Жер сілкінуді зерттеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Жер қозғалысы
1. Жер қыртысының қозғалыстары. Жер қыртысы қозғалуының екі түрі болады:
біріншісі - жер қыртысының баяу көтерілуі м е н төмендеуі.
Жер қыртысы ешқашанда тыныш жатпайды: оның кейбір аумағы көтерілсе,
басқа бір жері шөгеді. Бір аумақтың өзі бір көтеріліп, бір шөгеді.
Скандинавия түбегінің жағаларында, мұхит деңгейінен бірсыпыра жоғарыда
бұрынгы жаға сызығының іздері байқалады. Олар: жартасты толқынның шарпуынан
пайда болған кемерлер, жағадағы үйінділер және теңіз қабыршықтарының
жиынтыгы. Осы жаға сы-зықтары түбектің әр жерінде әр түрлі биіктікте
кездеседі. Олар құрлықтың әр түрлі деңгейде көтерілгендігін көрсетеді.
Қазіргі Скандинавияның жағалары жылына шамамен 1 см көтеріледі.
Құрлыктың шөгуін өзен және теңіз жағалауындағы террасалар, теңіз
жағалауларын су басуы, жағаға жакын маңда теңіз түбінен та-былган ескі
қорғандардың қалдықтары дәлелдейді.
Жер қыртысының мүндай қозғалуы қаншалыкты баяу жүргенімен, бірнеше
ғасырдың ішінде құрлықтың биіктігін және пішінін қатты өзгертеді. Қазіргі
кездегі құрлыктың кейбір жерлері ерте замандарда теңіз түбі болған, ал
ертеде құрлық болған кейбір жерлерді казір теңіз басып жатыр.
Ғалымдар картаға түсіру барысында Солтүстік Америка мен Еуро-паның Атлант
мұхитымен іргелес солтүстік бөліктері жаппай көтерілуде екенін, ал
Еуропаның Жерорта теңізі аймагы шөгіп бара жатқанын аңгарған.
Жер қыртысының баяу көтерілуі мен шөгуі жер бетінің геогра-фиялык
жағдайларын өзгертеді. Мәселен, теңіз жағалаулары -құрлыққа, шығанақтар —
көлдерге, аралдар — түбектерге айналады.
Жер қыртысы қозгалысының екінші түрі -тау жасалу қозғалысы. Бұл қозғалыстар
кезінде жер қыртыстары майысады, қатпарға бүктеледі немесе жарықтармен
бөлшектенеді және сол жарықтарды бойлап ығысады. Мұндай қозғалыс жер
бедерін өте өзгертіп жібереді, мәселен, жазық жердің орнына таулар пайда
болады. Тау түзілу жер бетінде жиі болатын құбылыс - жер сілкінулерге
апарып соғады.
£. Жер сілкіну. Жер сілкіну дегеніміз - жер қыртысы мен жоғарғы мантиядағы
кенет ығысу және ыдыраулардың әсерінен туатын жер асты дүмпулері мен жер
бетінің тербеле қозғалуы.
Жер сілкіну ұзаққа созылмайды, әдетте бірнеше секундтардың ішінде ғана
өтеді. Бірақ жер асты дүмпулері бірінің артынан бірі қайталап, бірнеше
жылдарға жалғасуы мүмкін. Мысалы, Алматыда 1887 жылы басталған жер сілкіну
3 жылға созылған.
Жер сілкіну салдарынан жерде жарықтар пайда болады. Осы жа-рықтардың
бойымен жер қыртысы қабаттары көлбеу бағытта және жоғары-төмен ығысады.
Жердің бетіндегі жарықтар мен ығысулар жер кабығының терең қабатындагы және
жоғары мантиядағы жарылу және ығысулармен байланысты. Жердің терең
қойнауындағы тау жыныстары қабатта-рының кенет жарылып, ығысатын жері Жер
сілкіну ошағы деп аталады. Ошақ ондаған, тіпті жүздеген километр тереңдікте
болуы мүмкін.
Оның дүмпуінің жер бетіне шығатын жері эпицентр деп аталады (грекше
эпи -үстіңгі, центр - шеңбердің ор-талығы)(37-сурет). Тап осы жерде дүмпу
күші барынша үлкен мөлшерге жетеді. Эпицентрден қашықтаған сайын жер
сілкіну күші азая береді.
Сер сілкіну кезіндегі бөлінетін қуат мөлшері орасан зор. Мысалы, 1911
ж. Алматы қаласындагы жер сілкіну кезінде Днепр су электр станциясы 300—350
жыл бойы үздіксіз жұмыс істегенде өндіретін қуатқа парапар қуат бөлінген.
Жер сілкіну зардабы өте үлкен. Жер сілкінудің өзі ғана емес, оны-мен қоса
жүретін құбылыстар - теңіз тасқыны, сел, опырылулар, су-сымалар,
жартастардың күлауы аса үлкен апатқа ұшыратады.
1908 ж. Оңтүстік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.