ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БАСТАМАСЫН ДАМЫТУ
Биология журналы 2005 №3
Дарындылықты дамыту жолдары
Шығармашылық қабілет — бұл бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей
бастаған кезінен бастап бүгінгі күнге дейінгі жеткен жетістіктері —
шығармашылықтың нәтижесі.
Кандай да болсын бір нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды. Ол біреуде күшті,
біреуде шамалы болып келуі мүмкін.
Өзектілігі: Оқушылардың өзіндік танымдық жұмыстарын ұйымдастыру, оқушының
өздігінен оқып, ой-өрісін тереңдетуге баулу арқылы ғылыми ізденіске
жетелеу.
Оқушыларды білім жүйесімен ғана қаруландырып қана қоймай, олардың назарын,
білгендерін, жадында сақтай білу қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін,
білімге құштарлығын, өмірге көзқарасының дұрыс қалыптасуын, ықыласын,
төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын, шығармашылық қабілетін, басқа да
қасиеттерін жетілдіретін негізгі мақсат болу қажет.
"Неғұрлым баланың кабілеті мен талантын дамытуға ертерек көңіл бөлінсе,
соғүрлым оны толық ашуға мүмкіндік туады. Бала бойындағы ерекше қасиеттерді
оған жақын жасы үлкендер дұрыс, жеткілікті бағаламаса оның "өзгелер сияқты"
болып қалып қоюы мүмкін" дейді американдық ғалымдар.
Дарынды балаларды анықтағанда және олармен жеке жұмыс жүргізгенде сол бала
жанындағы ортаның педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік жағдайына назар
аудару керек.
Биология пәнін оқып үйрену барысында оқушылар дүниенің үш құрамдас бөлігі
адам, қоғам, табиғат туралы білім алады.
Проблеманың болу себептері:
— оқушылардың білгендерін жадында сақтамауы;
— өз бетімен жұмыста дарынды баланың қабілетінің ескерілмеуі;
— баланың дарындылығын мұғалімнің тиімді пайдаланбауы, бағаламауы;
— дарынды баланың өз бетімен ізденісінің болмауы;
— дарынды балаға мұғалімнің қолдауының жеткіліксіздігі. Өзіндік шешу
жолдары:
Дарынды баланың дамуы үшін кажетті мұғалімнің үш типін анықтаған:
— пән саласына кірістіре отырып оған кызығуын оятып, үйіріп алып кететін
мұғалім;
— бала бойына шеберлік негіздерін сіңдіре отырып, орындау дағдысын
қалыптастыра алатын мүғалім;
— бала дарынын жоғарғы кәсіби деңгейге шығаратын мұғалім.
Бұл дарынды баланың дамуына алғы шарт болатын қасиеттердің бірі адам
бойында жинақталуы өте сирек кездеседі.
Дарынды баламен жұмыс жасай алатын мұғалімнің сыныптағы атмосферасы мен
дамытушылық жігері жағымды танылуы тиіс.
Осындай туындаған проблеманы шешудегі мақсатым — оқушыларға саналы да,
тиянақты білім берудің негізі — өз пәніңді жан-жақты игеру, оқушы санасына
жеткізе білу, шығармашылық ойлауын қалыптастыру, оқытудың белсенді әдіс-
тәсілдерін қолдану.
Ұстаз оқытып жүрген окушыларының өзіндік ерекшеліктерін зерттеп, біліп
алған соң ғана оларды дамыту деңгейіне орай әдіс-тәсілдерді іріктеп, таңдап
қолдануға, жетілдіруге ерекше назар аударуы керек.
Мұғалімнің шеберлігімен оқушылармен жеке жұмыс жүргізу арқылы
ұйымдастырылған сабақтар, үйірмелер, факультатив сабақтар оқушылардың
дарындылығын дамыту жолдарының бірі болып табылады.
Сабақ, үйірме барысында оқушылардың өздігінен ізденуін қадағалап, білім
дағдысын толықтыруға бағытталған сабақ өткізу әдістерінің бірі "Оқу мен
жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау" жобасы.
Дарындылықты дамыту шаралары: баланың мүмкіндігін толықтыру, жүйелеу,
ғылыми негіздеуге жоспар кұру.
Дарындылықты дамыту үшін жұмысты жүйелі ұйымдастыру қажет. Жаңа технология
мүмкіндіктерін пайдалану, сыныптан тыс шараларды өз дәрежесінде өткізу, өз
бетімен білім алуға жетелеу.
Дарынды оқушылармен жұмыс жасайтын мұғалімдер аз сөйлеп, ақпаратты өзі аз
береді, олар аз түсіндіріп, көбірек сұрақтар қояды, көбірек ойлантады.
Сұраққа өзі жауап берудің орнына кезекті оқушыларға береді.
Тіпті, сұрақ қоюында да ерекшелік бар. Мұғалімдер ашық сұрақтарды жиі
колданып, талқылауға көмектеседі, жетелейді, білімді балалардың өз бетімен
білім алуына жағдай жасайды. Баланың шешім алуын, бағалауын, қорытындыға
келу жолын зерттеуге тырысады. Осылайша, бала мұғалім пікіріне тәуелсіз,
шешімді өзі табуға дағдыланады.Сөйтіп, мұғалім тұлғасы мен дарынды бала
түлғасы арасында тұлға аралық қатынас туады.
Дарындылықты дамытуда мынадай әдіс-тәсілдер тиімді: кубизм, екі жақты
күнделік, семантикалық карта, бес жолды тұжырым, Венн диаграммасы,
топтастыру, эссе жазу т.с.с.
"Эссе жазу" аркылы оқушы сол мәселеге байланысты өз ойын білдіреді, ішкі
жан дүниесін ұғып, күнделікті өмірде туындайтын ойларды айтады.
"Топтастыру" арқылы оқушы бір нәрсе туралы ойындағы негізгі
қажеттіліктерін, өз білетіндерін, білгендерін талдайды.
"Кубизм" арқылы оқушы ұғымды жан-жақты, әр қырынан салыстырады, анықтайды,
зерттейді, суреттейді.
"Екі жақты күнделік" арқылы оқушы сабақ кезінде жаңа ұғымдарды өз бетімен
анықтайды, талдайды.
"Семантикалық карта" арқылы оқушы сабақ кезінде жаңа ұғымның өзіне тән
ерекшеліктерін,қасиеттерін,қызметін ,маңызын таниды, анықтайды. зерттейді,
салыстырады.
"Бес жолды тұжырым" арқылы оқушы сабақ кезінде жаңа ұғымын бір ғана сөзбен
жан-жақты талдайды.
"Венн диаграммасы" арқылы оқушы екі жаңа ұғымды салыстырады, екі ұғымның
ортақ қасиеттерін табады.
Осы әдіс-тәсілдер нәтижесінде оқушы өз бетімен жеке жұмыс жүргізеді,
зерттейді, салыстырады, жаңа ұғымдарды ғылыми негізде меңгереді. Осының
нәтижесінде оқушы ғылыми негізде сабақ айтуға, өз бетімен сабақ үстіндегі
өсімдіктер немесе жануарлардың ішкі, сыртқы құрылысын зерттеуде,
биологиялық ерекшеліктерін анықтауда, мектептің оқу-тәжірибе үлескісіндегі
бақылау қорытындыларын шығаруда, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді, әр түрлі
басылымдағы материалдарды оқып, корытынды фшығаруға үйренеді,
телехабарлардан талдау жасау арқылы оқушының білімі тереңдейді, танымдық,
ғылыми бейнесі қалыптасады.
Биология сабақтарында зертханалық жұмыс, яғни оқушының эксперименті
кеппешөпте берілген өсімдіктің биологиялық ерекшеліктерін анықтау немесе
жапырақтың ішкі құрылысына, пияз өңінен микропрепарат дайындау оқушының
өзіндік жұмысының түрлері бола алады.
Мектепішілік пәндік олимпиада әрбір оқу жылында өткізіледі. Оны
өткізудегі негізгі мақсат — білімді насихаттау, оқушының ғылыми ізденіске
қызығуын дамыту, дарынды балалардың қабілетін дамытуға қажетті жағдай
туғызу. Оқушыларды пәндік олимпиадаларға қатыстыру өз бетімен жеке жұмыс
жүргізудің нәтижесінде биология пәні бойынша оқушылар пәндік олимпиадаларда
жүлделі орындарға ие болды.
Қандай нәтиже алынды?
Осындай жеке жұмыс жүргізу арқылы дарындылықты дамытудың кезінде:
— өз бетімен жұмыста дарынды баланың қабілеті ескеріліп, оның әрі қарай
дамуына ықпал жасалады;
— дарынды бала өз бетімен ізденіп,білімін жан-жақты кеңейтеді;
— мұғалімнің қолдауының нәпшжесінде дарынды баланың кәсіби деңгейі
көтеріледі.
Осындай жұмыстардың нәтижесінде оқушылармен жеке жұмыс жүргізу арқылы
дарындылықты анықтауда әр түрлі әдіс-тәсілдерді, әдебиеттерді пайдаланып
өткізілген сабақтарда, сабақтан тыс жұмыстарда дарынды балалар өз ойларын
анық айтады, өзін еркін ұстап өз білімін өзі толықтыруға мүмкіндіктер
жасалады. Пәнге қатысты мәселелерді өмірмен, тәжірибемен
байланыстыра алатындығы көрінеді
Бүгінгі білім беру процесінде оқушымен жеке жұмыс жүргізу арқылы
дарындылықты дамыту оқушының зерттеу жұмысына танымдық белсенділік арқылы
қызығуды қалыптастыру проблемасының мәні барған сайын ұлғайып келеді. Жас
дарынмен жұмыстың ауыртпалығы мен қуанышын бірге тататын адам, оның
шығармашылық қабілеттерін ашатын кілт — мұғалім қолында. Сол себепті
қазіргі таңда дарынды оқушылармен жұмыста бір мақсатты көздеген жүйе
қалыптастыру қажет. Ол үшін:
— дарынды балаларды оқытуды, қабілетін дамытуды қолға алатын жеке жұмыс
жүргізу жүйесін қалыптастыру;
— дарынды балалардың қабілетін дамытатын жаңа жоспарлар құру.
"Өмірді тану — ғылым, өзінді тану — өнер" дегендей, оқушының дарынын
жоғалтпай, жұлдызын сөндіріп алмай, уақытында танып,дамытып, құрметтеу, ұлт
мақтанышы боларлықтай тәрбие беру ол әрбір ұстаздың міндеті.
Биология журналы.2007
Шығармашылық қабілет
"Барлық мүмкіндіктер
балалардың боиында "
Л.Н. Толстой.
Баланың жан дүниесі сиқырлы дүние, ал оның кабілетін танып, талантының
ашылуына қамқорлык көрсету, ең алдымен ұстаз парызы.
Оқушы - жеке тұлға, қайталанбас даралық қасиеттер жиынтығы. Жеке тұлға
сөйлеу мен іс-әрекет қабілеттіліктердің арқасында танылады.
Қабілеттілік-оқушының жеке психологиялық ерекшелігі, адамдардың
анатомиялық, физиологиялық ерекшеліктері, іс-әрекетке бейімділік негізінде
қаланатын бір адамды екінші аламнан ерекшелейтін іс-әрекет табыстылығын
айқындайтын дара психологиялық ерекшелік, адам бойындағы жақсы қасиеттер
жиынтығы. Соған орай ол әр адамда әр қилы болады. Мұны оқу үрдісінде көріп
байқап жүрміз.
Кейбір оқушының ойлау жүйесі, зерделеу деңгейі. кейбір іс-әрекет тәсілдері
мен әдістерін жылдам, терең, әрі берік кабылдауы соны тез игеру жолындағы
ептілігі мен табандылығы өзге құрбыларынан жоғары тұратыны шындық. Бірақ,
сол оқушының барлық пәндерден бірдей үздік болуы екіталай. Өйткені, белгілі
бір пәнге ғана бейім оқушының ми қабатында "доминанта ошағы" деп аталатын
кеңістік болады, яғни оқушы өзі ерекше қадір тұтатын, қастерлейтін пәніне
ғана кабілет-қарымы ашылып бүкіл болмысымен жарқырап көрінеді де өзге
пәндерге келгенде әлгіндей белсенділігі танылады. Әйтсе де баланың ішкі жан
дүниесін, физиологиясын, психологиясын жетік білетін, ұстаздар мұны айна-
қатесіз дәл ажырата алады. Сондықтан да оқушы бір пәннен ерекше қабілетті
болса, басқа пән иелері сол қабілетті өз пәндерінен таба білуі қажет. Яғни,
қабілет жақсы қасиеттер жиынтығы болғандықтан .қабілетті бала жерде
қалмайды.
Қайсыбір ұстаз болсын өзінің бүкіл оқу-төрбие жұмысын оқушылардың әлгіндей
психологиялық ерекшеліктерімен, зандылықтарымен үйлестіре сабақтастыра
атқаруы тиіс. Қабілеттіліктің қалыптасуына адамның өз ұстазының тәртібі,
алған бағыты әсер етеді. Қабілет өз кезегінде қарапайым және күрделі болып
бөлінеді. (оқу қабілеті, шығармашылық кабілет).
Өмірді танып-білу әдетте оқып үйренуден басталады. Сол алған білімді
шығармашылықпен жұмыс жасауға пайдалануы, яғни оқушы бір деңгейден екінші
деңгейге көтеріліп әрі қарай өз бойындағы қабілетті дамыту мен қатар
шығармашылық қабілетті дамыта бастайды. Ал, қабілеттің дамуы үшін оқушы
бойында міндетті түрде талаптың болуы тиіс. Талап, құлшыныс болмаған жерде
қабілет те дами алмайды. Талап қоюшы. козғаушы, бағыт-бағдар беруші ұстаз
болғандықтан оқушының оқу қабілетінің, шығармашылық қабілетінің дамуына
жағдай жасайтын бірден-бір себепші адам ұстаз.
Қабілетті балаларды оқыту тенденциялары:
— білім беруді саралау;
— мемлекеттік стандартты басшылыкқа ала отырып, оқушы-ның жеке
қабілетіне сәйкес оқытуды саралау;
— деңгейлік тапсырма арқылы дамыта оқыту;
— бағдарлама талабына сәйкес келмейтін үрдіспен оқыту (күрделенген,
қосымша тапсырмалар мен тақырыптар, бағдарламадан тыс материалдар).
Себебі орта дәрежедегі тапсырмалар мен стандартты білім нормативі, құрбы-
құрдастарының іс-қимылы, қабілет деңгейі жоғары баланы қызықтырмайды, әрі
жалықтырып жібереді. Сондықтан да әр оқушыға өз қабілетіне карай тапсырманы
күрделендіріп беру қажет. Ұстаздар мынаны есте сақтауы тиіс: үнемі бір
сарынды сабақ сызбасын сақтау оқушы белсенділігін жойып, ойлау қабілетін
төмендетеді; әр сабақта баланы таңқалдыра білу керек.
Ұстаз оқушы үшін барлық туындайтын сұраққа қандай да болмасын жауап тауып
беруі қажет. Оқушы тарапынан берілген сұрақты жауапсыз қалдыруға болмайды.
Мұғалім әр уақытта қандай да болмасын проблемалық жағдайларға дайын болуы
қажет.
Баланың ақыл-ойы биіктеген сайын шығармашылық кабілеті де жоғарылай түспек.
(Американ психологі М. Корне).
Дамып түрған баланың ойлау қабілетін, қызығуын жойып, жоғалтып алмау үшін
бір сарынды сабақ өтілмеуі тиіс. Баланың бойынан ашылмай жатқан көптеген
ғажап кайталанбас жаңалықтарды табу және де соған баланы өзінің нендей
нәрсеге қабілеті жоғары екеніне көзін жеткізу ұстаз міндеті.
Демек, біз ұстаздар сыры ашылмай бұйығы жатқан мол мүмкіндікдер кезінде аша
білуіміз, дұрыс жолға бағыттай білуіміз керек. Қорыта айтқанда, бұл жұмыс
бәрімізден де аса үлкен жауапкершілікті, сезімталдықты талап етері сөзсіз.
