Информатиканы дербес оқыту әдістемесі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
РМҚК Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ АРҚАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Жаратылыстану және ақпараттандыру факультеті
Математика, физика және информатика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ИНФОРМАТИКА ПӘНІН БАСТАУЫШ СЫНЫПТА
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
Орындаған:
050111 информатика
мамандығының 4 курс студенті: Нұғыман
А.Қ.
Ғылыми жетекшісі:
о., Сабитбекова Г.С.
Қорғауға жіберілді:
Кафедра меңгерушісі,
ф-м.ғ.к.., доцент
Үмбетов Ә.У.
Арқалық, 2008
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
1.1. Бастауыш сыныпта информатиканы оқытудың мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2. Информатиканы оқытудың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
1.3. Информатиканы оқыту әдістері және жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... 21
1.4. Бастауыш сыныптарда информатиканы элементтерін пәнаралық байланыс
негізінде оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...31
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ҮРДІСІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
ФОРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...37
2.1. Информатиканы оқытуды ұйымдастырудың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Бастауыш сыныпта деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану ... ..44
2.3. Бастауыш сыныпта жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану ... ... ... ... 51
3. Эксперименттік
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...79
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕК
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
81
КІРІСПЕ
Бүгінгі күні өзекті мәселелердің бірі-оқушының оқу-танымдық әрекетін
басқарудың негізгі бір буыны ақпараттық психологияны таңдау. Оқушы әрекеті-
білім мазмұнын білуге ынтасы, құштарлығы және оны қабылдауы. Білім мазмұны
оқушыларға негізінен оқулық немесе электрондық оқулық беріледі.
Оқушының ақпараттық сауаттылығы компьютердің қолданылу сферасын білуден
басталады. Олар компьютерді іске қосып, бағдарламалар кітапханасынан
керегін алып пайдалана білуге онымен мәтін жазуға, керек ақпаратты іздеп
табуға, сурет салуда пайдалануға және т.б. үйренеді.
Соңғы жылдары компьютерлік, телекомуникациялық техниканың,
технологияның рөлі мен орны түбегейлі өзгерді. Әлеуметтік кеңістік ғаламдық
ақпараттандыру – қоғамның даму заңдылығының бірі болып отыр.
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі уақытта қоғамды информатика-ландыру,
білім беруді информатикаландыру деген сөз тіркестері біздің сөздік
қорымызға еніп кетті. Қоғамды информатикаландыру – ғылыми техникалық
үрдіс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі,
яғни адам өміріне іс - әрекеттің интеллектуалдық түрлерінің жан - жақты
әсер етуі мен рөлінің жоғарлауына байланысты обьективті үрдіс. Сондықтан
бастауыш сыныптарда информатика сабағын кірістіру бүгінгі күннің өзектілігі
мәселесі болып отыр.
Диплом жұмыстың мақсаты:
Информатиканы орта білім беру жүйесінде оқытуды оқушыларға ақпараттарды
беру, өңдеу сақтау, жеткізу және оны қолдану процестері туралы білімдерді
меңгерту, басқаша айтқанда оқушыны ақпараттық біліммен қаруландыру. Болашақ
мұғалімдер бастауыш мектепте информатиканы оқытуды ұйымдастыру барысында
қажет болатын білім білік және дағдыларды қалыптастыру.
Жұмыстың методологиялдық базасы: Математика, физика және
информатика әдістемелік кабинеті
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Бастауыш сыныптардағы оқушылардың
теория жүзінде алған білімдерін практикада іске асыру.
Мәселенің зерттелу деңгейі: Жалпы білім беретін орта мектептегі
информатика курсынан басталады. Информатиканы оқыту әдістемесі деп
аталатын курс мектептегі информатика курсының жалпы ғылыми оқу-
әдістемелік, дидактикалық, ұйымдастырушылық, педагогикалық, психологиялық
мәселелерін жан-жақты қарастыратын курс болып табылғандықтан, бастауыш
сыныптарда информатиканы оқытуды зерттеу болып табылады.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, 2 тараудан, эксперименттік
бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған дерек көздерінен тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың мақсаты, практикалық маңыздылығы,
тақырыптың өзектілігі көрсетілген. 1 тарауда Бастауыш сыныптарда
информатиканы оқыту әдістемесі қарастырылған. 2 тарауда Бастауыш сыныптарда
информатиканы оқыту үрдісін ұйымдастыру формалары жеке қарасытырылды.
Қоғамды индустрияландыру кезеңінде білім беру жүйесі алдыңғы
кезекте, маманданған сауатты орындаушыларды дайындауға бағытталса, ал
білім беруді информатикаландыру жағдайында бұл мәселе білім берудің
негізгі мақсатына ауысады. Мұндағы негізгі мақсат - оқушының қоршаған әлем
жайында табиғи ғылыми болжамын қалыптастырумен жалпы ізгілікті
адамгершілікті дайындау.
Жалпы білім беретін мектептерге бағдарламалау элементтерінің
енгізілгендігіне 40 жылдан астам уақыт болды. Информатиканың бағдарламалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің өзіндік тарихы бар, яғни оны
бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең: бұрынғы одақтағы 50- жылдардың бас кезіндегі
алғашқы электронды есептеуіш машина пайда болуына байланысты. Осыған
байланысты, адам қызметінің жаңа саласы дами бастады. Бағдарламалаудың
қалыптасу кезеңінде тілдік құралдар мен әдістер жеткіліксіз болды. Соған
қарамастан оқушылардың бағдарламалауды түсініп, игеруіне ешқандай
принціпті қиыншылық болған жоқ.
Алғашқы электронды есептеуіш машиналар пайда болғаннан кейін
көп кешікпей ғылыми-зерттеу мекемелерінде және ірі жоғары оқу
орындарында бағдарламалауды және электронды есептеуіш машинада жұмыс
істеуді зерттейтін топтар пайда бола бастады. 50-жылдардың аяғына
қарай, А.П.Ершовтың басқаруымен Новосибирск қаласының кейбір
мектептерінде тәжірибелер жүргізілгендігі белгілі. Бұл тәжірибе
сондағы ғылыми қалашықтағы есептегіш техника негізінде жүргізілді.
Басталған жұмысқа университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарының
көптеген ғалымдары қатысып араласты. Бірақ мұндай алғашқы қадамдардың
жалпы білім беретін орта мектеп үшін міндетті курстың қалыптасуына
қатысы жоқ еді.
Екінші кезең: математикаға бейімделген мектептер негізінде
бағдарламалауға мамандандыруға байланысты. Информатиканы мектепте
оқытуды 1959 жылдан басталды деуге болады, өйткені Мәскеу қаласының
№444 мектебінде С.И.Шварцбурд жоғарғы сынып оқушыларына электронды
есептеуіш машина жұмысын үйретуге бағытталған эксперимент жүргізуді
бастады. Мұндай мектептерде жалпыға бірдей орта білім негізінде
программист дайындау көзделген болатын. Осы мақсатқа сәйкес,
С.И.Шварцбурдтың жүргізілген тәжірибелік жұмысы көпшілікке белгілі
болды.
Бағдарламалау саласында мамандандырылған мектептер жүйесінің
дамуы тағы бір маңызды рөль атқарады. Оқушыларды бағдарламалауға
үйретуге арналған мақалалар мен әдістемелік талдамалар көптеп шыға
бастады.
Бұл жылдары математикаға бейімделген мектептер үшін
дайындалған оқу құралдары кең таралды және бұл құралдар белгілі
бір бағдарламалау бойынша факультативтік курстардың қалыптасуында
маңызды рөль атқарады.
Келесі кезең, арнаулы факультативтік курстардың ашылуына
байланысты. Факультативтік курстың мақсаты- оқушылардың жан-жақты
мүмкіндіктерін дамытуға және білімдерін тереңдетуге бағытталған жаңа
оқу жұмысының түрі ретінде қарастырылды.
Кейінірек, сол кездегі математикалық орта білімнің қайта
құрылуына байланысты жаңа таңдаулы тақырыптар ұсынылды. Санау
жүйелері және электронды есептеуіш машинаның арифметикалық
құрылғылары (7-сынып), Алгоритмдеу және бағдарламалау (8- сынып),
Кибернетика негіздері (9-10сыныптар), Бағдарламалау тілдері(10-сынып).
Дәл осы кезеңде арнаулы факультативтік курстар бойынша
оқыту мазмұны мен әдістерін жасау мәселелеріне байланысты
әдістемелік мәселелер В.М.Монаховтың және т.б. көптеген ғалымдардың
еңбектерінде өз шешімін тапты. Мектептер мен есептеуіш техникасы бар
өндіріс орындары арасындағы байланысты қалыптастыру тәжірибесі
жинақталды. Бұл тәжірибе кейін оқу-өндірістік комбинаттары арқылы
мектептегі оқыту ісіне есептегіш техниканы енгізуге негіз болды.
Келесі кезең, оқу-өндірістік комбинаттары негізінде мамандандыруға
байланысты. Оқу-өндірістік комбинаттары негізінде оқушыларды есептегіш
техниканы меңгеру және пайдалануға байланысты көптеген мамандықтарға
дайындау мүмкін болды. Атап айтқанда, электронды есептегіш машина
операторы, электронды есептегіш машина үшін мәліметтерді дайындау
құрылғыларын жөндеу және күту бойынша электромеханик, электронды
аппаратураны реттеуші, бағдарламалаушы лаборант, есептеу жұмыстарының
операторы дайындалды.
Одан кейінгі кезең, жалпы білімдік бағдардың дамуымен
сипатталады. Математикаға бейімделген мектептерде, әсіресе, ОӨК-ның оқу
бағдарламаларында оқушыларға бағдарламалауды оқытудың арнаулы кәсіби
бағдардағы мүдделері қарастырылған.Сонымен қатар,бағдарламалаудың жалпы
білімдік әсері және алгоритмдеудің мектептегі дәстүрлі пәндерге пәнаралық
әсерінің мазмұндық-әдістемелік мәселелері зерттеледі.Алдыңғы кезекте
математикаға әсері қарастырылады.
Үкіметтің келесі шешімдерінде жастардың компьютерлік сауаттылығын
тез қалыптастыру мәселесі қойылды. Ол үшін жалпы білім беретін орта
мектепте Информатика және есептегіш техника негіздері міндетті пән ретінде
енгізілді, яғни 1985 жылдың қыркүйек айының 1-нен бастап Информатика
және есептегіш техника негіздері (ИЕТН) курсы оқытыла бастады. Мектептегі
компьютерлендіру мәселесіне мемлекеттік тұрғыдан көңіл бөлудің нәтижесінде
1986-87 оқу жылының басында Информатика и образование журналының 1-нөмірі
шықты. Бұл ЭЕМ-ны оқу үрдісіне енгізудің әдістемелік, дидактикалық,
техникалық, ұйымдастырушылық,педагогикалық,псих ологикалық,мәселелерін
қамтитын журнал. Сонымен қатар, біздің Республикамызда да Қазақстан
мектебі журналының қосымшасы ретінде Информатика Физика Математика
журналы шыға бастады.
Компьютер алғаш оқу үрдісіне енгізілгенде мынадай екі үлкен мәселе
көзделген:
1) Компьютер оқу объектісі, яғни пән ретінде оқытылуы болса,
2) Компьютердің жалпы оқу үрдісіндегі қолданылуы.Міне бағдарламалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің қысқаша тарихы осындай.
1. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытудың негізгі мақсаты ретінде
информатика курсын оқыту әдістемесін, информатика пәнін оқытудың
тиімді әдістеріндіру және информатика пәнінің өзіндік
сипаттамалық ерекшеліктерін қарастыру болып табылады.
Оқыту әдістері:
• Оқытудың өзіндік әдісі.
• Көрнекілік әдісі.
• Иллюстрация.
• Демонстрация.
• Практикалық (іс-әрекет) әдістер.
• Кері байланысты жүзеге асыру тәсілдері. Бақылау.
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Дидактикада оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және
олардың бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы оқушыларға
арналған нұсқауды жасау-педагогтың іс-әрекеті нұсқау мен ЭЕМ-
дегі програмамен жұмыс істеу-оқушының іс-әрекеті ЭЕМ-де
орындалған оқушының жұмысының нәтижесін қорғау тапсыру
олардың бірлескен іс-әрекеті. Информатика курсында оқушылар мен
мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің көлемін қысқартуда іс-
әрекеттің тәуелсіз түрде елеулі орын алады. Курстық
мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының педагогтан
тәуелсіздігі, өз бетімен білім алуға дағдының қалыптасуы.
Сондай-ақ компьютер мұғалім мен оқушы арасындағы тәуелсіз іс-
әрекеттің көлемін едәуір кеңейтеді.
Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен
өзіндік басқару функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс
істеген оқушының өз білетіндігі басым, оның алдына қойған
мақсаты бар.
Мұғалімнің міндеті оқу іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-
әрекетін басқару. Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер
жиынтығы айтарлықтай. Оқыту әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау
өнімді продуктивті болып есептеледі,
1. Әлем жайында білім,
2. Іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері,
3. Шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі,
4. Эмоционалдылық құндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қойылады.
Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділінің негізгі дидактикалық
функция оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті
меңгерудегі репродуктивті іс-әрекетте белсенділіктің жоғары болатындығы
белгілі. Ю.К.Бабанскидің еңбектерінде әдістерді топтаудың толық
тізімі келтірген ақпаратны қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге
айналған сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалық. Сондай-
ақ, әдістерді топтаудың төмендегідей негіздері бар білім алу
тәсілі теория және практика, кері байланысты жүзегеасыру
тәсілі бақылау және өзіндік бақылау, оқушылардың ойлау әрекеттері
логикалық аспект.
1. Бастауыш сыныпта информатиканы оқытудың мақсаты мен міндеті.
Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытуды ұйымдастыру мәселесін
төмендегідей қарастыруға болады:
- информатиканы бастауыш сыныпта оқытудың мақсаттары;
- информатиканы бастауыш сыныпта оқытудың міндеттері;
- Информатика пәнінің зерттеу объектілері;
Информатиканы орта білім беру жүйесінде оқытудың мақсаттары:
-оқушыларға ақпараттарды беру, өңдеу, сақтау, жеткізу және оны қолдану
үрдістері туралы білімдерді меңгерту, басқаша айтқанда, оқушыны ақпараттық
біліммен қаруландыру;
- оқушылардың оқу үрдісінде компьютерлік техниканы өзіндік даму мен іске
асыру құралы ретінде, сонымен қатар, кәсіптік қызметтерге пайдалану
дағдыларын қалыптастыру;
- оқушылардың логикалық- құрлымдық және алгоритмдік-шығармашылық ойлау
қабілеттерін дамыту, ынта-ықыластары мен шығармашылық бейімділіктерін
қалыптастыру.
Аталған мақсаттардан төмендегі міндеттер анықталады:
- информатиканы бастауыш сыныптарда оқытудың мазмұнын анықтау;
- информатиканы бастауыш сыныптарда оқытудың оқу бағдарламасын жасақтау;
- информатиканы бастауыш сыныптарда оқытудың әдістемелік жүйесін
жасақтау.
Информатика пәні бойынша дайындалған стандарт білім берудің сәйкес
сатысының базистік оқу жоспарымен, білім беру ұйымдарының типтік оқу
жоспарымен, білім бағдарламаларымен кешенді түрде қолданылды.
Информатика оқу пәнінің базалық мазмұны (БМ) - оқу пәнінің мектепте
міндетті түрде оқытылуы тиіс және үздіксіз білім берудің келесі сатылары
мен деңгейлеріне информатиканы оқуды жалғастыру үшін жеткілікті болатын
мазмұнының құрамы мен құрылымы.
Информатика оқу пәні бойынша білім берудің негізгі бағдарламасы (БНБ)
–оқу пәнінің мазмұнын, яғни оқушыларда ғылыми дүниетанымдық негізді
қалыптастыруды, олардың ойлау қабілетін дамытуды, ақпараттандыру
құралдарын, ақпараттық технологияларды меңгеруді және оқушыларды өмірге,
еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлауды анықтайтын құжат. Оның
мазмұны мемлекеттік стандарт бойынша анықталады.
Информатика оқу пәні бойынша бағдарлы білім беру бағдарламасы (БББ) –
Информатика оқу пәнінің мазмұнын анықтайтын, пәнді тереңдетіп, бағдарлы
оқыту қамтамасыз ететін оқушыларды кәсіби даярлау бағытына қарай көлемі
мен мазмұны бойынша сараланған құжат. Оның мазмұны мемлекеттік стандарт
бойынша анықталады.
Информатика оқу пәні бойынша қосымша білім беру бағдарламасы(ҚҚБ) –
мемлекеттік стандарт мазмұнынан тыс, оқушылардың информатика пәні бойынша
білімге деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған оқу курстарының
мазмұнын анықтайтын құжат. Бұл бағдарлама факультативтік немесе арнайы
курстар ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.
Жалпы ережелер:
Информатика пәнін оқытудың негізгі мақсаттары мен міндеттері
төмендегідей:
- оқушылардың ғылыми дүниетанымдық негізін қалыптастыру;
- оқушылардың ойлау қабілетін дамыту;
- оқушыларға ақпараттандыру құралдары мен ақпараттық технологияларды
меңгерту;
- оқушыларды өмірге, еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлау;
- информатика ғылымының негізін қалайтын үш ұғымның (зат, энергия және
ақпарат) бірі болып есптелетін, қазіргі таңдағы әлем бейнесін құрудың
негізін құрайтын ақпарат ұғымын қалыптастыру;
- қоршаған ортаны жаңа ақпараттық тұрғыдан зерттеу көзқарасын
қалыптастыратын ақпараттық үрдістерді, табиғат, қоғам, техника
аймақтарында қарастыру;
- ақпараттандыру құралдары мен ақпараттық технологиялар саласында
білім,білік және дағдыларды қалыптастыру мен оларды дамыту;
- оқушыларды ақпараттық бірліктермен қамтамасыз ететін білімдермен
қаруландыру;
- оқушылардың ақпараттық сауаттылығы мен мәдениетін қалыптастыру;
Информатика пәнінің зерттеу обьектілері:
- ақпарат;
- ақпараттық ресурстар;
- ақпараттық үрдістер;
- ақпараттандыру құралдары мен ақпараттық технологиялар.
Информатика пәнінің даму болашағы мына көріністерге байланысты:
1.Пәннің жалпы білімдік, дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру,атап
айтқанда:
- оқушыларға формальдау, модельдеу және компьютерлік тәжірибе
әдістермен меңгерту;
- тиімді шешідерді таңдай білуге бағытталған оперативті ойлау
қабілетін дамыту.
2.Информатиканың ғылыми пән ретінде қалыптасуы, атап айтқанда,
әлеуметтік, экономикалық, құқықтық, биологиялық, қолданбалы информатика
және т.б.
Информатика пәнінің даму бағыттары:
- Теориялық информатика. Мұнда ақпараттың жалпы қасиеттерін зерттеу,
табиғаттағы және қоғамдағы ақпарат үрдістерінің өзара қатынасы,
сонымен қатар әр түрлі ақпараттық үрдістерді жүзеге асырудың
негізгі заңдылықтарын зерттеу мәселелері қарастырылады.
-Ақпараттандыру құралдары. Мұнда дербес компьютерлердің,
микроүрдістердің есептеу қызметінің мүмкіндіктері және аймақтық желілер
арқылы ақпараттарды алмасу қызметтері туралы мәселелер қарастырылады. Әр
түрлі ақпараттарды сақтау, өңдеу және қолдану мүмкіндіктерін одан әрі
жетілдіру бағытында ақпараттық технологиялалардың даму мәселелерін
қарастырумен жалғасады.
- Әлеуметтік информатика. Мұнда информатика мен ақпараттық
технологиялалардың қазіргі қоғамдағы алатын орны, ақпаратпен және
бағдарламалық өнімдермен жұмыс жасаудың құқықтық, этикалық және моральдық
нормалары, жеке тұлға мен қоғамның ақпараттық қауіпсіздігі төңірегіндегі
мәселелер қарастырылады.
Информатика оқу пәні бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру және оны
жүзеге асыру жағдайларына қойылатын талаптар мына бағыттарда қарастырылған:
оқыту үрдісін мамандармен қамтамасыз ету; оқыту үрдісін оқу-әдістемелік
жағынан қамтамасыз ету; материалдық-техникамен базамен қамтамасыз ету.
1.2. Информатиканы окытудың мазмұны
Оқушының әлем жайында білімді меңгеруі қабылдау: түсінік, еске сақтау
арқылы жүреді. Ал әлемді, мысалы адамды қоршаған заттар әлемі, оның
әлеуметтік ортасы, компьютерлік әлем, адамның өзінің ішкі әлемі тәрізді
ақиқаттық арқылы түсінуге болады. Заттар әлемі мен олардың арасындағы
байланысты оқушылар қоғамның ақпараттық ресурсына кіру арқылы және ЭЕМ-де
модельдеу арқылы таниды. Дәстүрлі әдіс мұғалімнің сөзі мен кітапқа
сүйенеді.
Өзіндік тану компьютермен бейнеленетін және іс-әрекетін ойлау арқылы
жүзеге асырылады.
Іс-әрекет тәсілін жүзеге асыру тәжірибелері.
Іс-әрекеттің үлгісін көрсету және инструктор жолымен компьютерлік әлемнің
үнемі дамып отыратын жаңалығы мен оқушылардың ізднушілік белсенділігі
арқылы беріледі. ЭЕМ-мен жұмыс істеуде іс-әрекеттің стандартты түріне
барабар оқыту әдісі ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру болап табылдаы.
Дайын бағдарлама мен диологты меңгеруде және клавиатурамен жұмыс істеу
дағдысын қалыптастыру үшін де бұл әдіс қолданылады.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері мәселелық есептер шығару, таныс емес
бағдарламалық құралдарды меңгеру, модельдеу арқылы қалыптасады. Бұл жерде
мұғалімге тән тәсіл – бір мәнді анықтауды талап ететін есепті қою.
Бағдарламалау мен модельдеу саласындағы шығармашылық тәжірибесі – ашық
бағдарламалау әдісімен берілуі мүмкін. Бұған ұқсас тәжірибелердің көлемі
шағын, ол ақпаратның ғылым саласы екенімен түсіндіріледі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі оқушылардың бір-бірімен
және мұғаліммен қарым-қатынасы үрдісінде пайда болып, таратылады. Мектеп
практикасында оқушыларға тікелей әсер ететін бірқатар тәжірибелер
жинақталды.
Информатикаға тән тәрбиелік бағытта жұмыс істейтін оқыту әдісін атау
қиын, бірақ, информатиканы оқыту барысында жүзеге асырылатын жағдайларды
көрсетуге болады. Ол оқушыларға өзінің жұмысын жазуды ұсыну, бағдарламада
қате жібермеуге қойылатын талап, сондай-ақ, эстетикалық құндылығы бар
мәселе – оқушының жауабына класстың көңілін аудару болып тбылады.
Информатика және дәстүрлі оқыту әдістері.
Оқытудың өзіндік әдісі: классикалық педогогика өз уақытында сөзбен білім
берудің жеткіліксіз екенін мойындаған болатын. Сондай-ақ, Я.А.Коменский
ақпаратты кітаптан, дәрістен жеткіліксіз екенін, заттарды өз бетімен танып,
бақылау арқылы ақпарат алудың маңызды екенін атап көрсеткен.
Көрнекілік әдісі: информатика курсындағы көрнекіліктің әдісі – оқушының
жолдасының немесе мұғалімнің жұмысы бақылау, одан кейін компьютерлік
ортаның жұмысының өзгерісін бақылау. Енді олардың ішіндегі негізгілерін
қарастырайық.
Иллюстрация. Информатика курсында ақпараттың таңбалық табиғатын толық
бейнелеп көрсетуге мүмкіндік бар. Мысалы, тақтада сандық немесе текстік
мәндермен жазылғантіктөртбұрышты көрсету. ЭЕМ-мен алғашқы танысу ретінде
қағазға бейнеленген клавиатураны көрсету, ол өзі де көрініп тұр, бірақ,
пернелердің қызметі сөзбен түсіндіріледі.
Демонстрация. Мұғалім компьютердегі орындалатын іс-әрекеттіңң үлгісін
үндемей-ақ демонстрациялауға болады. Кез-келген капилятор қателердің орны
мен жұмысының нәтижесін мұғалімге немесе жолдастарына демонстрациялап бере
алады. Алгоритмнің атқарылу үрдісі кестесінің көмегімен демонстрацияланады.
Практикалық (іс-әрекеттік) әдістер. Құрастырылып отырған жағдайда
практика оқушының іс-әрекетіне қатысты теориямен емес, сөзбен және
бақылаумен салыстырылады. Информатика бөлімінің үш түрі көзі үйлесімді
түрде біріктіреді:сөз, бақылау және іс-әрекет. Мысалы, нұсқауларды
оқып, мұғалімнің әрекеті мен ЭЕМ-нің жұмысын бақылай отырып
оқушылар компютермен практикалық іс-әрекетті орындай бастайды.
Мұнда әдістер бірін-бірі толықтырады.
Кері байланысты жүзеге асыру тәсілдері. Бақылау.
Бақылауды мұғалімнің, жолдасының, компьютердің және өзіндік
бақылау деп тұжырымдауға болады, жалған жауапты оқушы
мойындамайды, оны компьютердің шығарғаны деп есептейді,
компьютер оқушының өзінің іс-әрекетін ұғынуына нәтиженің дұрыс
немесе қате екендігі жөнінде хабарлама береді.
Мұғалімнің дәстүрлі бақылауымен қатар, жолдастарының бақылауының
да маңызы бар. Бақылаушы басқа адамның ойлау жүрісін түсінуді
үйренеді де, өзінің білімін сыртқа шығарып, сөйлеуге
дағдыланады.
Компьютердің бақылауы қатеге көп көңіл аударуды талап етеді,
бақылаудың келесі кезеңі-өзіндік бақылауға көшуге мәжбүр болады.
Бұл бақылаудың күрделі де, ең жоғары түрі болып есептеледі.
Кері байланыс жылдам немесе баяу болуы мүмкін. Жылдам байланыс
тиімді, бірақ өте жоғары жылдам реакция –мұғалімнің түсініктемесі -
оқушының ойлау жүрісінің ашылуына кедергі жасауы ықтимал. Оқытуды
ұйымдастыруға қатысты бақылауды ауызша және жазбаша деп білуге
болады. Жазба тіл пайдалы, үлкен еңбекті талап етеді. Компьютер
экраныңдағы текст жазба тілдің бір түрі болып есептеледі.
ЭЕМ-дегі жұмыс және ойлау әрекеттері.
Оқушылардың ойлау үрдісін, қателіктері мен қиындықтарының
мәнін түсіну үшін ЭЕМ-ге байланысты логикалық ақыл-ой әрекеттері
қалай жүзеге асырылатының қарастырайық.
Анализ және синтез. Информатика курсындағы анализ бен
синтез әрекеттерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың айқын
көрінетін тұстары., есептің қолайлысын талдау анализ, қолдағы бар
бағдарламалық немесе синтаксистік құралдар арқылы олардың шешімін
синтездеу. Кейде анализдің мақсаты қатенің себебін анықтау болуы
мүмкін.
Бұдан програманың орындау үрдісі қадамдарға бөлінеді, ал
мәліметтердің өзгеру үрдісі қадамдардың тізбегін өзгертеді. Егер
қатені іздеу бағдарламаны тасымалдау трассировка жолымен ЭЕМ-дегі
диалог түрінде орындалса, онда бұл талдаудың түрі- өрескел талдау
жіктеу болады.
Салыстыру мен топтау. Бір-біріне жақын командаларды түсіндіруде
салыстырудың үлкен мәні бар. ЭК-де көшіру мен көбейту, МАТ-дегі
үшін және әзір командалары. Бұл ұғымның мағынасын меңгерудің
міндетті кезеңі.
Салыстыру өте тиімді дидактикалық тәсіл. Салыстырудың
көмегімен жаңа ұғымдарды енгізіп бекітуге болады. Алдымен, ұқсастығын,
одан кейін айырмашылығын көрсету қажет.
Жалпылау, индукция және дедукция. Жалпылаудың айқын мысалы-
ұқсас әрекеттердің жеке қайталанулары ұғымынан қайталану командасын
көшу бола алады. Мұны матиматикалық индукция деп түсінбеу
қажет, ол толық индукция.
Аналогия және тасымал. Аналогия дегеніміз - бұл индукцияның
абайланған бір түрі. Талдау үлгісі төмендегідей. В жағдайында F
фактісінің орны бар. В1 жағдайының қандай да бір мағынада В
жағдайына ұқсастығы бар. Олай болса, олардың әрқайсысында F
фактісіне орын бар деп күтуге болады. Енді осы мысалды нақтылайтын
болсақ, Е - практикум жүйесінде SHIFT+DEL командасы жолды
өшіретіні белгілі.
Мектептегі информатика және есептегіш техника негіздері курсының мазмұнын
таңдауға бір-бірімен белгілі қарама-қайшылықта болатын екі негізгі
факторлар тобы әсер етеді.
1) Ғылыми және практикалық факторлар. ИЕТН оқу пәнінің мазмұны
информатика ғылымы арқылы анықталуы керек. Бұл пәнді оқыту барысында іргелі
білім деңгейі беріліп, оқушылардың әртүрлі саладағы болашақ кәсіби
қызметіне дайындығы қамтамасыз етілуі тиіс.
2) Түсініктілік және жалпы білімділік факторлар. Оқу пәнінде қамтылған
материялды меңгеруге оқушының шамасы келетіндей болуы керек, олардың ойлау
қабілетінің деңгейі мен білімі,іскерлігі, дағдыға сай болуы тиіс. Сондай-
ақ. ИЕТН курсы информатика ғылымының сәйкес салаларында жалпы мәні ьар
мәліметтерді қамтуы қажет. Қорыта айтқанда, мектептегі информатика курсы
бір жағынан болашақ заманға лайық өмірдің күрделіленген талаптарына жауап
беруі керек, екінші жағынан қарапайым болуы қажет.
Информатика және есептегіш техника курсының қазіргі заман ғылымының
үш іргелі ұғымына негізделеді:
Ақпарат-алгоритм ЭЕМ.
Оқушылардың меңгңруіне міндетті болатын териялық дайындықтың көлемі
осы ұғымдар жүйесі арқылы анықталады.
Оқытудың нақты мазмұны алгоритмдік мәдениеттің және олардың
компьютерлік сауаттылығының компоненттерінен құралады. ИЕТН курсының
мазмұнын анықтаудағы тағы бір маңызды мәселе – курсты оқыту реті. Бұл екі
мәселе бір-бірмен тығыз байланысты, сондықтан да олар ғылыми негізде
енгізілуі керек. Мектептегі информатика және ИЕТН мазмұнын, көлемін және
көп жағдайда оқытудың ретін анықтайтын негізгі құжат-ресми түрде
белгіленген оқу бағдарламасы болып табылады.
Ал, оқу бағдарламасы сол курсты оқыту тұжырымдамасының негізгі түйіні.
Енді ИЕТН енгізілгеннен бері жарияланып жатқан тұжырымдамалар мен оқу
бағдарламаларына тоқталайық. Информатиканы оқыту тұжырымдамаларының алғашқы
нұсқалары 1989, 1990, 1991 жылдары жарияланды. Бірақ, олар барлық білімді
информатикаландыру негізінде құрылған. Бұл еңбектерде информатика пәнін
оқыту мәселесі, оның мазмұны мен мақсаты жекеленіп ашылмаған. Сонымен
қатар, соңғы жылдары информатика пәнін оқыту мәселесінде үлкен өзгерістер
болды. 1998 жылы Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін орта
мектепте оқылатын информатика курсы бойынша мемлекеттік білім беру
стандарты құрылып, оқу үрдісіне енгізілді.
Орта мектентің сатылары бойынша информатика курстарын оқытуды екі кезеңге
бөліп қарастырады.
I кезең (7-9 сыныптар) – негізгі курстар деп аталады, ол информатика пәні
бойынша оқушыларды міндетті жалпы біліммен қамтамасыз етуге бағытталған.
Бұл кезеңде оқушылар компьютермен алғаш танысады, ЭЕМ-нің архитектурасы
және ақпаратлық технологиямен жұмыс істеу тәсілдерін үйрене отырып, оқу
үрдісіне компьютерді жан-жақты тиімді пайдалана отырып, өзіндік танымдық іс-
әрекеттерін қалаптастырады. Негізгі курсты оқытуды басқару ісіндегі
ақпаратның мәні, ақпаратлық ропцестердің жалпы заңдылықтары және жүйелі
ақпаратлық тәсілдер туралы түсініктер қалыптасады. Бұл кезеңде оқушылар
алгоритм, алгоритмнің құрылымдары (сызықтық, тармақталған, қайталану),
бағдарламалау тілдерімен танысып, оны алгоритм жазуда және
қолданбалыесептерді шешуде пайдалану жолдары мен мүмкіндіктері туралы
мағлұматтар алады.
II кезең (10-11 сыныптар) – бағдарлы курс, мұнда оқушылар кәсіптік бағдар
бойынша оқытылады. Ол оқушылардың сұранысына, қабілетіне және
қызығушылығына байланысты сараланған мазмұнмен беріліп, оларға кәсіптік
мамандық деңгейіндегі дәрежеде білім беріледі. Мысалы, оқушы жаратылыстану-
математика бағдары бойынша оқыса, онда бағдарламалау тілі тереңдетіліп
оқытылады. Сонымен қатар, Дербес компьютерді пайдаланушы, Компьютер және
іс-қағаздарын жүргізуші және т.б. курстар енгізілген. Егер базистік
жоспардың өзгермелі бөлігінің есебінен курсты оқыту 136 сағатқа дейін
арттырылса, онда оқушыларға мамандыққа сәйкес куәліктер беру мүмкіндігі
туады.
Жалпы, негізгі мектепте курсты оқытуға 68 сағат бөлінсе, ал 10-11
сыныптарда базистік оқыту жоспарындағы тұрақты (инвариантты) бөліктің
есебінен 68 сағат бөлінген.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының талаптарына
сәйкес информатиканы оқыту стандартына төмендегі мәселелер енгізілген:
-сыныптар бойынша білім беру мазмұнының міндетті минимумы;
-әрбір сыныптағы оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар;
-стандарттағы талаптардың орынбалуын бағалау;
- білімді бағалау үлгілері.
(Қазақстан Республикасында жасалған информатикадан мемлекеттік білім
беру стандарты Ресейде жасалған А.А.Кузнецовтың тұжырымдамасын негізге
алады, сондықтан келесі тақырыпта толығырақ тоқталамыз).
Қазақстан Республикасының конституциясында: Білім беру – бұл қоғам
мушелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғарғы деңгейін
және кәсіби біліділігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие ьеру мен
оқытудың үздіксіз үрдісі, - деп көрсетілген.
Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы азаматтық
қазыналар ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыру және дамыту үшін оның әр азаматы зиялы болуы қажет. Бұл білім
беру үрдісінің үздіксіз болуын талап етеді. Білім беру үздіксіз үрдіс
болса, информатиканы оқыту да үздіксіз болуы қажет.
Жалпы білім беретін орта мектепке арналған информатикадан мемлекеттік
білім беру стандарты осы мәселені көздейді.
Ал, стандарт осы пәнді орта мектепте үздіксіз білім беру
тұжырымдамасына негізделіп жасалынған. Тұжырымдамада білім беру жүйесін
демократияландыру принциптерін жүзеге асыруға бағытталып құралған.
Мұнда оқушы өз бетімен танымдық қызмет жасап, дами алатын субьект
болса, мұғалім осы қызметтің тиімді ұйымдастырылуына, нәтижелі болуына
жауап беретін, шығармашылықпен жұмыс істейтін жеке тұлға.
Жалпы информатика курсының мазмұны мынадай екі үлкен дидактикалық
мәселені шешуге бағытталуы керек:
1) Компьютер-оқыту обьектісі;
2) Компьютер-уневерсал таным құралы.
Оқушы таным субьектісі болған кезде бұл екі мәселе бірін-бірі
толықтыра отырып курстың негізгі мазмұнын құрайды.
Информатика курсының негізгі мектептегі мазмұны мынадай үш кешенді
мәселелердің төңірегінде шоғырланған: біріншісі – компьютерлік техникамен
танысу, оның негізгі элементтері менжалры жұмыс істеу принциптерімен
танысу; екіншісі – алгоритмдеу және програииалау негіздерін оқып үйрену;
үшіншісі – информатиканың қолдану шеберін анықтау.
Мұнда оқыту моделі оқушыны жеке тұлға ретінде дамытуға бағытталған:
мақсат – мотив – қызмет – рефлекция – теориялық білім өнерімен анықталатын
түрі таңдалынып алынады.
1.3. Информатиканы оқыту әдістері және жетілдіру жолдары.
Республикамызда болып жатқан өзгерістер халыққа білім беру
жүйесінің барлық буындарында білім беру жүйесінің барлық буындарында
білім мен тәрбие беру ісін жаңа сатыға көтеруде, сабақ өту әдіс-
тәсілдерін жетілдіруді талап етіп отыр. Бұл информатика
мұғалімдерінен информатиканы оқытудың дәстүрлі әдістемелік жүйесін,
оны оқыту әдістемесін жақсарта түсуді қажет етеді. Ал, бұл мәселенің
дұрыс шешілуі Қазақстандағы мектеп информатика пәнін оқыту әдістемесін
кешенді түрде тұтастай қарастыра отырып, оның қалыптасу және даму тарихын
тереңірек зерттеуді керек етеді. Орта мектептерде информатика курсын оқыту
мәселелері 1950 жылы Жаңісібір қаласының бірқатар мектептерінде А.П.Ершов
және оның қызметкерлері бағдарламауды дайындайды. 1970 жылы Мәскеу,
Ленинград, Жаңасібір қалаларында компьютемен жұмыс істейтін мамандарды
дайындайды. 1970 жылдардың соңына қарай микро ЭЕМ-дердің жаппай шығарыла
бастауына сәйкес А.П.Ершов, Г.А.Звеногордский, Ю.А.Первин мектеп
информатика курсы тұжырымдамасын жасады. 1984 жылы кәсіптік және жалпы
білім беретін мектептердің реформасының негізгі бағыттары белгіленеді. 1985
жылы Информатика және есептеуіш техника негіздері пәні бағдарламасы
түзіледі. 1985-1986 жылдары А.П.Ершов, В.М.Монохов, А.А.Кузнецов,
Я.Э,Гольц, М.П.Лапчик және т.б алғашқы информатика оқулығы шықты. 1985 жылы
1-ші қыркүйектен бастап, мектептерде жапай информатика негіздерін оқыту,
1985 жылы жаңа оқу жоспары бойынша педогогикалық институттарда информатика
мұғлімін даярлау басталады. 1986 жылы Информатика и оброзование журналы
шығып, 1986 жылы информатика оқулығына байқау жарияланды. 1987 жылы
информатиканы оқыту әдістемесінен М.П.Лапчиктің кітабы жарық көреді. Байқау
негізінде информатикадан А.П.Ершов, А.Г.Кушниренко, В,Г,Житомирский,
В.А.Койманның басқару авторлар ұжымы алғашқы буын оқу құралы дайындады.
Сөйтіп, Қазақстанда 1986 жылы А.П.Ершов, В.Н.Моноховтың Информатика және
есеп техника негіздері атты оқулығы бойы жүргізілгендігі белгілі. Ал, 1998
жылдан бері сыныптарға арналған информатика оқулықтары мемлекеттік
стандартты, типтік бағдарлама жазылып оқу үрдісіне кеңінен еңгіілуде. Енді
информатика курсының тақырыпты оқыту әдістемесін қарастырайық. Кіріспені
оқыту әдістемесі. Кіріспе мақсаты. Пәнеге деген қызығушылықты қалыптастыру,
бекіту; информатиканың жалпы мазмұны таныстыру; компьютер сыныбындағы
жүргізілетін жұмыс ретімен, ережелерімен танысу т.б. Кіріспе бір рет
информатиканың үш құрымдас тізбегі. Ақпарат компьютер, алгоритм айтылады.
Ақпарат түрлері мысалдарымен түсіндіріледі. Ақпраттық үрдісті түсіндіру
үшін де алдымен оларға мысалдар жүргізіліп, келтіріліп, қорытынды да оның
белгілеріне сүйене отырып анықтама беріледі. Айта келетін мән ақпаратты
тұтыну, қолдану бұл да ақпараттық болып табылады. Кіріспе бөлімі оқушыны
компьютер мүмкіндіктері туралы информатика жайлы түсінік береді. Кіріспеден
оқу авторларының концепсиясын көруге болады. Мен, ақпарат, алгоритм,
компьютер ұғымдары беріледі. Компьютер құрылысын оқыту әдістері. Компьютер
құрылысы негізгі үш бөліктен тұрады. Олар жүйелік блок, монитор, пернелік
тақта және осылардың қызметі жөнініде айтылады. Перне тақтаның жазу
машинасына ұқсастығын айтады, мұндағы негізгі айырмашылық қосылады
пернелердің бірі қызметінде деп түсіндіру керек. Алғаш сабақтарда барлық
пернелердің қызметін барлығын айтудың қажеті жоқ, әсіресе белгілі бір
бағдарлама қатысты өзгеріп отыратын перне қызметңі (F1 өйткені олардың
қызметі туралы экранның төмен жағында қысқаша мәлімет беріледі). Диск
ұяшықты өткенде, оның дискетті дұрыс еңгізу және оны күтіп ұстау туралы
мағлұмат берген жөн. Үрдіде барлық әрекеттер түрленіп орындалады.
Компьютердің барлық жұмысын басқарады. Компьютер құрылысы бөлімі бірнеше
деңгейлерді қамтиды. Атап айтқанда: құралдар құрамы және олардың қызметі,
олардың жұмыс істеу принциптері қарастырылады. Компьютердің ішкі, сыртқы
қосымша құрылғылары, олардың физикалық тұрғыдан алғандағы жұмыс істеу
тәртіптері, үрдістері түгелімен баяндалады. Әсіресе оқушыларды қызықтыратын
компьютер қалай жұмыс істейді? Мәтін қалай жазылады? т.б. сұрақтарға жауап
беріледі. Операциялық жүйені оқыту әдістемесі. Компьютер жұмыс істеуі үшін,
алғашқы бағдарламалар жүйесі операциялықжүйе жіктелуі тиіс. Дербес
компьютер үшін Microsoft фирмасы Disc Operation Sustem
MSDOS операциялық жүйесін жасаған. Оның атқаратын қызметі.
Дискідегі каталогтар тізімін шығару
Dir Бағдарламаны көшіру Copy мәтіндік файлдың мазмұнын оқу,
қарап шығу Туре ,бағдарламаны орындауға жүктеу. Дербес
компьютердегі операциялық жүйе файлдар жинағынан тұрады.
Операциялық жүйемен жұмыс істеу ең алдымен Del Rename
нұсқаларының қызметімен танысады. Операциялық жүйелердің
бұйрықтарын оқушылардың компьютерге орындайтын іс-әрекетіне сәйкес
келетіндей етіп, ретімен плакатқа жазып іліп қою керек. Оның
реті. бағдарламаны дисктен жүктеу, нәтижені дискетке жазу,
жұмысты аяқтау т.с.с. жазылады. Егер оқушылар операциялық жүйе
қызметін меңгерсе, онда олар мұғалімге аса тәуелді бола қоймайды,
өз бетінше жұмыс істеуге кіріседі. Оқыту әдісі- мұғалім оқушы
компьютерінде түсіндіре отырып, демонстрациялап көрсетеді немесе
плакат арқылы түсіндіреді. Norton Commander қабық бағдарламасын
оқыту әдістемесі. Norton Commander көмегі арқылы операциялық
жүйемен жеңіл жұмыс істей алады, өйткені NC – де экран мүмкіндігі
толық пайдаланылады, панельде каталогтар мен файлдар тізімі, мерзімі,
өлшемі және т.б. түгелімен экранда беріледі. Сонымен бірге, қажетті
бұйрықтар арнайы пернелерге бекітілген NC-дің MSDOS-тан айырмашылығы
қолдануға өте ыңғайлы етіп жасалған, сондай-ақ нұсқаларды перне тақтадан
теріп отырудың қажеті жоқ, тек арнайы пернені бассақ, (F1-F10) жеткілікті
сондай-ақ грамматикалық қателерді болдырмайды. Бұл бір жағынан нұсқаларды
енгізуде жіберілетін қателерді болдырмайды, әр уақытта үнемделеді. Оның
үстіне ақпарат тізімі (каталог, файлдар) экранда алфавиттік ретпен
беріледі. Бағдарламалық қамтамасыздандыруды оқыту әдістемесі, информатика
курсының мақсаты – бағдарламаны пайдалана алатын қолданушыларды дайындау
екендігі белгілі. Қазіргі қолданушылар жұмысын дайындау (операциялық жүйе,
мәтіндік редакторлар, электрондық кестелер, белгілер базасын басқару
жүйесімен) жұмысын істеуден басталады. Бағдарламалық қамтамасыздандыру мен
жұмыс істеу және оны меңгеру күрделілігін, өзара байланысын, оқушылардың
дайындығын ескере келіп, оқыту ретін мынадай тізбек бойынша жүргізу керек:
графикалық редактор-мәтіндік редактар-есептеу жұмыстары-электрондық кесте-
берілгендер базасын басқыру жүйесі. Бұл адамзат тарихының әр түрлі іс-
әрекеттерді меңгерумен сәйкес келеді: сурет салу, оқу, есептеу, басқару.
Windows операциялық жүйесін оқыту әдістемесі. Windows операциялық жүйесін
оқытқанда: бағдарламаны жіктеу, бумалар, файлдармен жұмыс, дискілік,
дискетпен жұмыс және де осы бағдарламаны орнату, қазақша қаріп енгізу және
т.б. көптеген іс-әрекеттер айтылуы тиіс. Word мәтіндік редакторларын оқыту
әдістемесі. Word мәтіндік редакторлары – мәтін енгізу, оны өңдеуге
арналған мектепке үйренуге жеңіл, мәтінді жоғары сапалы етіп дайындау үшін
Word редакторы қолданылады. Word- тың мүмкіндігі өте көп. Қаріптердің
өлшемін әр түрлі етіп өзгерту арқылы көкемдеуге болады. Жалпы бұл соңғы
жаңалықтардың бірі болып саналады. Тақырыпқа беген қызығушылықты ояту үшін
басқа мәтіндік редактарлар мен және басқа машинасымен салыстарып, бұл
редактордың мүмкіндігіне, ерекшелігіне тоқталу керек. Монитор экрандағы
әрбір әріп баспаға дәл сол күйінде шығады, сол себепті жіберілген қатені
алдымен экранда түзетіп алған жөн. Сонымен мәтіндік редакторда жұмыс
істегенде: мәтін енгізу, түзету, сосын баспаға шығару керек. Бұны оқушы
жұмыс устелінде демонстрациялап көрсеткен жөн. Нәтиженің нақтылығы
қызығушылықты тудырады. Мұғалім оқушыларға компьютерде мәтін енгізіп, оның
қатесін түзетіңдер және грамматикалық қатені табыңдар деген тапсырма берсе
болады. Оқушылар қателерді түзету барысында меңгіеруге тиісті бұйрықтармен
жұмыс істеугк тура келеді. Әрі мәтінді, қатесіз, дұрыс енгізіуге
дағдыланады. Бұл өз кезегінде оқушылардың грамматикалық сауатты болуына
үлкен септігін тигізеді. Мұғалім алдын-ала ішінде әріптері тасталып кеткен
мәтін дайындап, бос орындауға дұрыс әріптерін қойып шығыңдар десе де
болады. Мұғалім компьютерде мәтін енгізудің жетістіктерін әңгімелеп береді.
Сондай-ақ компьютерде жұмыс істеп көрсетуі тиіс. Оқушылардың нұсқасын жұмыс
істеуі, сұрақтарға жауап беруі, мәтіндік редактордың практикалық қызметін
сабақтаса түседі. Оқушыларды компьютерге екеуден отырғызған жағдайда,
оларға міндетті түрде көшіріп, автоматты түрде жұмыс істеуін кезден бастап-
ақ бірден екі қос саусақтарын пайдалануы керек. Өйтпегенде олар тек бір
қолмен, не саусақпен бір-бірлеп әріп теріп отыруы мүмкін. Әрі олардың
қолдары жаттығып, қай әріп қайда орналасқандығына көздері үйренуі үшін
пернелік жаттығу ойынын берген жөн. Paint-графикалық редакторын оқыту
әдістемесі. Paint-графикалық редакторы сурет салуға арналған. Мұның
көмегімен әртүрлі бейнелерді, көріністерді т.б. әсем етіп бейнелеуге
болады. Paint-редакторы пайдалануға өте жеңіл, мүмкіндігі өте жоғары.
Қажетті сурет салуға арналған құрал-саймандар: түзу, сызық, дөңгелек,
төртбұрыш, өшіргіш, әріп жазуға арналған (құрал-саймандар) А,B,С пернесі
түрлі түстер экранда жұмыс үстелінде орналасқан. Бағдарламаны қоста істей
бер. Paint-графикалық редакторында компьютер көмегімен сурет салуды шектен
тыс қолдануға болмайды, өйткені оқушыларды жазба құралдары сызғыш, циркуль
жұмыс істеу дағдыларында қалыптастыру керек. Paint-графикалық редакторы –
графикалық бейне түріндегі суреттер және оларды өңдеуге арналған арнайы
бағыттағы бағдарлама. Оқу мақсатында мыналар жатады. Оқушылар компьютерде
сурет салуға практикалық тұрғыдан дайындық жұмысын қалыптастыру; компьютер
графика мүмкіндіктері мен ерекшеліктері туралы түсініктерін қалыптастыру.
Қандай да бірсала үшін іс-әрекеттерін алгоритмдеу, сурет салу үшін
бұйрықтарын түрлі комбинациясын қолдай білуге үйрету; ойлау жүйесін
тәрбиелеу.
Информатиканы дербес оқыту әдістемесі
Информатика курсына кіріспеден курстың іргелі ұғымдары информция,
алгоритм және ЭЕМ талқыланады.
Сабақтың мақсаты: пәнге деген оқушылардың қызығушылығын қалыптастырып,
бекіту; информатика пәннің жалпы мазмұнымен таныстыру; ЭЕМ жөніндегі
оқушылардың ұғымын кеңейтіп, қалыптастыру; компьютер класындағы жұмыс
ретімен және жұмыс істеу ережелерімен таныстыру.
Курстың іргелі ұғымдарын түсіндіруде нақты анықтама беруге ұмтылдыру
қажет, ақпарат ұғымы қарапайым мысалдар арқылы түсіндіріледі.
Сондай-ақ кіріспе сабақта алғаш рет атқарушылармен: адам атқарушыдан
бастап, компьютерлік атқарушыға дейін танысады. Оқушылардың зейінін
атқарушылардың командалар жүйесінің шектеулі болатынына аудару қажет.
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру және алгоритм ұғыиын нақтылай
түсу үшін қызықты есептерді мысал ретінде алғаш дұрыс, мысалы, ойлаған
санды табу алгоритмі және т.б.
Атап айтқанда, біріншіден, информатика пәнін беруге үйрету үшін
математика, физика мұғалімдерін білім жетілдіру курстарынан өткізу қажет
болса, екіншіден, оқу-әдістемелік құралдарының өз ана тілімізде жетіспеуі
және т.б. осы аталған қиыншылықтарды болдырмау мен теориялық түрде курсты
оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында тәжірибелі мұғалімдер Алгоритмдер
кітапханасы әдісін ұсынды. Бұл әдістің тиімділігі практика жүзінде
дәлеледенді және ол курстың негізгі тақырыптарына (алгоритмдік тіл мен
бағдарламалау тілдері) сәйкес пайдаланылады.
Бұл әдісті жүргізудің негізгі мақсаты – оқушыларды өз ойын жүйелеуге,
салыстыра білуге, тиянақтылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Кітапхананы пайдалану арқылы оқушылардың төмендегі көрсетілген
дағдылары дамиды: а) алған білімі еске түсіріледі; ә) теориядан алған
білімі практика жүзінде бекітіледі; б)салыстыру қабілеті дамиды; в)
қабылдау мүмкіндіктері нығаяды; г) байқау қабілеті артады; е) сипаттап
жазу мен жалпылай білу дағдылары қалыптасады.
Әдістің теориялық мақсаты білім берудің мақсатына негізделеді де, әр
түрлі жұмыстар жүргізу жүйелері арқылы жүзеге асады. Осы үрдісте
төмендегідей оқу дағдылары қалыптасады: объектілерді талдау; талданған
объектілерді түсіндіру; объектілерді дәлелдеу; объектілердің өзіндік
белгілерін санап көрсету; әр түрлі типтегі есептерге бағдарламаны құрып,
оны оқушылардың өзіндік талдауы. Білім мен дағдының өзара бірігуі арқылы
мұғалім теориялық және практикалық әдістерді саралап пайдалануға жаттығады.
Соның нәтижесінде информатиканы оқыту әдістерді жүйеленіп берілсе, білім
берудің сапасы артады.
Информатика пәнінен білім беру әдістері сан алуан. Осы әдістерді
жіктеп көрсетудің мәні зор. Жіктеп көрсетуде, біріншіден: оқушыға берілетін
білімнің сапасы артады, екіншіден: оқушымен жүргізілетін жұмыстың дәлдігі
артады, үшіншіден: компьютерлік технологияны пайдаланып оқытуда мұғалімнің
атқаратын қызметі жеңілдейді. Әрине, оқыту әдістерін таңдап қолдану оны
өтілетін материялға байланысты сұрыптап алу ең қиын мәселелердің бірі.
Сондықтан оқушыларға берілетін білімнің көлемін сұрыптап алу оқыту
әдістерінің іске асырылуын жеңілдетеді. Оқыту әдістерін іске асыруда оларды
топтастыру мен жіктеу қажетті мәселелердің бірі болып табылады.
М.Н.Скатин, И.Я.Лернер оқушының танымдық іс-әрекетінің ерекшелігіне
байланысты оқыту әдістерін 5 түрге бөледі: а) иллюстративтік түсіндіру; ә)
репродуктивтік; б) проблемалық; в) дербес ізденіс яғни оқушының қосымша
материялдармен жұмысы мен басқа пәндер бойынша жазылған сценарийге
байланысты құрған бағдарламалары: г) бақылау, яғни мұғалімнің оқушыларды
компьютер арқылы білімдерін тест көмегімен бақылау және оқыту әдісіне
байланысты таңдап алынған әдіс-тәсілдері және т.б.
Ю.Б.Бабанский жоғарыдағы аталған әдістерді ескере отырып,
төмендегідей топтарға бөлуді ұсынды:
а) оқу-тәрбие үрдісін оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыра алатындай
дәрежеде ұйымдастыру әдісі;
ә) оқытуда оқушыларды ынталандыру мен мадақтау әдісі;
б) оқытудың тиімділігін анықтауда оқушылардың өзіндік бақылауы мен
бақылау әдісі.
Информатика пәнін басқа пәндермен салыстырғанда өзіндік сипаттамалық
ерекшеліктері төмендегідей:
1. Оқушылардың компьютерлік сауаттылығының негізі болып оқушыларды
өзіндік дамыту бағытында қалыптастыру;
2. оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға негіздеп,
информатика пәнінің оқыту әдістерін жүйелеу;
3. Информатика пәнін басқа пәндермен байланыстырып оқыту арқылы
оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру.
Ғалымдардың айтқан пікірлері мен информатика пәнінің өзіндік
сипаттамалық ерекшеліктеріне сүйене отырып, пәнді оқытудың тиімділігін
арттыруда оқыту әдістерін мынадай топтарға бөлуге болады:
-мәселелік;
-имитациялық модельдеу әдісі (үрдістерді басқару, зерттеу әдісі);
-графикалық операторлар арқылы бағдарламалау тілін үйрету әдісі.
Мәселелік жағдайды компьютерді оқыту үрдісіне пайдалану барысында іске
асырудың бірден-бір жолы – бұл оқушының білім алуға деген ынтасын, танымдық
қызығушылығын ояту, шығармашылық белсенділікті, өз бетінше ізденуді арттыру
болып табылады. Аталған мәселерді жүзеге асырудың тиімді әдістерінің бірі-
оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру. Оқушының өзіндік жұмыс істеуі -
олардың сабақ кезінде бағдарламаны жазуы, оны компьютерде орындауы арқылы
іске асырады. Бұл әрекеттерге оқушының қызығушылығын ояту үшін ойын
элементтерін пайдаланып, түрлендіру қажет. Мұндай ойын элементтерін
пайдаланып, дәстүрлі емес сабақ формаларын: Не? Қайда? Қашан?, Білім
аукционы, Пресс-конференция, XIX ғасыр көшбасшысы және т.б.
интелелектуалдық ойындар ұйымдастыру арқылы оқушының пәнге деген
қызығушылығы мен белсенділігін арттыруға болады. Аталған әдістердің
элементтерін сабаққа енгізуде оқушының танымдық белсенділігін арттырып,
зейінін сабаққа аудартады. Жалпы берілген есептің алгоритімін құрып, оны
белгілі бір бағдарламалау тілінде жазып, компьютерде орындау өзіндік
бағдарлау, орындау, түзету, бақылау дағдыларын қалыптастырады. Өтілген
Паскаль бағдарламалау тілінің операторлары арқылы әр түрлі вариантта
бағдарламаны жазу олардың жалықпай орындай беруіне себепші болады.
Компьютерге отырмас бұрын, мұғалім оқушыларды алдымен, тақтаға
бағдарламалауды жазғызып, қатемен жұмыс жасауға үйретеді. Әр түрлі
вариантта жазылған бағдарламалардың ішінен тиімді вариантын таңдап алу
әрекеттерін орындатады. Бұндай әрекеттерді оқушыға орындатып отырғандағы
мұғалімнің негізгі мақсаты:
біріншіден, оқушының денсаулығын сақтауға назар аудару;
екіншіден, оқушыға бағдарлама құру әдісін үйрету;
үшіншіден, оқушының әрекеттерді таңдай білу қабілетін дамыту.
Жоғарыдағы жүргізілген әдістің нәтижесінде оқушыларда өз қызметін қалай
ұйымдастырған тиімді? деген сұрақ өзінен-өзі туындайды. Біреулері
компьютерде бағдарламаны бірден орындап, нәтижесін алған дұрыс десе, ал
екіншілері тақтада орындап, оны талдаған дұрыс деген пікр айтады. Осындай
пікірталас негізінде оқуылар бағдарламалауды қалай түсінесіңдер? деген
сауалға өздері жауап береді. Сөйтіп, проблеммалық жағдай тудыру оқушылардың
белсенділігі мен өзіндік танымдық іс-әрекетінің артуына игі әсерін
тигізеді.
Соңғы кезде информатика пәнән оқытуда пайдаланып жүрген әдістердің бірі
– имитациялық модельдеу ідісі, Имитациялық модельдеу әдісі деп үрдістердің
ағымын компьютердің көмегімен сипаттап іздеу, және зерттеуді айтады.
Бұл әдіс көбінесе, үрдістердің ағымын зерттеуге арналған үйретуші
бағдарламаларды құрауға, сондай-ақ бағдарламалау тілінің командалары
тақырыбын өткен кезде пайдаланылады. Имитациялық модельдеу әдісінің басқа
оқыту әдістерінен ерекшелігі мынада:
- оқушылардың өзіндік жұмыс жасауына жағдай туғызуы;
- алгоритмді модельдеу негізінде өтіп жатқан үрдістерді сипаттап, оны
басқаруға араласу, ортаға ену, сөйтіп, іздеу, зерттеу әрекеттерін жасап
алгоритмді оқып-үйренудегі оқушының Робот рөліне еніп, өзі жазған
алгоритмді орындап шығуын да – имитациялық модельдеудің тұрпайы түріне
жатқызуға болады. Шын мәніндегі имитациялық модельдеу зерттеліп отырған
үрдіске оқушының тікелей араласуын, оны басқаруын қамтамасыз етеді.
Имитациялық модельдеу әдісі оқушының ішінара зерттеу жұмысымен
шұғылдануына және шығармашылықпен жұмыс жасауына әсер етеді.
Информатика пәнін оқыту барысында бағдарламалап оқыту әдісі ерекше роль
атқарады. Бірақ аталған әдістің тиімділігі жөнінде педагог ғалымдардың
зерттеу жұмыстарында баяндалған.
Бұл әдіс оқушылардың деңгейлік тапсырмалармен жергілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
РМҚК Ы.АЛТЫНСАРИН АТЫНДАҒЫ АРҚАЛЫҚ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Жаратылыстану және ақпараттандыру факультеті
Математика, физика және информатика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
ИНФОРМАТИКА ПӘНІН БАСТАУЫШ СЫНЫПТА
ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
Орындаған:
050111 информатика
мамандығының 4 курс студенті: Нұғыман
А.Қ.
Ғылыми жетекшісі:
о., Сабитбекова Г.С.
Қорғауға жіберілді:
Кафедра меңгерушісі,
ф-м.ғ.к.., доцент
Үмбетов Ә.У.
Арқалық, 2008
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ
ӘДІСТЕМЕСІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 7
1.1. Бастауыш сыныпта информатиканы оқытудың мақсаты мен
міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2. Информатиканы оқытудың
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 2
1.3. Информатиканы оқыту әдістері және жетілдіру
жолдары ... ... ... ... ... ... ... 21
1.4. Бастауыш сыныптарда информатиканы элементтерін пәнаралық байланыс
негізінде оқыту
әдістемесі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...31
2. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ҮРДІСІН
ҰЙЫМДАСТЫРУ
ФОРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...37
2.1. Информатиканы оқытуды ұйымдастырудың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .40
2.2. Бастауыш сыныпта деңгейлеп саралап оқыту технологиясын қолдану ... ..44
2.3. Бастауыш сыныпта жаңа ақпараттық технологияларды
қолдану ... ... ... ... 51
3. Эксперименттік
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .62
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ...79
ПАЙДАЛАНҒАН ДЕРЕК
КӨЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
81
КІРІСПЕ
Бүгінгі күні өзекті мәселелердің бірі-оқушының оқу-танымдық әрекетін
басқарудың негізгі бір буыны ақпараттық психологияны таңдау. Оқушы әрекеті-
білім мазмұнын білуге ынтасы, құштарлығы және оны қабылдауы. Білім мазмұны
оқушыларға негізінен оқулық немесе электрондық оқулық беріледі.
Оқушының ақпараттық сауаттылығы компьютердің қолданылу сферасын білуден
басталады. Олар компьютерді іске қосып, бағдарламалар кітапханасынан
керегін алып пайдалана білуге онымен мәтін жазуға, керек ақпаратты іздеп
табуға, сурет салуда пайдалануға және т.б. үйренеді.
Соңғы жылдары компьютерлік, телекомуникациялық техниканың,
технологияның рөлі мен орны түбегейлі өзгерді. Әлеуметтік кеңістік ғаламдық
ақпараттандыру – қоғамның даму заңдылығының бірі болып отыр.
Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі уақытта қоғамды информатика-ландыру,
білім беруді информатикаландыру деген сөз тіркестері біздің сөздік
қорымызға еніп кетті. Қоғамды информатикаландыру – ғылыми техникалық
үрдіс жетістіктерінің күнделікті тұрмысқа ауқымды енуінің нәтижесі,
яғни адам өміріне іс - әрекеттің интеллектуалдық түрлерінің жан - жақты
әсер етуі мен рөлінің жоғарлауына байланысты обьективті үрдіс. Сондықтан
бастауыш сыныптарда информатика сабағын кірістіру бүгінгі күннің өзектілігі
мәселесі болып отыр.
Диплом жұмыстың мақсаты:
Информатиканы орта білім беру жүйесінде оқытуды оқушыларға ақпараттарды
беру, өңдеу сақтау, жеткізу және оны қолдану процестері туралы білімдерді
меңгерту, басқаша айтқанда оқушыны ақпараттық біліммен қаруландыру. Болашақ
мұғалімдер бастауыш мектепте информатиканы оқытуды ұйымдастыру барысында
қажет болатын білім білік және дағдыларды қалыптастыру.
Жұмыстың методологиялдық базасы: Математика, физика және
информатика әдістемелік кабинеті
Жұмыстың практикалық маңыздылығы: Бастауыш сыныптардағы оқушылардың
теория жүзінде алған білімдерін практикада іске асыру.
Мәселенің зерттелу деңгейі: Жалпы білім беретін орта мектептегі
информатика курсынан басталады. Информатиканы оқыту әдістемесі деп
аталатын курс мектептегі информатика курсының жалпы ғылыми оқу-
әдістемелік, дидактикалық, ұйымдастырушылық, педагогикалық, психологиялық
мәселелерін жан-жақты қарастыратын курс болып табылғандықтан, бастауыш
сыныптарда информатиканы оқытуды зерттеу болып табылады.
Диплом жұмысының құрылымы: Кіріспе, 2 тараудан, эксперименттік
бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланған дерек көздерінен тұрады.
Кіріспеде дипломдық жұмыстың мақсаты, практикалық маңыздылығы,
тақырыптың өзектілігі көрсетілген. 1 тарауда Бастауыш сыныптарда
информатиканы оқыту әдістемесі қарастырылған. 2 тарауда Бастауыш сыныптарда
информатиканы оқыту үрдісін ұйымдастыру формалары жеке қарасытырылды.
Қоғамды индустрияландыру кезеңінде білім беру жүйесі алдыңғы
кезекте, маманданған сауатты орындаушыларды дайындауға бағытталса, ал
білім беруді информатикаландыру жағдайында бұл мәселе білім берудің
негізгі мақсатына ауысады. Мұндағы негізгі мақсат - оқушының қоршаған әлем
жайында табиғи ғылыми болжамын қалыптастырумен жалпы ізгілікті
адамгершілікті дайындау.
Жалпы білім беретін мектептерге бағдарламалау элементтерінің
енгізілгендігіне 40 жылдан астам уақыт болды. Информатиканың бағдарламалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің өзіндік тарихы бар, яғни оны
бірнеше кезеңге бөлуге болады.
Бірінші кезең: бұрынғы одақтағы 50- жылдардың бас кезіндегі
алғашқы электронды есептеуіш машина пайда болуына байланысты. Осыған
байланысты, адам қызметінің жаңа саласы дами бастады. Бағдарламалаудың
қалыптасу кезеңінде тілдік құралдар мен әдістер жеткіліксіз болды. Соған
қарамастан оқушылардың бағдарламалауды түсініп, игеруіне ешқандай
принціпті қиыншылық болған жоқ.
Алғашқы электронды есептеуіш машиналар пайда болғаннан кейін
көп кешікпей ғылыми-зерттеу мекемелерінде және ірі жоғары оқу
орындарында бағдарламалауды және электронды есептеуіш машинада жұмыс
істеуді зерттейтін топтар пайда бола бастады. 50-жылдардың аяғына
қарай, А.П.Ершовтың басқаруымен Новосибирск қаласының кейбір
мектептерінде тәжірибелер жүргізілгендігі белгілі. Бұл тәжірибе
сондағы ғылыми қалашықтағы есептегіш техника негізінде жүргізілді.
Басталған жұмысқа университеттер мен ғылыми-зерттеу институттарының
көптеген ғалымдары қатысып араласты. Бірақ мұндай алғашқы қадамдардың
жалпы білім беретін орта мектеп үшін міндетті курстың қалыптасуына
қатысы жоқ еді.
Екінші кезең: математикаға бейімделген мектептер негізінде
бағдарламалауға мамандандыруға байланысты. Информатиканы мектепте
оқытуды 1959 жылдан басталды деуге болады, өйткені Мәскеу қаласының
№444 мектебінде С.И.Шварцбурд жоғарғы сынып оқушыларына электронды
есептеуіш машина жұмысын үйретуге бағытталған эксперимент жүргізуді
бастады. Мұндай мектептерде жалпыға бірдей орта білім негізінде
программист дайындау көзделген болатын. Осы мақсатқа сәйкес,
С.И.Шварцбурдтың жүргізілген тәжірибелік жұмысы көпшілікке белгілі
болды.
Бағдарламалау саласында мамандандырылған мектептер жүйесінің
дамуы тағы бір маңызды рөль атқарады. Оқушыларды бағдарламалауға
үйретуге арналған мақалалар мен әдістемелік талдамалар көптеп шыға
бастады.
Бұл жылдары математикаға бейімделген мектептер үшін
дайындалған оқу құралдары кең таралды және бұл құралдар белгілі
бір бағдарламалау бойынша факультативтік курстардың қалыптасуында
маңызды рөль атқарады.
Келесі кезең, арнаулы факультативтік курстардың ашылуына
байланысты. Факультативтік курстың мақсаты- оқушылардың жан-жақты
мүмкіндіктерін дамытуға және білімдерін тереңдетуге бағытталған жаңа
оқу жұмысының түрі ретінде қарастырылды.
Кейінірек, сол кездегі математикалық орта білімнің қайта
құрылуына байланысты жаңа таңдаулы тақырыптар ұсынылды. Санау
жүйелері және электронды есептеуіш машинаның арифметикалық
құрылғылары (7-сынып), Алгоритмдеу және бағдарламалау (8- сынып),
Кибернетика негіздері (9-10сыныптар), Бағдарламалау тілдері(10-сынып).
Дәл осы кезеңде арнаулы факультативтік курстар бойынша
оқыту мазмұны мен әдістерін жасау мәселелеріне байланысты
әдістемелік мәселелер В.М.Монаховтың және т.б. көптеген ғалымдардың
еңбектерінде өз шешімін тапты. Мектептер мен есептеуіш техникасы бар
өндіріс орындары арасындағы байланысты қалыптастыру тәжірибесі
жинақталды. Бұл тәжірибе кейін оқу-өндірістік комбинаттары арқылы
мектептегі оқыту ісіне есептегіш техниканы енгізуге негіз болды.
Келесі кезең, оқу-өндірістік комбинаттары негізінде мамандандыруға
байланысты. Оқу-өндірістік комбинаттары негізінде оқушыларды есептегіш
техниканы меңгеру және пайдалануға байланысты көптеген мамандықтарға
дайындау мүмкін болды. Атап айтқанда, электронды есептегіш машина
операторы, электронды есептегіш машина үшін мәліметтерді дайындау
құрылғыларын жөндеу және күту бойынша электромеханик, электронды
аппаратураны реттеуші, бағдарламалаушы лаборант, есептеу жұмыстарының
операторы дайындалды.
Одан кейінгі кезең, жалпы білімдік бағдардың дамуымен
сипатталады. Математикаға бейімделген мектептерде, әсіресе, ОӨК-ның оқу
бағдарламаларында оқушыларға бағдарламалауды оқытудың арнаулы кәсіби
бағдардағы мүдделері қарастырылған.Сонымен қатар,бағдарламалаудың жалпы
білімдік әсері және алгоритмдеудің мектептегі дәстүрлі пәндерге пәнаралық
әсерінің мазмұндық-әдістемелік мәселелері зерттеледі.Алдыңғы кезекте
математикаға әсері қарастырылады.
Үкіметтің келесі шешімдерінде жастардың компьютерлік сауаттылығын
тез қалыптастыру мәселесі қойылды. Ол үшін жалпы білім беретін орта
мектепте Информатика және есептегіш техника негіздері міндетті пән ретінде
енгізілді, яғни 1985 жылдың қыркүйек айының 1-нен бастап Информатика
және есептегіш техника негіздері (ИЕТН) курсы оқытыла бастады. Мектептегі
компьютерлендіру мәселесіне мемлекеттік тұрғыдан көңіл бөлудің нәтижесінде
1986-87 оқу жылының басында Информатика и образование журналының 1-нөмірі
шықты. Бұл ЭЕМ-ны оқу үрдісіне енгізудің әдістемелік, дидактикалық,
техникалық, ұйымдастырушылық,педагогикалық,псих ологикалық,мәселелерін
қамтитын журнал. Сонымен қатар, біздің Республикамызда да Қазақстан
мектебі журналының қосымшасы ретінде Информатика Физика Математика
журналы шыға бастады.
Компьютер алғаш оқу үрдісіне енгізілгенде мынадай екі үлкен мәселе
көзделген:
1) Компьютер оқу объектісі, яғни пән ретінде оқытылуы болса,
2) Компьютердің жалпы оқу үрдісіндегі қолданылуы.Міне бағдарламалау
элементтерінің орта мектепке енгізілуінің қысқаша тарихы осындай.
1. БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДА ИНФОРМАТИКАНЫ ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытудың негізгі мақсаты ретінде
информатика курсын оқыту әдістемесін, информатика пәнін оқытудың
тиімді әдістеріндіру және информатика пәнінің өзіндік
сипаттамалық ерекшеліктерін қарастыру болып табылады.
Оқыту әдістері:
• Оқытудың өзіндік әдісі.
• Көрнекілік әдісі.
• Иллюстрация.
• Демонстрация.
• Практикалық (іс-әрекет) әдістер.
• Кері байланысты жүзеге асыру тәсілдері. Бақылау.
Әдісті жалпы түрде белгілі мақсатқа жетуге бағытталған әрекет тәсілі
ретінде анықтауға болады.
Дидактикада оқушының іс-әрекеті, мұғалімнің іс-әрекеті және
олардың бірлескен іс-әрекеті деп бөледі. Мысалы оқушыларға
арналған нұсқауды жасау-педагогтың іс-әрекеті нұсқау мен ЭЕМ-
дегі програмамен жұмыс істеу-оқушының іс-әрекеті ЭЕМ-де
орындалған оқушының жұмысының нәтижесін қорғау тапсыру
олардың бірлескен іс-әрекеті. Информатика курсында оқушылар мен
мұғалімнің бірлескен іс-әрекетінің көлемін қысқартуда іс-
әрекеттің тәуелсіз түрде елеулі орын алады. Курстық
мақсаттарының бірі ЭЕМ-мен жұмыс кезіндегі оқушының педагогтан
тәуелсіздігі, өз бетімен білім алуға дағдының қалыптасуы.
Сондай-ақ компьютер мұғалім мен оқушы арасындағы тәуелсіз іс-
әрекеттің көлемін едәуір кеңейтеді.
Сондай-ақ, информатика курсында танымды басқару мен
өзіндік басқару функциясы айқын көрінеді. Компьютермен жұмыс
істеген оқушының өз білетіндігі басым, оның алдына қойған
мақсаты бар.
Мұғалімнің міндеті оқу іс-әрекетін ұйымдастырып, оқушының іс-
әрекетін басқару. Оқыту әдісін топтауға арналған негіздер
жиынтығы айтарлықтай. Оқыту әдісін оқыту мазмұны бойынша топтау
өнімді продуктивті болып есептеледі,
1. Әлем жайында білім,
2. Іс-әрекет тәсілдерін жүзеге асыру тәжірибелері,
3. Шығармашылық іс-әрекет тәжірибесі,
4. Эмоционалдылық құндылық қатынас тәжірибесі.
Бұған оқушыларды тәрбиелеудегі педагогтың әсері де қойылады.
Оқушылардың белсенділігі мен өз бетінділінің негізгі дидактикалық
функция оқыту мазмұнымен тығыз байланысты. Дайын мәліметті
меңгерудегі репродуктивті іс-әрекетте белсенділіктің жоғары болатындығы
белгілі. Ю.К.Бабанскидің еңбектерінде әдістерді топтаудың толық
тізімі келтірген ақпаратны қабылдау тәсілі бойынша топтау дәстүрге
айналған сөздік әдіс, пәндік шолу және практикалық. Сондай-
ақ, әдістерді топтаудың төмендегідей негіздері бар білім алу
тәсілі теория және практика, кері байланысты жүзегеасыру
тәсілі бақылау және өзіндік бақылау, оқушылардың ойлау әрекеттері
логикалық аспект.
1. Бастауыш сыныпта информатиканы оқытудың мақсаты мен міндеті.
Бастауыш сыныптарда информатиканы оқытуды ұйымдастыру мәселесін
төмендегідей қарастыруға болады:
- информатиканы бастауыш сыныпта оқытудың мақсаттары;
- информатиканы бастауыш сыныпта оқытудың міндеттері;
- Информатика пәнінің зерттеу объектілері;
Информатиканы орта білім беру жүйесінде оқытудың мақсаттары:
-оқушыларға ақпараттарды беру, өңдеу, сақтау, жеткізу және оны қолдану
үрдістері туралы білімдерді меңгерту, басқаша айтқанда, оқушыны ақпараттық
біліммен қаруландыру;
- оқушылардың оқу үрдісінде компьютерлік техниканы өзіндік даму мен іске
асыру құралы ретінде, сонымен қатар, кәсіптік қызметтерге пайдалану
дағдыларын қалыптастыру;
- оқушылардың логикалық- құрлымдық және алгоритмдік-шығармашылық ойлау
қабілеттерін дамыту, ынта-ықыластары мен шығармашылық бейімділіктерін
қалыптастыру.
Аталған мақсаттардан төмендегі міндеттер анықталады:
- информатиканы бастауыш сыныптарда оқытудың мазмұнын анықтау;
- информатиканы бастауыш сыныптарда оқытудың оқу бағдарламасын жасақтау;
- информатиканы бастауыш сыныптарда оқытудың әдістемелік жүйесін
жасақтау.
Информатика пәні бойынша дайындалған стандарт білім берудің сәйкес
сатысының базистік оқу жоспарымен, білім беру ұйымдарының типтік оқу
жоспарымен, білім бағдарламаларымен кешенді түрде қолданылды.
Информатика оқу пәнінің базалық мазмұны (БМ) - оқу пәнінің мектепте
міндетті түрде оқытылуы тиіс және үздіксіз білім берудің келесі сатылары
мен деңгейлеріне информатиканы оқуды жалғастыру үшін жеткілікті болатын
мазмұнының құрамы мен құрылымы.
Информатика оқу пәні бойынша білім берудің негізгі бағдарламасы (БНБ)
–оқу пәнінің мазмұнын, яғни оқушыларда ғылыми дүниетанымдық негізді
қалыптастыруды, олардың ойлау қабілетін дамытуды, ақпараттандыру
құралдарын, ақпараттық технологияларды меңгеруді және оқушыларды өмірге,
еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлауды анықтайтын құжат. Оның
мазмұны мемлекеттік стандарт бойынша анықталады.
Информатика оқу пәні бойынша бағдарлы білім беру бағдарламасы (БББ) –
Информатика оқу пәнінің мазмұнын анықтайтын, пәнді тереңдетіп, бағдарлы
оқыту қамтамасыз ететін оқушыларды кәсіби даярлау бағытына қарай көлемі
мен мазмұны бойынша сараланған құжат. Оның мазмұны мемлекеттік стандарт
бойынша анықталады.
Информатика оқу пәні бойынша қосымша білім беру бағдарламасы(ҚҚБ) –
мемлекеттік стандарт мазмұнынан тыс, оқушылардың информатика пәні бойынша
білімге деген қажеттіліктерін қанағаттандыруға бағытталған оқу курстарының
мазмұнын анықтайтын құжат. Бұл бағдарлама факультативтік немесе арнайы
курстар ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылады.
Жалпы ережелер:
Информатика пәнін оқытудың негізгі мақсаттары мен міндеттері
төмендегідей:
- оқушылардың ғылыми дүниетанымдық негізін қалыптастыру;
- оқушылардың ойлау қабілетін дамыту;
- оқушыларға ақпараттандыру құралдары мен ақпараттық технологияларды
меңгерту;
- оқушыларды өмірге, еңбекке және білімдерін жалғастыруға даярлау;
- информатика ғылымының негізін қалайтын үш ұғымның (зат, энергия және
ақпарат) бірі болып есптелетін, қазіргі таңдағы әлем бейнесін құрудың
негізін құрайтын ақпарат ұғымын қалыптастыру;
- қоршаған ортаны жаңа ақпараттық тұрғыдан зерттеу көзқарасын
қалыптастыратын ақпараттық үрдістерді, табиғат, қоғам, техника
аймақтарында қарастыру;
- ақпараттандыру құралдары мен ақпараттық технологиялар саласында
білім,білік және дағдыларды қалыптастыру мен оларды дамыту;
- оқушыларды ақпараттық бірліктермен қамтамасыз ететін білімдермен
қаруландыру;
- оқушылардың ақпараттық сауаттылығы мен мәдениетін қалыптастыру;
Информатика пәнінің зерттеу обьектілері:
- ақпарат;
- ақпараттық ресурстар;
- ақпараттық үрдістер;
- ақпараттандыру құралдары мен ақпараттық технологиялар.
Информатика пәнінің даму болашағы мына көріністерге байланысты:
1.Пәннің жалпы білімдік, дүниетанымдық көзқарасын қалыптастыру,атап
айтқанда:
- оқушыларға формальдау, модельдеу және компьютерлік тәжірибе
әдістермен меңгерту;
- тиімді шешідерді таңдай білуге бағытталған оперативті ойлау
қабілетін дамыту.
2.Информатиканың ғылыми пән ретінде қалыптасуы, атап айтқанда,
әлеуметтік, экономикалық, құқықтық, биологиялық, қолданбалы информатика
және т.б.
Информатика пәнінің даму бағыттары:
- Теориялық информатика. Мұнда ақпараттың жалпы қасиеттерін зерттеу,
табиғаттағы және қоғамдағы ақпарат үрдістерінің өзара қатынасы,
сонымен қатар әр түрлі ақпараттық үрдістерді жүзеге асырудың
негізгі заңдылықтарын зерттеу мәселелері қарастырылады.
-Ақпараттандыру құралдары. Мұнда дербес компьютерлердің,
микроүрдістердің есептеу қызметінің мүмкіндіктері және аймақтық желілер
арқылы ақпараттарды алмасу қызметтері туралы мәселелер қарастырылады. Әр
түрлі ақпараттарды сақтау, өңдеу және қолдану мүмкіндіктерін одан әрі
жетілдіру бағытында ақпараттық технологиялалардың даму мәселелерін
қарастырумен жалғасады.
- Әлеуметтік информатика. Мұнда информатика мен ақпараттық
технологиялалардың қазіргі қоғамдағы алатын орны, ақпаратпен және
бағдарламалық өнімдермен жұмыс жасаудың құқықтық, этикалық және моральдық
нормалары, жеке тұлға мен қоғамның ақпараттық қауіпсіздігі төңірегіндегі
мәселелер қарастырылады.
Информатика оқу пәні бойынша оқу үрдісін ұйымдастыру және оны
жүзеге асыру жағдайларына қойылатын талаптар мына бағыттарда қарастырылған:
оқыту үрдісін мамандармен қамтамасыз ету; оқыту үрдісін оқу-әдістемелік
жағынан қамтамасыз ету; материалдық-техникамен базамен қамтамасыз ету.
1.2. Информатиканы окытудың мазмұны
Оқушының әлем жайында білімді меңгеруі қабылдау: түсінік, еске сақтау
арқылы жүреді. Ал әлемді, мысалы адамды қоршаған заттар әлемі, оның
әлеуметтік ортасы, компьютерлік әлем, адамның өзінің ішкі әлемі тәрізді
ақиқаттық арқылы түсінуге болады. Заттар әлемі мен олардың арасындағы
байланысты оқушылар қоғамның ақпараттық ресурсына кіру арқылы және ЭЕМ-де
модельдеу арқылы таниды. Дәстүрлі әдіс мұғалімнің сөзі мен кітапқа
сүйенеді.
Өзіндік тану компьютермен бейнеленетін және іс-әрекетін ойлау арқылы
жүзеге асырылады.
Іс-әрекет тәсілін жүзеге асыру тәжірибелері.
Іс-әрекеттің үлгісін көрсету және инструктор жолымен компьютерлік әлемнің
үнемі дамып отыратын жаңалығы мен оқушылардың ізднушілік белсенділігі
арқылы беріледі. ЭЕМ-мен жұмыс істеуде іс-әрекеттің стандартты түріне
барабар оқыту әдісі ақыл-ой әрекетін сатылап қалыптастыру болап табылдаы.
Дайын бағдарлама мен диологты меңгеруде және клавиатурамен жұмыс істеу
дағдысын қалыптастыру үшін де бұл әдіс қолданылады.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері.
Шығармашылық іс-әрекет тәжірибелері мәселелық есептер шығару, таныс емес
бағдарламалық құралдарды меңгеру, модельдеу арқылы қалыптасады. Бұл жерде
мұғалімге тән тәсіл – бір мәнді анықтауды талап ететін есепті қою.
Бағдарламалау мен модельдеу саласындағы шығармашылық тәжірибесі – ашық
бағдарламалау әдісімен берілуі мүмкін. Бұған ұқсас тәжірибелердің көлемі
шағын, ол ақпаратның ғылым саласы екенімен түсіндіріледі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі.
Эмоционалды құндылық қарым-қатынас тәжірибесі оқушылардың бір-бірімен
және мұғаліммен қарым-қатынасы үрдісінде пайда болып, таратылады. Мектеп
практикасында оқушыларға тікелей әсер ететін бірқатар тәжірибелер
жинақталды.
Информатикаға тән тәрбиелік бағытта жұмыс істейтін оқыту әдісін атау
қиын, бірақ, информатиканы оқыту барысында жүзеге асырылатын жағдайларды
көрсетуге болады. Ол оқушыларға өзінің жұмысын жазуды ұсыну, бағдарламада
қате жібермеуге қойылатын талап, сондай-ақ, эстетикалық құндылығы бар
мәселе – оқушының жауабына класстың көңілін аудару болып тбылады.
Информатика және дәстүрлі оқыту әдістері.
Оқытудың өзіндік әдісі: классикалық педогогика өз уақытында сөзбен білім
берудің жеткіліксіз екенін мойындаған болатын. Сондай-ақ, Я.А.Коменский
ақпаратты кітаптан, дәрістен жеткіліксіз екенін, заттарды өз бетімен танып,
бақылау арқылы ақпарат алудың маңызды екенін атап көрсеткен.
Көрнекілік әдісі: информатика курсындағы көрнекіліктің әдісі – оқушының
жолдасының немесе мұғалімнің жұмысы бақылау, одан кейін компьютерлік
ортаның жұмысының өзгерісін бақылау. Енді олардың ішіндегі негізгілерін
қарастырайық.
Иллюстрация. Информатика курсында ақпараттың таңбалық табиғатын толық
бейнелеп көрсетуге мүмкіндік бар. Мысалы, тақтада сандық немесе текстік
мәндермен жазылғантіктөртбұрышты көрсету. ЭЕМ-мен алғашқы танысу ретінде
қағазға бейнеленген клавиатураны көрсету, ол өзі де көрініп тұр, бірақ,
пернелердің қызметі сөзбен түсіндіріледі.
Демонстрация. Мұғалім компьютердегі орындалатын іс-әрекеттіңң үлгісін
үндемей-ақ демонстрациялауға болады. Кез-келген капилятор қателердің орны
мен жұмысының нәтижесін мұғалімге немесе жолдастарына демонстрациялап бере
алады. Алгоритмнің атқарылу үрдісі кестесінің көмегімен демонстрацияланады.
Практикалық (іс-әрекеттік) әдістер. Құрастырылып отырған жағдайда
практика оқушының іс-әрекетіне қатысты теориямен емес, сөзбен және
бақылаумен салыстырылады. Информатика бөлімінің үш түрі көзі үйлесімді
түрде біріктіреді:сөз, бақылау және іс-әрекет. Мысалы, нұсқауларды
оқып, мұғалімнің әрекеті мен ЭЕМ-нің жұмысын бақылай отырып
оқушылар компютермен практикалық іс-әрекетті орындай бастайды.
Мұнда әдістер бірін-бірі толықтырады.
Кері байланысты жүзеге асыру тәсілдері. Бақылау.
Бақылауды мұғалімнің, жолдасының, компьютердің және өзіндік
бақылау деп тұжырымдауға болады, жалған жауапты оқушы
мойындамайды, оны компьютердің шығарғаны деп есептейді,
компьютер оқушының өзінің іс-әрекетін ұғынуына нәтиженің дұрыс
немесе қате екендігі жөнінде хабарлама береді.
Мұғалімнің дәстүрлі бақылауымен қатар, жолдастарының бақылауының
да маңызы бар. Бақылаушы басқа адамның ойлау жүрісін түсінуді
үйренеді де, өзінің білімін сыртқа шығарып, сөйлеуге
дағдыланады.
Компьютердің бақылауы қатеге көп көңіл аударуды талап етеді,
бақылаудың келесі кезеңі-өзіндік бақылауға көшуге мәжбүр болады.
Бұл бақылаудың күрделі де, ең жоғары түрі болып есептеледі.
Кері байланыс жылдам немесе баяу болуы мүмкін. Жылдам байланыс
тиімді, бірақ өте жоғары жылдам реакция –мұғалімнің түсініктемесі -
оқушының ойлау жүрісінің ашылуына кедергі жасауы ықтимал. Оқытуды
ұйымдастыруға қатысты бақылауды ауызша және жазбаша деп білуге
болады. Жазба тіл пайдалы, үлкен еңбекті талап етеді. Компьютер
экраныңдағы текст жазба тілдің бір түрі болып есептеледі.
ЭЕМ-дегі жұмыс және ойлау әрекеттері.
Оқушылардың ойлау үрдісін, қателіктері мен қиындықтарының
мәнін түсіну үшін ЭЕМ-ге байланысты логикалық ақыл-ой әрекеттері
қалай жүзеге асырылатының қарастырайық.
Анализ және синтез. Информатика курсындағы анализ бен
синтез әрекеттерінің өзіндік ерекшеліктері бар. Олардың айқын
көрінетін тұстары., есептің қолайлысын талдау анализ, қолдағы бар
бағдарламалық немесе синтаксистік құралдар арқылы олардың шешімін
синтездеу. Кейде анализдің мақсаты қатенің себебін анықтау болуы
мүмкін.
Бұдан програманың орындау үрдісі қадамдарға бөлінеді, ал
мәліметтердің өзгеру үрдісі қадамдардың тізбегін өзгертеді. Егер
қатені іздеу бағдарламаны тасымалдау трассировка жолымен ЭЕМ-дегі
диалог түрінде орындалса, онда бұл талдаудың түрі- өрескел талдау
жіктеу болады.
Салыстыру мен топтау. Бір-біріне жақын командаларды түсіндіруде
салыстырудың үлкен мәні бар. ЭК-де көшіру мен көбейту, МАТ-дегі
үшін және әзір командалары. Бұл ұғымның мағынасын меңгерудің
міндетті кезеңі.
Салыстыру өте тиімді дидактикалық тәсіл. Салыстырудың
көмегімен жаңа ұғымдарды енгізіп бекітуге болады. Алдымен, ұқсастығын,
одан кейін айырмашылығын көрсету қажет.
Жалпылау, индукция және дедукция. Жалпылаудың айқын мысалы-
ұқсас әрекеттердің жеке қайталанулары ұғымынан қайталану командасын
көшу бола алады. Мұны матиматикалық индукция деп түсінбеу
қажет, ол толық индукция.
Аналогия және тасымал. Аналогия дегеніміз - бұл индукцияның
абайланған бір түрі. Талдау үлгісі төмендегідей. В жағдайында F
фактісінің орны бар. В1 жағдайының қандай да бір мағынада В
жағдайына ұқсастығы бар. Олай болса, олардың әрқайсысында F
фактісіне орын бар деп күтуге болады. Енді осы мысалды нақтылайтын
болсақ, Е - практикум жүйесінде SHIFT+DEL командасы жолды
өшіретіні белгілі.
Мектептегі информатика және есептегіш техника негіздері курсының мазмұнын
таңдауға бір-бірімен белгілі қарама-қайшылықта болатын екі негізгі
факторлар тобы әсер етеді.
1) Ғылыми және практикалық факторлар. ИЕТН оқу пәнінің мазмұны
информатика ғылымы арқылы анықталуы керек. Бұл пәнді оқыту барысында іргелі
білім деңгейі беріліп, оқушылардың әртүрлі саладағы болашақ кәсіби
қызметіне дайындығы қамтамасыз етілуі тиіс.
2) Түсініктілік және жалпы білімділік факторлар. Оқу пәнінде қамтылған
материялды меңгеруге оқушының шамасы келетіндей болуы керек, олардың ойлау
қабілетінің деңгейі мен білімі,іскерлігі, дағдыға сай болуы тиіс. Сондай-
ақ. ИЕТН курсы информатика ғылымының сәйкес салаларында жалпы мәні ьар
мәліметтерді қамтуы қажет. Қорыта айтқанда, мектептегі информатика курсы
бір жағынан болашақ заманға лайық өмірдің күрделіленген талаптарына жауап
беруі керек, екінші жағынан қарапайым болуы қажет.
Информатика және есептегіш техника курсының қазіргі заман ғылымының
үш іргелі ұғымына негізделеді:
Ақпарат-алгоритм ЭЕМ.
Оқушылардың меңгңруіне міндетті болатын териялық дайындықтың көлемі
осы ұғымдар жүйесі арқылы анықталады.
Оқытудың нақты мазмұны алгоритмдік мәдениеттің және олардың
компьютерлік сауаттылығының компоненттерінен құралады. ИЕТН курсының
мазмұнын анықтаудағы тағы бір маңызды мәселе – курсты оқыту реті. Бұл екі
мәселе бір-бірмен тығыз байланысты, сондықтан да олар ғылыми негізде
енгізілуі керек. Мектептегі информатика және ИЕТН мазмұнын, көлемін және
көп жағдайда оқытудың ретін анықтайтын негізгі құжат-ресми түрде
белгіленген оқу бағдарламасы болып табылады.
Ал, оқу бағдарламасы сол курсты оқыту тұжырымдамасының негізгі түйіні.
Енді ИЕТН енгізілгеннен бері жарияланып жатқан тұжырымдамалар мен оқу
бағдарламаларына тоқталайық. Информатиканы оқыту тұжырымдамаларының алғашқы
нұсқалары 1989, 1990, 1991 жылдары жарияланды. Бірақ, олар барлық білімді
информатикаландыру негізінде құрылған. Бұл еңбектерде информатика пәнін
оқыту мәселесі, оның мазмұны мен мақсаты жекеленіп ашылмаған. Сонымен
қатар, соңғы жылдары информатика пәнін оқыту мәселесінде үлкен өзгерістер
болды. 1998 жылы Қазақстан Республикасында жалпы білім беретін орта
мектепте оқылатын информатика курсы бойынша мемлекеттік білім беру
стандарты құрылып, оқу үрдісіне енгізілді.
Орта мектентің сатылары бойынша информатика курстарын оқытуды екі кезеңге
бөліп қарастырады.
I кезең (7-9 сыныптар) – негізгі курстар деп аталады, ол информатика пәні
бойынша оқушыларды міндетті жалпы біліммен қамтамасыз етуге бағытталған.
Бұл кезеңде оқушылар компьютермен алғаш танысады, ЭЕМ-нің архитектурасы
және ақпаратлық технологиямен жұмыс істеу тәсілдерін үйрене отырып, оқу
үрдісіне компьютерді жан-жақты тиімді пайдалана отырып, өзіндік танымдық іс-
әрекеттерін қалаптастырады. Негізгі курсты оқытуды басқару ісіндегі
ақпаратның мәні, ақпаратлық ропцестердің жалпы заңдылықтары және жүйелі
ақпаратлық тәсілдер туралы түсініктер қалыптасады. Бұл кезеңде оқушылар
алгоритм, алгоритмнің құрылымдары (сызықтық, тармақталған, қайталану),
бағдарламалау тілдерімен танысып, оны алгоритм жазуда және
қолданбалыесептерді шешуде пайдалану жолдары мен мүмкіндіктері туралы
мағлұматтар алады.
II кезең (10-11 сыныптар) – бағдарлы курс, мұнда оқушылар кәсіптік бағдар
бойынша оқытылады. Ол оқушылардың сұранысына, қабілетіне және
қызығушылығына байланысты сараланған мазмұнмен беріліп, оларға кәсіптік
мамандық деңгейіндегі дәрежеде білім беріледі. Мысалы, оқушы жаратылыстану-
математика бағдары бойынша оқыса, онда бағдарламалау тілі тереңдетіліп
оқытылады. Сонымен қатар, Дербес компьютерді пайдаланушы, Компьютер және
іс-қағаздарын жүргізуші және т.б. курстар енгізілген. Егер базистік
жоспардың өзгермелі бөлігінің есебінен курсты оқыту 136 сағатқа дейін
арттырылса, онда оқушыларға мамандыққа сәйкес куәліктер беру мүмкіндігі
туады.
Жалпы, негізгі мектепте курсты оқытуға 68 сағат бөлінсе, ал 10-11
сыныптарда базистік оқыту жоспарындағы тұрақты (инвариантты) бөліктің
есебінен 68 сағат бөлінген.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңының талаптарына
сәйкес информатиканы оқыту стандартына төмендегі мәселелер енгізілген:
-сыныптар бойынша білім беру мазмұнының міндетті минимумы;
-әрбір сыныптағы оқушының дайындық деңгейіне қойылатын талаптар;
-стандарттағы талаптардың орынбалуын бағалау;
- білімді бағалау үлгілері.
(Қазақстан Республикасында жасалған информатикадан мемлекеттік білім
беру стандарты Ресейде жасалған А.А.Кузнецовтың тұжырымдамасын негізге
алады, сондықтан келесі тақырыпта толығырақ тоқталамыз).
Қазақстан Республикасының конституциясында: Білім беру – бұл қоғам
мушелерінің адамгершілік, интеллектуалдық, мәдени дамуының жоғарғы деңгейін
және кәсіби біліділігін қамтамасыз етуге бағытталған тәрбие ьеру мен
оқытудың үздіксіз үрдісі, - деп көрсетілген.
Білім беру жүйесінің басты міндеті-ұлттық және жалпы азаматтық
қазыналар ғылым мен практиканың жетістіктері негізінде жеке адамды
қалыптастыру және дамыту үшін оның әр азаматы зиялы болуы қажет. Бұл білім
беру үрдісінің үздіксіз болуын талап етеді. Білім беру үздіксіз үрдіс
болса, информатиканы оқыту да үздіксіз болуы қажет.
Жалпы білім беретін орта мектепке арналған информатикадан мемлекеттік
білім беру стандарты осы мәселені көздейді.
Ал, стандарт осы пәнді орта мектепте үздіксіз білім беру
тұжырымдамасына негізделіп жасалынған. Тұжырымдамада білім беру жүйесін
демократияландыру принциптерін жүзеге асыруға бағытталып құралған.
Мұнда оқушы өз бетімен танымдық қызмет жасап, дами алатын субьект
болса, мұғалім осы қызметтің тиімді ұйымдастырылуына, нәтижелі болуына
жауап беретін, шығармашылықпен жұмыс істейтін жеке тұлға.
Жалпы информатика курсының мазмұны мынадай екі үлкен дидактикалық
мәселені шешуге бағытталуы керек:
1) Компьютер-оқыту обьектісі;
2) Компьютер-уневерсал таным құралы.
Оқушы таным субьектісі болған кезде бұл екі мәселе бірін-бірі
толықтыра отырып курстың негізгі мазмұнын құрайды.
Информатика курсының негізгі мектептегі мазмұны мынадай үш кешенді
мәселелердің төңірегінде шоғырланған: біріншісі – компьютерлік техникамен
танысу, оның негізгі элементтері менжалры жұмыс істеу принциптерімен
танысу; екіншісі – алгоритмдеу және програииалау негіздерін оқып үйрену;
үшіншісі – информатиканың қолдану шеберін анықтау.
Мұнда оқыту моделі оқушыны жеке тұлға ретінде дамытуға бағытталған:
мақсат – мотив – қызмет – рефлекция – теориялық білім өнерімен анықталатын
түрі таңдалынып алынады.
1.3. Информатиканы оқыту әдістері және жетілдіру жолдары.
Республикамызда болып жатқан өзгерістер халыққа білім беру
жүйесінің барлық буындарында білім беру жүйесінің барлық буындарында
білім мен тәрбие беру ісін жаңа сатыға көтеруде, сабақ өту әдіс-
тәсілдерін жетілдіруді талап етіп отыр. Бұл информатика
мұғалімдерінен информатиканы оқытудың дәстүрлі әдістемелік жүйесін,
оны оқыту әдістемесін жақсарта түсуді қажет етеді. Ал, бұл мәселенің
дұрыс шешілуі Қазақстандағы мектеп информатика пәнін оқыту әдістемесін
кешенді түрде тұтастай қарастыра отырып, оның қалыптасу және даму тарихын
тереңірек зерттеуді керек етеді. Орта мектептерде информатика курсын оқыту
мәселелері 1950 жылы Жаңісібір қаласының бірқатар мектептерінде А.П.Ершов
және оның қызметкерлері бағдарламауды дайындайды. 1970 жылы Мәскеу,
Ленинград, Жаңасібір қалаларында компьютемен жұмыс істейтін мамандарды
дайындайды. 1970 жылдардың соңына қарай микро ЭЕМ-дердің жаппай шығарыла
бастауына сәйкес А.П.Ершов, Г.А.Звеногордский, Ю.А.Первин мектеп
информатика курсы тұжырымдамасын жасады. 1984 жылы кәсіптік және жалпы
білім беретін мектептердің реформасының негізгі бағыттары белгіленеді. 1985
жылы Информатика және есептеуіш техника негіздері пәні бағдарламасы
түзіледі. 1985-1986 жылдары А.П.Ершов, В.М.Монохов, А.А.Кузнецов,
Я.Э,Гольц, М.П.Лапчик және т.б алғашқы информатика оқулығы шықты. 1985 жылы
1-ші қыркүйектен бастап, мектептерде жапай информатика негіздерін оқыту,
1985 жылы жаңа оқу жоспары бойынша педогогикалық институттарда информатика
мұғлімін даярлау басталады. 1986 жылы Информатика и оброзование журналы
шығып, 1986 жылы информатика оқулығына байқау жарияланды. 1987 жылы
информатиканы оқыту әдістемесінен М.П.Лапчиктің кітабы жарық көреді. Байқау
негізінде информатикадан А.П.Ершов, А.Г.Кушниренко, В,Г,Житомирский,
В.А.Койманның басқару авторлар ұжымы алғашқы буын оқу құралы дайындады.
Сөйтіп, Қазақстанда 1986 жылы А.П.Ершов, В.Н.Моноховтың Информатика және
есеп техника негіздері атты оқулығы бойы жүргізілгендігі белгілі. Ал, 1998
жылдан бері сыныптарға арналған информатика оқулықтары мемлекеттік
стандартты, типтік бағдарлама жазылып оқу үрдісіне кеңінен еңгіілуде. Енді
информатика курсының тақырыпты оқыту әдістемесін қарастырайық. Кіріспені
оқыту әдістемесі. Кіріспе мақсаты. Пәнеге деген қызығушылықты қалыптастыру,
бекіту; информатиканың жалпы мазмұны таныстыру; компьютер сыныбындағы
жүргізілетін жұмыс ретімен, ережелерімен танысу т.б. Кіріспе бір рет
информатиканың үш құрымдас тізбегі. Ақпарат компьютер, алгоритм айтылады.
Ақпарат түрлері мысалдарымен түсіндіріледі. Ақпраттық үрдісті түсіндіру
үшін де алдымен оларға мысалдар жүргізіліп, келтіріліп, қорытынды да оның
белгілеріне сүйене отырып анықтама беріледі. Айта келетін мән ақпаратты
тұтыну, қолдану бұл да ақпараттық болып табылады. Кіріспе бөлімі оқушыны
компьютер мүмкіндіктері туралы информатика жайлы түсінік береді. Кіріспеден
оқу авторларының концепсиясын көруге болады. Мен, ақпарат, алгоритм,
компьютер ұғымдары беріледі. Компьютер құрылысын оқыту әдістері. Компьютер
құрылысы негізгі үш бөліктен тұрады. Олар жүйелік блок, монитор, пернелік
тақта және осылардың қызметі жөнініде айтылады. Перне тақтаның жазу
машинасына ұқсастығын айтады, мұндағы негізгі айырмашылық қосылады
пернелердің бірі қызметінде деп түсіндіру керек. Алғаш сабақтарда барлық
пернелердің қызметін барлығын айтудың қажеті жоқ, әсіресе белгілі бір
бағдарлама қатысты өзгеріп отыратын перне қызметңі (F1 өйткені олардың
қызметі туралы экранның төмен жағында қысқаша мәлімет беріледі). Диск
ұяшықты өткенде, оның дискетті дұрыс еңгізу және оны күтіп ұстау туралы
мағлұмат берген жөн. Үрдіде барлық әрекеттер түрленіп орындалады.
Компьютердің барлық жұмысын басқарады. Компьютер құрылысы бөлімі бірнеше
деңгейлерді қамтиды. Атап айтқанда: құралдар құрамы және олардың қызметі,
олардың жұмыс істеу принциптері қарастырылады. Компьютердің ішкі, сыртқы
қосымша құрылғылары, олардың физикалық тұрғыдан алғандағы жұмыс істеу
тәртіптері, үрдістері түгелімен баяндалады. Әсіресе оқушыларды қызықтыратын
компьютер қалай жұмыс істейді? Мәтін қалай жазылады? т.б. сұрақтарға жауап
беріледі. Операциялық жүйені оқыту әдістемесі. Компьютер жұмыс істеуі үшін,
алғашқы бағдарламалар жүйесі операциялықжүйе жіктелуі тиіс. Дербес
компьютер үшін Microsoft фирмасы Disc Operation Sustem
MSDOS операциялық жүйесін жасаған. Оның атқаратын қызметі.
Дискідегі каталогтар тізімін шығару
Dir Бағдарламаны көшіру Copy мәтіндік файлдың мазмұнын оқу,
қарап шығу Туре ,бағдарламаны орындауға жүктеу. Дербес
компьютердегі операциялық жүйе файлдар жинағынан тұрады.
Операциялық жүйемен жұмыс істеу ең алдымен Del Rename
нұсқаларының қызметімен танысады. Операциялық жүйелердің
бұйрықтарын оқушылардың компьютерге орындайтын іс-әрекетіне сәйкес
келетіндей етіп, ретімен плакатқа жазып іліп қою керек. Оның
реті. бағдарламаны дисктен жүктеу, нәтижені дискетке жазу,
жұмысты аяқтау т.с.с. жазылады. Егер оқушылар операциялық жүйе
қызметін меңгерсе, онда олар мұғалімге аса тәуелді бола қоймайды,
өз бетінше жұмыс істеуге кіріседі. Оқыту әдісі- мұғалім оқушы
компьютерінде түсіндіре отырып, демонстрациялап көрсетеді немесе
плакат арқылы түсіндіреді. Norton Commander қабық бағдарламасын
оқыту әдістемесі. Norton Commander көмегі арқылы операциялық
жүйемен жеңіл жұмыс істей алады, өйткені NC – де экран мүмкіндігі
толық пайдаланылады, панельде каталогтар мен файлдар тізімі, мерзімі,
өлшемі және т.б. түгелімен экранда беріледі. Сонымен бірге, қажетті
бұйрықтар арнайы пернелерге бекітілген NC-дің MSDOS-тан айырмашылығы
қолдануға өте ыңғайлы етіп жасалған, сондай-ақ нұсқаларды перне тақтадан
теріп отырудың қажеті жоқ, тек арнайы пернені бассақ, (F1-F10) жеткілікті
сондай-ақ грамматикалық қателерді болдырмайды. Бұл бір жағынан нұсқаларды
енгізуде жіберілетін қателерді болдырмайды, әр уақытта үнемделеді. Оның
үстіне ақпарат тізімі (каталог, файлдар) экранда алфавиттік ретпен
беріледі. Бағдарламалық қамтамасыздандыруды оқыту әдістемесі, информатика
курсының мақсаты – бағдарламаны пайдалана алатын қолданушыларды дайындау
екендігі белгілі. Қазіргі қолданушылар жұмысын дайындау (операциялық жүйе,
мәтіндік редакторлар, электрондық кестелер, белгілер базасын басқару
жүйесімен) жұмысын істеуден басталады. Бағдарламалық қамтамасыздандыру мен
жұмыс істеу және оны меңгеру күрделілігін, өзара байланысын, оқушылардың
дайындығын ескере келіп, оқыту ретін мынадай тізбек бойынша жүргізу керек:
графикалық редактор-мәтіндік редактар-есептеу жұмыстары-электрондық кесте-
берілгендер базасын басқыру жүйесі. Бұл адамзат тарихының әр түрлі іс-
әрекеттерді меңгерумен сәйкес келеді: сурет салу, оқу, есептеу, басқару.
Windows операциялық жүйесін оқыту әдістемесі. Windows операциялық жүйесін
оқытқанда: бағдарламаны жіктеу, бумалар, файлдармен жұмыс, дискілік,
дискетпен жұмыс және де осы бағдарламаны орнату, қазақша қаріп енгізу және
т.б. көптеген іс-әрекеттер айтылуы тиіс. Word мәтіндік редакторларын оқыту
әдістемесі. Word мәтіндік редакторлары – мәтін енгізу, оны өңдеуге
арналған мектепке үйренуге жеңіл, мәтінді жоғары сапалы етіп дайындау үшін
Word редакторы қолданылады. Word- тың мүмкіндігі өте көп. Қаріптердің
өлшемін әр түрлі етіп өзгерту арқылы көкемдеуге болады. Жалпы бұл соңғы
жаңалықтардың бірі болып саналады. Тақырыпқа беген қызығушылықты ояту үшін
басқа мәтіндік редактарлар мен және басқа машинасымен салыстарып, бұл
редактордың мүмкіндігіне, ерекшелігіне тоқталу керек. Монитор экрандағы
әрбір әріп баспаға дәл сол күйінде шығады, сол себепті жіберілген қатені
алдымен экранда түзетіп алған жөн. Сонымен мәтіндік редакторда жұмыс
істегенде: мәтін енгізу, түзету, сосын баспаға шығару керек. Бұны оқушы
жұмыс устелінде демонстрациялап көрсеткен жөн. Нәтиженің нақтылығы
қызығушылықты тудырады. Мұғалім оқушыларға компьютерде мәтін енгізіп, оның
қатесін түзетіңдер және грамматикалық қатені табыңдар деген тапсырма берсе
болады. Оқушылар қателерді түзету барысында меңгіеруге тиісті бұйрықтармен
жұмыс істеугк тура келеді. Әрі мәтінді, қатесіз, дұрыс енгізіуге
дағдыланады. Бұл өз кезегінде оқушылардың грамматикалық сауатты болуына
үлкен септігін тигізеді. Мұғалім алдын-ала ішінде әріптері тасталып кеткен
мәтін дайындап, бос орындауға дұрыс әріптерін қойып шығыңдар десе де
болады. Мұғалім компьютерде мәтін енгізудің жетістіктерін әңгімелеп береді.
Сондай-ақ компьютерде жұмыс істеп көрсетуі тиіс. Оқушылардың нұсқасын жұмыс
істеуі, сұрақтарға жауап беруі, мәтіндік редактордың практикалық қызметін
сабақтаса түседі. Оқушыларды компьютерге екеуден отырғызған жағдайда,
оларға міндетті түрде көшіріп, автоматты түрде жұмыс істеуін кезден бастап-
ақ бірден екі қос саусақтарын пайдалануы керек. Өйтпегенде олар тек бір
қолмен, не саусақпен бір-бірлеп әріп теріп отыруы мүмкін. Әрі олардың
қолдары жаттығып, қай әріп қайда орналасқандығына көздері үйренуі үшін
пернелік жаттығу ойынын берген жөн. Paint-графикалық редакторын оқыту
әдістемесі. Paint-графикалық редакторы сурет салуға арналған. Мұның
көмегімен әртүрлі бейнелерді, көріністерді т.б. әсем етіп бейнелеуге
болады. Paint-редакторы пайдалануға өте жеңіл, мүмкіндігі өте жоғары.
Қажетті сурет салуға арналған құрал-саймандар: түзу, сызық, дөңгелек,
төртбұрыш, өшіргіш, әріп жазуға арналған (құрал-саймандар) А,B,С пернесі
түрлі түстер экранда жұмыс үстелінде орналасқан. Бағдарламаны қоста істей
бер. Paint-графикалық редакторында компьютер көмегімен сурет салуды шектен
тыс қолдануға болмайды, өйткені оқушыларды жазба құралдары сызғыш, циркуль
жұмыс істеу дағдыларында қалыптастыру керек. Paint-графикалық редакторы –
графикалық бейне түріндегі суреттер және оларды өңдеуге арналған арнайы
бағыттағы бағдарлама. Оқу мақсатында мыналар жатады. Оқушылар компьютерде
сурет салуға практикалық тұрғыдан дайындық жұмысын қалыптастыру; компьютер
графика мүмкіндіктері мен ерекшеліктері туралы түсініктерін қалыптастыру.
Қандай да бірсала үшін іс-әрекеттерін алгоритмдеу, сурет салу үшін
бұйрықтарын түрлі комбинациясын қолдай білуге үйрету; ойлау жүйесін
тәрбиелеу.
Информатиканы дербес оқыту әдістемесі
Информатика курсына кіріспеден курстың іргелі ұғымдары информция,
алгоритм және ЭЕМ талқыланады.
Сабақтың мақсаты: пәнге деген оқушылардың қызығушылығын қалыптастырып,
бекіту; информатика пәннің жалпы мазмұнымен таныстыру; ЭЕМ жөніндегі
оқушылардың ұғымын кеңейтіп, қалыптастыру; компьютер класындағы жұмыс
ретімен және жұмыс істеу ережелерімен таныстыру.
Курстың іргелі ұғымдарын түсіндіруде нақты анықтама беруге ұмтылдыру
қажет, ақпарат ұғымы қарапайым мысалдар арқылы түсіндіріледі.
Сондай-ақ кіріспе сабақта алғаш рет атқарушылармен: адам атқарушыдан
бастап, компьютерлік атқарушыға дейін танысады. Оқушылардың зейінін
атқарушылардың командалар жүйесінің шектеулі болатынына аудару қажет.
Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру және алгоритм ұғыиын нақтылай
түсу үшін қызықты есептерді мысал ретінде алғаш дұрыс, мысалы, ойлаған
санды табу алгоритмі және т.б.
Атап айтқанда, біріншіден, информатика пәнін беруге үйрету үшін
математика, физика мұғалімдерін білім жетілдіру курстарынан өткізу қажет
болса, екіншіден, оқу-әдістемелік құралдарының өз ана тілімізде жетіспеуі
және т.б. осы аталған қиыншылықтарды болдырмау мен теориялық түрде курсты
оқытудың тиімділігін арттыру мақсатында тәжірибелі мұғалімдер Алгоритмдер
кітапханасы әдісін ұсынды. Бұл әдістің тиімділігі практика жүзінде
дәлеледенді және ол курстың негізгі тақырыптарына (алгоритмдік тіл мен
бағдарламалау тілдері) сәйкес пайдаланылады.
Бұл әдісті жүргізудің негізгі мақсаты – оқушыларды өз ойын жүйелеуге,
салыстыра білуге, тиянақтылыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
Кітапхананы пайдалану арқылы оқушылардың төмендегі көрсетілген
дағдылары дамиды: а) алған білімі еске түсіріледі; ә) теориядан алған
білімі практика жүзінде бекітіледі; б)салыстыру қабілеті дамиды; в)
қабылдау мүмкіндіктері нығаяды; г) байқау қабілеті артады; е) сипаттап
жазу мен жалпылай білу дағдылары қалыптасады.
Әдістің теориялық мақсаты білім берудің мақсатына негізделеді де, әр
түрлі жұмыстар жүргізу жүйелері арқылы жүзеге асады. Осы үрдісте
төмендегідей оқу дағдылары қалыптасады: объектілерді талдау; талданған
объектілерді түсіндіру; объектілерді дәлелдеу; объектілердің өзіндік
белгілерін санап көрсету; әр түрлі типтегі есептерге бағдарламаны құрып,
оны оқушылардың өзіндік талдауы. Білім мен дағдының өзара бірігуі арқылы
мұғалім теориялық және практикалық әдістерді саралап пайдалануға жаттығады.
Соның нәтижесінде информатиканы оқыту әдістерді жүйеленіп берілсе, білім
берудің сапасы артады.
Информатика пәнінен білім беру әдістері сан алуан. Осы әдістерді
жіктеп көрсетудің мәні зор. Жіктеп көрсетуде, біріншіден: оқушыға берілетін
білімнің сапасы артады, екіншіден: оқушымен жүргізілетін жұмыстың дәлдігі
артады, үшіншіден: компьютерлік технологияны пайдаланып оқытуда мұғалімнің
атқаратын қызметі жеңілдейді. Әрине, оқыту әдістерін таңдап қолдану оны
өтілетін материялға байланысты сұрыптап алу ең қиын мәселелердің бірі.
Сондықтан оқушыларға берілетін білімнің көлемін сұрыптап алу оқыту
әдістерінің іске асырылуын жеңілдетеді. Оқыту әдістерін іске асыруда оларды
топтастыру мен жіктеу қажетті мәселелердің бірі болып табылады.
М.Н.Скатин, И.Я.Лернер оқушының танымдық іс-әрекетінің ерекшелігіне
байланысты оқыту әдістерін 5 түрге бөледі: а) иллюстративтік түсіндіру; ә)
репродуктивтік; б) проблемалық; в) дербес ізденіс яғни оқушының қосымша
материялдармен жұмысы мен басқа пәндер бойынша жазылған сценарийге
байланысты құрған бағдарламалары: г) бақылау, яғни мұғалімнің оқушыларды
компьютер арқылы білімдерін тест көмегімен бақылау және оқыту әдісіне
байланысты таңдап алынған әдіс-тәсілдері және т.б.
Ю.Б.Бабанский жоғарыдағы аталған әдістерді ескере отырып,
төмендегідей топтарға бөлуді ұсынды:
а) оқу-тәрбие үрдісін оқушының өзіндік жұмысын ұйымдастыра алатындай
дәрежеде ұйымдастыру әдісі;
ә) оқытуда оқушыларды ынталандыру мен мадақтау әдісі;
б) оқытудың тиімділігін анықтауда оқушылардың өзіндік бақылауы мен
бақылау әдісі.
Информатика пәнін басқа пәндермен салыстырғанда өзіндік сипаттамалық
ерекшеліктері төмендегідей:
1. Оқушылардың компьютерлік сауаттылығының негізі болып оқушыларды
өзіндік дамыту бағытында қалыптастыру;
2. оқушылардың шығармашылық ойлау қабілетін дамытуға негіздеп,
информатика пәнінің оқыту әдістерін жүйелеу;
3. Информатика пәнін басқа пәндермен байланыстырып оқыту арқылы
оқушылардың танымдық белсенділігін арттыру.
Ғалымдардың айтқан пікірлері мен информатика пәнінің өзіндік
сипаттамалық ерекшеліктеріне сүйене отырып, пәнді оқытудың тиімділігін
арттыруда оқыту әдістерін мынадай топтарға бөлуге болады:
-мәселелік;
-имитациялық модельдеу әдісі (үрдістерді басқару, зерттеу әдісі);
-графикалық операторлар арқылы бағдарламалау тілін үйрету әдісі.
Мәселелік жағдайды компьютерді оқыту үрдісіне пайдалану барысында іске
асырудың бірден-бір жолы – бұл оқушының білім алуға деген ынтасын, танымдық
қызығушылығын ояту, шығармашылық белсенділікті, өз бетінше ізденуді арттыру
болып табылады. Аталған мәселерді жүзеге асырудың тиімді әдістерінің бірі-
оқушылардың өзіндік жұмысын ұйымдастыру. Оқушының өзіндік жұмыс істеуі -
олардың сабақ кезінде бағдарламаны жазуы, оны компьютерде орындауы арқылы
іске асырады. Бұл әрекеттерге оқушының қызығушылығын ояту үшін ойын
элементтерін пайдаланып, түрлендіру қажет. Мұндай ойын элементтерін
пайдаланып, дәстүрлі емес сабақ формаларын: Не? Қайда? Қашан?, Білім
аукционы, Пресс-конференция, XIX ғасыр көшбасшысы және т.б.
интелелектуалдық ойындар ұйымдастыру арқылы оқушының пәнге деген
қызығушылығы мен белсенділігін арттыруға болады. Аталған әдістердің
элементтерін сабаққа енгізуде оқушының танымдық белсенділігін арттырып,
зейінін сабаққа аудартады. Жалпы берілген есептің алгоритімін құрып, оны
белгілі бір бағдарламалау тілінде жазып, компьютерде орындау өзіндік
бағдарлау, орындау, түзету, бақылау дағдыларын қалыптастырады. Өтілген
Паскаль бағдарламалау тілінің операторлары арқылы әр түрлі вариантта
бағдарламаны жазу олардың жалықпай орындай беруіне себепші болады.
Компьютерге отырмас бұрын, мұғалім оқушыларды алдымен, тақтаға
бағдарламалауды жазғызып, қатемен жұмыс жасауға үйретеді. Әр түрлі
вариантта жазылған бағдарламалардың ішінен тиімді вариантын таңдап алу
әрекеттерін орындатады. Бұндай әрекеттерді оқушыға орындатып отырғандағы
мұғалімнің негізгі мақсаты:
біріншіден, оқушының денсаулығын сақтауға назар аудару;
екіншіден, оқушыға бағдарлама құру әдісін үйрету;
үшіншіден, оқушының әрекеттерді таңдай білу қабілетін дамыту.
Жоғарыдағы жүргізілген әдістің нәтижесінде оқушыларда өз қызметін қалай
ұйымдастырған тиімді? деген сұрақ өзінен-өзі туындайды. Біреулері
компьютерде бағдарламаны бірден орындап, нәтижесін алған дұрыс десе, ал
екіншілері тақтада орындап, оны талдаған дұрыс деген пікр айтады. Осындай
пікірталас негізінде оқуылар бағдарламалауды қалай түсінесіңдер? деген
сауалға өздері жауап береді. Сөйтіп, проблеммалық жағдай тудыру оқушылардың
белсенділігі мен өзіндік танымдық іс-әрекетінің артуына игі әсерін
тигізеді.
Соңғы кезде информатика пәнән оқытуда пайдаланып жүрген әдістердің бірі
– имитациялық модельдеу ідісі, Имитациялық модельдеу әдісі деп үрдістердің
ағымын компьютердің көмегімен сипаттап іздеу, және зерттеуді айтады.
Бұл әдіс көбінесе, үрдістердің ағымын зерттеуге арналған үйретуші
бағдарламаларды құрауға, сондай-ақ бағдарламалау тілінің командалары
тақырыбын өткен кезде пайдаланылады. Имитациялық модельдеу әдісінің басқа
оқыту әдістерінен ерекшелігі мынада:
- оқушылардың өзіндік жұмыс жасауына жағдай туғызуы;
- алгоритмді модельдеу негізінде өтіп жатқан үрдістерді сипаттап, оны
басқаруға араласу, ортаға ену, сөйтіп, іздеу, зерттеу әрекеттерін жасап
алгоритмді оқып-үйренудегі оқушының Робот рөліне еніп, өзі жазған
алгоритмді орындап шығуын да – имитациялық модельдеудің тұрпайы түріне
жатқызуға болады. Шын мәніндегі имитациялық модельдеу зерттеліп отырған
үрдіске оқушының тікелей араласуын, оны басқаруын қамтамасыз етеді.
Имитациялық модельдеу әдісі оқушының ішінара зерттеу жұмысымен
шұғылдануына және шығармашылықпен жұмыс жасауына әсер етеді.
Информатика пәнін оқыту барысында бағдарламалап оқыту әдісі ерекше роль
атқарады. Бірақ аталған әдістің тиімділігі жөнінде педагог ғалымдардың
зерттеу жұмыстарында баяндалған.
Бұл әдіс оқушылардың деңгейлік тапсырмалармен жергілікті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz