Оқушыларға мағлұм Оян, қазақ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

М.Дулатұлының қызметі 20-ғ басындағы Қазақстандағы Алаш партиясы
мен, Алашорда өкіметінің тарихы мен тығыз байланысты.Ол революцияға
дейінгі Қазақстанда кеңінен танылып, топ арасынан суырылып шыгып, халық
үшін еңбек еткен және жалпы демократиялық прогрессивтік бағыттың
ағымында болған алғашқы қазақ интеллегенциясының майталман, белді
өкілдерінің бірі.
20-ғасырдың екінші жартысындағы санаулы жылдардың ішінде
Қазақстанға бір жарым миллиондай орыс,украин ,белорус шаруалары коныс
аударып, оларға қазақтардан 20-миллиондай десятина жер алып берілді.
Өлкедегі халық санының үштен бірі өзге ұлт өкілдері болып шықты.Бұл
жағдай сол кездегі көздері ашық,халқының қамын ойлай бастаған қазақтың
зиялы азаматтарына қозғау салды.Сол қапастан құтылудың ең бірінші қадамы
надандықтан арылу,іргелі елдердің қатарына қосылып,өнер, білімге тартылу
деп білген олар өздерінең бұрын өткен ағартушы ағаларының дәстүрін
жалғастырып, қалың бұқара арасында осы бағытта насихат жұмысы
өрістеді.Осындай ұйқыда жатқан қалың елді оятуға кіріскен Жақан..

Ұйқыда жатыр қазақ көзін ашпай,
Кеттік қой отқа күйіп,өрттен қашпай.
Һәр халық алға кетіп жатса дағы,
Біздің жұрт шегінеді қадам баспай,-
деп жазып қазақ халқын басқа ілгерішіл,өркениетті елдер мен терезесі тең
ел жасауға үн салады.Ресейдің отаршылдық саясатын әшкерелеп отырады.
,,Ең алдымен қазақ халқы басқа прогрессивті елдер сияқты
емес,Россияға тәуелді халық...Оның ешқандай правосының жоқтығы ыза мен
кек тудырады.Халықтан жиналатын салық қаражатының көп бөлігі халыққа тіпті
де керек емес нәрселерге жұмсалады,,-деп, ол халық күйзелісін жан-тәнімен
түсіне білген.Патшаның қазақ жеріне мұжықтарды қоныс аударуының әдейі
істелген саясат екенің әшкерелейді,,Қазақ жеріне бұл мұжықтарды не үшін
жер аударды..Әлде Россияда жер аз ба..Шұрайлы жер аз емес,бірақ соның
бәрі байлардың,дворяндардың, помещиктердің қолында,олар өз жерлерін
ешқашан тегін бермек емес,ал аштан өлуге шақ жүрген мұжықтардың оны
сатып алуға шамасы жоқ.Түрлі деңгейдегі министрлер,жоғарғы чиновниктер
мен генералдар Россияда көбейіп келе жатқан мұжықтардан құтылу үшін
оларды біздің қазақтардың арасына жер аударуда,,Шынында патша өкіметі
1Думаның депутаты Марковтың айтқан ойын ұстанып келді.Марков;Қазақтар-
Шыңғысхан мен Ақсақ Темірдің ұрпақтары,сондықтан да оларды Америкадағы
үндістер қандай күйге ұшыраса,нақ сондай күйге ұшырату керек”-деген
болатын.
1906-жылы Міржақып қазақ конституциялық-демократиялық
партиясының делегаттарымен бірге Петербургке барады.М.Дулатұлының
әлеуметтік саяси көзқарастарының қалыптасуында,ой-өрісінің кеңейіп, ішкі
сенімдерінің беки түсуінде бұл сапардың шешуші маңызы болды.
Қазақтарды бодандықта ұстауды мақсат еткен патша өкіметі
1907ж 3-маусымда қазақтарды Мемлекеттік Думаға қатысу правосынан айырды
да қазақтардың өзін-өзі билеуінің соңғы мүмкіндігін құртты.Оған
қазақтың оқыған зиялылары қарсы шығып,наразы болды.Думаға депутат
жіберуге күш салды.Патша қазақ сияқты бұратана,, халықты надандықта
ұстағанды тәуір көрді.1905-ж төнкерістен кейін елге шолақ бостандық
беріп,алғашқы екі Думадан кейін Орта Азия халықтарын,оның ішінде
қазақты да ,,бұлар әлі мемлекет ісіне араласуға жетілмеген,,деп
кемсітіп,Думаның маңына жолатпай қойды.М.Дулатұлы өзінің Үшінші июнь
законы һәм қазақ деген еңбегінде патшаның бұл Думасының әділетсіз
екендігін сыңайды.Оның шын мағынасындағы Дума еместігін
түсінеді.Патшаның қазақтан депутат алмау туралы жарлығына наразы
болып,Думада қазақ істері қаралатының, ал оған қазақтың депутаты
қатыспаса,қазақтың жай-күйін білмейтін басқа депутаттар қанша шешен,
білімді болып тұрса да істі тура шеше алмайтынын айта келіп былай
дейді,,Қазақты үкімет надан деп сылтау қылса да, әуелгі екі
Думадағы қазақ депутаттарының көбі надан емес еді, оқыған, шешен, қазақ
жайын жақсы білетін адамдар еді.Енді Думада жер ,дін, земство
билік, оқу һәм басқа қиын мәселелер қаралмақшы.Қазақтың өзінең депутат
болмаса , әлгі мәселелер жайынан қазақты жек көретін
Пуришкевичтер не айтпақшы, жаны ашитын Милюковтар не демекші?
Міржақып Думаға қазақ істерін әділ шешу үшін депутат сайлатуға
көрші Ноғай халқына берілген депутаттық орынның біреуін сұратады.
Қазақтың ауыр халын түсінген Ноғай халқы, адамгершілік жасап,бір
орның қазаққа береді.Бірақ қазақтар ауыз-бірлік жасап , сол бір
орынды да иелене алмайды. Халқының қараңғылығына , бытыраңқылығына,
надандығына Міржақып қатты налиды.
Сол кезде біздің қазақ ала болған,
Көлденен дұшпандары және болған.
Күштісі нашарларын шауып алып,
Бұрынғыдай болмаған пәле болған.
Таршылық халіміз хақында аз мінәжат деген өлеңінде сол кездегі
қазақтың жайын , тұрмысының нашарлығын және оның себептерін, патшалық
Россияның отаршылдық саясатын айта келіп, халықты тура жолға шақырады,
саясатын әшкерелеп ,ұлты жері үшін енбектенуге үндейді.

Көп жылдар бойы Міржақыпқа ұлтшыл деген ат тағылып
келгені белгілі.Ал,шыңырауда қалып қойған халқын басқа халықтар
сияқты прогрессивті ел қатарына жетелеген осындай азаматты ұлтшыл
деуге бола ма?Ең бастысы ,ол өз ұлтын басқа ұлттан жоғары қоятын
емес қой? 1929-жылы түрмеде жатқанда қалдырған естелігінде Жақан
патшаның озбырлығына, әділетсіздікке, заңсыздыққа қатты наразы
болып,былай деп жазады; Губернаторлар ояз бастыктарын былай
қойғанда ,қазақтың қара шекпендісі ең кішкентай урядниктің ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.