Қазіргі заманғы сабақ.Әбілқасымова.А.Е. Алматы-2004жыл 138-149 бет
ҚАЗІРГІ МЕКТЕПТЕГІ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ САБАҚ.
Шығармашылық мүмкіндік-заман белгісі
Білім жүйесінде мектеп негізгі топ болып табылады, онда шығармашылық ой-
өрісі және жалпы адамгершілігі бар адамдар тәрбиеленуге тиісті.
XIX ғасырда француз психологы Рибо былай жазған: "Егер де ойлау
шығармашылығына оқытуға болатын болса, онда етікшілерге қарағанда
өнертапқыштар көп болар еді". Мұндай көзқарасты жақтаушылар шығармашылық
қызметтің табиғи алгоритмделмегенін де жақтайды. Бұл ұстанымның
қарсыластары да бар. Олардың ойынша шығармашылыққа, оның ішінде
өнертапқыштыққа үйренуге болады.
Шығармашылық жөніндегі мәселені жандандырудағы белгілі жаңылыс мектепте
оның практикалық мүмкіндіктегі шешімі шығармашылықты әр түрлі белгілермен
араластырып, оның біркелкі негізін ұстамай жиі қарастыратындығынан шығады.
Не оны нәтижесі бойынша (жаңа сапалыны жасауға), не шығармашыл адамдардың
мінезіне қарай (жинақылық, қиындықты жеңе білу және т.б.), не оқытудың
тәсілдері бойынша, тәсілдердің әр түрі неге үйрететінін талдамай, не бұл
қызметтің эмоционалдық бояуы бойынша, не оның процестік сипаттамасы бойынша
көрсетеді.
Егер нәтиже бойынша шығармашылықтың кеңінен танымал анықтамасын алсақ, онда
мектепке дейінгі балаларды айтпағанда, оқушылардағы шығармашылықтың түп
нүсқасының бір де бір актісін мойындауга болмайды. Тіпті жоғарғы оқу
орындарында да студенттерді негізгі шығармашылық қызметке тек кейінгі
жылдарда ғана, онда да олардың ең таңдаулысын ғана кірістіре бастады.
Мұндай әдісте бір-біріне байланыссыз. бір ғана нәтижеге келгендердің
шығармашылық табыстарын мойындауға болмайды.
Шығармашыл адамдардың мінез-құлықтарындағы белгілерді де есепке алу
нәтижесіз, Жинақылық, ұқыпсыздық, қажырлылық соларда ғана кездеспейді.
Мұның бәрі ескеруге жатады, бірақ нағыз шығармашылық процеске үйретпейді.
Адамды өнертапқыштыққа үйретудің бір ғана жолы бар — шығармашылық процеске,
яғни шығармашылық қызметінің мәнін құратын сол құрылымдарға оны үйрету.
Қалғандары көмекші қызметін орындайды. Шығармашылық процедуралар:
1. Бұрын меңгерілген білімін жөне білігін жаңа жағдайға дербес көшіру.
2. Таныс жағдайдағы проблеманы көре білу.
3. Объектінің жаңа қызметін кере білу.
4. Объектінің құрылымын анықтау.
5. Шешімнің немесе оның әдістерінің баламасын көре білу.
6. Бұрын меңгерілген қызмет тәсілдерін пайда болған проблемаға үйлесімді
қолдану.
Мектептің және жоғары оқу орындарының шетелдік және отандық педагогикасында
шығармашылық қызметтегі енгізетін кәп тәсілдер мен түрлер жинақталған.
Мектепте талқылаудың әр түрлі үлгісі қолданылады — топтық, дөңгелек үстел,
семинардағы пікір-сайысы. Шығармашылықтың осы түрлерімен қатар, жоспар
құруға ұсыныс және қызықты адамнан сұхбат алу болып табылады. Шамаға шақ
жоспарлауды кірістіру орынды (мысалы, көрмелер, коллекциялар, газеттен өз
бетінше іріктеп алынғанды талдау және т.б.)
Шығармашылықтың түрі болып, әсіресе, жоғары сыныптарда ойын болып табылады.
Бұл ойын әр түрлі бағыттағы "саясаткерлердікі", ғылымның әр түрлі ілімін
жақтаушылардікі немесе қалалық проблемалар туралы әр түрлі пікірлер
жөнінде.
Қазіргі заманда шығармашылық тәрбиенің шешуші басты шарты интеллектінің
дамуы болып табылады.
Тұлғаның іскерлік сипаттамаларына интеллект саласында мазмұндай білетін,
ақпарат бере, құбылыстың құндылығы мен қорытындыларды анықтау, проблемаға
бейімделе білу және ұмтылу, оның күйі, елеулі .емес және орташаны анықтау
қабілеті, жинақтау, элементтен құрылым жасау, елеуліні іздеуге бағдар
жасау, айыра білу, талдау және басқалар жатады.
Шығармашылық қабілеттердің дамуы қаланатын, дамыған интеллект,
интеллектілік біліктілікті меңгеру негіз болып табылатынын үғыну қажет.
Шығармашылықты тәрбиелеу тұлғаның интеллектуалдық аспектісін ғана емес,
оның психологиялық, мінез-құлық ерекшеліктерін де көздейді. Оған
жігерлілік, жаңа жағдайларға бейімделуге икемділік,қажырлылық пен
табандылық, тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі,ынтымақтастыққа, қажырлы
еңбекке қабілеті, бұлыңғыр, белгісіз жағдайдағы сенімділік, ақиқатты
іздеудегі және қарым-қатынастағы адалдық жатады, Әр аудиторияда әр оқушыға
байланысты мұғалім өзінің мақсатқа жету жолдарын іздейді. Ол оның үстіне
басты шартты — аталған қасиеттерді көрсетуге тырысады.
Өз бетімен білім алу тұлғаның шығармашылық сапасын дамытудың негізі болып
табылады. Мектеп жылдарында оқушылардың кемшілігінде негізгі біліктілікті
тәрбиелеуге болады, шығармашылық сапасын құратын, жоғарғы мектепте — оны
едәуір дамытып, бірақ шығармашылық тұлғаның нақты қалыптасуы бүкіл өмір
бойына өз бетімен білім алу процесінде өтеді.
Оқушыларды жоспарлы жұмыс істеуге және өз жұмысының нәтижесін өзі
тексеруге, оларды тапсырманы орындаудың тәртібі мен әдістерін анықтай
білуге, сабақта, бір күнгі, апта ішіндегі, ай ішіндегі өз жұмысын жоспарлай
білуге ұсынылған критерийлер негізінде өз жұмысының нәтижесін талдау мен
бағалауға, сондай-ақ мұндай критерийлерді өздері жасауға үйретуді
көздейді..
Шығармашылық бастаманы дамыту аудиторияда белгілі бір адамгершілік және
эмоционалдық ахуалды қалыптастырмай мүмкін емес. Шешуші рөлді мұғалімнің
ұстанымы, оның шығармашылық ынтасы, мейірбандық, еркін ойлау мүмкіндігін
жасауы және өзін-өзі көрсетуі ойнайды.
Бұл мақсатқа жетудің көп тәсілдері бар:
— бастапқыда түсінуге оңай шығармашылық тапсырмалар беру керек;
— жақсы белгілі нәрсені жаңаша жеткізуді сұрау;
— оқушылардың іс-әрекетіне қызығушылық таныту;
— көптеген жауаптардың нұсқасын мадақтау және көрсету;
— оқылғанның және жасалғанның тұлғаның мен ашу;
— алдын ала таң қалу мен күту сезімін мадақтау, сабақта күту сезімін
қолдау;
— білетінді білместей етіп істеу (басқа біреудің көзқарасымен);
— шектеулі берілгенге болжау жасау;
— арақатысты еместі көрінуі бойынша арақатыстыға белгілеу;
— қателік жібергеннен кейін, кінәлеу сезімін көрсетпеу керек;
тілді жиі қате болса да, жауаптың маңызын көтеру, оның тиімді бөлігін
табу және басқа.
Шығармашылық мүмкіндікті қалыптастырудың маңызды міндеті дарынды
балалармен, оларды табумен жөне мадақтаумен, олардың өзін-өзі жоғары
дәрежеде дамытуға жағдай жасаумен байланысты больш отыр,.
Дарынды балалар — бұлар қандай да бір салада: математикаға, физикаға, ән-
күйге, гуманитарлық пәндерге және т.б. жоғары қабілеттіліктерін көрсетеді.
Олардан айырылуға болмайды жөне оларда қиялды, елестетуді дамытуға жағымды
жағдайлар жасау керек, жалғыздыққа деген қажеттілікке қанағаттандыру үшін,
тапжылмай жұмыс істеу мүмкіндіктерін, бір жақты ынтаны бір мезгілде
қанағаттандыру керек, салалардағы жұмысты жеңілдету керек, мүнда
жетістіктер көп емес, бірақ оларға қызығушылық жоқ, басқаға бейімділік ашық
көрсетілген.
Сонымен, шығармашылыққа мыналарды да үйретуге болады:
1)Шығармашылық қызметінің, оның ерекше мазмұнын құратын, бағдарламаға және
оқулыққа, біліммен және қызметінің тәсілдерімен лайықты кірістірілетін,
репродуктивті меңгерілетін іс жургізу жағын айыру қажет: Бұл жете түсіну —
шығармашылық мүмкіндікті мақсатты бағытталып дамыған басты алдыңғы себеп;
2) одан басқа шығармашылық мүмкіндікті қалыптастыру тәсілдері, оның шарты.
тұлғаның ерекшелік белгісі және проблемалык тапсырмалардағы шығармашылық
қызметтің белгілеу түрлерін айыру керек. Бұл категорияларды араластыруға
болмайды, өйткені бұл жұмысқа зиян келтіреді: проблемальгқ тапсырмалардъщ
жүйесін және оның көрсеткіштерін ескермейді, процестің стихияльшығын
қолдайды;
3) адамгершілік-психологиялық ахуалға, оқыту тәсілдерінің өр түрлілігіие,
тапқырлық көрсету түрлерінё ерекше назар аудару керек;
4) дарындыларды табу жөне мадақтау — мектептің табанды міндеті;
5) шығармашылыққа үйрету керек және біздің қоғамымыз үшін оны бірінші
кезекті міндеттердің бірі ретінде алдымызға қою қажет.
Шығармашылық сабақты әзірлеу
Егер сабақта және тәрбиелік жұмыстарда шығармашылық тапсырмалар басым
болса, ондай жағдайда тұлғаның шығармашылық сапасын дамыту мүмкін.
Педагоггың шығармашылығына балалардың шығармашылық деңгейі де байланысты
болады.
Білім беру жемісін құруда, оқушыларды қисынды әрекетке бастайтын,
шығармашылық сабақтың жетістігі "стартты" тапсырмамен анықталады.
Оқушылардың өздері орындаушының шығармашылық деңгейі, тек айтылған
тапсырманың мазмұньша теуедді екенін төжірибе көрсетеді. Егер тапсырма
нашар берілсе немесе оның өзінің тәжірибесінің, немесе негізгі ғылымның
нақты проблематикасынан түсініксіз алыс болса, онда сапалы нәтижеге жетуге
мүмкіндік аз.
Әзірлеп жатқан тапсырмаларға қойылатын талаптар:
- тапсырмалар оқу багдарламасьщца көрсетілгеқдей нақты ба-залық сүрақтарға
оқудың тақырыбына немесе объектісіне қатысты болуға тиіс;
— тапсырмалардың аддымен белгілі шешімі болмауы керек;
— тапсырманың түжырымдамасы оқушылар үшін де, мұғалім үшін де сондай
қызықты немесе тосын болуы керек.
Ашық тапсырмаларды әзірлеуде мүгалімге оқушылар алуға тиіс нәтиже туралы
өзінің түсінігінен алшақ болу қиын болады. Оқушылардың өзіндік жауаптарын
сезіну ашық тапсырма сапасының маңызды субъективті белгісі. Мысалы, "ғарыш
дегеніміз не екенін қысқаша жаз" тапсырмасын жеті жасар бала қысқаша былай
.орындады: "Ғарыш - бұл шексіздік". Оны орындау кезінде баланың ойланған
шығармашылық деңгейі тәрізді тапсырманың қиындығы маңызды емес,
Шығармашылық сабақтың базалық негізін анықтауда әр жағдайда сабақтың
үйлесімді үлгісі таңдап алынады. Шығармашылық сабақтың мақсаты оқушьшардың
езіндік білщцілік нәтижесін қүру болып табылады.
Шығармапіылық сабақтар, әсіресе, бастауыш жөне орта буын сыньштарында,
қағида ретіңде аралас, яғни оқушьшардың қызметінің 3—4 бір-бірін
ауыстыратын түрін қосады. Жоғары сыныптарда са-бақтың әрекеттік доминантасы
оны жүзеге асырудың әр түрінде біреу ғана болуы мүмкін. Теменде
шығармашылық сабақ түрлері аттарының тізімі керсе-тілген. Олардың негізінде
аралас сабақтар да қүрьшуы мүмкін. Бұдаи басқа, айтылған шығармашыдық
сабақтың әрқайсысы оны құрудың шексіз жиынтық нұсқаларын өзіне қамтиды (А.
В. Хугорской).
Когнитивті үлгідегі сабақтар:
— тәжірибе сабақ;
— бақылау сабақ;
— объектіні зерттеу сабағы;
— ізденіс сабағы;
- зертханалық - практикалық сабақ;
- проблема қою және оны шешу сабагы;
- үсініктерді қүрастыру сабағы (ережені, заңдылықтарды, гепотезаны);
- концерт сабақ, әлем суреттемесін немесе оның бөлігін жасау; бірінші
басылымдармен жұмыс сабағы;
- интегративті сабақ;
- метапәндік сабақ;
— пәнаралық сабақ;
— философиялық талдап қорыту сабағы; Креативті үлгідегі сабақтар:.
— міндеттерді құру және шешу сабағы;
- диалог сабақ (талқылау, пікір-талас, эвристикалық әңгіме);
— қайшылықты сабақ;
— қиял сабақ;
— өнертапқыштық сабақ;
- техникалық (ғьшыми, қолданбалы, көркем, әлеуметтік, мәдени,
педагогикалық) шығармашылық сабақ;
— модельдеу сабагы;
- рәмізді — шығармашылық сабақ;
- тарихгы "өзгеріу" сабағы (тарихи оқиғаларды өз бетінше шешу);
— эвристикалық жағдай сабағы;
- жаңалық ашу сабағы;
— шығармалар;
— іскерлік ойын;
— рөлдік ойын;
- саяхат сабақ (нақты, виртуальды);
- керісінше сабақ (оқупгы мүғалім ретінде);
— болашақ мектептегі сабақ;
— болжамдық сабақ;
- шығарматылық жүмыстарды қорғау сабағы;
— олимпиада сабақ;
- шығармашылық талдап қорыту сабағы; Үйывдастыру қызметтік үлгідегі
сабақтар:
— мақсатты есептеу сабағы;
— нормативті-шығармашылық сабақ;
— жеке білімдік бағдарламаны әзірлеу сабағы;
— жеке білімдік бағдарламаны қорғау сабағы;
— топтық жүмыс сабағы;
- кеңес сабақ ( бір-біріне кеңес беру);
— жоба сабақ;
- езіне-өзі баға беру сабағы (бір-біріне баға беру);
— рефлексия сабақ;
Коммуникативтік үлгідегі сабақтар:
- бинарлы сабақ (екі мүғалім еткізеді);
- рецензиялау сабағы;
— өзара бақылау сабағы;
— вернисаж сабақ;
— көрме сабақ;
— аукцион сабақ;
— конференция сабақ;
— жарыс сабақ;
- КВН сабақ;
— "қүбылыспен сот жүргізу" сабаш;
— спектаклъ сабақ;
— "дөңгелек үстел" сабагы;
- панорама сабақ;
— шьгғармашылық есеп.
.Айтылган сабақгың үліілері оқыіудың түтас технологаясьщ қүра-тын
тапсырмалар жүйелерш жасауға мүмкіндік береді.
Бұл технологияиың негізінде мүғалім нақтылы сабақтарды өт-кізеді жоне
әзірлейді.
Оқушыньщ шығармапіылық қызметіне бағытталған сабақтың қүру ерекшеліктерін
және кезеңін қарастырамыз.
1. Шығармашылық сабақтың жоспары — бүл мұғалімнің езінің білім
бащарламасын жүзеге асыру құралы. Сондықтан сабақты жос-парлау бір
тақырыпта (тарауда) тапсырмалар серияларын жоспар-лаудан басталады. Мүғалім
бір-бірімен байланысқан бірнеше са-бақтарды ойластырады, оларды мақсаты,
тақырыбы бойынша шалалап бөлінуін, қызметтің басым болған түрлерін ойдағы
нетижелері бойынша жүзеге асырады. Пән бойынша оқудың жалпы бағдарла-
масында көрсетілгендей оқушылардың басты білімділік нәтижелері қалыптасады
жөне оқылып жатқан тарауда жетістікке жетуі үшін жүзеге асады.
2. Мұғалімнің санасындағы оқушылардың шығармашылық шамасын өзектендіру.
Сабақ өткізілетін сол сыныптың оқушыарының ереішіеліктері үмытылмайды.
Өткен сабақтың едәуір сәтті элементтері еске туседі. Оқушылардың жағдайына
ене отырьш, мүғалім сезіммен жөне оймен тақырыпқа башіанысты олардың іс-
әрекетгерін сезеді және болатын сабақ процесіне, қажет кезінде жоспарланған
мазмүнның жөне оқытудың құралдарын түзетеді.
3. Мұғалім тақырыптың проблематикасына өзіндік қарым — қатынас
қалыптастырады. Бүл мақсатына оқулықпен, әдістемелік қүралмен, кітаппен
және сабақтың тақырыбы бойынша басқа мате-риаддармен танысу өтеді.
Мұғалімнің өзіне қызықты (онда бұл про-блемалар оқушыларға да қызықты
болады) проблемалар іздестіріледі. Оқып білетін проблемаларға мамандардың
(ғалымдардың) қарама-қарсы көзқарасын немесе алуан түрлілігін белгілеу және
табу қажет. Проблеманы әр түрлі түсіну туралы мүғалімнің алдын-ала білімі,
сабақта баланың пайымындагы олардың авторларының жеке ықпа-лын керуге,
оқушылар ойларының өзіндік бағыттарын ескермей кетпеуге кемектеседі.
4. Сабақтың мөнін анықтау, оқылатын курс бойынша басты мақсатты осының
мөнімен арақатыстығын белгілеу. Сабақтың мәні мен оқылып жатқан тақырып, әр
оқушының санасында өр түрлі болуы мүмкін екенін есепке алу маңызды.
Оқушылардың жеке білімділік бағдарламасының бағыттары, игеру саласывдаш
олардың ынтасы жөнінде түсінік болу пайдалы.
5. Сабақтың идеясы әзірленеді, сабақтың таңдап алынған үлгілерімен,
сонымен бірге үйғарылған шығармашылық нөтижесі-мен қамтамасыз етіледі. Оны
орындауының дәл нүсқасы нүсқауы болмайтын, бір немесе бірнеше ашық
тапсырмалар үйымдастырьіла-ды және әр оқушыға өзінің даралығын жузеге
асыруға мүмкіңдік береді.
6. Өз білімінің мазмұны оқушының "дүниеге келуін" қамтама-сыз ететін
материал мен қүралдар, іс-әрекет әдісі мен түрлері таң-дап алынды. Ортаның
оқушыларга ұсынатын түрі болуы мүмкін, олар соған әрекет етеді.
7. Оқушылардың мүмкін шығармашылық нөтижелерінің білім стандарттарына
сөйкес келуі. Оқушылардың жоспарлайтын шығар-машылық туындысына күні бұрын
мәдени-тарихи үқсастықтар таң-дап алынды. Мысалы, сабаққа оқушылардың
сандарды қосудың өзіндік кестесін құруда мүғалім бүрынғы және қазіргі
ғалымдардың қүрған үқсас кестесін дайындайды.
8. Оқытудың әр түрлі субъектісіне қатысты сабақтың әр түрлі дәрежедегі
мақсатын нақтыландыру жөне жазбаша қалыптастыру. Оқушыға қатысты мақсаттың
үш деңгейіне мысал келтірейік: "өзіңцік математикалық зандылық негізінде
сандық қатар қүру" (пәндік байланыс); "Завдылық" түсінігін қалыптастыру"
(метанэндік бай-ланыс); "Өзінің мақсатын, жұмыс тәсілін, пайда болған
қиындық-ты қалъштастыруға үйрену, графикалық рефлексияның төсілін мең-геру"
(өдістемелік мақсаггар).
9. Сабақ құрылымының бір немесе бірнеше нұсқауларын әзірлеу. Сабақтың
талаптарының бірі — "сабақтың тынысы", ягаи білівдік доминантты сақтау
кезіндегі оқушылардың іс-әрекетінің қарама-қарсы түрінің алмасуы. Бастауыш
мектеп оқушыларының сабағын-да мүвдай алмасу 10—15 минут сайын болады.
Мысалы, сабақтың басында 10 минут проблеманы қарастыру болады (ұжымдық
"дауысты" жүмыс); одан тапсырма беріледі жөне 15 минут ішінде әр оқушы
аталған проблеманы Ідешеді (даралық, "ақырын" жұмыс); әрі қарай оқушылар 10
минут ішінде өздерінің нәтижелерін бір-бірінің ал-дында немесе топ алдында
айтады (жеке-тошық "дауысты" іс-әре-кет); аяқтаушы 5 минутга жазба
рефлексия өтеді - әр оқушы дәптеріне жазады, ол не түсінді және нені
үйренеді (даралық "ақырын" іс-әрекет).
10. Сабақтың (жоспардың) конспеісгісін жазу. Оның үлгіліқұры-
лымы:
— сабақтың тақырыбы, өткізу күні;
— сабақтың түрі;
— сабақтың мақсаты;
— сабаққа материал жөне жабдықтау;
- білімдік фундаментальдық объекті, оның бағытына қарай оқушылардың
қызметі жоспарланады;
- сабақтың басты проблемасы;
- шамамен минут бойынша уақытқа бөлінген оқушылар қызметінің кезевдері мен
түрлері;
- сабақтың әр кезеңінде оқушыларға тапсырмаларды тұжырым-дау. Шығармашылық
сабақтарға оны орындауының өр түрлі нұсқа-лары енген жағдайында тапсырмалар
беріледі, мысалы: "Өз әлеміндін, суретін сал";
- оқушылардың тапсырмаларды орындауының берілген нәти-желері (нәтиженің 2-
3 мүмкін нәтижесін керсетуіңіз керек);
— қаралатын мөселе бойынша мәдени-тарихи үқсастықтар;
— суреттер, тапсырмалар (шешуімен), кестелер, схемалар, мек-теп тақтасының
түрі;
- оқушылардың іс-әрекетгершің рефлексиясы бойынша тапсырма;
- сабақ нәтижесінің бағасы жөне бақылау түрі;
— үйге тапсырма (таңдауы бойынша әр түрлі нүсқалар немесе жеке);
— оқушыларға үсынылған материаддар (оқулық, оқу қүралы, Интернет
жүйесіндегі мекен-жайлар жөне т.б.);
— мүғалімнің сабаққа дайындалуында қолданылған едебиеттің және басқа
материалдардың тізімі;
- өткен сабақтың талдау түрі, оған қатысқан оқушылар және әріптестермен
оны қарастыру қорытындысы.
Сонымен шығармашылық сабақты жоспарлауға мыналар жатады:
1. Бір тақырыпты талдау жөніндегі тапсырмалардың үлгілерін жоспарлау.
2. Мүғалімыің санасында оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін өзектендіру.
3. Сабақтың проблематикасына мұғалімнің жеке қарым-қатынасын тәрбиелеу.
4. Сабақтың мағынасын анықтау.
5. Сабақтың идеясын езірлеу.
6. Оқушылардың өнімді іс-әрекетінің материалын, қүралдарын, әдістерін жене
түрлерін жинау.
7. Оқушылардьщ мүмкін нәтижелерінің білім беру стандарттарымен сәйкестігі.
8. Сабақтың мақсатын белгілеу.
9. Сабақтың құрылымын өзірлеу.
10. Сабақтың конспектісін (жоспарын) жазу.
Білім сапасын арттырудағы мұғалім шығармашылығының ролі.
Білім беру саласы - қоғамдағы білім беру үрдісінің жағдайын, нәтижесін,
сондай-ақ жеке тұлғаның көсштілігінің қалыптасуын және даму болашағының
қажеттілігін анықтайтын әлеуметтік категория. Білім беру сапасы білім беру
мекемелеріндегі жастарды оқыту мен тәрбиелеу қызметтерінің әртүрлі
көрсеткіштердің жиынтығын, яғни білім беру мазмұнын, оқыту формасы мен
әдістерін, материалдық-техникалық базалары, т.б. бойынша аныкталады.
Білім сапасы мұғалімдер қызметінің сапасына тікелей байланысты. Мұғалім
жайлы Ахмет Байтұрсынов былай деген: "Мұғалім қандай болса, мектеп те
сондай болмақшы, яғни. мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек
білім алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі — білімді,
педагогикадан, методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін мұғалім". Демек,
білім сапасын көтерудің негізгі тетігі — ұстаз, сондай-ақ оның теориялық
білімі мен кәсіби шеберлігі, шығармашьшық қызметі.
Жаңа ғасырдағы мектеп алдында тұрған міндет егеменді еліміздің жас ұрпағын
жан-жақты дамыта отырып тәрбиелеу болып табылады. "Елімізді 2030 жылы
барысқа айналдыратын күш — мектеп партасында отырған оқушылар мен 15-20 жас
аралығындағы жастар" деп Елбасымыз бекер айтқан жоқ. Өйткені, Қазақстанның
бүгіні мен ертеңі жас ұрпақтың еншісінде. Ал жас ұрпақты жан-жақты, терең
білімді, интеллектуалдық деңгейі жоғары етіп қалыптастырудың бірден-бір
жолы — оқушыға білімді терең игертудің тиімді әдіс-тәсілдерін іздестіру,
шығармашылыққа жетелеу. Бұл ретте мұғалімнің терең білікгілігі қажет.
Біліктілік — бұл білімді меңгерудегі, тәжірибедегі бейімділікті, құндылықты
бейнелейтін жалпы қабілеттілік.
Біліктілік білім негізінде қалыптасады, ол: а) жауапкершілікті сезіну;
белгілі бір мәселені шешуге қатысу; білім беру технологияларын түсіну,
меңгеру, қолдануға кабілеттілік таныту; еңбекке дұрыс қарым-қатынас; өз
кәсібінде үнемі ізденіс таныту; ә) ақпараттық кажеттілікті сезіну; б)
көздеген мақсатқа жетудегі әдіс-тәсілдердің бір-бірімен сай келуі.
Біліктілік негізі:
1. Оқып үйрету:
— белгілі бір тәжірибені пайдалана білу;
— өз білімін өзара байланыстыра ұйымдастыру;
— өзінің жеке оқыту бағдарламаларын құра білу;
— өзін дамытумен дербес айналысу.
2. Іздеу:
— әртүрлі базалық мәліметтерді іздестіру;
— ақпараттармен жұмыс істей білу;
— құжаттармен жұмыс істеп, оларды топтай білу;
3. Бейімделу:
— технологиялар мен ақпараттарды қолдана білуге бейімделу;
— өзгеріске икемділік таныту;
— қиындыққа төзімді болу және оны жеңе білу;
— жаңа шешімдер таба білу.
4. Ынтымақтастықта болу:
— еңбекте ынтымақтастықта болу;
— келіспеушілік пен әртүрлі пікірталаста көрегенділік таныту;
— келісе білу;
— шарт жасаса білу және оны орындау;
— тілектестік және ынтьмақтастық таныту.
5. Жұмысқа ниеттілік:
— жобаға кірісу;
— жауапкершілікті сезіну;
— өз жұмысын ұйымдастыра білу;
— өткенді жаңамен байланыстыруды ұйымдастыру;
— қоғам дамуына сын көзбен қарай білу;
Білім сапасын арттыруда жеке тұлға қызметін талапқа сай деңгейде
ұйымдастырудың мәні зор. Ол қызметтің бағыттары мынадай болып келеді:
Ұйымдастырушылық қызмет:
— педагогтің қызметін ұйымдастыру;
— мұғалімнің оқушы кызметін ұйымдастыруы;
— оқушы қызметіне жағдай жасау;
— мұғалім мен оқушының өзара байланыстың қызметі;
— оқушының өз қызметін ұйымдастыруы.
Жобалаушылық қызмет:
- педагогикалық үрдіске қатысушылардың мүмкін болатын нәтижелерін жобалай
білу
— педагогикалық өзара әрекеті үлгілеу;
— педагогикалық технологияны жүзеге асыру үрдісінде мұғалім мен оқушының
даму деңгейін болжау.
Коммуникативтік қызмет:
— педагогикалық үрдіске қатысушылардың (мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар)
арасындағы коммуникативтік қызмет;
— мұғалім мен оқушылар арасындағы ақпараттық алмасу;
— педагог пен тәрбиеленушілер арасында өзара түсініктік жағдайының жасалуы.
Ю.Бабанский мұғалімнің сабақ үстіндегі шығармашылығын 4 деңгейге беледі:
1) мұғалімнің сыныппен өзара әрекеті, нәтижеге жетуге ұмтылуы;
2) мүғалімнің сабақтағы қызметі, яғни жоспардан бастап оқытудың
мазмұны, соған сәйкес әдіс-тәсілдердің таңдалуы;
3) оқушы шығармашылығын қалыптастыру, оны дамыту мүмкіндігін жасау;
4) оқушылармен өзара қарым-қатынаста толық дербестік таныту;
оқыту мен тәрбиелеуде нақты шығармашылықпен жұмыс жүргізу,
оқушыларды өздігінен оқуға жұмылдыру.
Мұғалімнің шығармашылығы мынадан байқалады: алынған көрсеткіштерге талдау
жасау; кезіккен проблемаларды, жағдаяттарды сезіну; нәтижеге жету жолында
педагогикалық өзара әрекет жүйесін күру; өз қызметінде бағдарланған
міндеттерді шешуді тұрақты түрде кері байланыс арқылы жүзеге асыру.
Ал, мұның бәрі мұғалімнің кәсіптілігіне байланысты болмақ. Ол, біріншіден,
өз еңбегінің нәтижесін өлшеу біліктілігі мен қызметінде сапалы көрсеткішке
жетуі. Екіншіден, практикалық қызметте педагогтың сапалық көрсеткішін
зерттеу білікгілігі. Бұл шебер педагогтің, шығармашыл педагогтің өз
қызметіне, оның нәтижесіне талдау жасай білу білікгілігін көрсетеді. Әр
педагог өз жұмысьша талдау жасауда: Неге жеттім? Неге ұмтыламын? Не кедергі
жасайды? Деген сұрақтарды басшылыққа алуы тиіс.
Педагогтің өз еңбегіне, сапа көрсеткішіне, зерттеу және талдау жасау
біліктілігіне қарай шығармашылық мынадай деңгейлерге бөлінеді:
1. Ақпараттық-өндірушілік: педагог басқаның тәжірибесін ескере отырып,
нәтижеге жету жолындағы педагогикалық міндеттерді шешеді, нақты
жағдаяттарды шешудің тиімділігін талдай біледі. Бұл педагогикалық
шығармашылықтың төменгі деңгейі болып табылады.
2. Бейімділік-болжаущылық: педагог өзіне белгілі ақпараттан оқушылардың
потенциалдық мүмкіндіктері мен өзіндік жеке қасиеттерін ескере отырып,
өзара әрекет әдістерін, құралдары мен тәсілдерін іріктеп, өзгертіп,
пайдалана біледі. Бұл деңгейде пәнаралық байланыс, саралап оқыту, білім,
білік, дағдыларды меңгерту жұмыстары жүреді. Бірақ әлі де болса оқушының
жеке басын дамытуды тиімді болжау жағдайы жетіспейді. Бұл педагогикалық
шығармашылықтың екінші деңгейі.
4. Ұтымдылық: педагогтің құрастырушылық-болжаушылық қабілеті байқалады,
яғни жаңашылдық, педагогикалық үрдісті мақсатты ұйымдастыру, педагогикалық
міндеттерді шешудіңің қалыптан тыс түрлерін қолдану, т.б. Бұл педагогикалық
шығармашылықтың бірінші денгейі.
5. Зерттеушілік: педагог өз ізденісінің тұжырымдамалық негізін анықтай
біледі, оларды еркін қисындайды. Оның нәтижесін зерттеу негізінде өз
жүйесін жасайды. Бүл деңгейде педагог шығармашьшықтың жоғарғы санатына
едәуір жақын. Ондай педагог өзінің төжірибесін жинақтай біледі. Егер оны
әріптестері мойындаса, оның идеясы басқа мұғалімдердің жұмысында да тиімді
нәтиже беруі мүмкін. Бұл педагогикалық, шығармашылықтың жоғары деңгейі.
5. Креативтік-болжаушылық: педагог жоғары міндеттер қабылдауға және оларды
шешудің әдістерін негіздеуге қабілетті.Мұндай қызмет нәтижесінде шығармашыл
тұлга қалыптасады. Бұл деңгейде педагог қызметінде өзара әрекет жасау әдісі
орын алады. Принцип бойынша бұл әдістерді оның оқушылары да меңгереді. Олар
өз мүмкіндіктері бойынша өзімен-өзі іштей жарысқа түсу үрдісінде нәтижеге
жетуге талпынады.
Алғашқы екі деңгейде шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім ізденеді, яғни
ол өзіне: Мен не істей аламын? Қолымнан не келеді? деген сұрақтар қойса, 3
деңгейде Жұмысты қалай жақсартуға болады? Қандай әдіс-тәсілдер, құралдар
жоғары нәтижеге жеткізеді? деген сұрақтарды басшылыққа алады, ал 4-5
деңгейлерде шығармашыл педагог: Мен кімді қалыптастырамын? Менің
қызметімнің нәтижесі неде? деген сұрақтарды басшылыққа алады.
Мұғалімнің, сабағына қатысу және талдау жасау, бағыт-бағдар беру мектеп
басшысы қызметінің негізгі және маңызды кезеңі болуы тиіс. Оған уақытты
аямау керек, өйткені сол арқылы мұғалім еңбегінің сапасы мен нәтижесі
анықталады. В.Сухомлинский "Разговор с молодым директором школы" атты
еңбегінде: "Сабаққа жиі қатысып, талдау жасайтын директор мектепте не болып
жатқанынан хабардар болады, ал тек жиналыс өткізіп, басқа да ұйымдастыру
жұмыстарымен ғана айналысатын, оқушының мен мұғалімнің еңбегімен тікелей
таныспайтын басшының қызметінің мәні болмайды" деген.
Оқыту сапасының негізгі критерийлері оқыту үрдісінің нәтижесі мен
оқушылардың білім, білік, дағдысының сапасы болып табылады. Ал, бұның
барлығы мұғалімнің кесіпкерлігіне тікелей байланысты екендігін шексіз
қайталап айта беруге болады. Өйткені, сапалы білімді, шығармашыл оқушы —
шығармашылықпен жүмыс жасайтын мұғалім еңбегінің жемісі.
Мұғалім барлық адами қызметтерді өзінде жинақтауға ұмтылады. Ол философ,
дирижер, ұйымдастырушы, оқымысты, психолог, артист. Сондықтан онын бойынан
байқалатын қасиеттерге сыйластықпен қарай отырып, оны жетілдіре түсуге
ықлал ету қажет.
Мұғалімнің эмоциялық жағдайы, оның дайындық деңгейі баламен нәтижелі жұмыс
жүргізудегі басты себеп болатындығын басшылар білуге тиіс және мұғалімнің
соған бағытталуына жағдай туғызуы керек. Сондай-ақ олардың тұлғалық
қасиеттерін ала отырып, оқушыларға сапалы білім беруге, олардың
шығармашылығын қалыптастыруға жан-жақты көмек ұйымдастыру — сапалы еңбекке
қол жеткізудің бірден-бір жолы болып қала бермек.
"Жоғары кәсіптік білім беруді реформалау жағдайында педагог кадрларды
даярлау" атты республикалық ғылыми практикалық конференция материалдары.
Семей-2007жыл.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БАСТАМАСЫН ДАМЫТУ
Шығармашылық — бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған
кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықьың
нәтижесі. Ал бүгінгі күрделі жаңартулар тұсында балалардың шығармашылық
бастамасы басты нысана болып отыр. Мұндай күрделі мәселені шешуде бастауыш
мектептің алар орны ерекше.
Баланың шығармашылық бастамасын дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау
психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді.
Шығармашылық ұғымы әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың
назарында болған. Ежелден-ақ ұлы ойшылдарымыз Жүсіп Баласағұн, әл Фараби,
Абайды ерекше толғандырып, өз еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін
дамытуды үнемі көтеріп отырған. Педагоггар К.Д. Ушинский, Ы.Алтынсарин,
А.С. Макаренконың шығармаларында шығармашылықты дамытудың жолдары
қарастырылса, оқушы шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш білім
мазмұнына енгізген М.Жұмабаев болатын. Психологгар мен педагог ғалымдар
Л.С. Выгодский, В.В- Давыдов, Л.В. Занков, В.А. Крутецкий, өз
республикамыздағы көрнекгі ғалымдар Т.Т. Тәжібаев, М.М. Мұқанов, Ж.М.
Әбділдин, Қ.Б. Жарықбаев, Т.С. Сабыровтың еңбектері жеке тұлғаны дамыту
мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз.
Шығармашылық жөнінде жазылған еңбектерді талдай келе төмендегідей
қорытындыға келуге болады. Шығармашылық — өте күрделі психологиялық
процесс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтан тек адамға ғана тән.
"Шығармашылық" сөзінің төркіні — "шығару", "ойлап табу" дегенге келеді.
Демек, шығармашылықты жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол
жеткізу деп түсіну керек. Философияшылық сөздікте "шығармашылық —
кайталанатын, тарихи-қоғамдық мәні бар, жоғары сандағы жаңалық ашатын іс-
әрекет" деп түсіндіріледі.
Ұзак жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді деп
қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері кез-келген баланы
шығармашылық, деңгейге көтеруге болатындығын айтуда. Ал бастауыш сынып
оқушысының шығармашылығы — тек өзіне ғана жаңалық болып табылатын,
субъективгі жаңалық.
Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық бастамасын дамыту үшін ең негізгі
басшылықка алынатын нысана — дамыта оқыту жүйесі. Дамыта оқыту — баланы
оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше
ізденуте, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік касиеттерін ескеру,
тұлғалыққа бағыттау. Дамыта оқыту жүйесінде оқытудың барлық кешенді
мақсаттары мен шешімдері бала дамуына бағытталады. Дамыта оқыту жүйесінің
талаптарына сәйкес N181 инновациялық орта мектеп ұжымы балалардың
шығармашылық бастамасын дамыту бағытында 4 кезенде жұмыс жасады. Сөйтіп,
оқытудың мақсатын, міндеттерін, әдіс-тәсілдерін баланың даму заңдылықтарына
сәйкестеңдіріп оқыту, олардың ойлауын дамыту, шығармашылық тұлға
қалыптастыру мақсаты алға қойылды.
I - кезеңде (1995-96 оқу жылы) тақырыпқа сәйкес теориялық білімді жинақтау,
шағын шығармашылық топтар құру, ұжымды жұмылдыру, дамыта оқыту әдістемесін
меңгеру, жұмысты ұйымдастыру көзделді.
II- кезеңде (1996-99 оқу жылы) жинақталған білім практикада жүзеге
асырылды.
III - кезең (1999-2000 оку жылы) — атқарылған жұмыстардың жетістігі мен
кемшіліктерін сұрыптау, кемшіліктерді жою кезеңі. Мұнда шығармашылық
есептер жасау, педагогикалық оқулар өткізу, бақылау түрлерін енгізу, сыртқы
байланыстарды ұйымдастыру жұмыстары жүргізілді.
IV кезеңде (2001-2001 оқу жылы) жүргізілген жұмыстар жүйеленіп, қорытылып,
нәтижесі шығарылды.
Қорытындысында 1998-99 оқу жылы 4 сынып оқушыларының білім сапасы:
I тоқсанда — 35% III тоқсанда — 49%
II тоқсанда — 42% IV тоқсанда — 52% көрсетті
Ал 1999-2000 оқу жылының қорытындысы бойынша білім сапасы:
I тоқсанда — 50% III тоқсанда — 58%
II тоқсанда — 54% IV тоқсанда — 62% көрсеткішке жетті.
Оқушыларды шығармашылыққа баулып, бала бойына шығармашылық қасиетті
қалыптастыруда өз бетімен ізденуге, білім алуға құштарлығын оятуда бастауыш
сьшьптағы "Ана тілі" сабағының берері мол. Өйткені, "Ана тілі" пәні:
1) оқушы тілін дамьту, сөйлеу мәдениетін көтеру;
2) оқушылардың оқу дағдысын қалыптастыру және жетілдіру;
3) оқушылардың ауызша және жазбаша байланыстырып сөйлеуін дамыту;
4) оқушыларды өзіндік ой-пікірін айта білуге баулу мақсаттарын көздейді.
Аталған мақсат пен міңдеттерді шешуде білім жүйесіндегі алты категория
қолданылады.Олар: 1. Білімділік. 2. Түсіну. 3. Қолдану. 4. Талдау 5.
Жинақтау. б. Бағалау
Білімді-Белгілері Оқушы
лігі іс-әрекеті
Білуі Берілген жаңа түсінікті Тыңдайды.
ұғуы, еске ұстауы, білімдіқабылдайды,
еске түсіре білуі. бұрынғы еске
сактайды,
ойлайды
Түсінуі Жаңа материалда берілетін Түсіндіреді,
білімді түсінуі, өзінше айтады,
түсіндіруі немесе болжам көрсетеді,
жасауы жазады
Қолда-нЖаңа білімді тәжірибеде, Бұрынғы
уы яғни нақты жаңа жағдайда білімін
пайдалана алуы пайдалана
отырып, жаңа
жағдайды
шешеді
Тал-дауАлған білімді жіктеуі, ең Ойланады,
ы негізгі түйінін, дәнін салыстырады,
бөліп ала білуі, яғни табады,
бүтінді бөліктерге жіктеу талқылайды,
арасындағы байланысты: ашады,
айқындай білуі ізденеді
Жинақ-тЖеке бөлшектерден, дара Ойлап табады,
ауы ұғымдардан тұтас дүние қарастырады,
жасай алуы құрастырады,
шығарады,
байланыстыра-д
ы
БағалауЖаңа ұғымның, жаңа Бағалайды,
ы (сын,материалдың құндылығын, талқылайды, өз
пайымдакеректігін анықтай, талабын айтады
у) пайымдай білуі
Қорыта келгенде, жоғарыдағыдай оқушылардың шығармашылық бастамасын дамытуға
бағыталған оқытудың дамытушылық жүйесі бойынша жұмыс жүргізу нәтижесінде
төмендегідей нәтижелерге қол жеткізуге болады, яғни оқушылар:
- өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланады;
- ойлауы, естуі, есте сақтауы, айтуы, оқу жылдамдығы дамиды
- сөйлеу шеберліктері артады;
- ойын жүйелі, толық жеткізе білуге үйренеді;
- кейіпкер іс-әрекетіне өз пікірін білдіре алады, бағалай алады
- ұпай жинау арқылы өз бағасын есептеп шығарады, өз жұмысына сенімі артады.
Шығармашылық тұрғыдан дамыған тұлға моделі, мынадай 4 компоненттерден тұруы
тиіс.
1.Білімі мен біліктілігі
2. Денсаулығы
3. Танымдық іс-әрекеті
4.Тұлғаның мәдениеті
Білімі мен біліктілігі мынадай белгілерді қамтиды:
1. Білім алуды жалғастыру үшін қажетті базалық білімнің жеткілікті
деңгейіне кол жеткізген.
2. Пәнаралық деңгейдегі білімге еркін үйреніскен.
3. Ауызекі және жазбаша тілді сауатты меңгерген.
4. Мәдениеттің негізгі жетістіктерін білетін.
5. Өзін-өзі қалыптастыруға қабілетті
6. Денсаулығы мен тәрбжесіне саналы қарайды.
7. Сыртқы жаіымсыз ықпалдан қорғана біледі.
8. Төтенше жағдайда әрекет етуге қабілетті танымдық іс-әрекеті:
9. Білімін жалғастыруға интеллектуалды қабілетгі.
10. Танымдылық қызығушылығын жүзеге асыруға ұмтылады.
11. Білімін пайдалана білуге қабілетті тұлғалық мәдениеті:
12. Жалпы адамзаттық құндылықтарға ұқыпты қарайды.
13. Шыншыл, өз көзқарастарын қорғай біледі.
14. Қиыншьшықтарды жеңуге берік. .
15. Өзін-өзі бағалай алады.
Сонымен, шығармашылық тұрғыдан дамыған тұлға деп білімі мен біліктілігі,
денсаулығы, танымдық іс-әрекеті, мәдениеті жоғары деңгейде калыптасқан
оқушыны айтуга болады.
Биология журналы 2005 №3
Оқушы шығармашылығы деген не?
Заман өзгерген сайын окушыға білім мен тәрбие беріп отырған мұғалімге
қойылатын талап та жоғары деңгейге көтерілуде. Әрбір мұғалім өз білім,
біліктілігін жоғарылатып отыруы тиіс. Сабақтарымда жаңа технология
элементтерін пайдаланамын. Осы бағытта өткізген СТО жобасын әріптестеріме
үсынып отырмын.
Бұл жобаның ерекшелігі біздің бұрынғы сабақта пайдаланып жүрген
әдістерімізді бір жүйеге келтіретіндігі және мұғалімнің ізденуімен қатар
окушыға да көптеген талаптар қойылатындығы және шығармашылығын оятуды
көздейді.
Сонымен оқушы шығармашылығы дегеніміз не?
Тәуелсіз мемлекет болғалы еліміздің білім беру саласында толымды
өзгерістері аз емес. Білім беру саласындағы бағдарламалар, оқулықтар мен
оқу құралдарының мазмұндары қайта қаралып әдіс-тәсілдерді іздеу, олардың
өмірге енуі кеңінен жүргізіліп келеді. Әрбір пәнді оқытуда жаңа әдістерді,
амалдарды тауып, сабақты оқушы ұғымына, қолайлы, түсінікті етіп өткізу
бүгінгі күннің басты талабы.
Мұғалімнің басты мақсаты — сабақ барысында оқушыларға терең де тиянақты
білім беру. Жан-жақты түрлендіре өткізілген сабақтың оқушылардың тіл
байлығын дамытуға, ой-өрісін кеңейтуге, логикалық ойлауын жетілдіруге
ықпалы зор.
Оқушылардың шыгармашылық ізденістерін арттыру, бірлесіп жұмыс істеу
дағдысын қалыптастыру, өз ойларын дұрыс жеткізу, саралап талдауға, ізденуге
тәрбиелеу мақсатында биология пәнінен М.М.Жанпейсованың басшыльіғымен
ғылымға енген модулдік оқьггу технологиясы қазіргі танда кеңінен қолданылып
тиімділігін көрсетіліп келеді .
Жаңа тұрпатты мұғалімді қалыптастыру мен дамыту арқылы шығармашыл
тұлға қалыптастыру
ХХІ-ғасырда әлемдік өркениет төрінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Дарындылықты дамыту жолдары
Шығармашылық қабілет — бұл бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей
бастаған кезінен бастап бүгінгі күнге дейінгі жеткен жетістіктері —
шығармашылықтың нәтижесі.
Кандай да болсын бір нәрсеге қабілеті жоқ адам болмайды. Ол біреуде күшті,
біреуде шамалы болып келуі мүмкін.
Өзектілігі: Оқушылардың өзіндік танымдық жұмыстарын ұйымдастыру, оқушының
өздігінен оқып, ой-өрісін тереңдетуге баулу арқылы ғылыми ізденіске
жетелеу.
Оқушыларды білім жүйесімен ғана қаруландырып қана қоймай, олардың назарын,
білгендерін, жадында сақтай білу қабілетін, ойлауын, тіл шеберлігін,
білімге құштарлығын, өмірге көзқарасының дұрыс қалыптасуын, ықыласын,
төзімділігін, іскерлігін, ізденімпаздығын, шығармашылық қабілетін, басқа да
қасиеттерін жетілдіретін негізгі мақсат болу қажет.
"Неғұрлым баланың кабілеті мен талантын дамытуға ертерек көңіл бөлінсе,
соғүрлым оны толық ашуға мүмкіндік туады. Бала бойындағы ерекше қасиеттерді
оған жақын жасы үлкендер дұрыс, жеткілікті бағаламаса оның "өзгелер сияқты"
болып қалып қоюы мүмкін" дейді американдық ғалымдар.
Дарынды балаларды анықтағанда және олармен жеке жұмыс жүргізгенде сол бала
жанындағы ортаның педагогикалық, психологиялық, әлеуметтік жағдайына назар
аудару керек.
Биология пәнін оқып үйрену барысында оқушылар дүниенің үш құрамдас бөлігі
адам, қоғам, табиғат туралы білім алады.
Проблеманың болу себептері:
— оқушылардың білгендерін жадында сақтамауы;
— өз бетімен жұмыста дарынды баланың қабілетінің ескерілмеуі;
— баланың дарындылығын мұғалімнің тиімді пайдаланбауы, бағаламауы;
— дарынды баланың өз бетімен ізденісінің болмауы;
— дарынды балаға мұғалімнің қолдауының жеткіліксіздігі. Өзіндік шешу
жолдары:
Дарынды баланың дамуы үшін кажетті мұғалімнің үш типін анықтаған:
— пән саласына кірістіре отырып оған кызығуын оятып, үйіріп алып кететін
мұғалім;
— бала бойына шеберлік негіздерін сіңдіре отырып, орындау дағдысын
қалыптастыра алатын мүғалім;
— бала дарынын жоғарғы кәсіби деңгейге шығаратын мұғалім.
Бұл дарынды баланың дамуына алғы шарт болатын қасиеттердің бірі адам
бойында жинақталуы өте сирек кездеседі.
Дарынды баламен жұмыс жасай алатын мұғалімнің сыныптағы атмосферасы мен
дамытушылық жігері жағымды танылуы тиіс.
Осындай туындаған проблеманы шешудегі мақсатым — оқушыларға саналы да,
тиянақты білім берудің негізі — өз пәніңді жан-жақты игеру, оқушы санасына
жеткізе білу, шығармашылық ойлауын қалыптастыру, оқытудың белсенді әдіс-
тәсілдерін қолдану.
Ұстаз оқытып жүрген окушыларының өзіндік ерекшеліктерін зерттеп, біліп
алған соң ғана оларды дамыту деңгейіне орай әдіс-тәсілдерді іріктеп, таңдап
қолдануға, жетілдіруге ерекше назар аударуы керек.
Мұғалімнің шеберлігімен оқушылармен жеке жұмыс жүргізу арқылы
ұйымдастырылған сабақтар, үйірмелер, факультатив сабақтар оқушылардың
дарындылығын дамыту жолдарының бірі болып табылады.
Сабақ, үйірме барысында оқушылардың өздігінен ізденуін қадағалап, білім
дағдысын толықтыруға бағытталған сабақ өткізу әдістерінің бірі "Оқу мен
жазу арқылы сын тұрғысынан ойлау" жобасы.
Дарындылықты дамыту шаралары: баланың мүмкіндігін толықтыру, жүйелеу,
ғылыми негіздеуге жоспар кұру.
Дарындылықты дамыту үшін жұмысты жүйелі ұйымдастыру қажет. Жаңа технология
мүмкіндіктерін пайдалану, сыныптан тыс шараларды өз дәрежесінде өткізу, өз
бетімен білім алуға жетелеу.
Дарынды оқушылармен жұмыс жасайтын мұғалімдер аз сөйлеп, ақпаратты өзі аз
береді, олар аз түсіндіріп, көбірек сұрақтар қояды, көбірек ойлантады.
Сұраққа өзі жауап берудің орнына кезекті оқушыларға береді.
Тіпті, сұрақ қоюында да ерекшелік бар. Мұғалімдер ашық сұрақтарды жиі
колданып, талқылауға көмектеседі, жетелейді, білімді балалардың өз бетімен
білім алуына жағдай жасайды. Баланың шешім алуын, бағалауын, қорытындыға
келу жолын зерттеуге тырысады. Осылайша, бала мұғалім пікіріне тәуелсіз,
шешімді өзі табуға дағдыланады.Сөйтіп, мұғалім тұлғасы мен дарынды бала
түлғасы арасында тұлға аралық қатынас туады.
Дарындылықты дамытуда мынадай әдіс-тәсілдер тиімді: кубизм, екі жақты
күнделік, семантикалық карта, бес жолды тұжырым, Венн диаграммасы,
топтастыру, эссе жазу т.с.с.
"Эссе жазу" аркылы оқушы сол мәселеге байланысты өз ойын білдіреді, ішкі
жан дүниесін ұғып, күнделікті өмірде туындайтын ойларды айтады.
"Топтастыру" арқылы оқушы бір нәрсе туралы ойындағы негізгі
қажеттіліктерін, өз білетіндерін, білгендерін талдайды.
"Кубизм" арқылы оқушы ұғымды жан-жақты, әр қырынан салыстырады, анықтайды,
зерттейді, суреттейді.
"Екі жақты күнделік" арқылы оқушы сабақ кезінде жаңа ұғымдарды өз бетімен
анықтайды, талдайды.
"Семантикалық карта" арқылы оқушы сабақ кезінде жаңа ұғымның өзіне тән
ерекшеліктерін,қасиеттерін,қызметін ,маңызын таниды, анықтайды. зерттейді,
салыстырады.
"Бес жолды тұжырым" арқылы оқушы сабақ кезінде жаңа ұғымын бір ғана сөзбен
жан-жақты талдайды.
"Венн диаграммасы" арқылы оқушы екі жаңа ұғымды салыстырады, екі ұғымның
ортақ қасиеттерін табады.
Осы әдіс-тәсілдер нәтижесінде оқушы өз бетімен жеке жұмыс жүргізеді,
зерттейді, салыстырады, жаңа ұғымдарды ғылыми негізде меңгереді. Осының
нәтижесінде оқушы ғылыми негізде сабақ айтуға, өз бетімен сабақ үстіндегі
өсімдіктер немесе жануарлардың ішкі, сыртқы құрылысын зерттеуде,
биологиялық ерекшеліктерін анықтауда, мектептің оқу-тәжірибе үлескісіндегі
бақылау қорытындыларын шығаруда, ғылыми-әдістемелік әдебиеттерді, әр түрлі
басылымдағы материалдарды оқып, корытынды фшығаруға үйренеді,
телехабарлардан талдау жасау арқылы оқушының білімі тереңдейді, танымдық,
ғылыми бейнесі қалыптасады.
Биология сабақтарында зертханалық жұмыс, яғни оқушының эксперименті
кеппешөпте берілген өсімдіктің биологиялық ерекшеліктерін анықтау немесе
жапырақтың ішкі құрылысына, пияз өңінен микропрепарат дайындау оқушының
өзіндік жұмысының түрлері бола алады.
Мектепішілік пәндік олимпиада әрбір оқу жылында өткізіледі. Оны
өткізудегі негізгі мақсат — білімді насихаттау, оқушының ғылыми ізденіске
қызығуын дамыту, дарынды балалардың қабілетін дамытуға қажетті жағдай
туғызу. Оқушыларды пәндік олимпиадаларға қатыстыру өз бетімен жеке жұмыс
жүргізудің нәтижесінде биология пәні бойынша оқушылар пәндік олимпиадаларда
жүлделі орындарға ие болды.
Қандай нәтиже алынды?
Осындай жеке жұмыс жүргізу арқылы дарындылықты дамытудың кезінде:
— өз бетімен жұмыста дарынды баланың қабілеті ескеріліп, оның әрі қарай
дамуына ықпал жасалады;
— дарынды бала өз бетімен ізденіп,білімін жан-жақты кеңейтеді;
— мұғалімнің қолдауының нәпшжесінде дарынды баланың кәсіби деңгейі
көтеріледі.
Осындай жұмыстардың нәтижесінде оқушылармен жеке жұмыс жүргізу арқылы
дарындылықты анықтауда әр түрлі әдіс-тәсілдерді, әдебиеттерді пайдаланып
өткізілген сабақтарда, сабақтан тыс жұмыстарда дарынды балалар өз ойларын
анық айтады, өзін еркін ұстап өз білімін өзі толықтыруға мүмкіндіктер
жасалады. Пәнге қатысты мәселелерді өмірмен, тәжірибемен
байланыстыра алатындығы көрінеді
Бүгінгі білім беру процесінде оқушымен жеке жұмыс жүргізу арқылы
дарындылықты дамыту оқушының зерттеу жұмысына танымдық белсенділік арқылы
қызығуды қалыптастыру проблемасының мәні барған сайын ұлғайып келеді. Жас
дарынмен жұмыстың ауыртпалығы мен қуанышын бірге тататын адам, оның
шығармашылық қабілеттерін ашатын кілт — мұғалім қолында. Сол себепті
қазіргі таңда дарынды оқушылармен жұмыста бір мақсатты көздеген жүйе
қалыптастыру қажет. Ол үшін:
— дарынды балаларды оқытуды, қабілетін дамытуды қолға алатын жеке жұмыс
жүргізу жүйесін қалыптастыру;
— дарынды балалардың қабілетін дамытатын жаңа жоспарлар құру.
"Өмірді тану — ғылым, өзінді тану — өнер" дегендей, оқушының дарынын
жоғалтпай, жұлдызын сөндіріп алмай, уақытында танып,дамытып, құрметтеу, ұлт
мақтанышы боларлықтай тәрбие беру ол әрбір ұстаздың міндеті.
Биология журналы.2007
Шығармашылық қабілет
"Барлық мүмкіндіктер
балалардың боиында "
Л.Н. Толстой.
Баланың жан дүниесі сиқырлы дүние, ал оның кабілетін танып, талантының
ашылуына қамқорлык көрсету, ең алдымен ұстаз парызы.
Оқушы - жеке тұлға, қайталанбас даралық қасиеттер жиынтығы. Жеке тұлға
сөйлеу мен іс-әрекет қабілеттіліктердің арқасында танылады.
Қабілеттілік-оқушының жеке психологиялық ерекшелігі, адамдардың
анатомиялық, физиологиялық ерекшеліктері, іс-әрекетке бейімділік негізінде
қаланатын бір адамды екінші аламнан ерекшелейтін іс-әрекет табыстылығын
айқындайтын дара психологиялық ерекшелік, адам бойындағы жақсы қасиеттер
жиынтығы. Соған орай ол әр адамда әр қилы болады. Мұны оқу үрдісінде көріп
байқап жүрміз.
Кейбір оқушының ойлау жүйесі, зерделеу деңгейі. кейбір іс-әрекет тәсілдері
мен әдістерін жылдам, терең, әрі берік кабылдауы соны тез игеру жолындағы
ептілігі мен табандылығы өзге құрбыларынан жоғары тұратыны шындық. Бірақ,
сол оқушының барлық пәндерден бірдей үздік болуы екіталай. Өйткені, белгілі
бір пәнге ғана бейім оқушының ми қабатында "доминанта ошағы" деп аталатын
кеңістік болады, яғни оқушы өзі ерекше қадір тұтатын, қастерлейтін пәніне
ғана кабілет-қарымы ашылып бүкіл болмысымен жарқырап көрінеді де өзге
пәндерге келгенде әлгіндей белсенділігі танылады. Әйтсе де баланың ішкі жан
дүниесін, физиологиясын, психологиясын жетік білетін, ұстаздар мұны айна-
қатесіз дәл ажырата алады. Сондықтан да оқушы бір пәннен ерекше қабілетті
болса, басқа пән иелері сол қабілетті өз пәндерінен таба білуі қажет. Яғни,
қабілет жақсы қасиеттер жиынтығы болғандықтан .қабілетті бала жерде
қалмайды.
Қайсыбір ұстаз болсын өзінің бүкіл оқу-төрбие жұмысын оқушылардың әлгіндей
психологиялық ерекшеліктерімен, зандылықтарымен үйлестіре сабақтастыра
атқаруы тиіс. Қабілеттіліктің қалыптасуына адамның өз ұстазының тәртібі,
алған бағыты әсер етеді. Қабілет өз кезегінде қарапайым және күрделі болып
бөлінеді. (оқу қабілеті, шығармашылық кабілет).
Өмірді танып-білу әдетте оқып үйренуден басталады. Сол алған білімді
шығармашылықпен жұмыс жасауға пайдалануы, яғни оқушы бір деңгейден екінші
деңгейге көтеріліп әрі қарай өз бойындағы қабілетті дамыту мен қатар
шығармашылық қабілетті дамыта бастайды. Ал, қабілеттің дамуы үшін оқушы
бойында міндетті түрде талаптың болуы тиіс. Талап, құлшыныс болмаған жерде
қабілет те дами алмайды. Талап қоюшы. козғаушы, бағыт-бағдар беруші ұстаз
болғандықтан оқушының оқу қабілетінің, шығармашылық қабілетінің дамуына
жағдай жасайтын бірден-бір себепші адам ұстаз.
Қабілетті балаларды оқыту тенденциялары:
— білім беруді саралау;
— мемлекеттік стандартты басшылыкқа ала отырып, оқушы-ның жеке
қабілетіне сәйкес оқытуды саралау;
— деңгейлік тапсырма арқылы дамыта оқыту;
— бағдарлама талабына сәйкес келмейтін үрдіспен оқыту (күрделенген,
қосымша тапсырмалар мен тақырыптар, бағдарламадан тыс материалдар).
Себебі орта дәрежедегі тапсырмалар мен стандартты білім нормативі, құрбы-
құрдастарының іс-қимылы, қабілет деңгейі жоғары баланы қызықтырмайды, әрі
жалықтырып жібереді. Сондықтан да әр оқушыға өз қабілетіне карай тапсырманы
күрделендіріп беру қажет. Ұстаздар мынаны есте сақтауы тиіс: үнемі бір
сарынды сабақ сызбасын сақтау оқушы белсенділігін жойып, ойлау қабілетін
төмендетеді; әр сабақта баланы таңқалдыра білу керек.
Ұстаз оқушы үшін барлық туындайтын сұраққа қандай да болмасын жауап тауып
беруі қажет. Оқушы тарапынан берілген сұрақты жауапсыз қалдыруға болмайды.
Мұғалім әр уақытта қандай да болмасын проблемалық жағдайларға дайын болуы
қажет.
Баланың ақыл-ойы биіктеген сайын шығармашылық кабілеті де жоғарылай түспек.
(Американ психологі М. Корне).
Дамып түрған баланың ойлау қабілетін, қызығуын жойып, жоғалтып алмау үшін
бір сарынды сабақ өтілмеуі тиіс. Баланың бойынан ашылмай жатқан көптеген
ғажап кайталанбас жаңалықтарды табу және де соған баланы өзінің нендей
нәрсеге қабілеті жоғары екеніне көзін жеткізу ұстаз міндеті.
Демек, біз ұстаздар сыры ашылмай бұйығы жатқан мол мүмкіндікдер кезінде аша
білуіміз, дұрыс жолға бағыттай білуіміз керек. Қорыта айтқанда, бұл жұмыс
бәрімізден де аса үлкен жауапкершілікті, сезімталдықты талап етері сөзсіз.
Қазіргі заманғы сабақ.Әбілқасымова.А.Е. Алматы-2004жыл 138-149 бет
ҚАЗІРГІ МЕКТЕПТЕГІ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ САБАҚ.
Шығармашылық мүмкіндік-заман белгісі
Білім жүйесінде мектеп негізгі топ болып табылады, онда шығармашылық ой-
өрісі және жалпы адамгершілігі бар адамдар тәрбиеленуге тиісті.
XIX ғасырда француз психологы Рибо былай жазған: "Егер де ойлау
шығармашылығына оқытуға болатын болса, онда етікшілерге қарағанда
өнертапқыштар көп болар еді". Мұндай көзқарасты жақтаушылар шығармашылық
қызметтің табиғи алгоритмделмегенін де жақтайды. Бұл ұстанымның
қарсыластары да бар. Олардың ойынша шығармашылыққа, оның ішінде
өнертапқыштыққа үйренуге болады.
Шығармашылық жөніндегі мәселені жандандырудағы белгілі жаңылыс мектепте
оның практикалық мүмкіндіктегі шешімі шығармашылықты әр түрлі белгілермен
араластырып, оның біркелкі негізін ұстамай жиі қарастыратындығынан шығады.
Не оны нәтижесі бойынша (жаңа сапалыны жасауға), не шығармашыл адамдардың
мінезіне қарай (жинақылық, қиындықты жеңе білу және т.б.), не оқытудың
тәсілдері бойынша, тәсілдердің әр түрі неге үйрететінін талдамай, не бұл
қызметтің эмоционалдық бояуы бойынша, не оның процестік сипаттамасы бойынша
көрсетеді.
Егер нәтиже бойынша шығармашылықтың кеңінен танымал анықтамасын алсақ, онда
мектепке дейінгі балаларды айтпағанда, оқушылардағы шығармашылықтың түп
нүсқасының бір де бір актісін мойындауга болмайды. Тіпті жоғарғы оқу
орындарында да студенттерді негізгі шығармашылық қызметке тек кейінгі
жылдарда ғана, онда да олардың ең таңдаулысын ғана кірістіре бастады.
Мұндай әдісте бір-біріне байланыссыз. бір ғана нәтижеге келгендердің
шығармашылық табыстарын мойындауға болмайды.
Шығармашыл адамдардың мінез-құлықтарындағы белгілерді де есепке алу
нәтижесіз, Жинақылық, ұқыпсыздық, қажырлылық соларда ғана кездеспейді.
Мұның бәрі ескеруге жатады, бірақ нағыз шығармашылық процеске үйретпейді.
Адамды өнертапқыштыққа үйретудің бір ғана жолы бар — шығармашылық процеске,
яғни шығармашылық қызметінің мәнін құратын сол құрылымдарға оны үйрету.
Қалғандары көмекші қызметін орындайды. Шығармашылық процедуралар:
1. Бұрын меңгерілген білімін жөне білігін жаңа жағдайға дербес көшіру.
2. Таныс жағдайдағы проблеманы көре білу.
3. Объектінің жаңа қызметін кере білу.
4. Объектінің құрылымын анықтау.
5. Шешімнің немесе оның әдістерінің баламасын көре білу.
6. Бұрын меңгерілген қызмет тәсілдерін пайда болған проблемаға үйлесімді
қолдану.
Мектептің және жоғары оқу орындарының шетелдік және отандық педагогикасында
шығармашылық қызметтегі енгізетін кәп тәсілдер мен түрлер жинақталған.
Мектепте талқылаудың әр түрлі үлгісі қолданылады — топтық, дөңгелек үстел,
семинардағы пікір-сайысы. Шығармашылықтың осы түрлерімен қатар, жоспар
құруға ұсыныс және қызықты адамнан сұхбат алу болып табылады. Шамаға шақ
жоспарлауды кірістіру орынды (мысалы, көрмелер, коллекциялар, газеттен өз
бетінше іріктеп алынғанды талдау және т.б.)
Шығармашылықтың түрі болып, әсіресе, жоғары сыныптарда ойын болып табылады.
Бұл ойын әр түрлі бағыттағы "саясаткерлердікі", ғылымның әр түрлі ілімін
жақтаушылардікі немесе қалалық проблемалар туралы әр түрлі пікірлер
жөнінде.
Қазіргі заманда шығармашылық тәрбиенің шешуші басты шарты интеллектінің
дамуы болып табылады.
Тұлғаның іскерлік сипаттамаларына интеллект саласында мазмұндай білетін,
ақпарат бере, құбылыстың құндылығы мен қорытындыларды анықтау, проблемаға
бейімделе білу және ұмтылу, оның күйі, елеулі .емес және орташаны анықтау
қабілеті, жинақтау, элементтен құрылым жасау, елеуліні іздеуге бағдар
жасау, айыра білу, талдау және басқалар жатады.
Шығармашылық қабілеттердің дамуы қаланатын, дамыған интеллект,
интеллектілік біліктілікті меңгеру негіз болып табылатынын үғыну қажет.
Шығармашылықты тәрбиелеу тұлғаның интеллектуалдық аспектісін ғана емес,
оның психологиялық, мінез-құлық ерекшеліктерін де көздейді. Оған
жігерлілік, жаңа жағдайларға бейімделуге икемділік,қажырлылық пен
табандылық, тәуелсіздік пен адамгершілік сезімі,ынтымақтастыққа, қажырлы
еңбекке қабілеті, бұлыңғыр, белгісіз жағдайдағы сенімділік, ақиқатты
іздеудегі және қарым-қатынастағы адалдық жатады, Әр аудиторияда әр оқушыға
байланысты мұғалім өзінің мақсатқа жету жолдарын іздейді. Ол оның үстіне
басты шартты — аталған қасиеттерді көрсетуге тырысады.
Өз бетімен білім алу тұлғаның шығармашылық сапасын дамытудың негізі болып
табылады. Мектеп жылдарында оқушылардың кемшілігінде негізгі біліктілікті
тәрбиелеуге болады, шығармашылық сапасын құратын, жоғарғы мектепте — оны
едәуір дамытып, бірақ шығармашылық тұлғаның нақты қалыптасуы бүкіл өмір
бойына өз бетімен білім алу процесінде өтеді.
Оқушыларды жоспарлы жұмыс істеуге және өз жұмысының нәтижесін өзі
тексеруге, оларды тапсырманы орындаудың тәртібі мен әдістерін анықтай
білуге, сабақта, бір күнгі, апта ішіндегі, ай ішіндегі өз жұмысын жоспарлай
білуге ұсынылған критерийлер негізінде өз жұмысының нәтижесін талдау мен
бағалауға, сондай-ақ мұндай критерийлерді өздері жасауға үйретуді
көздейді..
Шығармашылық бастаманы дамыту аудиторияда белгілі бір адамгершілік және
эмоционалдық ахуалды қалыптастырмай мүмкін емес. Шешуші рөлді мұғалімнің
ұстанымы, оның шығармашылық ынтасы, мейірбандық, еркін ойлау мүмкіндігін
жасауы және өзін-өзі көрсетуі ойнайды.
Бұл мақсатқа жетудің көп тәсілдері бар:
— бастапқыда түсінуге оңай шығармашылық тапсырмалар беру керек;
— жақсы белгілі нәрсені жаңаша жеткізуді сұрау;
— оқушылардың іс-әрекетіне қызығушылық таныту;
— көптеген жауаптардың нұсқасын мадақтау және көрсету;
— оқылғанның және жасалғанның тұлғаның мен ашу;
— алдын ала таң қалу мен күту сезімін мадақтау, сабақта күту сезімін
қолдау;
— білетінді білместей етіп істеу (басқа біреудің көзқарасымен);
— шектеулі берілгенге болжау жасау;
— арақатысты еместі көрінуі бойынша арақатыстыға белгілеу;
— қателік жібергеннен кейін, кінәлеу сезімін көрсетпеу керек;
тілді жиі қате болса да, жауаптың маңызын көтеру, оның тиімді бөлігін
табу және басқа.
Шығармашылық мүмкіндікті қалыптастырудың маңызды міндеті дарынды
балалармен, оларды табумен жөне мадақтаумен, олардың өзін-өзі жоғары
дәрежеде дамытуға жағдай жасаумен байланысты больш отыр,.
Дарынды балалар — бұлар қандай да бір салада: математикаға, физикаға, ән-
күйге, гуманитарлық пәндерге және т.б. жоғары қабілеттіліктерін көрсетеді.
Олардан айырылуға болмайды жөне оларда қиялды, елестетуді дамытуға жағымды
жағдайлар жасау керек, жалғыздыққа деген қажеттілікке қанағаттандыру үшін,
тапжылмай жұмыс істеу мүмкіндіктерін, бір жақты ынтаны бір мезгілде
қанағаттандыру керек, салалардағы жұмысты жеңілдету керек, мүнда
жетістіктер көп емес, бірақ оларға қызығушылық жоқ, басқаға бейімділік ашық
көрсетілген.
Сонымен, шығармашылыққа мыналарды да үйретуге болады:
1)Шығармашылық қызметінің, оның ерекше мазмұнын құратын, бағдарламаға және
оқулыққа, біліммен және қызметінің тәсілдерімен лайықты кірістірілетін,
репродуктивті меңгерілетін іс жургізу жағын айыру қажет: Бұл жете түсіну —
шығармашылық мүмкіндікті мақсатты бағытталып дамыған басты алдыңғы себеп;
2) одан басқа шығармашылық мүмкіндікті қалыптастыру тәсілдері, оның шарты.
тұлғаның ерекшелік белгісі және проблемалык тапсырмалардағы шығармашылық
қызметтің белгілеу түрлерін айыру керек. Бұл категорияларды араластыруға
болмайды, өйткені бұл жұмысқа зиян келтіреді: проблемальгқ тапсырмалардъщ
жүйесін және оның көрсеткіштерін ескермейді, процестің стихияльшығын
қолдайды;
3) адамгершілік-психологиялық ахуалға, оқыту тәсілдерінің өр түрлілігіие,
тапқырлық көрсету түрлерінё ерекше назар аудару керек;
4) дарындыларды табу жөне мадақтау — мектептің табанды міндеті;
5) шығармашылыққа үйрету керек және біздің қоғамымыз үшін оны бірінші
кезекті міндеттердің бірі ретінде алдымызға қою қажет.
Шығармашылық сабақты әзірлеу
Егер сабақта және тәрбиелік жұмыстарда шығармашылық тапсырмалар басым
болса, ондай жағдайда тұлғаның шығармашылық сапасын дамыту мүмкін.
Педагоггың шығармашылығына балалардың шығармашылық деңгейі де байланысты
болады.
Білім беру жемісін құруда, оқушыларды қисынды әрекетке бастайтын,
шығармашылық сабақтың жетістігі "стартты" тапсырмамен анықталады.
Оқушылардың өздері орындаушының шығармашылық деңгейі, тек айтылған
тапсырманың мазмұньша теуедді екенін төжірибе көрсетеді. Егер тапсырма
нашар берілсе немесе оның өзінің тәжірибесінің, немесе негізгі ғылымның
нақты проблематикасынан түсініксіз алыс болса, онда сапалы нәтижеге жетуге
мүмкіндік аз.
Әзірлеп жатқан тапсырмаларға қойылатын талаптар:
- тапсырмалар оқу багдарламасьщца көрсетілгеқдей нақты ба-залық сүрақтарға
оқудың тақырыбына немесе объектісіне қатысты болуға тиіс;
— тапсырмалардың аддымен белгілі шешімі болмауы керек;
— тапсырманың түжырымдамасы оқушылар үшін де, мұғалім үшін де сондай
қызықты немесе тосын болуы керек.
Ашық тапсырмаларды әзірлеуде мүгалімге оқушылар алуға тиіс нәтиже туралы
өзінің түсінігінен алшақ болу қиын болады. Оқушылардың өзіндік жауаптарын
сезіну ашық тапсырма сапасының маңызды субъективті белгісі. Мысалы, "ғарыш
дегеніміз не екенін қысқаша жаз" тапсырмасын жеті жасар бала қысқаша былай
.орындады: "Ғарыш - бұл шексіздік". Оны орындау кезінде баланың ойланған
шығармашылық деңгейі тәрізді тапсырманың қиындығы маңызды емес,
Шығармашылық сабақтың базалық негізін анықтауда әр жағдайда сабақтың
үйлесімді үлгісі таңдап алынады. Шығармашылық сабақтың мақсаты оқушьшардың
езіндік білщцілік нәтижесін қүру болып табылады.
Шығармапіылық сабақтар, әсіресе, бастауыш жөне орта буын сыньштарында,
қағида ретіңде аралас, яғни оқушьшардың қызметінің 3—4 бір-бірін
ауыстыратын түрін қосады. Жоғары сыныптарда са-бақтың әрекеттік доминантасы
оны жүзеге асырудың әр түрінде біреу ғана болуы мүмкін. Теменде
шығармашылық сабақ түрлері аттарының тізімі керсе-тілген. Олардың негізінде
аралас сабақтар да қүрьшуы мүмкін. Бұдаи басқа, айтылған шығармашыдық
сабақтың әрқайсысы оны құрудың шексіз жиынтық нұсқаларын өзіне қамтиды (А.
В. Хугорской).
Когнитивті үлгідегі сабақтар:
— тәжірибе сабақ;
— бақылау сабақ;
— объектіні зерттеу сабағы;
— ізденіс сабағы;
- зертханалық - практикалық сабақ;
- проблема қою және оны шешу сабагы;
- үсініктерді қүрастыру сабағы (ережені, заңдылықтарды, гепотезаны);
- концерт сабақ, әлем суреттемесін немесе оның бөлігін жасау; бірінші
басылымдармен жұмыс сабағы;
- интегративті сабақ;
- метапәндік сабақ;
— пәнаралық сабақ;
— философиялық талдап қорыту сабағы; Креативті үлгідегі сабақтар:.
— міндеттерді құру және шешу сабағы;
- диалог сабақ (талқылау, пікір-талас, эвристикалық әңгіме);
— қайшылықты сабақ;
— қиял сабақ;
— өнертапқыштық сабақ;
- техникалық (ғьшыми, қолданбалы, көркем, әлеуметтік, мәдени,
педагогикалық) шығармашылық сабақ;
— модельдеу сабагы;
- рәмізді — шығармашылық сабақ;
- тарихгы "өзгеріу" сабағы (тарихи оқиғаларды өз бетінше шешу);
— эвристикалық жағдай сабағы;
- жаңалық ашу сабағы;
— шығармалар;
— іскерлік ойын;
— рөлдік ойын;
- саяхат сабақ (нақты, виртуальды);
- керісінше сабақ (оқупгы мүғалім ретінде);
— болашақ мектептегі сабақ;
— болжамдық сабақ;
- шығарматылық жүмыстарды қорғау сабағы;
— олимпиада сабақ;
- шығармашылық талдап қорыту сабағы; Үйывдастыру қызметтік үлгідегі
сабақтар:
— мақсатты есептеу сабағы;
— нормативті-шығармашылық сабақ;
— жеке білімдік бағдарламаны әзірлеу сабағы;
— жеке білімдік бағдарламаны қорғау сабағы;
— топтық жүмыс сабағы;
- кеңес сабақ ( бір-біріне кеңес беру);
— жоба сабақ;
- езіне-өзі баға беру сабағы (бір-біріне баға беру);
— рефлексия сабақ;
Коммуникативтік үлгідегі сабақтар:
- бинарлы сабақ (екі мүғалім еткізеді);
- рецензиялау сабағы;
— өзара бақылау сабағы;
— вернисаж сабақ;
— көрме сабақ;
— аукцион сабақ;
— конференция сабақ;
— жарыс сабақ;
- КВН сабақ;
— "қүбылыспен сот жүргізу" сабаш;
— спектаклъ сабақ;
— "дөңгелек үстел" сабагы;
- панорама сабақ;
— шьгғармашылық есеп.
.Айтылган сабақгың үліілері оқыіудың түтас технологаясьщ қүра-тын
тапсырмалар жүйелерш жасауға мүмкіндік береді.
Бұл технологияиың негізінде мүғалім нақтылы сабақтарды өт-кізеді жоне
әзірлейді.
Оқушыньщ шығармапіылық қызметіне бағытталған сабақтың қүру ерекшеліктерін
және кезеңін қарастырамыз.
1. Шығармашылық сабақтың жоспары — бүл мұғалімнің езінің білім
бащарламасын жүзеге асыру құралы. Сондықтан сабақты жос-парлау бір
тақырыпта (тарауда) тапсырмалар серияларын жоспар-лаудан басталады. Мүғалім
бір-бірімен байланысқан бірнеше са-бақтарды ойластырады, оларды мақсаты,
тақырыбы бойынша шалалап бөлінуін, қызметтің басым болған түрлерін ойдағы
нетижелері бойынша жүзеге асырады. Пән бойынша оқудың жалпы бағдарла-
масында көрсетілгендей оқушылардың басты білімділік нәтижелері қалыптасады
жөне оқылып жатқан тарауда жетістікке жетуі үшін жүзеге асады.
2. Мұғалімнің санасындағы оқушылардың шығармашылық шамасын өзектендіру.
Сабақ өткізілетін сол сыныптың оқушыарының ереішіеліктері үмытылмайды.
Өткен сабақтың едәуір сәтті элементтері еске туседі. Оқушылардың жағдайына
ене отырьш, мүғалім сезіммен жөне оймен тақырыпқа башіанысты олардың іс-
әрекетгерін сезеді және болатын сабақ процесіне, қажет кезінде жоспарланған
мазмүнның жөне оқытудың құралдарын түзетеді.
3. Мұғалім тақырыптың проблематикасына өзіндік қарым — қатынас
қалыптастырады. Бүл мақсатына оқулықпен, әдістемелік қүралмен, кітаппен
және сабақтың тақырыбы бойынша басқа мате-риаддармен танысу өтеді.
Мұғалімнің өзіне қызықты (онда бұл про-блемалар оқушыларға да қызықты
болады) проблемалар іздестіріледі. Оқып білетін проблемаларға мамандардың
(ғалымдардың) қарама-қарсы көзқарасын немесе алуан түрлілігін белгілеу және
табу қажет. Проблеманы әр түрлі түсіну туралы мүғалімнің алдын-ала білімі,
сабақта баланың пайымындагы олардың авторларының жеке ықпа-лын керуге,
оқушылар ойларының өзіндік бағыттарын ескермей кетпеуге кемектеседі.
4. Сабақтың мөнін анықтау, оқылатын курс бойынша басты мақсатты осының
мөнімен арақатыстығын белгілеу. Сабақтың мәні мен оқылып жатқан тақырып, әр
оқушының санасында өр түрлі болуы мүмкін екенін есепке алу маңызды.
Оқушылардың жеке білімділік бағдарламасының бағыттары, игеру саласывдаш
олардың ынтасы жөнінде түсінік болу пайдалы.
5. Сабақтың идеясы әзірленеді, сабақтың таңдап алынған үлгілерімен,
сонымен бірге үйғарылған шығармашылық нөтижесі-мен қамтамасыз етіледі. Оны
орындауының дәл нүсқасы нүсқауы болмайтын, бір немесе бірнеше ашық
тапсырмалар үйымдастырьіла-ды және әр оқушыға өзінің даралығын жузеге
асыруға мүмкіңдік береді.
6. Өз білімінің мазмұны оқушының "дүниеге келуін" қамтама-сыз ететін
материал мен қүралдар, іс-әрекет әдісі мен түрлері таң-дап алынды. Ортаның
оқушыларга ұсынатын түрі болуы мүмкін, олар соған әрекет етеді.
7. Оқушылардың мүмкін шығармашылық нөтижелерінің білім стандарттарына
сөйкес келуі. Оқушылардың жоспарлайтын шығар-машылық туындысына күні бұрын
мәдени-тарихи үқсастықтар таң-дап алынды. Мысалы, сабаққа оқушылардың
сандарды қосудың өзіндік кестесін құруда мүғалім бүрынғы және қазіргі
ғалымдардың қүрған үқсас кестесін дайындайды.
8. Оқытудың әр түрлі субъектісіне қатысты сабақтың әр түрлі дәрежедегі
мақсатын нақтыландыру жөне жазбаша қалыптастыру. Оқушыға қатысты мақсаттың
үш деңгейіне мысал келтірейік: "өзіңцік математикалық зандылық негізінде
сандық қатар қүру" (пәндік байланыс); "Завдылық" түсінігін қалыптастыру"
(метанэндік бай-ланыс); "Өзінің мақсатын, жұмыс тәсілін, пайда болған
қиындық-ты қалъштастыруға үйрену, графикалық рефлексияның төсілін мең-геру"
(өдістемелік мақсаггар).
9. Сабақ құрылымының бір немесе бірнеше нұсқауларын әзірлеу. Сабақтың
талаптарының бірі — "сабақтың тынысы", ягаи білівдік доминантты сақтау
кезіндегі оқушылардың іс-әрекетінің қарама-қарсы түрінің алмасуы. Бастауыш
мектеп оқушыларының сабағын-да мүвдай алмасу 10—15 минут сайын болады.
Мысалы, сабақтың басында 10 минут проблеманы қарастыру болады (ұжымдық
"дауысты" жүмыс); одан тапсырма беріледі жөне 15 минут ішінде әр оқушы
аталған проблеманы Ідешеді (даралық, "ақырын" жұмыс); әрі қарай оқушылар 10
минут ішінде өздерінің нәтижелерін бір-бірінің ал-дында немесе топ алдында
айтады (жеке-тошық "дауысты" іс-әре-кет); аяқтаушы 5 минутга жазба
рефлексия өтеді - әр оқушы дәптеріне жазады, ол не түсінді және нені
үйренеді (даралық "ақырын" іс-әрекет).
10. Сабақтың (жоспардың) конспеісгісін жазу. Оның үлгіліқұры-
лымы:
— сабақтың тақырыбы, өткізу күні;
— сабақтың түрі;
— сабақтың мақсаты;
— сабаққа материал жөне жабдықтау;
- білімдік фундаментальдық объекті, оның бағытына қарай оқушылардың
қызметі жоспарланады;
- сабақтың басты проблемасы;
- шамамен минут бойынша уақытқа бөлінген оқушылар қызметінің кезевдері мен
түрлері;
- сабақтың әр кезеңінде оқушыларға тапсырмаларды тұжырым-дау. Шығармашылық
сабақтарға оны орындауының өр түрлі нұсқа-лары енген жағдайында тапсырмалар
беріледі, мысалы: "Өз әлеміндін, суретін сал";
- оқушылардың тапсырмаларды орындауының берілген нәти-желері (нәтиженің 2-
3 мүмкін нәтижесін керсетуіңіз керек);
— қаралатын мөселе бойынша мәдени-тарихи үқсастықтар;
— суреттер, тапсырмалар (шешуімен), кестелер, схемалар, мек-теп тақтасының
түрі;
- оқушылардың іс-әрекетгершің рефлексиясы бойынша тапсырма;
- сабақ нәтижесінің бағасы жөне бақылау түрі;
— үйге тапсырма (таңдауы бойынша әр түрлі нүсқалар немесе жеке);
— оқушыларға үсынылған материаддар (оқулық, оқу қүралы, Интернет
жүйесіндегі мекен-жайлар жөне т.б.);
— мүғалімнің сабаққа дайындалуында қолданылған едебиеттің және басқа
материалдардың тізімі;
- өткен сабақтың талдау түрі, оған қатысқан оқушылар және әріптестермен
оны қарастыру қорытындысы.
Сонымен шығармашылық сабақты жоспарлауға мыналар жатады:
1. Бір тақырыпты талдау жөніндегі тапсырмалардың үлгілерін жоспарлау.
2. Мүғалімыің санасында оқушылардың шығармашылық мүмкіндігін өзектендіру.
3. Сабақтың проблематикасына мұғалімнің жеке қарым-қатынасын тәрбиелеу.
4. Сабақтың мағынасын анықтау.
5. Сабақтың идеясын езірлеу.
6. Оқушылардың өнімді іс-әрекетінің материалын, қүралдарын, әдістерін жене
түрлерін жинау.
7. Оқушылардьщ мүмкін нәтижелерінің білім беру стандарттарымен сәйкестігі.
8. Сабақтың мақсатын белгілеу.
9. Сабақтың құрылымын өзірлеу.
10. Сабақтың конспектісін (жоспарын) жазу.
Білім сапасын арттырудағы мұғалім шығармашылығының ролі.
Білім беру саласы - қоғамдағы білім беру үрдісінің жағдайын, нәтижесін,
сондай-ақ жеке тұлғаның көсштілігінің қалыптасуын және даму болашағының
қажеттілігін анықтайтын әлеуметтік категория. Білім беру сапасы білім беру
мекемелеріндегі жастарды оқыту мен тәрбиелеу қызметтерінің әртүрлі
көрсеткіштердің жиынтығын, яғни білім беру мазмұнын, оқыту формасы мен
әдістерін, материалдық-техникалық базалары, т.б. бойынша аныкталады.
Білім сапасы мұғалімдер қызметінің сапасына тікелей байланысты. Мұғалім
жайлы Ахмет Байтұрсынов былай деген: "Мұғалім қандай болса, мектеп те
сондай болмақшы, яғни. мұғалім білімді болса, ол мектептен балалар көбірек
білім алып шықпақшы. Солай болған соң, ең әуелі мектепке керегі — білімді,
педагогикадан, методикадан хабардар, жақсы оқыта білетін мұғалім". Демек,
білім сапасын көтерудің негізгі тетігі — ұстаз, сондай-ақ оның теориялық
білімі мен кәсіби шеберлігі, шығармашьшық қызметі.
Жаңа ғасырдағы мектеп алдында тұрған міндет егеменді еліміздің жас ұрпағын
жан-жақты дамыта отырып тәрбиелеу болып табылады. "Елімізді 2030 жылы
барысқа айналдыратын күш — мектеп партасында отырған оқушылар мен 15-20 жас
аралығындағы жастар" деп Елбасымыз бекер айтқан жоқ. Өйткені, Қазақстанның
бүгіні мен ертеңі жас ұрпақтың еншісінде. Ал жас ұрпақты жан-жақты, терең
білімді, интеллектуалдық деңгейі жоғары етіп қалыптастырудың бірден-бір
жолы — оқушыға білімді терең игертудің тиімді әдіс-тәсілдерін іздестіру,
шығармашылыққа жетелеу. Бұл ретте мұғалімнің терең білікгілігі қажет.
Біліктілік — бұл білімді меңгерудегі, тәжірибедегі бейімділікті, құндылықты
бейнелейтін жалпы қабілеттілік.
Біліктілік білім негізінде қалыптасады, ол: а) жауапкершілікті сезіну;
белгілі бір мәселені шешуге қатысу; білім беру технологияларын түсіну,
меңгеру, қолдануға кабілеттілік таныту; еңбекке дұрыс қарым-қатынас; өз
кәсібінде үнемі ізденіс таныту; ә) ақпараттық кажеттілікті сезіну; б)
көздеген мақсатқа жетудегі әдіс-тәсілдердің бір-бірімен сай келуі.
Біліктілік негізі:
1. Оқып үйрету:
— белгілі бір тәжірибені пайдалана білу;
— өз білімін өзара байланыстыра ұйымдастыру;
— өзінің жеке оқыту бағдарламаларын құра білу;
— өзін дамытумен дербес айналысу.
2. Іздеу:
— әртүрлі базалық мәліметтерді іздестіру;
— ақпараттармен жұмыс істей білу;
— құжаттармен жұмыс істеп, оларды топтай білу;
3. Бейімделу:
— технологиялар мен ақпараттарды қолдана білуге бейімделу;
— өзгеріске икемділік таныту;
— қиындыққа төзімді болу және оны жеңе білу;
— жаңа шешімдер таба білу.
4. Ынтымақтастықта болу:
— еңбекте ынтымақтастықта болу;
— келіспеушілік пен әртүрлі пікірталаста көрегенділік таныту;
— келісе білу;
— шарт жасаса білу және оны орындау;
— тілектестік және ынтьмақтастық таныту.
5. Жұмысқа ниеттілік:
— жобаға кірісу;
— жауапкершілікті сезіну;
— өз жұмысын ұйымдастыра білу;
— өткенді жаңамен байланыстыруды ұйымдастыру;
— қоғам дамуына сын көзбен қарай білу;
Білім сапасын арттыруда жеке тұлға қызметін талапқа сай деңгейде
ұйымдастырудың мәні зор. Ол қызметтің бағыттары мынадай болып келеді:
Ұйымдастырушылық қызмет:
— педагогтің қызметін ұйымдастыру;
— мұғалімнің оқушы кызметін ұйымдастыруы;
— оқушы қызметіне жағдай жасау;
— мұғалім мен оқушының өзара байланыстың қызметі;
— оқушының өз қызметін ұйымдастыруы.
Жобалаушылық қызмет:
- педагогикалық үрдіске қатысушылардың мүмкін болатын нәтижелерін жобалай
білу
— педагогикалық өзара әрекеті үлгілеу;
— педагогикалық технологияны жүзеге асыру үрдісінде мұғалім мен оқушының
даму деңгейін болжау.
Коммуникативтік қызмет:
— педагогикалық үрдіске қатысушылардың (мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар)
арасындағы коммуникативтік қызмет;
— мұғалім мен оқушылар арасындағы ақпараттық алмасу;
— педагог пен тәрбиеленушілер арасында өзара түсініктік жағдайының жасалуы.
Ю.Бабанский мұғалімнің сабақ үстіндегі шығармашылығын 4 деңгейге беледі:
1) мұғалімнің сыныппен өзара әрекеті, нәтижеге жетуге ұмтылуы;
2) мүғалімнің сабақтағы қызметі, яғни жоспардан бастап оқытудың
мазмұны, соған сәйкес әдіс-тәсілдердің таңдалуы;
3) оқушы шығармашылығын қалыптастыру, оны дамыту мүмкіндігін жасау;
4) оқушылармен өзара қарым-қатынаста толық дербестік таныту;
оқыту мен тәрбиелеуде нақты шығармашылықпен жұмыс жүргізу,
оқушыларды өздігінен оқуға жұмылдыру.
Мұғалімнің шығармашылығы мынадан байқалады: алынған көрсеткіштерге талдау
жасау; кезіккен проблемаларды, жағдаяттарды сезіну; нәтижеге жету жолында
педагогикалық өзара әрекет жүйесін күру; өз қызметінде бағдарланған
міндеттерді шешуді тұрақты түрде кері байланыс арқылы жүзеге асыру.
Ал, мұның бәрі мұғалімнің кәсіптілігіне байланысты болмақ. Ол, біріншіден,
өз еңбегінің нәтижесін өлшеу біліктілігі мен қызметінде сапалы көрсеткішке
жетуі. Екіншіден, практикалық қызметте педагогтың сапалық көрсеткішін
зерттеу білікгілігі. Бұл шебер педагогтің, шығармашыл педагогтің өз
қызметіне, оның нәтижесіне талдау жасай білу білікгілігін көрсетеді. Әр
педагог өз жұмысьша талдау жасауда: Неге жеттім? Неге ұмтыламын? Не кедергі
жасайды? Деген сұрақтарды басшылыққа алуы тиіс.
Педагогтің өз еңбегіне, сапа көрсеткішіне, зерттеу және талдау жасау
біліктілігіне қарай шығармашылық мынадай деңгейлерге бөлінеді:
1. Ақпараттық-өндірушілік: педагог басқаның тәжірибесін ескере отырып,
нәтижеге жету жолындағы педагогикалық міндеттерді шешеді, нақты
жағдаяттарды шешудің тиімділігін талдай біледі. Бұл педагогикалық
шығармашылықтың төменгі деңгейі болып табылады.
2. Бейімділік-болжаущылық: педагог өзіне белгілі ақпараттан оқушылардың
потенциалдық мүмкіндіктері мен өзіндік жеке қасиеттерін ескере отырып,
өзара әрекет әдістерін, құралдары мен тәсілдерін іріктеп, өзгертіп,
пайдалана біледі. Бұл деңгейде пәнаралық байланыс, саралап оқыту, білім,
білік, дағдыларды меңгерту жұмыстары жүреді. Бірақ әлі де болса оқушының
жеке басын дамытуды тиімді болжау жағдайы жетіспейді. Бұл педагогикалық
шығармашылықтың екінші деңгейі.
4. Ұтымдылық: педагогтің құрастырушылық-болжаушылық қабілеті байқалады,
яғни жаңашылдық, педагогикалық үрдісті мақсатты ұйымдастыру, педагогикалық
міндеттерді шешудіңің қалыптан тыс түрлерін қолдану, т.б. Бұл педагогикалық
шығармашылықтың бірінші денгейі.
5. Зерттеушілік: педагог өз ізденісінің тұжырымдамалық негізін анықтай
біледі, оларды еркін қисындайды. Оның нәтижесін зерттеу негізінде өз
жүйесін жасайды. Бүл деңгейде педагог шығармашьшықтың жоғарғы санатына
едәуір жақын. Ондай педагог өзінің төжірибесін жинақтай біледі. Егер оны
әріптестері мойындаса, оның идеясы басқа мұғалімдердің жұмысында да тиімді
нәтиже беруі мүмкін. Бұл педагогикалық, шығармашылықтың жоғары деңгейі.
5. Креативтік-болжаушылық: педагог жоғары міндеттер қабылдауға және оларды
шешудің әдістерін негіздеуге қабілетті.Мұндай қызмет нәтижесінде шығармашыл
тұлга қалыптасады. Бұл деңгейде педагог қызметінде өзара әрекет жасау әдісі
орын алады. Принцип бойынша бұл әдістерді оның оқушылары да меңгереді. Олар
өз мүмкіндіктері бойынша өзімен-өзі іштей жарысқа түсу үрдісінде нәтижеге
жетуге талпынады.
Алғашқы екі деңгейде шығармашылықпен жұмыс істейтін мұғалім ізденеді, яғни
ол өзіне: Мен не істей аламын? Қолымнан не келеді? деген сұрақтар қойса, 3
деңгейде Жұмысты қалай жақсартуға болады? Қандай әдіс-тәсілдер, құралдар
жоғары нәтижеге жеткізеді? деген сұрақтарды басшылыққа алады, ал 4-5
деңгейлерде шығармашыл педагог: Мен кімді қалыптастырамын? Менің
қызметімнің нәтижесі неде? деген сұрақтарды басшылыққа алады.
Мұғалімнің, сабағына қатысу және талдау жасау, бағыт-бағдар беру мектеп
басшысы қызметінің негізгі және маңызды кезеңі болуы тиіс. Оған уақытты
аямау керек, өйткені сол арқылы мұғалім еңбегінің сапасы мен нәтижесі
анықталады. В.Сухомлинский "Разговор с молодым директором школы" атты
еңбегінде: "Сабаққа жиі қатысып, талдау жасайтын директор мектепте не болып
жатқанынан хабардар болады, ал тек жиналыс өткізіп, басқа да ұйымдастыру
жұмыстарымен ғана айналысатын, оқушының мен мұғалімнің еңбегімен тікелей
таныспайтын басшының қызметінің мәні болмайды" деген.
Оқыту сапасының негізгі критерийлері оқыту үрдісінің нәтижесі мен
оқушылардың білім, білік, дағдысының сапасы болып табылады. Ал, бұның
барлығы мұғалімнің кесіпкерлігіне тікелей байланысты екендігін шексіз
қайталап айта беруге болады. Өйткені, сапалы білімді, шығармашыл оқушы —
шығармашылықпен жүмыс жасайтын мұғалім еңбегінің жемісі.
Мұғалім барлық адами қызметтерді өзінде жинақтауға ұмтылады. Ол философ,
дирижер, ұйымдастырушы, оқымысты, психолог, артист. Сондықтан онын бойынан
байқалатын қасиеттерге сыйластықпен қарай отырып, оны жетілдіре түсуге
ықлал ету қажет.
Мұғалімнің эмоциялық жағдайы, оның дайындық деңгейі баламен нәтижелі жұмыс
жүргізудегі басты себеп болатындығын басшылар білуге тиіс және мұғалімнің
соған бағытталуына жағдай туғызуы керек. Сондай-ақ олардың тұлғалық
қасиеттерін ала отырып, оқушыларға сапалы білім беруге, олардың
шығармашылығын қалыптастыруға жан-жақты көмек ұйымдастыру — сапалы еңбекке
қол жеткізудің бірден-бір жолы болып қала бермек.
"Жоғары кәсіптік білім беруді реформалау жағдайында педагог кадрларды
даярлау" атты республикалық ғылыми практикалық конференция материалдары.
Семей-2007жыл.
ОҚУШЫЛАРДЫҢ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ БАСТАМАСЫН ДАМЫТУ
Шығармашылық — бүкіл тіршіліктің көзі. Адам баласының сөйлей бастаған
кезінен бастап, бүгінгі күнге дейін жеткен жетістіктері шығармашылықьың
нәтижесі. Ал бүгінгі күрделі жаңартулар тұсында балалардың шығармашылық
бастамасы басты нысана болып отыр. Мұндай күрделі мәселені шешуде бастауыш
мектептің алар орны ерекше.
Баланың шығармашылық бастамасын дамытудың жолдарын, құралдарын анықтау
психология мен педагогика ғылымдарында өте ертеден зерттеліп келеді.
Шығармашылық ұғымы әлемдік мәдениеттің барлық дәуіріндегі ойшылдардың
назарында болған. Ежелден-ақ ұлы ойшылдарымыз Жүсіп Баласағұн, әл Фараби,
Абайды ерекше толғандырып, өз еңбектерінде адамның жеке басын, қабілеттерін
дамытуды үнемі көтеріп отырған. Педагоггар К.Д. Ушинский, Ы.Алтынсарин,
А.С. Макаренконың шығармаларында шығармашылықты дамытудың жолдары
қарастырылса, оқушы шығармашылығына бағыт-бағдар беруді ең алғаш білім
мазмұнына енгізген М.Жұмабаев болатын. Психологгар мен педагог ғалымдар
Л.С. Выгодский, В.В- Давыдов, Л.В. Занков, В.А. Крутецкий, өз
республикамыздағы көрнекгі ғалымдар Т.Т. Тәжібаев, М.М. Мұқанов, Ж.М.
Әбділдин, Қ.Б. Жарықбаев, Т.С. Сабыровтың еңбектері жеке тұлғаны дамыту
мәселесінің теориясы және практикасының алтын қоры деп білеміз.
Шығармашылық жөнінде жазылған еңбектерді талдай келе төмендегідей
қорытындыға келуге болады. Шығармашылық — өте күрделі психологиялық
процесс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтан тек адамға ғана тән.
"Шығармашылық" сөзінің төркіні — "шығару", "ойлап табу" дегенге келеді.
Демек, шығармашылықты жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқылы жетістікке қол
жеткізу деп түсіну керек. Философияшылық сөздікте "шығармашылық —
кайталанатын, тарихи-қоғамдық мәні бар, жоғары сандағы жаңалық ашатын іс-
әрекет" деп түсіндіріледі.
Ұзак жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді деп
қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері кез-келген баланы
шығармашылық, деңгейге көтеруге болатындығын айтуда. Ал бастауыш сынып
оқушысының шығармашылығы — тек өзіне ғана жаңалық болып табылатын,
субъективгі жаңалық.
Бастауыш сынып оқушыларының шығармашылық бастамасын дамыту үшін ең негізгі
басшылықка алынатын нысана — дамыта оқыту жүйесі. Дамыта оқыту — баланы
оқыта отырып жалпы дамыту, оның еркіндігін қалыптастыру, өз бетінше
ізденуте, шешім қабылдауға дағдыландыру, жекелік касиеттерін ескеру,
тұлғалыққа бағыттау. Дамыта оқыту жүйесінде оқытудың барлық кешенді
мақсаттары мен шешімдері бала дамуына бағытталады. Дамыта оқыту жүйесінің
талаптарына сәйкес N181 инновациялық орта мектеп ұжымы балалардың
шығармашылық бастамасын дамыту бағытында 4 кезенде жұмыс жасады. Сөйтіп,
оқытудың мақсатын, міндеттерін, әдіс-тәсілдерін баланың даму заңдылықтарына
сәйкестеңдіріп оқыту, олардың ойлауын дамыту, шығармашылық тұлға
қалыптастыру мақсаты алға қойылды.
I - кезеңде (1995-96 оқу жылы) тақырыпқа сәйкес теориялық білімді жинақтау,
шағын шығармашылық топтар құру, ұжымды жұмылдыру, дамыта оқыту әдістемесін
меңгеру, жұмысты ұйымдастыру көзделді.
II- кезеңде (1996-99 оқу жылы) жинақталған білім практикада жүзеге
асырылды.
III - кезең (1999-2000 оку жылы) — атқарылған жұмыстардың жетістігі мен
кемшіліктерін сұрыптау, кемшіліктерді жою кезеңі. Мұнда шығармашылық
есептер жасау, педагогикалық оқулар өткізу, бақылау түрлерін енгізу, сыртқы
байланыстарды ұйымдастыру жұмыстары жүргізілді.
IV кезеңде (2001-2001 оқу жылы) жүргізілген жұмыстар жүйеленіп, қорытылып,
нәтижесі шығарылды.
Қорытындысында 1998-99 оқу жылы 4 сынып оқушыларының білім сапасы:
I тоқсанда — 35% III тоқсанда — 49%
II тоқсанда — 42% IV тоқсанда — 52% көрсетті
Ал 1999-2000 оқу жылының қорытындысы бойынша білім сапасы:
I тоқсанда — 50% III тоқсанда — 58%
II тоқсанда — 54% IV тоқсанда — 62% көрсеткішке жетті.
Оқушыларды шығармашылыққа баулып, бала бойына шығармашылық қасиетті
қалыптастыруда өз бетімен ізденуге, білім алуға құштарлығын оятуда бастауыш
сьшьптағы "Ана тілі" сабағының берері мол. Өйткені, "Ана тілі" пәні:
1) оқушы тілін дамьту, сөйлеу мәдениетін көтеру;
2) оқушылардың оқу дағдысын қалыптастыру және жетілдіру;
3) оқушылардың ауызша және жазбаша байланыстырып сөйлеуін дамыту;
4) оқушыларды өзіндік ой-пікірін айта білуге баулу мақсаттарын көздейді.
Аталған мақсат пен міңдеттерді шешуде білім жүйесіндегі алты категория
қолданылады.Олар: 1. Білімділік. 2. Түсіну. 3. Қолдану. 4. Талдау 5.
Жинақтау. б. Бағалау
Білімді-Белгілері Оқушы
лігі іс-әрекеті
Білуі Берілген жаңа түсінікті Тыңдайды.
ұғуы, еске ұстауы, білімдіқабылдайды,
еске түсіре білуі. бұрынғы еске
сактайды,
ойлайды
Түсінуі Жаңа материалда берілетін Түсіндіреді,
білімді түсінуі, өзінше айтады,
түсіндіруі немесе болжам көрсетеді,
жасауы жазады
Қолда-нЖаңа білімді тәжірибеде, Бұрынғы
уы яғни нақты жаңа жағдайда білімін
пайдалана алуы пайдалана
отырып, жаңа
жағдайды
шешеді
Тал-дауАлған білімді жіктеуі, ең Ойланады,
ы негізгі түйінін, дәнін салыстырады,
бөліп ала білуі, яғни табады,
бүтінді бөліктерге жіктеу талқылайды,
арасындағы байланысты: ашады,
айқындай білуі ізденеді
Жинақ-тЖеке бөлшектерден, дара Ойлап табады,
ауы ұғымдардан тұтас дүние қарастырады,
жасай алуы құрастырады,
шығарады,
байланыстыра-д
ы
БағалауЖаңа ұғымның, жаңа Бағалайды,
ы (сын,материалдың құндылығын, талқылайды, өз
пайымдакеректігін анықтай, талабын айтады
у) пайымдай білуі
Қорыта келгенде, жоғарыдағыдай оқушылардың шығармашылық бастамасын дамытуға
бағыталған оқытудың дамытушылық жүйесі бойынша жұмыс жүргізу нәтижесінде
төмендегідей нәтижелерге қол жеткізуге болады, яғни оқушылар:
- өз бетімен жұмыс істеуге дағдыланады;
- ойлауы, естуі, есте сақтауы, айтуы, оқу жылдамдығы дамиды
- сөйлеу шеберліктері артады;
- ойын жүйелі, толық жеткізе білуге үйренеді;
- кейіпкер іс-әрекетіне өз пікірін білдіре алады, бағалай алады
- ұпай жинау арқылы өз бағасын есептеп шығарады, өз жұмысына сенімі артады.
Шығармашылық тұрғыдан дамыған тұлға моделі, мынадай 4 компоненттерден тұруы
тиіс.
1.Білімі мен біліктілігі
2. Денсаулығы
3. Танымдық іс-әрекеті
4.Тұлғаның мәдениеті
Білімі мен біліктілігі мынадай белгілерді қамтиды:
1. Білім алуды жалғастыру үшін қажетті базалық білімнің жеткілікті
деңгейіне кол жеткізген.
2. Пәнаралық деңгейдегі білімге еркін үйреніскен.
3. Ауызекі және жазбаша тілді сауатты меңгерген.
4. Мәдениеттің негізгі жетістіктерін білетін.
5. Өзін-өзі қалыптастыруға қабілетті
6. Денсаулығы мен тәрбжесіне саналы қарайды.
7. Сыртқы жаіымсыз ықпалдан қорғана біледі.
8. Төтенше жағдайда әрекет етуге қабілетті танымдық іс-әрекеті:
9. Білімін жалғастыруға интеллектуалды қабілетгі.
10. Танымдылық қызығушылығын жүзеге асыруға ұмтылады.
11. Білімін пайдалана білуге қабілетті тұлғалық мәдениеті:
12. Жалпы адамзаттық құндылықтарға ұқыпты қарайды.
13. Шыншыл, өз көзқарастарын қорғай біледі.
14. Қиыншьшықтарды жеңуге берік. .
15. Өзін-өзі бағалай алады.
Сонымен, шығармашылық тұрғыдан дамыған тұлға деп білімі мен біліктілігі,
денсаулығы, танымдық іс-әрекеті, мәдениеті жоғары деңгейде калыптасқан
оқушыны айтуга болады.
Биология журналы 2005 №3
Оқушы шығармашылығы деген не?
Заман өзгерген сайын окушыға білім мен тәрбие беріп отырған мұғалімге
қойылатын талап та жоғары деңгейге көтерілуде. Әрбір мұғалім өз білім,
біліктілігін жоғарылатып отыруы тиіс. Сабақтарымда жаңа технология
элементтерін пайдаланамын. Осы бағытта өткізген СТО жобасын әріптестеріме
үсынып отырмын.
Бұл жобаның ерекшелігі біздің бұрынғы сабақта пайдаланып жүрген
әдістерімізді бір жүйеге келтіретіндігі және мұғалімнің ізденуімен қатар
окушыға да көптеген талаптар қойылатындығы және шығармашылығын оятуды
көздейді.
Сонымен оқушы шығармашылығы дегеніміз не?
Тәуелсіз мемлекет болғалы еліміздің білім беру саласында толымды
өзгерістері аз емес. Білім беру саласындағы бағдарламалар, оқулықтар мен
оқу құралдарының мазмұндары қайта қаралып әдіс-тәсілдерді іздеу, олардың
өмірге енуі кеңінен жүргізіліп келеді. Әрбір пәнді оқытуда жаңа әдістерді,
амалдарды тауып, сабақты оқушы ұғымына, қолайлы, түсінікті етіп өткізу
бүгінгі күннің басты талабы.
Мұғалімнің басты мақсаты — сабақ барысында оқушыларға терең де тиянақты
білім беру. Жан-жақты түрлендіре өткізілген сабақтың оқушылардың тіл
байлығын дамытуға, ой-өрісін кеңейтуге, логикалық ойлауын жетілдіруге
ықпалы зор.
Оқушылардың шыгармашылық ізденістерін арттыру, бірлесіп жұмыс істеу
дағдысын қалыптастыру, өз ойларын дұрыс жеткізу, саралап талдауға, ізденуге
тәрбиелеу мақсатында биология пәнінен М.М.Жанпейсованың басшыльіғымен
ғылымға енген модулдік оқьггу технологиясы қазіргі танда кеңінен қолданылып
тиімділігін көрсетіліп келеді .
Жаңа тұрпатты мұғалімді қалыптастыру мен дамыту арқылы шығармашыл
тұлға қалыптастыру
ХХІ-ғасырда әлемдік өркениет төрінен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz