Педагогикалық процесс - педагогикалық теорилның объектісі болатындығын көрсету

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Екінші модуль. Тугас педагогикалық процестің теориясы мен практикасы
2.1. Түтас педагогикалық процесс педагогиканың пәні және
щгалім іс - әрекетінің объектісі
Мақсаты: Тугас педагогакалық процестің ерекшеліктерін анықгау.
Міндеттері:
а) "Объект " және "пән" деген ұіымдардың мәнін ашу.
б) Педагогикалық процесс - педагогикалық теорилның объектісі болатындығын
көрсету.
в) Тұлғаның тұгас педагогикалық процесте дамуына сипаттама беру.
Жоспар:
1. Педагогикалық процесс мұғалім іс - әрекетінің объектісі ретінде.
2. Педагогикалық процестің белгілері, сапалары және өзіңдік
сипатгары.
3. Карама - кдйшылық педагогикалық процестің қозғаушы күші. Негізгі
ұгымдар: объект, пән, ғылым, жүйе, әлеуметтік
жуйелер, "ұстаздар—оқушылар" жүйесі, педагогикалық процесс, педаюгикалық
жағдаяттар, қозғаушы күштер, тәрбиелеуші тетіктер, диагаостика, болжамдау.
Пәнаралық байланыстар: философия, психология, жүйелердің теориясы, басқару
теориясы.
Педагогикалық пропесс мугалім іс - әрекетінің объекгісі. Адамның кандай да
болмасын іс - әрекетінің заттық саласы қалайда білімдер жүйесінде
көрінеді.Сондықган синтетикалық сипатының біртұгастық объектілері
жасалмайынша субъектінің іс -әрекетінің сөтті болуы мүмкін емес. Сананың
түгастық объектілері белгілі бір шындық саласындағы білімдерді меңгерудің
нәтижесінде пайда болған объектілері, субъекгінің іс - әрекетінің сыртқы
талаптарды орындау төсідцері мен адамның субъекті -тұлғалық кундылықгарына
бағыт табу болып табылады.
Педагогикалық іс - әрекетге еңбек субъекгісі мұғалім болады. Мұғалімнің
еңбек қүралдарының өзіндік сипаттары - ол оның білімі, білігі, тұлғалық
қасиеттері. Осыған байланысты, білім "сананьщ біртұтастық объектісі" болып
есептелуі керек. (Н.И. Непомнящая), щгалімнщ іс - әрекеті, оның білімі және
төжірбиесі кәсіби шеберліктің деңгейіне тікелей қатысты екендігі анық.
Қажетгі тәжірбиені жинақгауға әкелетін іс - әрекет мралім тұлғасын
қалыптастырудын шарты болады, ал ол "оқу-эдістемелік" кұраддарынын өзіңде
орныққан. Бірақ бұл іс - әрекет тиімді болуы мүмкін емес, егер еңбек
объектісі толық айқын болмаса,еңбек субъектісінің зейіні теріс түсініп
объектіге аударылса. Бұндай жағдайда еңбек субъектісінің әрекеті объективті
өмір сүретін кәсіби іс - әрекеттің объекгісіне сэйкес болмайды.
Диалектикалық - материалистік философияда жеке тұлғаның қалыптасуындағы іс
- әрекеттің ролі жан - жақгы зерттелген. Адам іс - әрекеттің субъектісі
ретінде психологиялық зерттеулерде көрсетілген. Бірақ, негізінен, тек XX
ғасырдың 60 - шы жылдарында ғана мұғалім іс - әрекеті окушылармен өзара
әрекет ретіңце қарастырылып еңбектер жарық көрді. Көрнекті ұстаздардың
еңбектері (Ш.А. Амонашвили, В.А. Сухомлинский, А.С. Макаренко және т.б.)
окушы ертерек мұғалімнің аркасында іс - әрекеттің нақгылы субъекгісі
ретінде кэлыптасса, оку - тәрбие жұмысының тиімділігі арта түсетіндігіне
куө етеді.
Міне, сондықган да мектептегі педагогикалық (оқыту — тәрбиелеу) процесте
мұғалім жөне окушы іс - әрекетінің субъекгісі ретінде көрінеді, мұғалім іс
- әрекетгің объекгісі ретінде оқушыны емес, педагошкалық процесс деп
есептеу керек. Мұғалім даярлаудағы мұвдай бағыттың қажеттілігі бірқатар
зертгеулерде дәлелденген:
біртүгастық тұлғаны қалыптастыру проблемасын, біртұгас педагогикалық
процестің ерекшеліктерін есепке алмай шешу мүмкін емес (В.С. Ильин);
мұғалім іс - әрекетін оптимизациялаңцыруға тек қана оқытуға
бағытталушылықпен жету мүмкін емес (Ю. К. Бабанский); егер окушының іс -
әрекеті назардан тыс калған болса, педагогикалық еңбекті ғылыми түрде
ұйымдастыру мүмкін емес (И.П. Радченко);
мекгеп әкімшілігі іс - әрекетінің тиімділігі тек қана біртүгас
педагогикалық процесті ұйымдастыру негізідде мүмкін болады (М.И. Кондаков);
тұтас педагогикалық процестің теориясын жасамайышпа, басқару піешімдерін
кдбьщдау үшін педагогикалық таддауды жетілдіру,одан әрі дамыту өте күрделі
болады (Ю.А. Конаржевский);
Мұғалім іс - әрекетінің объектісін оқьш үйрену тұгас педагогикалық
процестің мәнін анықгау керектігін қажет етеді. Диалекгикалық
материализмнің ұстанымына - мән бұл ең басты ішкі, біршама затгың тұрақгы
жағы (немесе оның жақгары мен
қатынастарының қосындысы). Мән заттың табиғатын анықгайды, одан барлық
қасиеттері мен белгілері Інығады.
Қазіргі кезевдегі түгас педагогикалық процестің мәні туралы түсінік
галымдардың бірнеше үрпақгарының күш салуларыньщ аркдсында жинақталады,
өйткені педагогикалық кұбылыстар компонентерінің, қасиетгері, зандылықтар
туралы дербес білімдері бірте - бірте жинақталады. Бірақ, бөлік туралы
білім әлі біртұтас гуралы білім емес. "Педагогикалық процесс" деген сөздік
(термин) ғылыми айналымға XIX ғасырдың екінші жартысында (П.Ф. Каптерев)
енгізілгенімен, ұгымньщ мазмүндық сипаттамасын тек кана тұлға теориясы, іс
- өрекет теориясының дамуы арқылы құбылыстарды зерттеуде жүйелілік тәсіл
қолдануды калыптастыру арқасында мүмкін болды,
Педагогикалық процестің мәні туралы әртүрлі көзкдрастарды (С.Т. Шацкий,
Н.К. Крупская, А.С. Макаренко, М.А. Данилов, Б. Т. Лихачев, Ю. К.
Бабанский, В. М. Коротов және т, б.) зертгеу жалпы тәртіптегі қорытыңды
жасауға мүмкіндік береді. Аталған авторлардын назарлары эмпирикалық жолмен
жинақгалған педагогикалық процестің әртүрлі жақгары жайлы білімдер болады.
Педагогикалық процестің мөні туралы қалыптасқан түсініктердің сы білімдер
ртывда мұғалім үшін өте маңызды бір қатар мәселелер калды, ол: не себепті
біртұтас педагогикалық процесс оқыту мен тәрбиенің бірлігі (А.Ф. Каптерев,
М.А. Данилов); оның оқыту, даму және тәрбиелік қызметтерінің бірлігі
қалайша кдмтамасыз етіледі (Ю.К.Бабанский) окушылардың өзара өрекетінің
ерекшеліктері кдлай анықгалады (С.Т.Шацкий, Н.К.Крупская,
В.А.Сухомлинский); өзара әрекет тек кдна оқудан тыс уақытқа тән бола ма
(А.С. Макаренко); тұтас педагогикалық процестің қандай ерекшеліктерін білу
оның бағытты дамуының мәселелерін шешуге көмектеседі (Б.Т. Лихачев) және
қызмет істеулерін басқару (В.С. Ильин, И.П. Радченко) және т. б, Пайда
болған сүрақгарға жауап басқа кеңістікге жатыр - ол біртұтас педагогикалық
процестің барлық сапалары мен қасиеттерін сршаттау. Ал бұл қойьшған
сұрақгарға эмпирикалық емес, теориетык методологиялық деңгейдегі жауап.
Бір деңгейден (жеке құбылыстарды сипаттаудан) басқа тұтастықтың мәнін және
оның бөліктері арасындағы өзара байланыстьшығын анықгау деңгейіне көшу
теориялық талдауға көшуді талап етеді. Жекелік абстрактылықган нактылыққа
кешу күрделі құбылыстарды теориялық таддау әдісі болады, ал оны бірінші
К.Маркс өзінің еңбектерівде бірінші болып сипаттап қодданады. Көрсетілген
әдістің жасау ерекшелікгерін В.И. Ленин
осы әдістің орнын және оны нақтылы талыми зерттеулерде фшіософиялық жэне
жалпы ғылыми тадцау үшін қолдануды көрсетгі.
Затты теориялық қарастырудың объектісі болып заттың басқалармен байланысы
мен дербес өздері емес, белгілі бір нақгылықгьщ ішіңдегі басқа заттармен
заттың бірі байланысы, оган қатынасы бар. Бірақ бұл мұңдай мүмкіншшктің
болуы, егер эмпирикалық зерттеулерде алдын ала теориялық қорытывды жасалып,
ұғымдар мен анықгамаларда тұгастықгың жалпы жақтары мен байланыстары
көрсетіліп белгіленсе ғана мүмкін. Онда тұтастыққа теориялық талдау заттық
нақгылықгың ішіндегі кдтынастарын анықгау болады (А.Н. Шептулин).
Қандайда болмасын объектіні тұтас қарастыру мүмкішпілігі оның әрбір
элементтік бөлігін өз негізінде дербес жүйе ретінде есебінде қарастырьтуы
мүмкін яғни, таным, соның ішінде педагогикалық шывдықгы тану, осы аспектіде
нақгылы таным болады.Мұндай объектіні теориялық тәсілмен елестету, онда
шывдық әртурлілігінің бірлігі ретівде оның өмір сүруінід әртүрлі ішіндегі
бөліктер бірлестіктерінің формалары мүмкін болады, (Ж. М. Абдильдин).
Біртұтас объектіні (немесе объективтік біртұгастықгы) тұтастықгың ең
кішкентай ("кереге көзсіз") генетикалық бірліксіз елестету мүмкін емес.
Жүйелілік багыттағы көзқараста педагогикалық процесті элементарлық бірлік
"кереге көзі" қарастыру арқьшы оны модель ретінде құрастыруға болады.Негіз
болатын абстракцияда ("кереге көзі") ең аз дегенде екі қасиеті болуы керек:
а) өз нәрсенің мәнін, себептерін аша алуы э) басқалармен шегіне жеткен,
жанама түрде емес (керісінше, оның өзі құбылыс баска жақгары мен
қасиеттерімен жанамаласады). Басқаша айтқавда, көрсетілген абстракция осы
нактылы көп нақгылықган абстракциялаудың шегі, соңы болады.бүдан әрі
құбылысты кеселсіз сай бейнелеуге мүмкін емес. Немесе былайша айтуға
болады: көрсетілген абстракция дамыған біртұтастықгың дамымаған бастамасы,
яғни тұтастық барлық баска созылатьш, шығатын түтастық көз негізі (М.М.
Розенталь).
Элементарлық бірлікті ("кереге көзді") марксистік педагогикада негіздеуге
көптеген зерттеушілер, оның әртүрлі объектілеріне қатысты, ат салысты. (Н.
Чакыров, А.П. Сидельковский, М.И. Алексеев, В.И. Загвязинский, Г.И.
Легенький және т.б.). Бірақга бұл істелген жұмыстар нәтижесі жеткілікті
дәрежеде емес еді, себебі оны жасаушылар қойылатын методологиялық
абстракцияны анық көрсету мен оны қолдану
жағдайына қойылатын талапты бұзған еді. Белгілі бүл бағыттардың әлсіздігі
мынадан байқалады, авторлардың ойларын белгілі бір дәрежеге жеткізе алмады,
овда педагогикалық теория өзінің дамуьшың ғылыми негізделген қисынына ие
бола алмады (М.А. Данилов).
Педагогикалық процесті тұтас объект ретірще кдйта жасауға бастапқы
абстракция көмегімен ол жанама бөліктердің күрделену шынжыр буыны ретівде
көрінуі керек. Олар арқьшы объективті сол процестің өзара карама - қайшы
мәндерді шарасыз өтулері керек.
Шжгожтоцқ^щшесшн_бмгідерм;апаіары мен касиетгері,
Тұлғаны қалыптастыру ұзақ процесс, ол қарама-кдйшылықгарды шешумен бұл іс-
әрекеттегі ересектердің мәдениеттердің заттық өзгерілген формасын
субъектінің әрекетгік қабілеттеріне өзгерту (распредмечивание) мен көзқарас
формасындағы адамзаттың өрекет күштері мен кзбілетгерінің заттық формаға
ауысуының (опредмечивание) бірлігі (Ж.М. Абдильдин), Демек, егер
педагогикалық процестің тұпкі максаты адамньщ тұлға ретіңце қалыптасуы
болса, овда педагогикалық процестің элементар бірлігі, оның "кереге көзі"
бастапқы • абстракция больш "кдлыптасудьщ қас қағым сәті"
(педагогикадық жағдаят) болуы керек. Нақгылы шыңдықган тыс алынған
педагогикалық, тұлға қалыптасуьшың қас қағым сәті ретінде, бастапқы
абстракцияның көрсеткен талабына толық сәйкес келеді, қатынасушылар негізгі
қарама - кзйшылықгардың ерекшеліктеріне.
Бұл процестің ең кіші бірлігі, одан әрі оны тану сапалық касиеттерін
жоғалтпай мүмкін болмайды.
Педагогикалық шындыққа тән көп жақты болады, нақгылықган көңіл бөлу (орыны,
уақыт, себеп- салдар және пайда болуы, жағдайы, катысушылардың жас
ерекшеліктері, әлеуметтік жағдайы, психофизиологиялық ерекшеліктері, іс -
әрекеттің мазмұны мәні тәсілі) барлық жагдайда айқын бола түседі,
"кэлыптасудың қас кзгым сәті" арқылы педагогикалық процесс ішівдегі тұлға
қозғалысымен дамуын көруге мүмкіндік туады (1 суретті қараңыз).
Тұлганьщ калыптасуы даму барысында негізгі кайшылыктарды жеңуде жүзеге
асады. Бірақ бұл ұшін, бөліну болған жөн — ересектер ( ұстаздар, ата-
аналар) распредмечиванияның қызметін алады, яғни, әлеуметтік тәжірибеде
алынған ( опредмеченных ) іс -әрекет тәсілдерін айқындаушы. Сонымен бірге
қозғалыс формаларындағы адамзатгың әрекет күштері мен кабідеттерінің

заттық формага ауысуы (опредмечивание) жузеге асады. Тұлғаның іс - әрекет
субъекгісіне алмасуы, оқушыньщ даму процесінде калай болатындығы көрінеді.
Белгілі бір уақытқа дейін окушы өз бетімен өлеуметтік тәжірбиені іс -
әрекетке ауыстыра (распредмечивание) алмайды, яғни мазмұннан іс - әрекет
тәсілдерін ала алмайды ("бұны қалай істеуге болады"). Сондықган ол басқа
"үстаз — оқушы" жұйесінің бөлігі болады. Окушы өз бетімен өзін - өзі
багалауды қалыптастыра алмайды. Өзін бағалау басында оның әрекет нәтижесін
басқалардың бағалауы керек. Сондықган, оған басқа адамдармен қарым -
кдтынаста болу қажет. Осыдан барып баскд "окушы — оқушылар" жүйесі пайда
болады. Ол бұл алғашқы ркым сатысы, онда окушы білімдерді және жаңа
әлеуметтік ролдерді меңгеріп дайывдалады, бұл алға қойған өміріне белсене
қатысуьш қамтамасыз етеді (И. Кон).
Барлық мәдени байлықтарды және іс - әрекеттер турлерін меңгеру пәвдік оқыту
арқылы жүргізген тиімді. Бұнымен тағы бір жүйенің павда болуы байланысты,
оған мұғалім "сынып ұстаздары"
элементі ретіңде кіреді. Сынып ұстаздарының балалардың бастапқы ұжымы мен
өзара әрекеттері барысывда жоғары деңгейдегі жүйе "сынып ұстаздары" "сынып
оқушылары" пайда болады.
Қоғамдық өмірге оқушылардың қатысу төжірибесін
қалыптастьфу, педагогакалық процестің окудан тыс кеңістігіңде көптеген іс -
әрекеттер түрлерін меңгеру барлық оқушылардың өзара әрекеттерін және
ұстаздар тарапынан басшылық болуын қажет етеді. Сондықган да мектеп үшін
макро жуйе "мектеп ұстаздары — мектеп окушылар коллекгиві" қалыптасады.
Қоғам бұл жүйеге қатысты жүйе ретіңде болады, сонымен, "мектеп-окушылар"
жүйесінің өмір сүруі қызметі (жағдайының өзгеруі) мектептің педагогакалық
процессі болады (2 суретгі қараңыз).

Педагогикалық процесті қысқаша абстракгылықган ("қалыптасу қас қағым сәті")
бірішпі деңгейдегі жуйеге (адам) көтерілу арқылы сипаттау және одан әрі
одан да жоғары деңгейдегі жүйелерге көтерілу жалпы білім беретін мектептің
олардыд типтерінен тәуелсіз педагогикалық процестің жүйе ретівдегі бірқатар
белгілерін көрсетеді;
бұл әлеуметтік жүйе адамдардың өзара әрекеттері аркылы өмір
сүреді; мектеп педагогикалық процесі көп деңгейлі және поли
құрьілымдық құбылыс, себебі ол өзіне кейінгі деңгейдегі жүйелерді
"жинайды;" жүйе тек іс - әрекетпен алмасуда ғана өмір сүреді: егер
ұстаздар әртүрлі іс - әрекеттер, тәсідцеріне (адам тегі күшін) оқытса,
онда оқушылар, оларды меңгере отырьш педагогикалық
процестің белсеңді қатысушылары болады, тек репродуктивті ғана
емес, қайта кұру творчестволық белсеңділікке дайьш болады;
педагогикалық процесте мұғалімнщ басқару объекгісі
оқушылардың іс - әрекеті болады; іс - әрекеттің барлық элементгері (
мақсат, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.