енгізу немесе бұрынғы кәсіби сөздікті
қайтадан ой елегінен өткізу.
10. Педагогикалық жүйені жалған жаңашылдықтан қорғау – педагогика
методологиясының аса маңызды ережелерінің бірі.
Білім берудегі инновациялық процестердегі мәнін түснудің негізінде
педагогиканың аса маңызды екі проблемасы – озат педагогикалық тәжірибені
зерттеу – қорыту және тарату.
Педагогикалық ғылымның жетістіктерін өмірге енгізу оқу-тәрбие
мекемелері мұғалімдерінің, тәрбиешілері мен басшыларының қалың бұқарасының
жаңа педагогикалық зерттеулердің нәтижелерін, солардың негізінде жасалған
практикалық ұсынымдарды және оларды қолдану әдістерін меңгеруді көздейді.
Енгізу ғылыми ашылымдарды насихаттауға және ғылыми ұсынымдарға оң
көзқарасты қалыптастыруға есептелген қарапайым таратудан осынысымен
ерекшеленеді. Енгізілімге ғылыми педагогикалық ұсынымдардың және озат
тәжірбие мазмұнының осы кезеңі үшін қоғамдық бар іріктеудің әлеуметтік
бағыттылығы тән.
Педагогика ғылымының жетістіктерін өмірге енгізудің бастапқы кезеңі
мынадай жағдайларды қамтитын оған алдын ала дайындық болып табылады: мектеп
басшалары мен педагогикалық ұжымның жаңаны қабылдауға және меңгеруге деген
моральдық – психолгиялық дайындығы, педагогикалық ұсынымдарды таңдау,
олардың мәнін түсіндіру және мектептегі істің нақты жағдайына салыстырмалы
талдау жасау, мұғалімдердің алда тұрған жұмыстың қажетті тәсілдерін
меңгеруі және басқалар.
Озат педагогикалық тәжірибені насихаттау, тарату және пайдалану ұсынымдық
сипатта болады, оның тәжірибе нәтижелерін міндетті түрде қодану жөніндегі
шаралар жүйесін білдіретін енгізудегі айырмашылығы әркімнің өз бастамасының
негізінде жүзеге асырылады.
Озат педагогикалық тәжірибенің пәрменділігінің негізі, мұғалімдерді
мектептің алдына қойылған міндеттерді ойдағыдай шешуге ықпал ететін оқу мен
тәрбинің жаңа әдістерін іздестіруде кездесуі мүмкін кездейсоқтықтар мен
қаталектерден сақтандыратын, педагогикалық ғылым мен мектеп практикасының
органикалық өзара іс-әрекеті болып табылады.
7.Қазіргі қоғамдағы білім беру мен тәрбиелеудің әлеуметтік қызметтері.
Әлеуметтік қызмет оқу үрдісіне қатысушылар арасындағы қатынастарды
қамтиды. Мұнда әлеуметтік өзара байланыстар – бағыттылық, оқытудың
әлеуметтік мазыздылығы т.с.с. бейнеленеді.
Әлеуметтік заңдылықтар:
- Индивиттің дамуы ол тікелей немесе жанама қарым-қатынаста болатын
барлық басқа индивиттердің дамуымен байланысты;
- Дидактогения (мұғалімнің оқушыларға дөрекі қатынасы) тұтастай алғанда
әрбір оқушының оқыту тиімділіген төмендетеді.
8. Оқу-тәрбие үрдісіндегі пәнаралық байланыс.
Оқу-тәрбие – екі жақты процесс болғандықтан, мұғалім мен оқушылардың
бірлескн іс-әрекетін, мұғалім тарапынан оқушы іс-әрекетіне басшылық етуді,
жоспарлауды, ұйымдастыруды, басқаруды талап етеді.
Дидактиканың негізін салушы чех педагогы Я.А.Коменский (1592-1670). Оның
1632 жылы шыққан Ұлы дидактика кітабында оқыту мақсаты, әдістері,
процестері, сынып сабақ жүйесі туралы жазылды. Ол басты мақсат – адамшылық,
оған жету жолы – білім беру және оқыту деп саналады. Көп емес, өмірге
керекті білімдерді беруге шақырып, оны түсіндіру үші жаттығу, тәжірибелік
әдістерді қолдануды ұсынды. Оқушыны жақсы сезімге бөлейтін әдістердің
пайдалылығын дәлделдеді. Я.А.Коменский саналылық және белсенділік,
көрнекілік, жүйелілік және сабақтастық, жаттығу және түсініктілік
принциптерін ұсынды. Коменский сынып - сабақ жүйесін терең зерттеді. Жақсы
ұйымдастырылған мектеп заңдары деген еңбегінде сынып сабақ жүйесінің
бөліктерін атады.
9. Педагогикалық зерттеу әдіснамасы мен әдебиет көздеріне шолу.
Зерттеу әдістемесінің дайындығы ғылыми ісденіс логикасына орай
жүргізіледі. Бұл әдістеме өте күрделі де сан қилы қызметтермен байланысты
нысан болған білімдену процесін аса жоғары шынайлықпен зерттеуге мүмкіндік
беретін теориялық және эмпирикалық әдістер тобынан құралады. Педагогикалық
зерттеу әдістерінің әдіснамадан өзгешелігі – бұл педагогикалық құбылыстарды
зерттеу олар жөніндегі ғылыми ақпараттарды жинақтап, заңдылықты
бсайланыстар, қатынастарды анықтау, оның нәтижесінде ғылыми теория
қалыптастыру мақсатымен жүргізілетін іс-әрекет жолдарымен тәсілдерінің өзі.
Әдебиет көздерін оқып білу зерттеудің құрамдас және бөлінбейтін бөлігі
болып табылады. Бұл кез келген ғылыми іс-әрекеттің алғашқы кезеңі.
Зерттеуші ғылымның осы саласында оған дейін қандай мәселелер зерттелгенін
анықтау үшін зерттеу мәселесінің бұрынғы мен қазіргі жай-күйін және оған
қатысы бар барлық мәселелерді түсіну үшін таңдап алған тақырыбы бойынша
әдебиеттермен танысуы қажет.
Зерттеу мәселесі бойынша әдебиеттерді білу зерттеуші мәдениетінің, оның
ғылыми адалдығы мен зерттеу нәтижелерінің құндылығының шарты болып
табылады. Ғылымның зерттелеіп отырған саласының жай-күйі мен дамуын тану
үшін зерттеуші әртүрлі педагогикалық бағыттар, көзқарастар, ғылыми
мектептер, отандық және шетелдік баспаналардың арасынан өзіне керекті
әдебиетті таңдап алып, көптеген авторларға ортақ және білім беру
процесіндегі заманға сай тенденцияларды анықтайтын жалпыны табуы қажет.
Әдебиеттерлі зерттеу кезінде оларға талдау жасау, оларды салыстыру,
теңестіру, жалпығы ортақ ғылыми әдістерді анықтау сияқты жұмыстар
жүргізіледі, ол қоршаған болмысты тануда үлкен рөл атқарады.
10. Іс-әрекет және қарым-қатынас тұлғамен, ұжымды дамытудың факторы
ретінде.
Іс-әрекет – бұл қарым-қатынас, ұжымның өздігінен жұмыс істеуі және даму
процесінің көзі, нақты мақсатқа жету. Іс-әрекеттің барысында қарым-қатынас
дамиды.
Қарым-қатынас – адамға адам қажеттіліктерін қанағаттандыру. Педагогикалық
ұжымның міндеті жеке адамның басқа адамдармен қарым-қатынасын оны қуанышты
көңіл-күйге бөлейтіндей етіп орнату. Ұжым өмірінде гуманистік қатынас
ерекше орын алады. Негізгі белгілері:
- Сергектік, ширақтық, белсенділік, қайырымдылық, ұжым мүшелерінің
достық бірлігі, бір-біріне ілтипатты болу, өзара жәрдем беру;
- Балалар арасында бақталастық, өз қамын көздеушілік, тұйықтық,
бөлектенушіліктің болмауы;
- Басқа ұжымдарға жолдастық көмек беруге дайын тұру.
Гуманистік қатынас – ұжымдағы балалардың арасындағы байланыстарды
дамытудың құралы.
Ұжымда балалардың іс-әрекеті және қарым-қатынасы процесінде жеке адам
аралық қатынас жүйесі, өзара жауапкершілік және тәеуелділік қатынасы,
гуманистік қатынас балалардың дамуымен қалыптасуына әсер етеді.
11. Саралап оқыту мен тәрбиешінің ғылыми педагогикалық негіздері.
Саралап оқытуды қоладанған мұғалім, әрбір оқушының мүмкіндіктерін және
талап-тілектерін ескереді. Саралап оқытудың мақсаты – оқушылардың білім
балуға деген қызығушылығын ояту. Саралап оқытуда оқыту мазмұны өзгертілуі,
оқушыларға әдістемелік көмек беріледі.
Саралап оқыту үшін мұғалім оқушының оқу іс-әрекетіне, оқу материалын
қабылдауға дайындығын тексеріп, жаңа оқу материалын меңгеру кезінде оқушы
кездесетін қиыншылықтарды алдын ла біліп, оқушыларға, топқа тапсырмалар
әзірлеп, оқытудың тиімділігін үнемі талдап отырады.
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты қоғамның
шығармашылық интелектуалдық, кәсіптік әлеуетін қалыптастыруға, қоғамның
әрбіп мүшесінің мүмкіндіктерін барынша толық пайдалануға ұмтылуға
мақсаткерлікпен әсер ету.
Психологиялық тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – әрбір адам
басқа адамды дамытудың шарты және құралы болатын, оқушы – мұғалім
жүйесіндегі субъект – субъектілік қатынастарға көшуге қолайлы жағдай жасау.
Бұл қатынастардың негізінде мұғалім мен оқушының олардың өзін-өзі дамытуын
қамтамасыз ететін бірлескен нәтижелі іс-әрекеті жатыр.
Дидактикалық тұрғыдан алғанда, саралап оқытудың мақсаты – тұлғаны
нивелирлеуге қарсы әрекет ету мақсатымен оқушылардың жеке қабілеттерін
ескере отырып ұйымдастырылатын оқыту әдістерінің нысандары мен құралдарының
жиынтығын іске асыру арқылы әрбір оқушының қызығушылығы мен
қабілеттіліктерін дамыту, қасиеттерін ашу үшін оңтайлы жағдай туғызу. Бұл
мақсатқа жетудің маңызды құралы оқушыларға таңдау мүмкіндігін беру болып
табылады.
Әдістемелік тұрғыдан алғанда, саралар оқытудың мақсаты – мектептің пісіп
жетілген проблемаларын оқытуды сырттай және іштей саралауға негізделген
жаңа әдістемелік жүйе жасау арқылы білім стандарттарын сақтай отырып шешу.
12.Зерттеу мәселелерін таңдау мен негіздеу. Педагогикалық мәселенің пайда
болу факторы мен көздері: Педагогика саласындағы зерттеулер – бұл білім
заңдылықтары, оның құрылымы мен механизмдері, мазмұны принциптері мен
технологиясы жөніндегі жаңа мәліметтерді алуға бағытталған ғылыми ізденіс
процесі және оның нәтижесі. Педагогикалық зерттеулердің міндеті – деректер
мен құбылыстарды түсіндіру және оларды алдын ала болжастыру.
Зерттеу тақырыбы шешімі қалтқысыз табылуы қажет, өте күрделі де қоғамдық
маңызға ие болған проблемалармен ұштасқан әлеуметтік тапсырыс нақты
тақырыптың негіздеме дәйегін талап етеді. Ал бұл, өз кезегінде, қойылған
мәселенің ғылым аймағында зерттелу дәрежесінен туындайды.
Проблема нақтыланыпі өрнектелгеннен соң,зерттеу нысанын таңдау кезеңі
келеді. Нысанға педагогикалық процесс, педагогикалық процестің бір саласы
немесе қайшылықтарымен жүз берген қандай да педагогикалық қатынас алынуы
мүмкін. Басқаша айтсақ, өз ішінде нақты не әлі де күмәнді қайшылықтарды
қамтып, проблемдік ситуацияларды туындатқан жағдайлардың баршасы нысан
есептелінеді. Зерттеу дені (предмед) – нысан бөлшегі, бір тарапты, яғни бұл
түбегейлі зеттеуді қажет еткен нысанның теориялық не практикалық тұрғыдан
өте маңызды сапа қасиеттері, қырлары мен сырлары.
13. Тұлғаны персоналдандыру және әлеуметтендіру мәселелері.
Тұлғаның дамуында әлеуметтенудің маңызы да ерекше зор. Әлеуметтену ұғым
ретінде адамның қоғаммен өзара әсерлесуін сипаттайды.
Ал әлеуметтену ұғымының толық мғынасы екі бағыттағы көзқарастар негізінде
түсіндіріледі.
Бірінші бағыттағы американ әлеуметтанушылары (Т.Парсонс, Р.Мертон)
әлеуметтенудің мағынансын биологиядағы ағзаның орта жағдайларына
бейісделуі идеасына сәйкес әлеуметтік факторларға сәйкес анықталатын
бейімделуі деп қарастырылады.
Екінші бағыттағы гуманистік психология өкілдері (А.Оллпорт, А.Маслоу,
К.Роджерс) әлеуметтенуді мен – тұжырымдаманың өзіндік жандануы, тұлғаның
өзінің әлеуеті мен шығармашылық қабілеттіліктері дамуы өзін-өзі дамытуы мен
өзін бекітуге теріс әсер ететін ортаның теріс әсерін жою арқылы жүретін
үрдерісі деп қарастырады.
Қазіргі кездегі орыс педагог-ғалымдары (И.С.Кон, А.В.Мудрик, Б.Д.Парыгин)
көбінесе бірінші бағыттағы пікірге басымдау назар аударады.
Әлеуметтену – бұкіл өмір сүру барысында жүретін үздіксіз үдеріс. Ол
кезеңдерге бөліне жүреді. Кезеңдерге бөлуге әлеуметтену еңбек іс-әрекетінде
тиімді жүзеге асырылады деп есептейді.
Еңбек іс-әрекетіне қатынасы бойныша келесі әлеуметтену кезеңдерін бөлуге
болады:
- Еңбекке дейінгі; бұл кезеңнің өзі екіге бөлінеді: ерте әлеуметтену
кезеңі – туылғаннан мектепке дейінгі кезең; жастық шақтық әлеуметтену
– мектеп, колледж, ЖОО-да оқу кезеңі;
- Еңбектік кезең шекарасын бөліп көрсету қиын, себебі адамның еңбек іс-
әрекетіне барлық аралау уақытын қамтиды;
- Еңбектен кейінгі кезең адамның еңбек іс-әрекетін тоқтатумен
байланысты.
А.В.Мудриктің анықтауы бойынша әлеуметтендірудің факторлары үш топқа
бөлінеді:
- макрофакторлар планетаның барлық тұрғындарының әлеуметтенуіне әсер
етеді;
- мезофакторлар – ұлттық белгісі, өмір сүру орны мен типі, жаппай
коммуникация желісі бойынша анықталатын адамдар тобы;
- микрофакторлар нақты адамдарға тікелей әсер етеді.
Әлеуметтік топтардың тұлғаның дамуна әсері әр түрлі. Мектеп жасына
дейінгі отбасылық, жасөспірім және жастық шақта – құрбыларының, ал кемелдік
шақта еңбек немесе кәсіби ұғымдардың әсері басым болуы мүмкін .
Адамның бүкіл өмірінде тұрақты әлеуметтендіру факторлары бар. Олар: ұлт,
менталитет, этнос.
14. А.С:Макаренко еңбектерінің педагогикалық мәні.
Педогогикалық поема, Мұнара үстіндегі ту, Ата-аналар кітабы т.б.
еңбектерінің авторы. Теәрбие теориясын ұжымдарда және ұжым арқылы жасап
іске асырды. Ол балалар ұжымын педогогикалық басқарудың принциптерін
ұсынды. Еңбек тәрбиесінің әдістемелігін жасау баланы отбасында тәрбиелеу
және оны қалыптастыру проблемаларын зерттеді.
Балаларды тәрбиелеу туралы лексиялар балаларды отбасында тәрбиелеу
жөніндегі өте маңызды ғылыми және көркем әдебиет болып есептеледі. Бұл
еңбектер ата-аналар арасында жүргізілетін педогогикалық үгіт-насихат
жұмысынан бастап оны өрістетуге және бүкіл тәрбие жұмысының құлаш жаюында
ерекше рөл атқарады. От басы үлкен аса жауапты жұмыс, бұл жұмысты ата-
аналар басқарады. Бұл үшін адам қоғам алдында өз бақыты және балалар
алдында жауап береді-деді Макаренко. Ол жеке тұлғаны дамыту оның қоғамдық
рөлі туралы көптеген жұмыс істеген педогог. Оны айтуынша Жеке түлғаны
дамытудың жолдары –ұжымшылдық, еңбексүйгіштік, жоғары адамгершілік, биік
саналылықты осыларды тұтас жиынтық негізінде жүргізу деді. А.С.Макаренко
тағылымы ұжымды сатылы қалыптастырудың егжей-тегжейлі технологиясынан
тұрады. Ол ұжымның өмір сүру заңын былай түсіндіреді. Қозғалыс- ұжымның
өмір сүру формасы; тоқтау – оның жойылу формасы. Әйгілі педагог ұжымның
даму принциптерін анықтады (ашықтық, тәуекелшілдік, перспективалық) ол 3
перспективаға бөлді:
Жақын- еренгі серуен, яғни ұжым мүшелерінің жеке қызуғушылығынан туындайды.
Орташа- уақыт бойынша алыстау ұжымдық оқиғаның жобасы.
Алыс- ұзақ уақытқа көзделген үлкен мағыналы, маңызды талаптарға қол
жеткізуге арналған мақсат.
А.С.Макаренко ұжым аралық қарым-қатынасқа көп көңіл бөлді.
Қалыптасқан ұжымның ерекше белгілері ретінде ол мыналарды ескерді:
- үнемі сергектік, іс-әрекетке дайындық;
- өзіндік қадірін сеіну;
- мүшелерінің достық бірлігі;
- әр мүшенің өз қауіпсіздігін сезінуі;
- іс-қимыл әрекет белсенділігі;
- дер кезінде ұстамдылыққа әдеттенуі, қөңіл шапулары мен тілдесудегі өзіне
шек қоя білуі.
15.Зерттеудің гипотезасы және жетекші идеясы.
Педагогикалық зерттеу көпшілік қабыдаған әдіснамалық тиектерге орай
жүргізіледі. Педагогикада олардың қатарына зерттелуге тиіс проблема,
тақырып, нысан және оның дені, мақсат, міндеттер мен болжамдар, қорғалуы
тиіс идеялар кіреді.
Зерттеу мақсаты, обьекті және деніне сәйкес, әдетте болжамды ( гипотезаны)
тексеру мен дәйектеуге арналған зерттеу міндеттері белгіленеді. Гипотеза-
бұл шынайылылығы әрі дәлелденуі қажет теориалық негізі бар болжамдар
жиынтығы.
16. Тұлганың дүниетанымын реттеу және оның мәселелері.
Дүниетаным- бұл ақиқатты дүниеге және ондағы адамның алар орнына, оны
қоршаған болмысына жіне өз-өзіне қатынасына деген жүйесі, с.қатар
адамдардың осы көзқарастар арқылы қалыптасқан негізгі өмірлік ұстанымдары,
наным-сенімдері, мақсат-мұраттары, таным мен қызмет принциптері, құндылық
бағыттары. Дү-ды қалыптастыру – тек жеке тұлғаның ғана емес, с.қатар
белгілі бір әлеуметтік топтың, қоғамдық таптың жетілуінің ерекше
көрсеткіші. Дү-м – қоғамдық сананың жалпы және жоғарғы түрі б.табылады.Ол
өз түрлеріне тән бірнеше элементтерінен қалыптасады ( филасофия, ғылым,
эстетика т.б.). Осылардың ішінде филасофиялық, ғылыми, саяси, адамгершілік
және эстетикалық көзқарастар. Оқушылардың ғылыми дү-мы тұтас пед. Процесте
қалыптасады. Дәл осы жерде ғылыми білімдерді меңгеру жүйесі мен оларды
тәжірибиеде пайдалану, бұрынғы кездегі мәдени мұралармен, қазіргі ғылым
негіздерімен оқушыларды қаруландыру құралы болса дү-дық білімдерді терең
сенімге айналдыру оқушылардың іс-әрекет және мінез-құлық принциптеріне
айналады, қоғамдық бағыттарын анықтайды, іс-әрекетке дайындығын және
өмірлік ұстанымын қалыптастырады.
17.Оқыту үрдісінде оқушылардың ( студенттердің) танымдық іс-әрекетін
белсендіру жолдары.
Қазіргі кезде оқушылардың танымдық іс-әрекетін белсендірудің әртүрлі
амал тәсілдері өңделді. Солардың ішіндегі ең маңыздылары:
1. Іс-әрекеттік тәсіл – оқушылардың танымдық әрекеттік субъектісі
ретінде қарастыруды көздейді. Іс-әрекеттік амал-тәсілдері негізіне
әрекет теориясы жатады. Оқыту процесін ұйымдастырушы мұғалім үшін
іс-әрекеттің құрылымын білу өте маңызды. Оның негізгі компонеттері:
мотивтері, мақсаты, міндеттері, мазмұны, құралдары, түрлері,
әдістері және амалдар нәтижесі. Бұл дегеніміз мұғалімнің көптеген
құралдары арқылы оқушының әсерлі қызығушылығына, ой-еңбегіне,
тұлғалық тәжірибелік шамасына әсер ету қажет.
2. Гумандық психология мен педагогиканың идеяларындағы тұлғалық –
бағдарлық тәсіл. Тұлғалық-бағдарлық оқыту жағдайында мұғалім
оқушылардың танымдық өзіндік әрекетін негізгі ұйымдастырушысы.
Қазіргі кезде тұлғалық-бағдарлық оқыту нұсқалық бағдарламалармен,
дифференциялды әдістермен, шығармашылық, үй тапсырмаларымен
оқушылардың оқудан тыс іс-әрекетін ұйымдастыру түрлері арқылы
жүзеге асырылады.
3. Оқыту прцесіндегі зерттеушілік тәсіл – алдынғыларымен тығыз
байланысты. Дәл соны жүзеге асыру оқушылардың нәтижелі өзіндік
танымдық әрекетімен қамтамасыз етіледі, ойлау қабілетін дамытады,
өзіндік білім алуға дайындайды. Оқушыларды зерттеушілік ізденіс
жұмыстарына тарту үшін әртүрлі эверестикалық әдістер қолданылады.
Проблемалық оқыту – зерттеушілік ізденіс – танымдық іс-әрекеттің
маңызды құралы. Оның мәні оқыту процесінде ерекше жағдаят туғызу, яғни
оқушы қатынаспай қалмайды, мұғалімнің көрсеткен бағытына сүйеніп қана
қалмайды. Пробемалық жағдаятта оқушының меңгерген білімі мен алдынғы
шешілетін міндетінң оның білетін шешімлері мен оны шешу міндеттері
арасында қарама-қайшылық айқындалады. Бұған пікір таластар,
эвристикалық әңгімелер, проблемаық баяндау және т.б. қолданылады.
4. Алгоритм деп оқыту тәсілі негізіне белгілі бір міндеттерді
орындауға қатаң нұсқаулар қажет. Алгоритмдеу программалап оқытумен
тығыз байланысты. Оның мәні нақты хабарламаның таңдауынан тұрады.
Ал оқушыға өз мөлшерінде беріліп отырады.
5. Оқытуды компьютерлеу. Адамның танымдылығының құралы ретінді ЭВМ-ның
қолданылуы, білімді пайдалану мен жинақтаудың мүмкіндіктерін
кеңейтеді, ойлау әрекетінің жаңа формаларын дамытуға жағдай
жасайды, оқыту процесін қарқындандырады.
6. Қазіргі мектепте диференциялдап оқыту кең көлемде қолданылады. Бұл
тәсілдің қиыншылығы – білім бағдарламасын, дағды мен біліктілікті
пәндік жүйеде әрқайсысын мегеру керек. Бұл жерде маңызды тәсілдің
аясы оқушылардың әртүрлі білімінің дамуының көкейкесті деңгейіне
сүйену, сонымен бірге жақын арадағы дамудың зонасын біртіндеп
әрқайсысын жетілген білімнің жаңа тәсілдерін меңгеріп алу.
7. Ұжымдық танымдық әрекет негізіндегі тәсіл. Оқушылардың ұжымдық
танымдық әрекеті – бұл оқушылардың біріккен іс-әрекеті оқушылар
ортақ тапсырма орындауда өз істерін үйлестіріп, жұмысты өзара бөліп
әркімнің міндетін мұғалім ұйымдастырып беретін, яғни іскерлік
тәуелділік жағдай пайда болады, білімді меңгеруде өзара қарым-
қатынас ұйымдастырылады, аса бағалы тәжірибе алмасу жүреді.
18.Ғылыми педагогикалық зерттеулердің негізгі кезеңдері.
Зерттеудің кезеңдері:
І кезеңде зертеуші өз пәні бойынша бұрын жазылған әдебиеттерге шолу жасап
қай тақырып бойынша озат тәжірибеден алынған оқу-тербие үлгілері бар екенін
анықтап, оларды қолданады, егер білім сапасы көтерілмесе онда оқушының
қандай жеке тұлғалық сапаларын өзгерту керектігін анықтап іс-шаралардың
жоспарын жасайды.
ІІ кезең зерттеуге дайындық. Бұл кезеңдегі зерттеушінің міндеттері:
1) Зерттеуге қатысатын оқушылардың санын анықтау.
2) Зерттеу өтетін мектепті, сыныпты таңдап алу.
3) Зерттеудің кезеңдерін белгілеу.
4) Оқушылармен әңгімелесу.
5) Сынып туралы пән мұғалімдерінің пікірін білу.
6) Жаңа әдістеменің жарамдыған білу үшін зертханалық эксперимент өткізу.
7) Оқушылардың үлгірімінде және тәртібінде болған оң өзгерістерді айтуға
негіз болатын өлшемднрді белгілеу.
ІІІ кезең зерттеуді өткізу. Зерттеу өтетін сынып оқушыларының бастапқы
деңгейін білу үшін пән мұғалімінің сабағын бақылау, оқушылардың іс-
әрекетін, реакцияларын күнделікке жазу, кемшіліктерін анықтау, өз
қорытындыларының шындыққа сәйкестігін білу үшін мұғаліммен әңгімелесу,
мұғалімнен балалар туралы ақпарат алу т.б. жұмыстар жүреді. Оқушылардың
беллілі бір сапасын; зейінділігеі, есте сақтау қабілетін, тәртібін, т.б.
қалыптастыру үшін шаралар жүйесін жоспарлап, мұғалім семинарына қатысу,
оқуш-ң білім деңгейін, тәртібін сабаққа қатысуын т.б. бақылау өткізу.
ІV кезең зеттеулердің нәтижелері мен гипотезаларын салыстыру.
Зерттеу оның нәтижелерін талдаумен аяқталады. Талдау кезінде гипотезаның
дұрыс және қате жерлері айтылады. Ол үшін зерттеуші өзінің жетістігін
зерттеудің басындағы оқушылардың деңгейімен салыстырады. Неге нәтиже
бұрынғыдан да төмендесе, онда эксперименттің пайдасының жоқ болғаны. Ал
оқушылардың 80-90 пайызының деңгейінде болса онда зерттеудің пайдасы бар.
19.Қазіргі ғалымдардың еңбегіндегі дидактика мәселелері.
Дидактика ұғымы біраз уақатқа дейін педагогика ұғымымен қатар
қолданылып келеді. Бұл ұғымды алғаш ғылымға ендірген неміс педагогі В.Ратке
(1571-1635) өзінің Дидактикадан қысқаша есеп немесе ратехияны оқыту өнері
деген дәрістер курсында қолданды. Дәл осыдай мағынада атақты Ұлы
дидактика еңбегінде Я.А.Коменский де қолданды. Шығу негізі бойынша
дидактика терині грек тілінде didaktikos үйретуші, didasko зерттеуші
деген мағынаны білдіреді. Сондықтан Коменский Дидактиканы ъарлығын барлық
нәрсеге үйрету өнері деп анықтады және оның құрамында жан-жақты
моральдылық бағытындағы құлықтарды қалыптастырудың қажетті жағдайы ретінде
тәрбиенің де оқытудың да мәселелерін қарастырды. Педагогика ғылымы дамуына
сәйкес бірте-бірте дидактика білім беру мен оқыту теориясы мәселелеріне
зейінді көбірек шоғылландырды. Дидактиканың әлемдік деңгейде дамуына үлес
қосқандар И.Ф.Гербарт, И.Г.Песталоций, А.Дистерверг, К.Д.Ушинский, В.Лай
болды.
ХІХ-ХХ ғ-да Ресей елінде П.Ф.Каптеров, Н.К.Крупоская, Ш.Т.Шатский, П.П.
Блонский т.б. дидактика мәселелерн зерттеді. Ал кеңестік дәуірде
П.Н.Грузев, Е.Я.Голант, Л.В.Занков, Б.П.Есипов, М.Н.Скаткин т.б. ғалымдар
дидактика саласы дамуына өз үлесін қосты. Дидактиканың қазіргі кездегі
өзекті мәселелерін қарастырушылар қатарында В.В.Краевский,
В.И.Заквязинский, И.Я.Лернер, М.И.Махмутовты,И.Т.Огородников, С.П.Барановты
атауға болады.
Олардың өзекті мәселелері: оқыту әдісін тиімді қолдана білу, оларды
жетілдіру және қәзіргі әдістер.
И.Я.Лернер Оқыту әдістері бұл білім мен танымдық тәсілдермен,
практикалық әрекеттермен қамтамасыз ететін оқушылардың танымдық әрекеттерін
ұйымдастыру тәсілі
И.Т.Огородников: Мұғалімдер қолданатын щқыту әдістері оқушыларға
білім беру және олардың танымдық әрекеттерін басқару тәсілімен
түсіндіріледі, оқушылардың қолданатын оқытатын әдістерін білу, үйрену және
дағдылану тәсілдерімен түсіндіріледі
Дидактикалық әдіс- бұл оқытушы мен оқушының белгілі шеңбердегі
есепті шешу үшін, жетістіктерге қол жеткізудегі педагогикалық қағидалар мен
диалектикалық өзара байланысты және өзара негізделген әрекеттерінің
реттеуші принциптерінің жүйесі ( М.И.Махматова)
Оқыту әдістері- жеке оқушының білімі, тәрбиесі, дамуынан шығатын оқ
материалын теориалық және практикалық жағынан меңгеру түрлері (
С.П.Боранов)
20. Тәрбие әдістерінің жалпы сипаттамалары мен түрлері.
Тәрбие әдісі дегеніміз – оқушылардың тұлғалық қасиеттерін
қалыптастыруға бағытталған тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара
байланысты педагогикалық жұмыс тәсілдері. Әдістерді мұғалім тәрбиені
мақсатына, мазмұнына, балалардың жас ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне
қарай іріктейді. Әдістер тәрбие мақсатына жетуге, оқушыларды қоғамдағы
тәртіп ережелерін үйретуге, дамдармен қарым-қатынас жасауға, олардың жақсы
тәжірбиесін алуға көмектеседі. Сипатына қарай топтастырылған тәрбие
әдістері: сендіру, жаттықтыру, мадақтау және жазалау, іс-әрекетті
ұйымдастыру, оқушының тәртібіне ықпал ету әдістері. Қазіргі кезде тәрбие
әдісін жіктеудің 11-ден астам түрі бар. Солардың ішінде Т.Е.Конникова,
Г.И.Шукина, В.С.Сластенин жасаған тәрбие әдістері жіктеуінде бірізділік
байқалады. Осыған орай тәрбие әдісі төрт топқа ажыратылады.
- Адамгершілік сананы қалыптастыратын әдістер;
- Іс-әрекет және қоғамдық тәртіп тәжірибесін қалыптастыратын әдістер;
- Тәртіпке іс-әрекетке ынталандыратын әдістер;
- Мінез-құлық пен іс-әрекетке бақылау жасау, өзін-өзі бақылау,
ұйымдастыру және өзіне өзі баға беруді, ұйымдастыруды жүзеге асыру
әдістері.
Жеке адамның санасын қалыптастыру әдістері: этикалық әңгіме, әңгімелесу,
пікір талас, лекциялар, өнеге, көндіру.
Қоғамдық мінез-құлықты қалыптастыру және оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыру: педагогикалық талап әдісі, жаттығу, ойын.
Тәрбие әдістерінің үш тобы: тәрбиеленушілердің мінез-құлықтары мн іс-
әрекеттерін ретке келтіру дер кезінде түзету және ынталандыру қызметін
атқаратын әдістер: мадақтау, жазалау, жарыс.
Өзін-өзі байқау және бақылау әдістері:педагогикалық бақылау.
21.Ғылыми педагогикалық зерттеудің теориясы мен міндеттері
Ғылыми зерттеуге тән нәрсе, сол мәселеде үйлестірілген сұрақ және болжамдау
белгілі бір жобаланған жауап ретінде бейнеленеді. Осыдан зерттеудің
міндеттері шығады: зерттеу пәнінің теориясын негіздеу және зерттеудің
теориялық моделін жасау,эмперикалық тәжірибені меңгеруді анықтаушы
эксперимент және педагогикалық шындықты қайта құруды қамтамасыз ету
қалыптастырушы эксперимент.
Қойылған міндеттерді шешу зерттеушінің соған сай ғылыми қолданбалы
әдістерді қолданудан талап етеді. Теориялық және теориялық қолданбалы
міндеттерді шешу үшін – теориялық деңгейде әдістер қолданылады. Теориялық
қолданбалы және қолданбалы сипаттағы міндеттерді шешу үшін: бақылау,
әңгімелесу, анкеталық педагогикалық құжаттарды оқып танысу, эксперимент
қолданылады.
Ғылыми зерттеулердің басты белгісі қолданылатын терминдердің
біртектілігі болып табылады,себебі басынан бастап, басты ұғымға қандай
мағына мән берілетіндігі не туралы екендігі айқын болуы керек.
Бір терминді бірнеше мағынада қолдануға болмайды. Бұның маңыздылығы
сонда, зерттеу пәнінің ғылымдық сипаттамасы сезілетін құбылыстың мәнін
мазмұнды ашып көрсетудің оның теориялық моделін жасаудың кепілі болады.
Соңғысы арқылы зерттеу құбылыстарының нақтылы педагогикалық шындықтағы
жағдайын және практикалық іс - әрекет үшін берілетін нұсқаулардың
тиімділігі бағаланады, олар практика үшін қажетті әдістемелік материалдар
мен нұсқаулар пакеті ретінде болашақ педагогикалық іс- әрекеттер жобасында
қаланады.
22. Таным теориясы оқыту мен тәрбиелеудің әдістемелік негізі ретінде.
Оқудың теориялық - әдіснамалық негізі – материалистік таным теориясы
(гносеология). Бұл теорияға орай әлем шынайы, адам санасынан тыс жасайды,
бірақ оны танып білуге болады. Таным бұл қоршаған болмыстың, оның
элементтерінің белсенді ақыл-ой және көңіл-күй іс-әрекеттерімен олардың
нәтижесі, яғни білім; жалпыланған теория, заңдар мен ғылыми ұғымдардың
санада бейнеленуі.
Таным теориясы оқу танымына тікелей қатысты. Білім игеру әрқашан
таныммен байланысты келеді. Оқудың міндеті – табиғат, қоғам және адамның
психикалық процестерінің даму заңдылықтарын оқушы санасына өткізу.
Таным мен оқу арасында жалпы ортақтастық көп. Оқушы қоршаған дүниені
тану арқылы дамиды, кемелденеді. Оқу жұмысын таным істерінің өзінше бір
формасы ретінде қарастыруға болады. Таным мен оқу ортасында болатын маңызды
ерекшеліктер:
- таным – бұл қоғамдық тарихи категория. Көптеген ғасырлар бойы
ғалымдар табиғат, қоғам және адам ақыл-ойының біршама заңдылықтарын ашты.
Яғни ғалымдар жаңалықты тұңғыш күйінде таниды, сондықтан да ондай таным
толық болмайды. Ал оқу процесінде оқушылар бұрыннан белгіліні жаңалық деп
қабылдайды. Ғылым жинақтаған түсінік, ұғым, деректерді игереді. Оқу
барысындағы таным міндетті түрде, мейлі тікелй не жанама, мұғалім болуын
керек қылады, ал ғалым тұлғааралық қатынастарды көбіне қажет етпейді.
- жаңалықтар ашуға арналған таным процесі ұзақтық кезеңдік ғылыми
ізденістерді қажет етеді. Ал оқу процесінде белгіліні қайтадан ашып, игеру
жолы қысқа әрі мұғалім шеберлігімен жеңілдетіледі;
- таным процесі материалдық не рухани нысандарды қабылдауды талап
етеді де, ал олардың шынайлылығын практика дәлдеуі тиіс. Оқу барысында
мұғалім білім игеру процесі бөліктерін ауыстыруы және оны практикалық
ептілік, дағдыларымен кезектестіріп немесе біріктіріп жүргізуі мүмкін.
Сонымен, таным мен оқу процесі арасында қаншалықты ортақтастық болса,
соншалықты айырмашылықта бар. Оқу процесі оқушының психикалық іс-
әрекеттерінде жүріп жататын заңдылықтар негізінде өзіне ғана тән ішкі
қисындылық (логика) бойынша орындалады.
24. Педагогикалық зерттеуде сапалық белгілері мен сандық көрсеткіштер
Педагогикалық зерттеуде сапалық белгілері мен сандық көрсеткіштерді
айқындау үшін кибернетикалық және математикалық әдістерді енгізу керек. Бұл
әдістер әртүрлі педагогикалық құбылыстардың өзара сандық байланыстарын,
олардың өлшемін, сапалық ерекшеліктерін айқындау үшін қолданылады. Бұл үшін
әртүрлі көрсеткіштерді, мысалы, оқушының сабаққа қатысуын, алған бағаларын
мектепте таза, жинақты жүруін, т.б. белгілі уақыт ішінде қалай өзгеруі
тіркеу, тәртіпке келтіру немесе реттендіру, яғни, бөліп отыру жүйелі
жүргізіледі.
Педагогикалық зерттеулерде математикалық әдістерді қолдану эксперименттік
зерттеулердің сандық деректеріне статистикалық өңдеу жасау үшін қажет.
25. Қазақстан Республикасының білім беру жүйесін гуманитарландыру,
демократияландыру мәселелері.
Республикада соңғы жылдары байқалған білім беруді жаңарту өзара
байланысты ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz