Баласағұнның Құтадғу білік атты кітабы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

ЖҮСІП БАЛАСАҒҰНИ
(1015 - (16) ж. туған, өлген жылы белгісіз.)

Жүсіп Баласағұни — Талас-Шу бойындағы Баласағұн қаласында туып-өскен
ақын, ойшыл. Ол 85 тараудан тұратын "Құтты білік" атты кітап жазған.
Кітапты шығыс патшалары көшіртіп алып оқитын болған. Иранның ұлы ақыны
Фирдоусидің "Шаһнамасымен" қатар қойып, "Түркі шаһнамасы" деген атақ
берген.
"Құтты білікте" кемел мемлекеттің сипаты баяндалады. Кемел мемлекетте
өмір сүретін адам да кемелдену жолын іздеуі керек. Адам баласының қадір-
қасиеті білім мен ақылда болатынын айтып, дүние қоңыздықтан, жамандықтан
аулақ болуға шақырады. Қоғамдағы әр
түрлі топтардың, әр кандай кәсіп иелернің, ел бегі, уәзір, көпес, ақын,
тағы басқалардың қандай болу керектігін көрсетеді.
Ізгілікті елдің бегі мен уәзірі халықпен, айналасындағы
қызметкерлермен қандай қарым-қатынас орнатады? Ғалым, дикан, сатушы,
малшыларды қалай ұстау керек деген сұрақтарға жауап бере отырып, ізгілікті
үлгі етеді. "Бақыт касиетті адамға ғана қонады", — дейді.
Кітапта төрт кейіпкер бар: Әділет, Бақыт, Ақыл, Қанағат. Күнтуды бек —
әділет бейнесі; Айтолды уәзір — бақыт бейнесі; Өгдүлміш — уәзірдің баласы,
ақыл-сана бейнесі; Одғұрмыш — уәзірдің бауыры, қанағат бейнесінде алынған.
Әңгіме осы төрт кейіпкердің сұрақ-жауаптары арқылы дамиды.
Жүсіп Баласағүнидің "Құтты білігінде" камтылған мәселелер туындыгердің
(автор) аса білімді адам екенін аңғартады. Ол — ойшыл ғалым, білімпаз,
ақын. Кітапты ақыл-өсиет, өнеге-уағыз түрінде жазған. Бала тәрбиесіне де
көңіл бөлген. Баласағұни осы кітабы арқылы Хас Хажып (сарай министрі)
атағын алған.
Орта ғасыр жазба әдебиетінің айқын көрінісі Жетісулық Жүсүп
Баласағұнның Құтадғу білік атты кітабы. 1911 жылы Қазан қаласында
басылып шыққан Құрманғали Халидовтың Тауарих Хамса атты кітабында ос
Баласағұн, Құтадғу білік деген сөздердің мағынасына түсініктер
беріледі. Халидовтың айтуынша: Бала – көркті қашалған тас, сағұн - қала
деген моңғол сөздері. Көрікті тас қала деген ұғым береді – дейді.
Жүсүп Баласағұнның толық аты Жүсүп Хас-хожиб. XI ғасырдың алғашқы
ширегінен бастап, сол ғасырдың 70 жылдарына дейін өмір сүрген адам. Жүсүп
қазіргі Қазақстан жеріндегі Шу бойына орналасқан ескі қаланың бірі —
Баласағұнда туған. Осыдан Жүсіп Баласағұни деп аталып кеткен. Бұл қала сол
кездердегі Қарахан мемлекетінің бір астанасы, әкімшілік және сауда-саттық
орталығы болған. Жүсүптің әкесі де өнер иесі, күйші-сазгер екен. О да
Қарахан мемлекетінің қожасы Боғраханға (толық аты Табғач Бұғра Қарахаһан
Әбу-Әлі Хасан) қызмет еткен. Ел аңызының айтуынша, ол Боғраханның
аталарының бірі Хұсайын дегенге арнап Дәрди Хұсайын (Құсайынның дерті)
деген күй шығарған белгілі қобызшы бопты. Жүсүп осы талантты өнерпаз
әкесінің тәлімін алып өскен. Жасынан зерделілігімен көзге түсіп, сарай
қожаларының көңілін аударған. Шығыс Түркістан, Қашқар, Баласағұн, Жетісу
өлкелерін билеп тұрған Боғрахан (1102 ж. өлген) Жүсүптен зор үмітті болып
оны баулыған. Жүсүп кезіндегі атақты деген білім ордаларында болып, кеп
тілдерді үйреніп, тез жетілген. Әділет жолын іздеп, алас ұрған жігерлі жас
әдебиет пен ғылым салаларын жете меңгерген. Жүсүп өз кезінің білімді адамы
саналған. Ол жасынан оқып, түркі тілдеріме қоса парсы, араб, қытай тілдерін
жақсы білген. Сол кез әдебиетінен, тарихынан астрономиясынан,
геометриясынан, тағы басқа ғылымдарынан мағлұмат алған.
Білім мен өнер жолын қуған Жүсүптің дүние, дәулетпен ісі болмай,
парасатты өмір сүрген. Ол өзі туралы: Барын табқылап мен кечүрдум күнүк -
Барды қанағат - түтып күн кешірдім, әред әмгәк артты йаруды түнімі ңңбектің
рақатынан түнім жарқырады. Әліг қысақ туттум тәвуртәрмәдим - қолым қысқа
тұлтым, түлік жинамадым; Хава арзуларға көңул бәрмәдим - Бозбалалыққа көңіл
бөлмедім, - дейді. Бұл босқа айтылған сөз емес. Жүсүп өзінің саналы өмірін
ізденумен өткізіп, тез қартайғанына налиды. Елу жасқа келгесін-ақ шашы
ағарып, буыны босайды. Тәгүрді мәңә елгі эллік нашым ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.