ЗЕЙІННІҢ НЕГЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

ЗЕЙІН ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ҰҒЫМ
3 е й і н деп —-адам санасынық белгілі бір затқа бағыттала
дегеніміз айналадағы объектілердіқ ішінен керектісін. бөліп алып,
соған психикалық әрекетімізді тұрақтата алу. Мысал келтірейік. Оқушы
математикалық есептер шығарып отыр. Ол бұған соншама уңілген, мұнысы
психикалық кейпінен жақсы көрінеді (бала көзін қадайды, шұқшия үңіледі,
демін ішіне тартады т. б.). Оқушы есептің шығару жоспарын ойлайды, оның
бірінен кейін екіншісін шығарады. Есеп шығарып болып, азғантай үзілістен
кейін тарихты, одан соң географияны оқуға көшеді. Сабағын оқып болғаннан
кейін, түрлі нәрселермен айналысады. Осы көрініетердін бәрінде де бала
әрекеттің әрбір түріне өз зейінін ұйымдастырып, басқа объектілерден ойын
беліп отырады. Мұндай жағдайда адам зейіні бір жерге күшті шоғырланады да,
ол қалған объектілерді байқамайтын болады. Оптимальдық қозу алабын екінші
сигнал жүйесінен шыққан сигналдар қуаттап отыратындығын, сездік сигналдар
ми кабығындағы осындай алаптардың бір-біріне ауысуын тездетіп
отыратындығын, сайып келгенде, психикалық әрекеттің талғамалы сипатта
болатынын жақсы көрсетеді.
Бір нәрсеге зейін аудару адамның сыртқы кейпіне?! де (дененің,
бастың, кездің түрлі қозғалыстары, бет бұру, үңілу, кұлақ тігу т. б.) жақсы
көрінеді. Бірақ, бір қараранда зейін анық байқала да қоймайды. Өйткені, осы
айтылғанға біршама ұқсас сыртқы көріністерді өмірде жиі кездестіруге
болады. Сондықтан да кейбір мұғалімдер кластағы оқушылардың кескініне
қарап бір дегеннен баланын сабаққа қаншалықты зейінді, не зейінсіз
отырғанын ажырата алмайды. Бұл, әсіресе, тәжірибесі аз жас мұғалімдерде жиі
кездеседі. Түрлі тәсілдер арқылы оқушы зейінінің қасиеттерін торбиелей
отыру — мектептегі барша мұғалімнің ат салысатын негізгі педагогикалық
істерінің бірі. Іске шын мәнісінде зейін қойып кіріскенде ғана әрекетті
нәтижелі етіп орындауға болатвшдығы мұғалім үшін аксиомалық кағида болуы
қажет.

ЗЕИІН ТҮРЛЕРІ
І Адамдардың зейіні ы р ы қ т ы, ы р ы қ с ы з және
үйреншікті болып үшке бөлінеді.
Сыртқы дүниенің кез келген объектілері кейде ырықсыз-ақ біздің
назарымызды өзіне тартады. Мәселен, көшемен кетіп бара жатқан адамның
бояулы афишаға көзі түссе, оған мойнын бұрады не милиционердің ысқырығына
жалт қарайды т. б. Адам өмірінде ырықсыз зейін елеулі орын алады. Зейіннің
бүл түрі әсіресе жас балаларда жиі кездеседі. Өйткені, балалық дәуірде
адамның күрделі іс-әрекеттері (оқу, еңбек т. б.) белгілі жүйеге келе
қоймайды да осының нәтижесінде оның психикасы өте нәзік, түрлі сыртқы
әсерге берілгіш келеді.Әрине, бұдан бала есейген сон, оның ырыксыз зейіні
маңызын жояды деген қорытынды тумау қажет. Адам өмірінің барлык,
кезендерінде ырықсыз зейін тиісінше орын алып отырады. Қ ы з ы ғ у —
ырықсыз зейіннің бұ-лағы. Өйткені қызықты іске көңіліміз тез ауады:
Мәселен, қызықты кітап оқуға ырықсыз зейін жеткілікті. Ал қызықсыз кітапты
оқу — ырықты зейінді керек етеді. Ырықты зейінде де қызығу орын алуы тиіс.
Бірақ ырықты зейін де жанама, дәнекерлі қызығуды керек етеді. Мұнда адам
істен шығатын нәтижеге қызығады, оны орындау үшін күш жұмсайды. Өйтпесе іс
енбейді, күткен нәтиже шықпайды.
Ырықсыз зейін физиологиялық тұрғыдан б а р л а у (ориентировочный)
рефлексінің жемісі болып табылады. Зейіннің бұл түрі жануарлар мен
адамдардың сыртқы ортамен байланысында үлкен роль атқарады. Ырықсыз зейін
кез келген тітіркендіргіш арқылы пайда бола бермейді. Ырықсыз зейіннің
керінуіне төмендегі жағдайлар себеп болады:
а) күшті тітіркендіргіштер (көзді аштырмайтын жарық, қанық бояулы
заттар, қатты дауыс, мұрын жаратын иіс т. б.), заттар мен құбылыстардың
жаңалығы мен қозғалысы (мәселен, адамның үстіндегі киімінің өзгеруі,
дыбыстың, жарықтың артуы не кемуі т. б.).
ә) адамның сыртқы дүниедегі объектілерге қатынас жасауының дәрежесі
(қызығу,. қажетсіну, көңіл күйінін хош болуы) ырықсыз зейіннің тууына жақсы
әсер етеді.
Адамның ырықты зейіні әрекетті саналы түрде белгілі ерік күшін
жұмсау арқылы орындалуынан көрінеді. Ырықты зейінде белгілі бір мақсат
көздеп, объектіге ерекше зер салып отыру көзделеді, ол жұмыстың басынан
аяғына дейін ерік-жігерді сарқа жұмсауды талап етеді. Ырықты зсйін мынандай
ерекшеліктермен сипатталады;
1) Қандай болмасын бір әрекеттің талабына сай зейіңді багындыра
алу үшін іс-әрекетке тікелей кірісу қажет.
2) Үйреншікті жұмыс жағдайын жасап алып, алаңдататын нәрселерден
бойды аулақтатқан жөн.
3) Орындалатын істің мәнісін, маңызын түсіну үшін білімге шын
ықыласпен берілген дұрыс.
4) Турлі қолайсыз жардайларда да жұмыс істеуге машықтану.
Мәселен, көңілді алаң қылатын бөгде ті-тіркендіргіштердің (айқайшу,
тарсылгурсілдерде де) әсеріне берілмей жұмыс істей беру. Бұл зейінді
шынықтырудың, оны мықты және шыдамды етіп тәрбиелеудің ең жақсы жолы болып
табыяады.
5) Зейінді болуды өзіңе үнйиі ескертіп отыру керек. Бір сөзбен
айтқанда, ырықты зейін деп іс-әрекетті жоспарлы түрде ұйымдастыруды айтады.
Зейіннің екі түрі де бір-бірінен ешқашан қалмай ілесіп отырады.
Ырықты зейін ырықсызға, ырықсыз зейін ырыктыға қарай жиі алмасады.
Шындығында, адамның үнемі ырықты зейін жағдайында болуы мүмкін де емес.
Оқушы алғашқыда жай қызыққан нәрсесіне тікелей зейінін аударады, ал содан
кейін сабақтың мақсатына қарай тікелей қызық емес басқа материалдарға да
зейін қояды. Алғашқы уақытта қызықсыз болып көрінген сабақ кейін балаға
түсінікті бола бастайды. Бұл кезде оның ырықсыз зейіні сыртқа теуіп, ырықты
зейінінің пайда бола бастағаны.
Зейіннің үйреншікті деп аталатын түрі де бар. Үйреншікті зейін —
адамға табиғи сіңісіп кеткен, арнайы күш жұмсамай-ақ орындалатын зейін.
Мәселен, бала оқуға төселсе, бұл оның тұрақты әдетіне айналса, оның зейіні
де үйреншікті бола бастайды. Қандай нәрсеге болса да үйреніп, жаттығып
алған соң, адамның іс-әрекеті дағдысына айналады. Үйреншікті зейіннің де
табиғаты осыған ұқсас. Өйткені, үйреншікті зейін ырыкты зейіннен дамып
қалыптасады. Зейіннің кай түрі бол-масын іс-әрекеттен нәтиже шығаруға
бағытталады. Егер адам жұмысқа өздігінен беріліп істесе ырықсыз зейіні
көрінеді. Бірақ ұзақ жұмысты тікелей қызығып істей беру де оңай емес.
Мұндай жағдайда ырықты зейінге орын беріледі. Ылғи ырықты зейінмен жұмыс
істеу де адамды қажытып шаршатады. Сондықтан адам жұмысты зейіннің осы екі
түрін қатынастыра отырып, үйреншікті зейінмен істеуді әдетке айналдыруы
қажет.
ЗЕЙІННІҢ НЕГЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ
Зейін жөнінде әңгіме болғанда оның мына төмендегі қасиеттерін еске
алады:
А. Зейіннің тұрақтылыры және жинақтылығы
Адамның зейіні бір объектіге немесе бір жұмысқа ұзағырақ тұрақтай
алса, оны зейіннщ тұрақтылыгы дейді. Мысалы, өндіріс озатыньщ, не хирург
дәрігердің жұмыс үстіндегі зейінін осыған жатқызуға болады.
Зейінді бір жерге тұрақтатып, жинақтай алу аркасында адам істеп
отырған ісін тереңінен түсініп, оның әр түрлі байланыстарын анықтайды.
Зейінді тұрактата алушылық саналы әрекетке өзіңді жеге алудың басты бір
белгісі болып табылады.
Зейіннің осы қасиетінің оку процесінде маңызы зор. Сабақ үстінде
баланың назарын көп нәрсеге аудармай, басты бір нәрсеге не белгілі бір
әрекетке ғана аударып, оған тұрақтатып әдеттендіру керек. Сонда ғана бала
есейген кезде үлкендердің кемегінсіз-ақ зейінін тиісті объектіге жинақтай
алатын болады.
Ересек адамдар жұмыс үстінде зейінін 40 минуттай бір объектіге
тұрақтата алады. Осындай 10—20 минуттық зейін қоюшылықтан кейінгі бірнеше
секундта көңілдің бір нәрсеге бөлінуі сол жұмыстың одан ары
ұйымдастырылуына ешбір нұқсан келтірмейді. Қайта бұл се-кілді тынығу,
жұмысты бірнеше сағат бойы жақсы, тұрақтап істеуге мүмкіндік береді. Адам
соншалық ерік-жігермен зейін салып жұмыс істеген жағдайда да оқтын-оқтын
ойы бөлініп, басқа бір затка ауып отырады. Осылайша зейіннщ бірде
элсіздене, бірде күшейіп тұруын зейінніц т о л қ у ы дейді. Толқу —
зейіннін табиғи қасиеттерінің бірі. Мәселен, бар ілтипатпен кітап оқы-ған
адам ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.