Соғысқа дейінгі орыстың егіншісі қазақ, қырғыздың жерінен таңдап

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Тарихымызды таразыласақ
1916 жыл жайында білетінімізден білмейтініміздің көп екендігіне енді-
енді көзіміз жете бастады. Десек те бұл кезеңдегі ұлт-азаттық көтерілісінің
көпе-көрнеу бұрмаланған, бүркемеленген деректері әлі толық ашылып
көрсетілген жоқ. Орта Азия мен Қазақстанды түгелге жуық шарпыған аталмыш
қозғалысқа 1953 жылы Фрунзеде, Ашхабадта болған ғылыми кеңестерден, келер
жылы Москва, Ленинград, Әзірбайжан, Қазақстан және Орта Азия ғалымдарының
қатысуымен Ташкентте өткізілген тарихшылардың біріккен мәжілісінен кейін
ұлт-азаттық сипат бергені рас. Алайда достығымызға нұқсан келтірер деген
желеумен құпияланған кейбір жәйттер сол кезде де, одан беріде жарыққа
шығарылмады. Осы орайда тарихымыздың тағы бір қалтарыс-қатпарын ақтарып,
құпия құжаттар мен деректі материалдарға үңіле қарап, 16-жыл оқиғасының
шындығына жетуді мақсат етіп отырмыз. Әлихан Бөкейханов (Қыр баласы) пен
тарихшы Шестаковтың көтерілістің 10 жылдығына арнап жазған кітапшасынан
алынған төмендегі публицистикалық еңбек – бұл үлкен тақырыптың бастамасы
іспетті. Алдағы уақытта М.Тынышбаевтың 16-жылға қатысты Орынбор генерал-
губернаторының атына жазған хатын, т.б. тарихшыларымыздың арнаулы
мақалалары мен орынсыз қысқартылып, өңделген көтеріліс шежірелерін,
дастандарын назарларыңызға ұсынбақшымыз.
Қазақ, қырғыз баласын майданға ал деп жарлық шыққалы 25 июньде он жыл
толады.
Басына Алтай, Алай бұлт шықты,
Баласы қазақ, қырғыз қойдай ықты.
Хан жауыз Сарыарқаға қардай жауып,
Жастарым жерге сыймай жаудай ықты.
Патша қол астындағы құлақ кесті, құл елді қысырақтай матап, мұрнынан
тескен тайлақтай байлап, қойдай айдап, неміс пен түрікке қарсы соғысқа
апарды. Патшаның жерігі түріктен жер тартып алып, неміске қымбатқа бидай
сатып, орыстың ақсүйек төрелерінің пайдасын көздеген болды. Соғыс осымен
шықты.
1916 жылы патша сансыз жігітті соғыста өлтірді, қол-аяғы жоқ, ақылдан
адасқан мешел де мүгедек қылды. Елдің шаруасы ойрандалды, соғыста ерлер
өліп, елде шаруа күйзелді, жетім бала, жесір қатын, шал-кемпір көзінің жасы
көл болып, жұртта қалған ботадай боздады, етінен өзге тамақ марттағыдай
тапшыланды, жұттағыдай жоғалды, базардан алатын пұл да азайып дөң асты. Сом
да елу тиын болды. Темір жолмен соғысқа әскер тасып, ел жаяу да қалды.
Майданда патша әскерлері жығылады да жатады, жау басынан күш алады да
отырады. Патша әскері жаудың алдында борандаған қойдай ықты да бұрын алған
Галисия жерінен Пермшіл, Ілбін қорғандарының ат-тонын ала қашты. Поляк
жерін де тастап қашты. Майдандағы шексіз жерде шабылмаған ел,
талқандалмаған қора-қоныс қалмады, елі жетім де, жесір де қайыршы да болды.
Жүз мың босқын қорғалуға бұта да таппай, ішуге сусын, жеуге дәм таппай
құтырған иттей сандалды. Патша соғысының қарғыс атқан күні туды.
Немістің қардай боран, желдей ескені, орысқа қасқырдай шауып, тулақтай
сүйреп, қойдай айдап, жүндей сабағаны, түріктің дінім деп атқа мінгені
алашқа да келіп жетеді. Ұзынқұлақ өтірікті шындықтай еседі. Патша соғысқа
тағы да ат алады деп ұзынқұлақ Сарыарқаға жайылып кетеді. Атты арзанға
сатып та, тартып та алады деседі. Қазақ, қырғыздың малын теміржолдың
арбасына тиеп, судай ағызып тасида де кетеді. Немістің теңдей оқты
зеңбірегі, әуедегі уы да алашқа келіп, жетті. Татар, башқұртты соғысқа
айдаған патша- қазақ, қырғызды да соғысқа салды. Бөтен деп бізді алдына шеп
қылып ұстайды деп ұзынқұлақ бақыр соғады. Қазақ, қырғыз майданда қырылып
қалады, алаштың жайы да адыра қалды, қойға көзін сүзген қасқырдай қазақ
жерін аңдыған егінші орыс бос қалған қазақ, қырғыздың жерін үлеске алады
деп ұзынқұлақ бақыр соғады. Сонда Нарманбет ақын Сарыарқаны жырлайды:
Сарыарқа сарқыраған суың қайда!?
Күндіз мұнар, түнде шық буың қайды!?
Нажағай сарт –сұрт етіп нөсер құйған,
Көк жасыл кемпір қосақ туың қайда!?
Көк майса, көк орай шалғын шөбің қайда!?
Көк қасқа кетігі жоқ түбі майда,
Қызғалдақ, қызыл-жасыл көк балдырған,
Балауса бала тайған бар ма сайда!?
Толқыны толықсыған көлің қайда!?
Атта жал, түйеде қом, қойда шұрай.
Тұлыптай желі толған құлын қайда!?
Қалмады Сарыарқада енді қызық
Сандал тау, сары өлкені алды мұжық;
Қолыңнан келерде жоқ, өнер де жоқ,
Баласы байғұс, алаш, қалдың мыжып!...
Әлі де болмадың ба, халқым мыжып?
Жұлын сау омыртқаны қойды мүжіп!...
Жолым тар жолбарыстан, қаупым қатты,
Айтуға мүмкін емес бәрін теріп,
Таппадық Сарыарқаны неше жүз жыл,
Байы жоқ, баласы жоқ сонда да тұл,
Ерініп еңбек қылмай, егін салмай,
Қала салған халыққа боласың құл!...
Кең дала кеткенің бе кер бетеге!?
Суырдай іннен шыққан сүмірейіп,
Дариға-ай, мекенінен ел кете ме!?
Соғыстан қанша жыл бұрын –ақ патша үкіметінің қазақ, қырғыз әкесін
өлтірген бе? Алаштың баласына қанқұйлы жау болған патшаның қызметшісі
төрелер параны жатып та, тұрып та алған. Қазақ, қырғыз төрелердің сүндет
аты байлаулы бұзауы, сауылатын сауыны болған Алаштың жайында қара топырақ
қау жер болса, аққан өзен, шалқар көл, тұщы құдық, мөлдір бұлақ, жайлы,
жарық тоғайлы орман болса, майлы ет біздің орыстың сыбағасы деп отаршыл
орысқа тартып әперген. Кірін жуып, кіндік кескен жерінен неше жүз жыл ата
бабасын қойған ұлтынан, Сарыарқаның тұщы су, кер бетеге қауынан құлан, киік
жайлаған шөме, ащы су, сорға қазақ, қырғызды қуған; тоған қазып байлаған
суды, алма баққан бақты, жоңышқа еккен жайды, салулы қораны, егісті ішкі
Ресейден келген орысқа тартып алып берген. Ресейде жердің бәрі байлардың,
алпауыттардың қолында болған. Жерсіз мұжық алпауыттың қолындағы жерді
тартып алмақ болып, неше қабат бас көтерген. Алпауыттың өзін айдап, өлтіріп
жерін тартып алып, отанын жағып жібере бастаған. Міне, осы қауіп-қатерден
байларды, алпауыттарды сақтап алып қалмақшы болып патша үкіметі ішкі
Ресейдегі мұжықты қазақ қырғыз жеріне қойдай айдаған.
Соғысқа дейінгі орыстың егіншісі қазақ, қырғыздың жерінен таңдап 25
миллион десе жер алған. 1913 жылы жалғыз Жетісудан егніші орыс 4 миллион
десе жер алған. Бақ та, жоңышқа да, өзен де, тоған да, жайлау да осы алған
жердің ішінде кеткен. Келімсек орысты қазақ, қырғыздың мойнына артып
берген. Алаштың баласы иттей ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.