Соңғы жылдары үкімет еддің экон

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Египет Араб Республикасы - Африканың солт.-шығыс бөлігі мен Азияның Синай
түбегінде орналасқан мемлекет. Жер көл. 1001,4 мың км2. Халқы 63 млн.
(1997). Бұған қоса 3,5 млн. египеттіктер шет елдерде тұрып жатыр. Халқының
98 %-і — арабтар. Ресми тілі — араб тілі. Халқы ислам дінін ұстанады
(көпшілігі мұсылман-сунниттер). Астанасы — Қаир қ. (13 млн. ша-масында).
Баска да ірі қала-лары: Александрия, Порт-Саид, Мансур, т.б. Ел аум. 27
мухафазға, олар марказа-ларға (округ), марказалар нахияларға бөлінеді. Елді
пре-зидент басқарады. Президент 6 жылға сайланады (қайтадан сайлануға құкы
бар). Қазіргі конституция 1971 ж. 11 қыркұйекте кабылданып, 1980 ж. 22
мамыр күні өткен жалпы-халықтық референдуммен кейбір толықтырулар
енгізілген. 1981 ж. өткен референдум нәтижесінде казіргі президент Хосни
Мубарак үкімет басына келіп, 1987 және 1993 ж. қайтадан сайланған. Заң
шығарушы органы — бір палаталы Халық жиналысы 5 жыл сайын қайта сайланып
отырады. Ондағы 454 депутаттың 10-ын президент үсынып, калғандары бір
мандатты сайлау округтерінен өтеді. Бұған қоса Консультативтік кеңес те
мемлекеттегі ең жоғ. органның бірі болып табылады. Ондағы 210 депутаттың 70-
ін президент бекітсе, 140-ы өздері сайланады. Елдің ақша бірлігі — египет
фунты. Ұлттық мерекесі — Револю-ция күні (23 шілде, 1952).

Табиғаты. Е., негізінен, тропиктік шөлді аймақта, Сахараның шығыс
бөлігін ала орналасқан. Ливия, Арабия, Нубия шөлдері теңіз деңгейінен 300 —
1000 м биіктікте жатыр. Қызыл т. бен Суэц каналының маңайындаш тау
қыраттары 2187 м-ге дейін жетеді. Ең биік жері Синай түбегіндегі Катерин
тауы (2637 м), Ливия жене Ара-бия шөддерінің арасывда Ніл өз. ағып жатыр
(Е. жеріндегі ұз. 1200 км, ені солт-те — 25 км, оңт-те 1 — 3 км). Жерінен
фосфор, темір кентастары, мұнай, газ, т.б. өндіріледі. Климаты
субтропиктік, кейбір жерлері ауа райы өте тез өзгеретін тропиктік шөл.
Қаңтар айындағы орташа температура солт-те 11 — 12°С, оңт-те 15 — 16°С, ал
шілде айында солт. жағында 25 — 26°С, оңт-нде 30 — 34°С. Елдің көпшілік
бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлш. 100 мм-ден аз. Жерорта т-не жақын
аймақтарда 200 — 400 мм. Жер асты суларына бай. Жері шөл болғандықган,
көбінесе, бұталы өсімдіктер жиі кездеседі.
Тарихы. Е. — адамзат өрке-ниетінің алғашқы бесіктерінің бірі (қ.
Мысыр). 395 жылдан бастап қазіргі Е. жері Византияның қол астына қарады.
612 — 622 ж. Византия мен Иран арасындағы соғыс кезінде ел қатты шапқын-
шылықка ұшырап, жергілікті халык, Араб халифатынан көмек сұрады. 640 — 41
ж. ха-лифат әскерлері Византия армиясына күйрете соққы беріп, гректер сол
кездегі ел астанасы Александриядан (Искандария) кетуге мәжбүр болды.
Сөйтіп, Е. Араб халифатының қол астына өтті. Әкімш. орт. Фустат (казіргі
Каир) қ-на ауыстырылды. Елді 9 ғ-дың ортасына дейін құрайыш тайпасының
көсемдері мен халифалардың туыстары басқарды. 854 жылдан бастап үкімет
билігі түркі тектес әскери басшылардың қолына өтті. Солардың арасынан
шыққан Тулун және Их-шиз әулеттері Бағдат халифтарының билігін тек сөз жү-
зінде ғана мойындады. Осы кезенде (8 — 10 ғ-лар) а. ш. қатты дамып, жаңа
дақыл түрлері (мақта, қант камысы, күріш) өсіріле бастады. Құм астында
қалған Суэц каналы қайтадан іске қосылды. Жер мемлекетке карасты болып,
үкімет әскери басшылар мен діни кузметкерлерге ең-бегіне қарай иеліктер
бөліп берді. Жерге жеке меншік кұқығы — мүлік деп аталды. Діни мекемелерге
қарайтын жерлер уакф деп аталып, олардан салық жиналмайтын бол-ды. 706
жылдан ресми тіл араб тілі болды. Копт тілі 14 ғ-ға дейін
пайдаланылғанымен, кейіннен тек копт христиандар арасында ғана қолданылатын
болды.
969 ж. Фатима әулетінен шыққан қолбасшы Жаухар Е-ті басып алды. Фатима
әулеті 11 ғ-да күшейіп, Ливияны, Сирияны, Палестинаны, Бат. Арабияны,
Мальта, Си-цилия, Сардиния, Корсика аралдарын басып алды, әрі Бағдаттағы
Аббас өулетімен бәсекеге түсті. Бірак, 11 ғ-дың ортасынан бастап шет аймақ-
тарда бүліктер жиі болып, орталықтың билігі әлсірей бастады. Оған қоса шет
ел-діктер соғыс ашып, норман тайпалары — Сицилияны, түріктер Сирия мен
Палестинаны басып алды. Мекке, Медине, Хиджаз қ-лары Аббас әулетіне өтті.
Крестшілер жорыгы да елге көп зиян келтірді. 1171 ж. түріктер Фатима
әулетін биліктен тайдырып, Е-те Салах әд-Дин бастаған Айюб әулеті (1171 —
1250) үкімет басына келді. Бүдан кейін елді мөмлүк қыпшақтары басқарды
(1250 — 1517). Түркі билеушілері, әсіресе, сүлтан Бейбарыс (1260 — 77)
крестшілерге күйрете соққы беріп, Палестина мен Сирия жерлерін азат етті.
Бұған қоса Бейбарыс Шыңғыс хан ұрпақтары шабуылын тойтарып, елдің
тәулсіздігін сақгап қалды (қ. Бейбарыс). Мәмлүк сұлтандары алыстағы қыпшак,
мемле-кеті Аптын Ордамен елшілер алмасып түрды. Осы кезенде елдегі мәдениет
те жоғары дәрежеге жетіп, тіл білімі, әдебиет, философия, тарих,
математика, астрономия, география, т.б. ғылымдар дамыды.
15 ғ-дың бас кезінде мәмлүк сүлтандары Әмір Темірдің шабуылын
тойтарды. Деген-мен, 14 — 15 ғ-ларда шаруашылық құлдырап, азық-түлік
жетіспеушілігі пайда болды, халық саны азая бастады. 15 ғ-дың аяқ кезінен
бастап Е-ке Осман сүлтандыгы қауіп төндіріп, 1516 — 17 ж. елді жаулап алды.
Жаңа төртіп орнатылып, шаруашылық қалпына келтірідді. Бірақ 17 — 18 ғ-ларда
қолөнер мен сауда тағы да дағдарыска ұшырап, халық бұқарасы күйзеле
бастады. Халықтың толқуы жиілеп кетті. 1718 — 98 ж. мәмлүктер ішкі билік-ті
өз қолдарына алып, Стам-бұлға ресми түрде ғана бағынды. Ал 1780 — 90 ж. тү-
рік сүлтандарына бағынудан бас тартты. 1798 ж. елге Наполеон әскерлері
басып кірді. Оның ислам дінін қабылдап, Е-ке тәуелсіздік алып берем деуі
қүр алдау екені белгілі болғаннан кейін, Каир мен басқа да қалаларда
француз дарға қарсы көтерілістер бас-талды. Көтерілісшілер түрік және
ағылшын әскерлерінің көмегімен 1801 ж. француз-дарды елден куып шықты. Ел
ішіндегі ішкі тартыстар тоқ-тамай, 1805 ж. албан жасақтарының қолбасшысы Мұ-
хаммед Али өзін уәли деп жариялап, түріктер мен жергілікті мөмлүктерді
жеңіп, іс жұзінде тәуелсіз Е. мемлекетін құрды. Ол Францияға сүйеніп, елде
реформа (жер, әскер, өндіріс, ағарту ісі, сау-да, т.б. салаларда) жүргізді.
Еур. үлгідегі түрақты өскер мен теңіз флоты, орта және жоғары оқу орындары,
өнді-ріс орындары ашылып, Е. қайтадан дами бастады. Мүхаммед Али 1820 — 30
ж. Арабияны, Суданды, Палес-тинаны, Сирияны, Крит аралын, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.