ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

ДАМЫТА ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫ

Қай замандарда да мектеп қоғамның әлеуметгік, экономикалық және мәдени
салаларындағы өзгерістерге икемделіп отырған. Әр кезеңге сай оқыту
теориялары, оқыту процесін ұйымдастыру мәселелері де өзгеріп, жаңа
сұраныстарға жауап берердей бейімделген.
Дәл қазір адамның ақыл-ой, шығармашылық мүмкіндіктеріне қойылатын
талаптар артуда. Мұндай күрделі міндеттерді шешудегі орта мектептің
бастауыш сатысының алар орны ерекше. Оқушылардың білім берудің барлық
кейінгі сатыларында нәтижелі дамуын анықтайтын негіз бастауышта
қаланатындығы баршаға белгілі.
Республикамызда соңғы жылдары оқыту процесін ізгілендіру, оның
практикалық бағыттылығын күшейту мақсатында біраз шаралар жасалды. Оларды
"инновациялық процесс", немесе педагогикалық жаңалықтарды енгізу деп
жүрміз.
Мәселеге тереңдемей тұрып, алдымен "инноватика" ұғымының мәні,
латынның сөзінен шыққан, "жаңарту, өзгерту" мағынасын беретіндігіне
тоқталған дұрыс. Педагогикада жаңа әдістер, тәсілдер, құралдар, оқулықтар,
бағдарламаларды пайдалануды білдіреді. Яғни оқыту мен тәрбиелеуге
өзгерістер енгізу, олардың сапасын арттыру болып табылады.
Білім беру саласындағы жаңалықтар:
1. Ұйымдастырудағы
2. Технологиялардағы
3. Оқулықтар мен бағдарламалардың өзгеруі деп 3 топқа бөлінеді.
Француз ғалымы Э. Бранск педагогикалық жаңалықтардың 3 мүмкін түрін
бөліп қарайды.
1. Жаңалық ретінде бұрын еш жерде, еш уақытта қолданылмаған білімдік
идеялар мен әрекеттер алынады. Мүлдем жаңа нәрсе. Практикада ондай жаңалык
өте сирек кездеседі.
2. Белгілі бір кезде, белгілі бір ортада көкейтес-тілігімен ерекшеленген,
қайта орын алып отырған, жаңа жағдайға бейімделген идеялар. Бұл қазіргі
педаго-гикалық жаңалықтардың көп бөлігін құрайды.
3. Практикада бұрын болған, тек мақсатын өзгертіп пайдалану жаңа нәтижелер
беретін жаңалықтар.
Бүгінгі оқыту жүйесінде әртүрлі жаңа технологиялар пайдалану
тәжірибеге еніп, нәтижелер беруде. Әсіресе бастауыш сынып мұғалімдері
мектептердегі жаңару процестерін қызу қолдап жаңалықтарды жылдам қабылдап,
оларды практикада қолдануда үлкен белсенділік танытуда. Енді педагогикалық
технология терминінің мөнін ашайық.
"Педагогикалық технологияға - В. Л. Беспалько — практикада іске асатын
нақты педагогикалық жүйе, жоба", - деген анықтама береді. Ал педагогикалық
жүйені тұлғаны қалыптастыруға ықпал ететін арнайы ұйымдастырылған,
мақсатты, бір-бірімен өзара байланыстағы әдіс-тәсілдер деп қарастырады.
-Оқытудың технологиялары — дидактикалық жүйенің құрамдас,
процессуалдық бөлігі. (М.Чошанов)
-Педагогикалық технологиялар — оқыту процесін жобалау, ұйымдастыру
жөне өткізудің ойластырылған моделі. (В. М. Монахов) – деген анықтамалар
бар.
Ал Б. Т. Лихачев педагогикалық технологияны арнайы лайықталған
әдістер, амалдар, тәрбие құралдары түріндегі психологиялық-педагогикалық
қондырғы деп түсіндіреді. Технологиялық процесс — технологиялық
бірліктердің арнайы жүйесі, олар педагогикалық нәтижеге бағытталған.
Педагогикалық технологиялардың философиясы ізгілік, жеке бастың даму
теориясына негізделген.
П.К.Селевко педагогикалық технологияларды мәнділігіне, қолданылуына,
ұйымдастырылуына қарай төмендегідей топтарға боледі:
1. Қолдану деңгейіне қарай (жалпы педагогикалық, пәндік, жеке әдістемелік,
модульдік)
2. Философиялық негізіне қарай (материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалъгқ, ізгілікті, ғылыми, прагматикалык т.б.)
3.Психикалық дамудың жетекші факторына қарай (биогендік, социогендік,
психогендік)
4.Ғылыми тужырымдамасына қарай (ассоциативті-рефлекторлық, биховиристік,
гештальт технология, дамытушылық)
5. Тұлғалық құрылымдарға бағыттылығына қарай (ақпараттық, әрекеттік,
сезімдік, эвристикалық, қолданбалы, өзін-өзі дамытушы)
6. Құрылымдық және мазмұндық сипатына қарай (білімдік және тәрбиелік,
жалпы және кәсіби бағытты, технократтық және гумандық)
Бастауыш мектепте қолданылып жүрген технологияларды білімдік
өрістеріне қарай төмендегіше топтауға болады.
1. Тілдік өріс.
Бұл топ өте жас кезден бастап кубиктер арқылы жылдам оқуға үйретуге
арналған Н. А. Зайцевтің: каллиграфияны дұрыс қалыптастыру, сауатты жазуға
үйретуге арналған Е. Н. Потапова және басқа да технологиялармен
сипатталады.
2. Математикалык өріс.
Бұл топқа П.М.Эрдниев және Б.П.Эрдниев т.б. жасаған технологияларды
жатқызамыз.
Республикада бастауыш мектептегі оқыту мазмұны жаңартылды. Жаңа
мазмұнды ескі әдістермен енгізуге болмайтындығы белгілі. Оқулық канша жақсы
болғанымен онымен жұмыс жасайтын мұғалімдер оқытудың жаңа тәсілдерін
меңгермеген болса, оқулықтардың негізгі идеясы, мәні іске аспауы мүмкін.
Сол себепі бүгінгі күні мектеп мұғалімдерінен жұмыстың жаңа тәсілдерін
қолдану қатаң талап етіліп отыр.
Осыған орай бұдан ары қарай жұмысымызды мектеп мұғалімдері әлі жете
таныс емес, көпшілік тәжірибесіне ене қоймаған оқыту технологияларына
тоқталумен жалғастыруды жөн көрдік.
Оқу мен жазу арқылы сын тұрғысынан ойлауды дамыту — педагогикалық
технология
Сын түрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасы әлемнің түкпір-түкпірінен
жиылған білім берушілердің бірлескен еңбегі. Тәжірибені жүйені келтірген
Джинни Л. Ситл, Куртис С, Мередит, Чарльз Тэмпл. Жобаның негізгі Ж. Пиаже,
Л. С. Выготский теорияларын басшылыкқа алады.
Мақсаты барлық жастағы оқушыларға кез келген мазмұнға сыни тұрғыдан
қарап, екі ұйғарым бір пікірдің біреуін таңдауға саналы шешім қабылдауға
сабақтарда үйрету. Біздің елімізге Джордж Соростың ашық қоғам институты,
"Сорос-Қазақстан" қоры арқылы келген бұл технология орыс және қазақ
тілдерінде мектеп тәжірибелеріне ене бастады.
"Сын тұрғысынан ойлау" ұғымын белгілі бір идеяларды қабылдай отырып,
оның неге қатысты екенін зерттеу, оларды жеңіл септикалық ойларға қарсы қоя
білу, салыстыра алу, сол идеяларға қарсы көзқарастармен тепе-теңдікте ұстап
зерттеу, оларға сеніммен қарау деп түсіндіреді авторлар.
Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл деңгейдегі
ойлау тек ересек адамдарға жоғарғы сынып оқушыларына ғана тән деп ойлау аса
дұрыс түсінік емес. Жас балалардың да бұл жұмысты дұрыс ұйымдастырған
жағдайда өз даму деңгейіне сәйкес ойы шыңдалып, белгілі бір жетістіктерге
жетері сөзсіз. Оған осы жобамен жұмыс жасау барысында көз жеткіздік.
Аталмыш бағдарламаның ішкі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3
деңгейден тұратын оқыту мен үйретудің моделі. Білімнің болашақта пайдаға
асуы, қажетке жарауын қалыптастырады. Көп ақпаратты талдай, жинақтай
отырып, ішінен қажеттісін алуға үйретеді.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасы қызығушылықты ояту, мағынаны тану,
ой толғаныс кезеңдерінен түзіледі.
Енді осы кезеңдердің мақсат-міндеттеріне толығырақ тоқталып өтейік.
Қызығушылықты ояту.
Үйрену процесі — бұрынғы білетін мен жаңа білімді ұштастырудан тұрады.
Үйренуші жаңа ұғымдарды, түсініктерді өзінің бұрынғы білімін жаңа
ақпаратпен толықтырады, кеңейте түседі. Сондықтан да сабақ қарастырғалы
тұрған мәселе жайлы оқушы не біледі, не айта алатындығын анықтаудан
басталады. Осы арқылы ойды қозғау, ояту, ми қыртысына тітіркенгіш арқылы
әсер ету жүзеге асады. Осы кезеңге қызмет ететін "Топтау", "Түртіп алу",
"Ойлану, Жұпта талқылау", "Болжау", "Әлемді шарлау" т.б. деген аттары бар
әдістер (стратегиялар) жинақталған. Қызығушылықты ояту кезеңінің екінші
мақсаты – үйренушінің белсенділігін арттыру. Өйткені үйрену – енжарлықтан
гөрі белсенділікті талап ететін іс-әрекет екені даусыз. Оқушы өз білетінін
еске түсіреді, қағазға жазады, көршісімен бөліседі, тобында талқылайды.
Яғни айту, бөлісу, ортаға салу арқылы оның ойы аршылады, тазарады. Осылайша
шыңдалған ойлауға бірте-бірте қадам жасала бастайды. Оқушы бұл кезеңде жаңа
білім жайлы ақпарат жинап, оны байырғы білімімен ұштастырады.
Ойлау мен үйренуге бағытталған бұл бағдарламаның екінші кезеңі мағынаны
тану (түсіне білу). Бұл кезеңде үйренуші жаңа ақпаратпен танысады, тақырып
бойынша жұмыс істейді, тапсырмалар орындайды. Оның өз бетімен жұмыс жасап,
белсенділік көрсетуіне жағдай жасалады. Оқушылардың тақырып бойынша жұмыс
жасауға көмектесетін оқыту стратегиялары бар. Бір әңгіменің соңына тез
жету, оқығанды есте сақтау, мәнін жете түсіну күрделі жұмыс. Сондықтан да
оқушылар арасында оқуға жеңіл желпі қарау салдарынан түсіне алмау, өмірмен
ұштастыра алмау жиі кездеседі. Мағынаны түсінуді жоғарыдағыдай ұйымдастыру
аталған кемшіліктерді болдырмаудың бірден-бір кепілі.
Үйренушілер білетіндерін анықтап, білмейтіндерін белгілеп сұрауға
әзірленеді. Бұл әрекет арқылы жаңаны түсіну үшін бұрышы білім арасында
кепірлер құрастыруға, яғни байланыстар құрауға дағдыландырады. Тақырып
туралы ой толғаныс — бағдарламаның үшінші кезеңі. Күнделікті оқыту
процесінде оқушының толғанысын ұйымдастыру, өзіне, басқаға сын көзбен
қарау, баға беру назардан тыс қалып жатады. Одан гөрі, үйге тапсырма беру,
оны түсіндіру, баға қою сияқты шараларға уақыт жіберіп аламыз. Сын
тұрғысынан ойлауды дамыту бағдарламасында бұл сабақтағы аса қажетті мәнді,
маңызды әрекет болып табылады. Дәл осы кезеңде үйренуші не үйренгенін
саралап, салмақтап, оны қандай жағдайда, қалай қолдану керектігін ой
елегінен өткізеді. Белсенді түрде өз білім үйрену жолына қайта қарап,
өзгерістер енгізеді, яғни нағыз білім шыңына көтеріледі, үлкен әлемге
енеді. Сол білім арқылы өзінің өзгергенін сезінеді, өзгеше сенім,
тәрбиелік, даналыққа бастау алады. Толғануды тиімді етуге лайықталған "Бес
жолды өлең", "Венн диаграммасы", "Еркін жазу", "Семантикалық карта", "Т
кестесі" сияқты стратегиялар әр сабақтың ерекшелігіне, ауыр-жеңілдігіне
қарай лайықтала қолданылады. Олар оқушылардың бір-бірімен ой алмастыруын,
ой түйістіруін қамтамасыз етеді. Әр оқушы өз шығармашылығын көрсете алады.
Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасындағы мұғалімнің ролі қандай дейтін
болсақ, ол үйрену процесінде оқушыларға серік болып бірге жұмыс жасап,
оларға сеніммен қарап өз ойын, ақылын көрсете сөйлеуге қолдау көрсетіп
отырады. Бүкіл қайнаған істің ортасында білім алу (үйрену) ісін
ұйымдастырушы деуге болады.
Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы
шарт:
1. Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт керек.
2. Оқушыларға ойланып-толғануға, ойын ашық айтуға рұқсат беру.
3. Ортүрлі идеялар мен пікірлерді қабылдау.
4. Үйрену барысындағы оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау.
5. Кейбір оқушылар түсіп қалған қолайсыз жағдайларды әжуаға айналдырмау.
6. Оқушылардың бір-бірінің жауабына жасаған сынының дәлелді, дәйекті
болуын талап ету.
7. Сын тұрғысынан ойлауды бағалау. Ал оқушылардан осыған байланысты:
сенімділікпен жұмыс жасау; бар ынтасымен оқуға берілу; пікірлерді тыңдау,
құрметтеу; өз пікірін ашық білдіруді талап ету қажет. Тек сонда ғана олар:
- мен осы мәселе туралы не ойлаймын?
- Осы мазмұннан алған ақпарат менің бұрынғы осы мәселе туралы білетініме
сәйкес пе?
- Осы ақпаратгы үйрене отырып мен бірдеңе жасай аламын ба?
- Маған бұл жаңа ойлар, идеялар қаншалықты әсер етті? деген сауалдар
төңірегінде ойлауға үйренеді.
Жоба 80-ге жуық стратегиялардан тұрады. Бұдан ары қарай солардың
кейбірімен таныстыра кетеміз.
ДЖИК СО – ұжымдық оқыту әдісі. Мақсаты жалпы мәселені алдымен жұпта,
сосын ұжымда талқылау. Бұл жағдайда әрбір оқушы бір сәт өзін мұғалім
ретінде сезінеді, оқуға деген жауапкершілігі артады.
Әдісті қолдану төмендегіше үйымдастырылады. Алдымен үжым 4 адамнан
түратын топтарға белінеді. Бүл "жанүя" топтар деп аталады. Содан кейін 1,
2, 3, 4 -ке санау арқылы 1-лер бөлек, 2, 3, 4- өз алдына "жүмыс" тобын
қүрайды. Оқуға үсынылатын материалдың тақырыбы талкыланған соң, осы мәтінді
түсіну қажет екендігі ескертіледі. 4 логикалық бөлікке бөлінген мәтіннщ 1-
^бөлігін 1-лер, 2-бөлігін 2 санын алғандар 3, 4-нөмірлі топтарға оқуға
тапсырылады. Жүмысты бастамас бүрын оқушыларға "жүмыс тобында" мәтіннің
тиісА бөлігін жақсы меңгеру қажеттілігін, өйткені сол бөлікгі "жанүя тоІГ
оқушыларьша түсіндіруге жауапты екенін, мәтінді түтас түсіну өр оқушьшъщ
ыждағатгылығьша байланысты екенін түсіңціру қажет.
Келесі кезекте үжым мүшелері бастапқы топтары-мен қайта табысып, өздеріиің
үйреніп келген бөлік-теріндегі мазмүнды ортаға салады. Осылайша үжым
мүшелері бірін-бірі оқытуға, сол арқылы ойлауға үйренеді.
ДЖИК СО - стратегиясы мазмүнды жоғары та-быспен меңгеру, оқығанды есте
сақтау үшін ете тиімді. Оқушының оқуға деген қызығушылығы артады, үжымда
жақсы қарым-қатынас қалыптасады, саналы тәртіп орнайды. Сондай-ақ
мүғалімді, мектеп қызмет-керлерін түсіну оларға деген дүрыс козқарасқа үйре-
неді.
Екі түрлі түсініктеме күнделігі.
Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан
вертикаль сызықпен бәлу сүралады. Мәтінді оқу барысында олар:
Беліктің оң жағына Сол жағына
Мәтіндегі қатты әсер еткен Сол әсер еткен үзінділер түстар, үзінділерді
жазады. жайлы пікір жазады (нені
еске түсіреді, себеп салдары қандай, қандай сүрақ бар т.б.)
Әр оқушы мәтінмен танысып, күнделікті толтырып біткен соң, жүпта, топта
талқылау үйымщастырылады.
Жүмыс аяқталған кезде мүғалім қорьттуға арналған әзірлеп келген сүрақтарын
қойып, жауаптар алады. Ол сүрақтар окығаиға баға беру, пікірін, көзқарасын
білдіруге лайықталынып қойылғаны дүрыс. Мысалы:
Сіздің ойыңызда не сақталып қалды?
Автор оқырманды қалай қызықтырады?
Кейіпкерлердің іс-әрекетін Сіз қалай бағалайсыз? т.б. түрінде.
Бүл өдіс те алдыңгы сияқты оқушыларды үжым болып жүмыс жасауға үйретеді.
Ақпаратты өз бетінше меңгеруге жағдай жасайды. Сөз астарын, қүдіретін
түсінуге бағыттайды. Сондай-ақ әдістің тиімділігі са-бақтан тысқары қалатын
оқушы болмайды, оқыған мәтінді түсіну оны түсінікті етіп айтып беру, оған
қа-тысты ойын, пікірін біддіру арқылы оқушының тілі дамиды. Осылайша
үйымдастрылған оқу сабақтары арқылы сауатты оқырман қалыптастыру мүмкіндігі
туады.
Еркін жазу. Бүл әдісті сын түрғысынап ойлау жоба-сындағы сабактың үшінші ой
толғаныс кезеңінде пайдалану тиімді. Мүғалім сабпқ бойына карасты-рылған
жаңа ақпарат ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.