ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметгік, экономикалық және мәдени салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа сұраныстарға жауап берердей бейімделген.

Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта қаланатындығы баршаға белгілі.

Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды "инновациялық процесс", немесе педагогикалық жаңалықтарды енгізу деп жүрміз.

Мәселеге тереңдемей тұрып, алдымен "инноватика" ұғымының мәні, латынның сөзінен шыққан, "жаңарту, өзгерту" мағынасын беретіндігіне тоқталған дұрыс. Педагогикада жаңа әдістер, тәсілдер, құралдар, оқулықтар, бағдарламаларды пайдалануды білдіреді. Яғни оқыту мен тәрбиелеуге өзгерістер енгізу, олардың сапасын арттыру болып табылады.

Білім беру саласындағы жаңалықтар:

1. Ұйымдастырудағы

2. Технологиялардағы

3. Оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі деп 3 топқа бөлінеді.

Француз ғалымы Э. Бранск педагогикалық жаңалықтардың 3 мүмкін түрін бөліп қарайды.

1. Жаңалық ретінде бұрын еш жерде, еш уақытта қолданылмаған білімдік идеялар мен әрекеттер алынады. Мүлдем жаңа нәрсе. Практикада ондай жаңалык өте сирек кездеседі.

2. Белгілі бір кезде, белгілі бір ортада көкейтес-тілігімен ерекшеленген, қайта орын алып отырған, жаңа жағдайға бейімделген идеялар. Бұл қазіргі педаго-гикалық жаңалықтардың көп бөлігін құрайды.

3. Практикада бұрын болған, тек мақсатын өзгертіп пайдалану жаңа нәтижелер беретін жаңалықтар.

Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе бастауыш сынып мұғалімдері мектептердегі жаңару процестерін қызу қолдап жаңалықтарды жылдам қабылдап, оларды практикада қолдануда үлкен белсенділік танытуда. Енді педагогикалық технология терминінің мөнін ашайық.

"Педагогикалық технологияға - В. Л. Беспалько - практикада іске асатын нақты педагогикалық жүйе, жоба", - деген анықтама береді. Ал педагогикалық жүйені тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы ұйымдастырылған, мақсатты, бір-бірімен өзара байланыстағы әдіс-тәсілдер деп қарастырады.

-Оқытудың технологиялары - дидактикалық жүйенің құрамдас, процессуалдық бөлігі. (М. Чошанов)

-Педагогикалық технологиялар - оқыту процесін жобалау, ұйымдастыру жөне өткізудің ойластырылған моделі. (В. М. Монахов) - деген анықтамалар бар.

Ал Б. Т. Лихачев педагогикалық технологияны арнайы лайықталған әдістер, амалдар, тәрбие құралдары түріндегі психологиялық-педагогикалық қондырғы деп түсіндіреді. Технологиялық процесс - технологиялық бірліктердің арнайы жүйесі, олар педагогикалық нәтижеге бағытталған.

Педагогикалық технологиялардың философиясы ізгілік, жеке бастың даму теориясына негізделген.

П. К. Селевко педагогикалық технологияларды мәнділігіне, қолданылуына, ұйымдастырылуына қарай төмендегідей топтарға боледі:

1. Қолдану деңгейіне қарай (жалпы педагогикалық, пәндік, жеке әдістемелік, модульдік)

2. Философиялық негізіне қарай (материалистік, идеалистік, диалектикалық, метафизикалъгқ, ізгілікті, ғылыми, прагматикалык т. б. )

3. Психикалық дамудың жетекші факторына қарай (биогендік, социогендік, психогендік)

4. Ғылыми тужырымдамасына қарай (ассоциативті-рефлекторлық, биховиристік, гештальт технология, дамытушылық)

5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай (ақпараттық, әрекеттік, сезімдік, эвристикалық, қолданбалы, өзін-өзі дамытушы)

6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай (білімдік және тәрбиелік, жалпы және кәсіби бағытты, технократтық және гумандық)

Бастауыш мектепте қолданылып жүрген технологияларды білімдік өрістеріне қарай төмендегіше топтауға болады.

1. Тілдік өріс.

Бұл топ өте жас кезден бастап кубиктер арқылы жылдам оқуға үйретуге арналған Н. А. Зайцевтің: каллиграфияны дұрыс қалыптастыру, сауатты жазуға үйретуге арналған Е. Н. Потапова және басқа да технологиялармен сипатталады.

2. Математикалык өріс.

Бұл топқа П. М. Эрдниев және Б. П. Эрдниев т. б. жасаған технологияларды жатқызамыз.

Республикада бастауыш мектептегі оқыту мазмұны жаңартылды. Жаңа мазмұнды ескі әдістермен енгізуге болмайтындығы белгілі. Оқулық канша жақсы болғанымен онымен жұмыс жасайтын мұғалімдер оқытудың жаңа тәсілдерін меңгермеген болса, оқулықтардың негізгі идеясы, мәні іске аспауы мүмкін. Сол себепі бүгінгі күні мектеп мұғалімдерінен жұмыстың жаңа тәсілдерін қолдану қатаң талап етіліп отыр.

Осыған орай бұдан ары қарай жұмысымызды мектеп мұғалімдері әлі жете таныс емес, көпшілік тәжірибесіне ене қоймаған оқыту технологияларына тоқталумен жалғастыруды жөн көрдік.

Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту - педагогикалық технология

Сын түрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйені келтірген Джинни Л. Ситл, Куртис С, Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізгі Ж. Пиаже, Л. С. Выготский теорияларын басшылыкқа алады.

Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты, "Сорос-Қазақстан" қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады.

"Сын тұрғысынан ойлау" ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып, оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.

Сын тұрғысынан ойлау - сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі ойлау тек ересек адамдарға жоғарғы сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса дұрыс түсінік емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге жетері сөзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткіздік.

Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану, ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі.

Енді осы кезеңдердің мақсат-міндеттеріне толығырақ тоқталып өтейік.

Қызығушылықты ояту.

Үйрену процесі - бұрынғы білетін мен жаңа білімді ұштастырудан тұрады. Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да сабақ қарастырғалы тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан басталады. Осы арқылы ойды қозғау, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін "Топтау", "Түртіп алу", "Ойлану, Жұпта талқылау", "Болжау", "Әлемді шарлау" т. б. деген аттары бар әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші мақсаты - үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені үйрену - енжарлықтан гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды. Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы аршылады, тазарады. Осылайша шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы білімімен ұштастырады.

Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны тану (түсіне білу) . Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап, белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс жасауға көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Бір әңгіменің соңына тез жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну күрделі жұмыс. Сондықтан да оқушылар арасында оқуға жеңіл желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.

Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрышы білім арасында кепірлер құрастыруға, яғни байланыстар құрауға дағдыландырады. Тақырып туралы ой толғаныс - бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен қарау, баға беру назардан тыс қалып жатады. Одан гөрі, үйге тапсырма беру, оны түсіндіру, баға қою сияқты шараларға уақыт жіберіп аламыз. Сын тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасында бұл сабақтағы аса қажетті мәнді, маңызды әрекет болып табылады. Дәл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда, қалай қолдану керектігін ой елегінен өткізеді. Белсенді түрде өз білім үйрену жолына қайта қарап, өзгерістер енгізеді, яғни нағыз білім шыңына көтеріледі, үлкен әлемге енеді. Сол білім арқылы өзінің өзгергенін сезінеді, өзгеше сенім, тәрбиелік, даналыққа бастау алады. Толғануды тиімді етуге лайықталған "Бес жолды өлең", "Венн диаграммасы", "Еркін жазу", "Семантикалық карта", "Т кестесі" сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне қарай лайықтала қолданылады. Олар оқушылардың бір-бірімен ой алмастыруын, ой түйістіруін қамтамасыз етеді. Әр оқушы өз шығармашылығын көрсете алады.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасындағы мұғалімнің ролі қандай дейтін болсақ, ол үйрену процесінде оқушыларға серік болып бірге жұмыс жасап, оларға сеніммен қарап өз ойын, ақылын көрсете сөйлеуге қолдау көрсетіп отырады. Бүкіл қайнаған істің ортасында білім алу (үйрену) ісін ұйымдастырушы деуге болады.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт:

1. Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек.

2. Оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру.

3. Ортүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау.

4. Үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау.

5. Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау.

6. Оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті болуын талап ету.

7. Сын тұрғысынан ойлауды бағалау. Ал оқушылардан осыған байланысты:

сенімділікпен жұмыс жасау; бар ынтасымен оқуға берілу; пікірлерді тыңдау, құрметтеу; өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет. Тек сонда ғана олар:

- мен осы мәселе туралы не ойлаймын?

- Осы мазмұннан алған ақпарат менің бұрынғы осы мәселе туралы білетініме сәйкес пе?

- Осы ақпаратгы үйрене отырып мен бірдеңе жасай аламын ба?

- Маған бұл жаңа ойлар, идеялар қаншалықты әсер етті? деген сауалдар төңірегінде ойлауға үйренеді.

Жоба 80-ге жуық стратегиялардан тұрады. Бұдан ары қарай солардың кейбірімен таныстыра кетеміз.

ДЖИК СО - ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты жалпы мәселені алдымен жұпта, сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт өзін мұғалім ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілігі артады.

Әдісті қолдану төмендегіше үйымдастырылады. Алдымен үжым 4 адамнан түратын топтарға белінеді. Бүл "жанүя" топтар деп аталады. Содан кейін 1, 2, 3, 4 -ке санау арқылы 1-лер бөлек, 2, 3, 4- өз алдына "жүмыс" тобын қүрайды. Оқуға үсынылатын материалдың тақырыбы талкыланған соң, осы мәтінді түсіну қажет екендігі ескертіледі. 4 логикалық бөлікке бөлінген мәтіннщ 1-^бөлігін 1-лер, 2-бөлігін 2 санын алғандар 3, 4-нөмірлі топтарға оқуға тапсырылады. Жүмысты бастамас бүрын оқушыларға "жүмыс тобында" мәтіннің тиісА бөлігін жақсы меңгеру қажеттілігін, өйткені сол бөлікгі "жанүя тоІГ оқушыларьша түсіндіруге жауапты екенін, мәтінді түтас түсіну өр оқушьшъщ ыждағатгылығьша байланысты екенін түсіңціру қажет.

Келесі кезекте үжым мүшелері бастапқы топтары-мен қайта табысып, өздеріиің үйреніп келген бөлік-теріндегі мазмүнды ортаға салады. Осылайша үжым мүшелері бірін-бірі оқытуға, сол арқылы ойлауға үйренеді.

ДЖИК СО - стратегиясы мазмүнды жоғары та-быспен меңгеру, оқығанды есте сақтау үшін ете тиімді. Оқушының оқуға деген қызығушылығы артады, үжымда жақсы қарым-қатынас қалыптасады, саналы тәртіп орнайды. Сондай-ақ мүғалімді, мектеп қызмет-керлерін түсіну оларға деген дүрыс козқарасқа үйре-неді.

Екі түрлі түсініктеме күнделігі.

Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан вертикаль сызықпен бәлу сүралады. Мәтінді оқу барысында олар:

Беліктің оң жағына Сол жағына

Мәтіндегі қатты әсер еткен Сол әсер еткен үзінділер түстар, үзінділерді жазады. жайлы пікір жазады (нені

еске түсіреді, себеп салдары қандай, қандай сүрақ бар т. б. )

Әр оқушы мәтінмен танысып, күнделікті толтырып біткен соң, жүпта, топта талқылау үйымщастырылады.

Жүмыс аяқталған кезде мүғалім қорьттуға арналған әзірлеп келген сүрақтарын қойып, жауаптар алады. Ол сүрақтар окығаиға баға беру, пікірін, көзқарасын білдіруге лайықталынып қойылғаны дүрыс. Мысалы:

Сіздің ойыңызда не сақталып қалды?

Автор оқырманды қалай қызықтырады?

Кейіпкерлердің іс-әрекетін Сіз қалай бағалайсыз? т. б. түрінде.

Бүл өдіс те алдыңгы сияқты оқушыларды үжым болып жүмыс жасауға үйретеді. Ақпаратты өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды. Сөз астарын, қүдіретін түсінуге бағыттайды. Сондай-ақ әдістің тиімділігі са-бақтан тысқары қалатын оқушы болмайды, оқыған мәтінді түсіну оны түсінікті етіп айтып беру, оған қа-тысты ойын, пікірін біддіру арқылы оқушының тілі дамиды. Осылайша үйымдастрылған оқу сабақтары арқылы сауатты оқырман қалыптастыру мүмкіндігі туады.

Еркін жазу. Бүл әдісті сын түрғысынап ойлау жоба-сындағы сабактың үшінші ой толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мүғалім сабпқ бойына карасты-рылған жаңа ақпарат жайлы, одан алған осерін, не үйренгенін, нені әлі де біле түсу керек екенін т. б. жай-лы өз пікірін қағаз бетіне түсіруді тапсырады. Жазуға уакыт береді. Уақыт аяқталған кезде оқушылар өз жаз-ғандарымен топ мүшелерін таныстырады. Ең жақсы деп танылған жүмысты үжымда оқуға болады.

Оқушыларды алған білімдерін қорытуға оған сын көзбен карап, ойын түйіидеуге үйрететін бүл әдісті кез келген сабақта қолдануға болады.

Венн диаграммасы Бір-бірімен айқасқан екі шең-бердің екі жағына салыстыруға берілетін объектілердің сипаттамалары жазылады. Ал айқасқан жерге екеуіне ортақ сипаттар тізіледі. Салыстыруға арналған тапсыр-маларды осы диаграммаға салып оқушылар қызыға толтырады яғни салыстыру сияқты күрделі ойлау опе-рациясьш меңгереді.

Біз жобадағы әдістердің тек бірнешеуін ғана сөз еттік. Қалғандары осы такырыпта с^. лайы үйымдасты-рылатын курс жүмыстарында талқыланады.

"Оку мен жазу арқылы сын түрғысынан ойлауды дамыту" жобасында жүмыс жасауды бастаған мүғалі-мдер бүл сабақтар баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал ететіндігін атап өтсе, оқушылар - оқудың (сабақтардың) қызықты, жеңіл отетіндігін, үжымды бірлесіп жүмыс жасауға үйрететіндігін, бі-лімнің тереңдігі әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды.

Мектеп өмірінің мүғалК ^г тердің аталмыш жобамен жүмысқа дейінгі және кейінгі кезеңін (аралығын) салыстыру окушылардың оқуға деген ынта-ықыласы-ның артқандыгын, адами жақсы қасиеттердің қалып-тасқандығын, мүғалімнің шыдамдылық, төзімділік сияқты сапаларымен қатар оқушылардың басқаны қа-былдау, түсіну, сыйлауды үйренгендігімен сипаттала-ды.

Бүгінгі қоғамға, мектепке керегі де осылар.

Енді осы технология қолданылған сабақ жоспарла-рын назарларыңызға үсынамыз. "Ақыл-ой Одиссеясы" - технологиясы арқылы оқушылардың шыгармашылық қабілеттерін

дамыту

"Ақыл-ой Одиссеясы" мектеп бағдарламасы 1978 жылы Американың Нью-Джерси штатында басталды. Ал оның негізін калаған Самуэль Миклус деген амери-кан азаматы. Сол жылы РОУАН колледжінде Қүрама штаттарының 28 мектебінен келген команда мүшелері әртүрлі шығармашылық тапсырмалар шешуден жарысқа түседі. Осылайша бағдарлама өмірге келеді.

Содан бері бүл мемлекеттегі барлық штаттағы мек-тептер тәжірибесіне еніп, әлемге тарап кетті. Қазір бүл бағдарламамен Австралия, Канада, Қытай, Жапония, Албания, Мексика және ТМД мемле-кеттеріндегі айналысатын мектептер жыл санап өсуде.

Қазақстанда 1992 жылдан басталған бағдарлама бүл күнде 9 облыстың мектептері тәжірибесінде еніи, 5-рет республикалык фестивальға оның жеңімпаздары жиналды. Әр жыл сайын ең үздік командалар Еуропа-лық және Ам:рикада өтетін әлемдік фестивальға қатысуға мүмкіндік алып отыр.

"Акыл-ой Одиссеясы" бағдарламасьтның негізгі мақсаты оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту, қалыптан тыс ойлауға үйрету.

"Шығармашылық" сөзінің төркіні, этимологиясы "шығару", "ойлап табу" дегенге келіп саяды. Демек жаңа нәрсе ойлап табу, сол арқьтлы жетістікке қол жеткізу деп түсіну керек. Философиялық сөздікте: " . . . шығармашылық - қайталанбайтын, тарихи - қоғамдық мәні бар, жогары саііадағы жаңалық ашатын іс-әрекет", - деп түсіндіріледі. Көрнекті психолог Л. С. Выготский "шығармашылық" деп жаңалык ашатын

әрекетті атаган. Ал осы мәселені терең зерттеген псііхологгирдыц бірі Я. Л. Пономарсв опы "дпму" ұгы-мымен катар қояды. Өйткені әрбір жаңалық, әсіресе интеллектуалдық түрғыдағы болса, ол балаиың психикасын жаңа сапалық деңгейге котереді деп есеп-тейді. Бүл пікір бүгінгі күнгі педагогиканын талапта-рына сойкес келуімен көңілге қоиымды.

Зерттеле келе шығармашылыққа берілген анықта-малар да өзгере бастады. Соңғы жьтлдары "шығар-машылық" сөзімен "жаңалыкпен" катар "бастамалы-лық, белсенділік"үғымдары астарлас қолданылып жүр.

Шығармашылық жөнінде жазылған еңбектерді талдай келе, мына төмендегідей қорытындыға келдік:

Шығармашылық - өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтаи, тек адамға гана тән.

Үзақ жылдар бойы шығармашылык барлық адам-ның қолынан келе бермейді деп қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері қабілеттің мүндай дәре-жесіне белгілі бір шарттар орындалған жағдайда кез келген баланы кәтеруге болатындығы жайлы көп айтуда.

Шығармашылыкқа деген қажеттілік - күрделі рухани кажеттілік. Әзірге ол барлык адамдарда бірдей деуге болмайды. Ал қоғамда болып жатқан жаңару процестері әр адамнан күнделікті шығармашылық қайтарымды талап етіп отыр.

Шығармашылық - бүкіл болмыстың, қозғалыстың, дамудың бір сөзбен айтқанда тіршіліктің көзі, табиғат, қоғам қүбылыстарында жеке адамның ақыл - са-насында, іс-әрекетінде, ішкі жан-дүниесінде шығар-машылықтың табиғи процестері үздіксіз жүріп жатады. Бүл процесс белгілі бір жүйемен дамиды. Ішкі шығар-машылық процестері табигат өзі басқарады. Ал сыртқы факторларды басқару, реттеу жеке адамнын ой-сана-сына, айналысатын ісіне байланысты.

Адамның шығармашылыққа дегон жанданысы, оның өз жекелігін, өз қабілеттерін іске асыруға деген жолын ашады. Шығармашылықтың мәнін аша оты-рып, оның "әрекет" үғымьтмен тығыз байланысты еке-нін анықтауға болады. Шығармашьтлық және әрекет диалектикалық біртүтастықты қүрайды. Әрекет шы-ғармашылықты тудырып, оны нақты болмыска айнал-дырса, ал шығармашылық әректті реттейді, оның амалдарын, тиімділігін анықтайды. Шығармашылык әрекет арқылы шығармашылық қабілеттер қалып-тасады әрі қарай дамиды.

Зерттеушілер шығармашылық орекеттерге әртүрлі аныктамалар береді. Мысалы: И. Я. Лернер шығар-машылық әрекет деп білім, білік, дағдыны жаңа жағ-дайға тасымалдай білуді, объектінің жаңа қызметін көре білуді, жаңа шешім табуды белгілейді.

А. Н. Лук шығармашылық әрекетті мәселені шешудегі көрегендікке, қырағылыққа балайды, идеяларды іске асыру (генерация жасай білу) болжай білу қабілеттерін атайды.

Шығармашылық қабілеттер шығармашылық елес, шығармашылық ойлау арқылы қалыптасады. Ал шығармашылық ойлау деп ойдың жылдамдығы, икемділігі, тапқырлығы, дәлдігі алынады.

"Ақыл-ой Одиссеясы" бағдарламасының теориялық негізі ретінде жоғарыда аталған әлемдік деңгейдегі ғалымдардың тұжырымдамаларымен бірге Д. Гилфорд, Е. Торренс, А. Осборн сияқты шығармашылык теориясын жасаған ғалымдар еңбегі алынады.

Дамыта оқыту. Дамыта оқытуды 1950 жылдың аяғынан бастап Л. В. Занков (1901-1977) және Д. Б. Эльконин (1904-1984) зерттей бастады. Дамыта оқыту оқушыны оқу пәндерін оқып үйренуден теориялық ойды дамытатын оңу іс-әрекетіне көшірді (Эльконин-Давыдов) . Ол оқушыны жан-жақты дамыту міндетін қойды (Л. В. Занков) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.