Атмосфералық өзгерістер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ГЕОЛОГИЯЛЫҚ ОРТАНЫҢ АНТРОПОГЕНДІК ӨЗГЕРІСТЕРІ ЖӘНЕ ОНЫ ҚОРҒАУ. ЭКОЛОГИЯЛЫҚ
МӘСЕЛЕЛЕР
Миллиондаған жылдар бойы геологиялық орта эн-догендік және экзогендік
әрекеттерге байланысты және Жердің сыртқы қабаттарының өзара қарым-
қатынаста-ры нәтижесінде қалыптасып, тепе-теңдік жағдайда бо-лып келді.
Кейінірек қоғам өмірінің даму барысында, әсіресе қазіргі замандағы ғылыми-
техникалық револю-ция жағдайында, адамдардың геологиялық ортаға тигізетін
әсері күшейе түсті. Соның салдарынан қорша-ған ортанық табиғи жағдайдағы
тепе-теқдігі бұзылып, әр түрлі өзгерістер байқалады. Кейде мұндай әрекеттер
ғаламдық көлемдегі ірі өзгерістер туғызады. Антропо-гендік әрекеттер
(инженерлік кұрылыс, ауылшаруашы-лық, гидротехникалық, тау-кен өндірісі
және т. б.) әдет-те жер қыртысының белгілі бір аймақтарын қамтьш
(техногендік әрекеттердің қарқындылығына қарай) өзін-дік із қалдырады.
Мұндай аймақтар техносфера немесе ноосфера (грекше ноос — ақыл, ес,
парасат) деп ата-лады (Вернадский, 1944). Қазіргі кезде В. И. Вернад-ский
негізін қалаған биосфералық ілім адамдардың са-налы іс-әрекеттерін бүкіл
планеталық сферада түгел қамтитын ілім негізі (ноосфера) болып қалыптасып
келеді.
Адамдардың геологиялық ортаға тигізетін техноген-дік әсері минарагениялық,
геохимиялық, геофизикалық, геодинамикалық, геоморфологиялық,
гидрогеологиялық және инженерлік-геологиялық болып ажыратылады.
Минарагениялық және геохимиялық өзгерістер антро-погендік әрекеттерге (тау-
кен өндірісі, құрылыс ісі және гидротехникалық және т. б.) байланысты жер
қыртысын қүрайтын заттардың орын ауыстырып, қайтадан көшіп-қонуымен
сипатталады. Мұндай әрекеттердің нәтижесін-де минералдық ресурстар қоры
азайып, кен өндіру ісі-нің технологиялық жағдайы өзгереді (минарагениялық
өзгерістер), сонымен бірге геологиялық ортаның химия-лық тепе-теңдігі
бұзылып, литосфера-атмосфера-гидро-сфера араларындағы экологиялық қарым-
қатынас өзге-реді (геохимиялық өзгерістер).
Геофизикалық өзгерістер жер қыртысының жоғары бөліктерінде геофизикалық
жасанды өрістер (сейсмика-лық және дыбыс толқындары, электромагниттік
токтар және т. б.) түрінде байқалады. Олар литосфераны құ-райтын заттарға
әсерін тигізіп, металдардың коррозия-сын күщейтеді.
Геотермиялық езгерістер жер бетінің және су қойма-ларының жылулық
режимдерінің өзгерістерімен анық-талады. Әсіресе, олар көп жылдық тоңды
аудандарда жақсы байқалады.
Геодинамикалық өзгерістер тау-кен өндірісімен бай-ланысты кен орындарын
игеру барысында (орасан көп тау жыныстарын қопарып) пайдалы қазбаларды жер
қойнауынан жоғары көтеру кезінде байқалады. Сол се-кілді, мұнай мен газ кен
орындарын және жер асты суларын игеру кезінде де (геодинамикалық езгерістер
байқалып) геостатикалық өрістің бұзылысын байқауға болады. Техногендік
әрекеттердің геоморфологиялық көрінісі
техңогендік бедер пішіндері түрінде байқалады. Мұндай әрекеттердің
нәтижесівде аккумуляциялық және денуда^ циялық процестердің арасындағы тепе-
теңдік бұзылып, жер бетінщ алғашқы бедері өзгереді (жаңа бедер пішін-дері
қа^ыптасадьі).
Гидрогеологиялық өзгерістер сулы горизонтқа (қа* баттарға), тікелей немесе
жанамалай әсер еткенде ғана байқалады. Соның нәтижесінде жер асты суларьщың
қоры, деңгейі, режимі және сапасы түгелдей өзгереді.
Инженерлік-геологиялық өзгерістер (опырылып құ^ лау, сусып жылжу және
суффозия және т. б.) экзогендік процестердің күшеюімен байланысты жиі
байқалады. Техногендік әрекеттердің нәтижесінде геологиялық объ-ектілер
азды-көпті өзгерістерге ұшырап, кейде жаңа текті объектілер (техногендік)
пайда болады. Экзоген-дік техногенез сыртқы геодиңамикалық процестердің
дамуына көп әсерін тигізеді. Әсіресе, үгілу процесін, жер асты, жер беті
суларыңың, теңіздің, көлдер мен батпақ-тың, желдің денудациялық және
аккумуляциялық әре~ кеттерін күшейтіп, диагенездік процестердің дамуым^н
сипатталады.
Сонымен бірге, техногендік әрекеттер жер қыртьь сында жиі байқалатын
эндогендік, геодинамиканың кей-бір түрлеріне (тербелісті және дислокациялық
қозға* лыстар, жер сілкіну, магматизм, метаморфизм, физика-лық өрістердің
өзгеруі) ұқсас жағдай туғызып, олардьщ дамуына қосымша әсерін тигізеді.
ХІҮ.1. СЫРТҢЫ ГЕОСФЕРАЛАРДЫҢ ТЕХНОГЕНДІК ӨЗГЕРІСТЕРІ
Атмосфералық өзгерістер. Алғашқы атмосфэраның негізгі құрамы метан, аммиак,
су буы тәрізді компонент-терден құралып, кейінірек (өсімдіктердің пайда
болуьь мен байланысты) фотосинтездік реакция нәтижесінде (атмосфераның
алғашқы құрамы) азот-оттегілік болыц өзгереді. Инженерлік-шаруашылық
әрекеттерге байла-нысты атмосфераның құрамындағы газдардың тепе-тең-дігі
бұзылады. Мысалы, соңғы 100 жыл ішіңде көмір қышқыл газының концентрациялық
мөлшері 0,027 %-теқ 0,0325 %-ке дейін көбейгендігін айтуға болады, ал XXI
ғасырда 0,038 %-ке дейін өсуі мүмкін (оның өсу жыл-дамдьіғы қазіргі
деңгейде сақталған жа^дайда) деп жо-і рамалданады. Сонымен қатар, атмосфера
қабатына.дү-І
кірт қосындылары да көп шлшерде қосылып жатады. бңың негізгі көзі
энергетика, түеті және қара металлур-щя деп ^аналады.
Атмосфера құрамының өзгерістері,- әсіресе көмір рьішқыл газының көбеюі
(көпщілік ғалымдардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.