Болашақ ағылшын тілі мұғалімдерін кәсіби даярлауда жаңа педагогикалық технологияны пайдалану

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 35 бет
Таңдаулыға:

Болашақ ағылшын тілі мұғалімдерін кәсіби даярлауда жаңа педагогикалық
технологияны пайдалану

13.00.08 – Кәсіптік білім беру теориясы мен әдістемесі

педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған
диссертацияның

А В Т О Р Е Ф Е Р А Т Ы

Қазақстан Республикасы

Түркістан, 2008

Жұмыс Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университетінде
орындалған

Ғылыми жетекшілері: педагогика ғылымдарының
докторы,

профессор
Керімов Л.К.

филология
ғылымдарының кандидаты,

доцент
Баймахан Т.М.

Ресми оппоненттері: педагогика ғылымдарының
докторы,

профессор Кеңесбаев С.М.

педагогика ғылымдарының
кандидаты,

доцент Тұрсынбаев А.З

Жетекші ұйым: Абай атындағы Қазақ
Ұлттық

педагогикалық университеті

Қорғау 2008 жылы ______________сағат_____ Қ.А.Ясауи атындағы
Халықаралық қазақ-түрік университеті жанындағы педагогика ғылымдарының
докторы ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.61.35 диссертациялық кеңесінде
өтеді. Мекен-жайы: 161200, Түркістан қаласы, Университет қалашығы, Мәдениет
орталығы, кіші мәжіліс залы.

Диссертациямен Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университетінің кітапханасында танысуға болады. Мекен-жайы: 161200,
Түркістан қаласы, Университет қалашығы, Мәдениет орталығы.

Автореферат 2008 жылы ______________таратылды.

Диссертациялық кеңестің

Ғалым хатшысы
Беркімбаев К.М.

Кіріспе

Зерттеудің көкейкестілігі. Қоғамның дамуының қазіргі кезеңі, елімізде
болып жатқан түрлі өзгерістер білім беру қызметіне жаңаша қарауды, мұғалім
іс-әрекетін жаңаша ұйымдастыруды талап етеді.

Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға
арналған мемлекеттік бағдарламасында "Білім беру мазмұны шетел тілін және
информатика негіздерін ертерек оқытумен толықтырылатын болады"- деп
қарастырылған. Сондай-ақ мектепте оқушыларды шетел тіліне баулу мәселесі
кеңінен қолға алынғанын көрсетеді.

Бұл негізінен мектептегі балалардың жас ерекшеліктеріне сәйкес
психологиялық-педагогикалық, әдістемелік, арнайы даярлығы бар шетел тілі
мұғалімдерін даярлауды жетілдіруді алға тартады.

Қоғамымыздың қазіргі даму кезеңіндегі басты мәселелердің бірі – білім
беру жүйесінде оқыту үдерісін технологияландыру. Осыған орай педагогикалық
үдеріске қатысты әртүрлі технологиялар жасалып білім беру жүйесінің
құрылымдарына кеңінен енуде.

Шетел тілдерін оқу пәні ретінде оқыту кеңестік кезеңнен бастап
алғанымен негізінен орта мектепте жүзеге асырылған. Осы бағытта көптеген
педагог- ғалымдардың еңбектері (Пассов Е.И., Старков А.П., Комков И.В.,
Гез Н.И., Рогова Г.В., Рахманов И.В., Маркова Т.В. т.б.) жарық көрді.
Олардың негізгі мазмұны мектепте шетел тілдерін оқытудың мазмұнын анықтау,
оқытудың әдістемесін нақтылау, оқытуды жетілдіру, т.б. бағыттарды жүзеге
асырды.

Біздің зерттеу жұмысымыз үшін болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін
даярлау мәселесін басқа да бірқатар пән мұғалімдерін даярлаудың жалпы
педагогикалық мәселелерінен бөліп қарастыру мүмкін емес. Сондықтан, біз
зерттеу мәселеміздің өзектілігін анықтауда С.И.Архангельский,
О.А.Абдуллина, Ф.Н.Гоноболин, Э.А.Гришин, Т.А.Ильина, Н.В.Кузьмина,
И.Т.Огородников, В.А.Сластенин, Н.Д.Хмель, А.И.Щербаков және т.б. ізденіс
нәтижелерінің үлкен маңызы бар. Болашақ мұғалімдерді даярлаудың сала
бойынша мәселесімен көптеген ғалымдар (Г.К.Ахметова, Б.А.Әлмуханбетов,
У.Н.Нишаналиев, В.И.Гусев, т.б.) шұғылданған.

Жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерді даярлаудың жалпы мәселесі
және оларда жаңалықты енгізуге сәйкес оқыту үдерісі бойынша зерттеу
нәтижелері қазақстандық педагог- ғалымдарымыздың Б.А.Әбдікәрімов,
А.Е.Әбілқасымова, Қ.Бөлеев, К.Ә.Дүйсенбаев, С.М.Кеңесбаев, Ж.К.Оңалбек,
Қ.Ералин, М.А.Құдайқұлов, Б.К.Момынбаев, М.С.Молдабекова, О.Сыздықов,
А.А.Калюжный, К.М.Беркімбаев, А.З.Тұрсынбаев және т.б. еңбектерінде көрініс
тапқан.

Біздің зерттеу жұмысымыз үшін шетел тілін мектепте оқытуға мұғалімдер
даярлау еңбектері қызығушылық танытады. Осы бағытта жүргізілген
Л.А.Желтоватых, В.М.Поляков, А.Е.Карецкий, И.Н.Верещагина, В.А.Ким,
Н.Н.Дьяков, Г.К.Кулжанбекова, Ұ.Т.Нұрманалиева, Е.К.Нұрланбекова,
Д.Н.Асанова және т.б. ғалымдардың еңбектері болашақ шетел тілі пән
мұғалімдерін даярлаудың, қарастырып отырған педагогикалық жүйенің сыртқы
құраушылары арқылы оқытудың нәтижесін арттыруға бағытталады.

Соңғы уақыттардағы жүргізілген зерттеу жұмыстарының ішінен
Ұ.Т.Нұрманалиеваның "Электронды оқулық негізінде ағылшын тілі сабағын
өткізуге болашақ мұғалімдерді оқыту әдістемесі" тақырыбы жаңа оқытудың
технологиясына сәйкес мұғалімдерді даярлаудың нақты әдістемелік мәселесін
қарастырады.

Жоғарыдағы зерттеулердің бағыттары ағылшын тілі мұғалімдерін даярлаудың
нақты мәселесін шешуге бағытталғанымен мектептің педагогикалық жүйесіндегі
өзгеріске жаңа педагогикалық технология арқылы даярлау мәселесін зерттеу
нысанасы ретінде қарастырылмаған.

Осыған байланысты жоғары мектепте шетел тілі мұғалімдерін жаңа
педагогикалық технологиялар арқылы даярлау қажеттілігі және бұл мәселенің
жоғары оқу орындарындағы оқыту теориясы мен практикасында нақты шешім
таппағандығының арасында қарама-қайшылық орын алып отырғандығы байқалады.

Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің дайындығын қамтамасыз ету жоғары
оқу орындарында соңғы жылдары мектеп оқушыларының тілдерді үйренуге деген
қажеттілігіне байланысты жақсы қолға алына бастады. Алайда, болашақ шетел
тілі пәні мұғалімдерін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы даярлаудың
теориялық- әдістемелік мәселелері нақтыланбаған.

Сондықтан, біздің зерттеу мәселеміз болашақ шетел тілі пәні мұғалім-
дерін жаңа педагогикалық технологиялар арқылы даярлау болып табылады. Бұл
мәселе біздің зерттеу жұмысымыздың өзектілігін анықтайды. Осы
қажеттіліктерді қанағаттандыру бізге зерттеу жұмысымыздың тақырыбын:
"Болашақ ағылшын тілі мұғалімдерін кәсіби даярлауда жаңа педагогикалық
технологияны пайдалану" деп таңдауға негіз болды.

Зерттеудің мақсаты: болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін жаңа
педагогикалық технология арқылы даярлауды теориялық және ғылыми-әдістемелік
тұрғыдан негіздеу және тәжірибелік-экспериментте тексеріп қорытындысын
шығарып, ғылыми негізделген ұсыныстар беру.

Зерттеудің нысаны – болашақ мұғалімдерді жоғары оқу орындарында кәсіби
даярлау жүйесі.

Зерттеудің пәні – болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін жаңа
педагогикалық технология арқылы кәсіби даярлау үдерісі.

Зерттеудің ғылыми болжамы: егер, болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін
даярлауды жетілдіруге ғылыми-теориялық тұрғыдан анықталған педагогикалық
технологияларды жүзеге асыру негіз болса; жаңа педагогикалық
технологияларды оқу үдерісінде пайдаланатын болашақ шетел тілі пәні
мұғалімдерін дайындауды жетілдірудің теориялық негіздері анықталып, ғылыми
тұрғыдан нақтыланса және даярлықты практикалық тұрғыдан ұйымдастыру
әдістемесі жасалынса; жоғары оқу орындарындағы болашақ шетел тілі пәні
мұғалімдерін даярлаудың мазмұны жаңа педагогикалық технологиялар арқылы
іске асырудың әдістері, тәсілдері анықталса, онда олардың дайындық деңгейі
жоғарылайды, өйткені, бұл ЖОО-да шет тілі мамандарын даярлаудың тиімділігін
жетелдетеді.

Зерттеудің міндеттері:

- болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін жаңа педагогикалық технология
арқылы даярлаудың теориялық негіздерін айқындау және мәнін ашып көрсету;

- жаңа педагогикалық технологиямен оқытудағы болашақ шетел тілі пәні
мұғалімдерінің даярлығының болжамды нобайын жасау, өлшемдерін,
көрсеткіштері мен деңгейлерін анықтау;

- болашақ шетел тілі мұғалімдерін жаңа педагогикалық технология арқылы
даярлауды жүзеге асыруды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан айқындау;

- болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін зерттеліп отырған кәсіби іс-
әрекеттер аспектісіне жаңа педагогикалық технологиялар арқылы даярлаудың
әдістемесін тәжірибелік-эксперимент арқылы тексеру, қорытынды нәтижесін
шығару.

Зерттеу жұмысының әдіснамалық және теориялық негіздері - табиғат,
қоғам, ой дамуының жалпы заңдылықтары; теория мен практиканың диалектикалық
бірлігі, жүйелі-құрылымдық қатынас, философиялық және психологиялық-
педагогикалық тұжырымдамалар; жеке тұлғаны іс-әрекет арқылы дамыту
теориясы; дамыта оқыту теориясы; кәсіби дайындық теориясы.

Зерттеу көздері. Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қаулы-
қарарлары; “Білім туралы” заңы, "Білім" бағдарламасы, философтардың,
психологтардың, педагогтардың, тілтанушылардың еңбектері; Қазақстан
Республикасы орта білім және кәсіптік жоғары білім мемлекеттік
стандарттары; жоғары педагогикалық оқу орындарының оқу жоспарлары,
бағдарламалары мен оқу-тәрбие үдерісі.

Зерттеу әдістері: зерттеу тақырыбы бойынша философиялық, психологиялық,
педагогикалық, әдістемелік әдебиеттерге теориялық талдау жасау; мектептер
мен жоғары оқу орындарының тәжірибелерін зерделеу, талдап қорыту; оқу-
әдістемелік құжаттарды (шетел тілі пәні мұғалімін даярлаудағы оқу жоспарын,
оқу бағдарламаларын, оқу құралдарын) талдау; жоғары оқу орны басшыларымен
және осы оқу-тәрбие мекемесінің студенттерімен әңгімелесу, сауалнама
жүргізу; бақылау, студенттердің іс-әрекет нәтижелерін зерделеу; тәжірибелік-
эксперимент жұмысы және оның нәтижелерін талдауда логикалық (салыстыру,
талдап қорыту, топтау) әдістерін, математикалық статистика әдістерін
пайдалану.

Зерттеудің жетекші идеясы - болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін жаңа
педагогикалық технология арқылы даярлау теориялық және әдістемелік тұрғыда
негізделсе, олардың білім сапасы артады.

Зерттеудің негізгі кезеңдері.

І кезеңде (2002-2003 жылдары) – зерттеудің теориялық тұжырымдық
негіздері анықталып, жоғары оқу орындарында болашақ мұғалімдерді даярлаудың
педагогикалық тәжірибелері талданды.

ІІ кезеңде (2004-2005 жылдары) - “Шетел тілі: екі шет тілі”
мамандығы бойынша оқу жоспарындағы зерделенетін психологиялық-
педагогикалық, арнайы, қолданбалы және әдістемелік пәндер, оқу
бағдарламалары, оқулықтар, оқу және әдістемелік құралдарға талдау
жүргізілді. Олардың зерттеу мәселемізге байланысты қайшылықтары анықталды.
Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің даярлығын жаңа педагогикалық
технологиялар арқылы даярлаудың кезең бойынша қалыптастыру әдістемесі
негізделді. Болашақ шетел тілі пәні мұғалімінің кәсіби дайындығының
зерттеліп отырған аспектісін жүзеге асыру бойынша тәжірибелі-педагогикалық
жұмыстардың мазмұны анықталды. Анықтаушы және қалыптастырушы
эксперименттерді іс-жүзіне асырудың бағдарламасы түзілді.

ІІІ кезең (2005-2007 жылдары) - “Шетел тілі: екі шет тілі”
мамандығы бойынша болашақ пән мұғалімдерін жаңа педагогикалық технология
арқылы кәсіби іс-әрекетіне дайындығын қалыптастырудың біздер ұсынған
әдістеменің тиімділігін тексеру мақсатымен тәжірибелі-педагогикалық жұмыс
жүргізілді; алынған нәтижелер талданып, қажетті түзетулер енгізілді,
қорытындылар жасалынып, нұсқаулар даярланды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:

- болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін дайындаудың психологиялық-
педагогикалық негізі айқындалды;

- “жаңа педагогикалық технология”, “жаңа педагогикалық технологиямен
оқытудағы болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің даярлығы” ұғымдарының
педагогикалық мәні ашылды, оның ғылыми-әдістемелік негізделген нобайы,
өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлері анықталды;

- болашақ шетел тілі мұғалімдерін жаңа педагогикалық технология арқылы
даярлау ғылыми-педагогикалық тұрғыдан айқындалды;

- болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін кәсіби іс-әрекеттер аспектісіне
жаңа педагогикалық технологиялар арқылы даярлаудың әдістемесі сынақтан
өткізілді және алынған нәтижелерді практикаға ендіру мүмкіндіктері ғылыми-
әдістемелік нұсқау ретінде белгіленді.

Зерттеудің практикалық мәнділігі. Зерттеудің нәтижелерін шетел тілі
пәні мұғалімдерін даярлайтын жоғары оқу орындарында және жалпы білім
беретін мектептердің оқу-тәрбие жұмыстарында, үздіксіз білім беру ісінде
пайдалануға болады.

Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің даярлығын жетілдіруде “Ағылшын
тілін үйретудің интерактивті жаттығулар жинағы” атты әдістемелік құралды
жоғары оқу орындарында болашақ ағылшын тілі пәні мұғалімдерін даярлау
үдерісінде пайдалануға болады.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар:

-“жаңа педагогикалық технология” ұғымының мәні, “жаңа педагогикалық
технологиямен оқытудағы болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің даярлығы”
ұғымының ғылыми-педагогикалық негізі, мәні, оның өлшемдері, көрсеткіштері
мен деңгейлері;

- жаңа педагогикалық технологиямен оқытудағы болашақ шетел тілі пәні
мұғалімдерінің даярлығы мазмұнын модельдеуде және ұйымдастыруда
процессуальдық-технологиялық қатынасты пайдалану;

- болашақ шетел тілі мұғалімдерін жаңа педагогикалық технологиялар
арқылы даярлауды жүзеге асыруды ғылыми-әдістемелік тұрғыдан ұйымдастыруы;

- болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін кәсіби іс-әрекеттер аспектісіне
жаңа педагогикалық технологиялар арқылы даярлаудың әдістемесі, тәжірибелік-
эксперимент нәтижелерін қорыту, әдістемелік ұсыныстардың берілуі.

Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі зерттеу жұмысының
әрбір кезеңінің міндеттеріне сәйкес педагогикалық зерттеу әдістері кешенін
қолдануымен, тәжірибелік-педагогикалық жұмыс нәтижелерінің тиімділігін
тексеріп, өңдеумен және алынған деректер талдау қорытындысымен қамтамасыз
етіледі.

Зерттеудің базасы. Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік
университеті, М.О.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік
университеті, Қазақстан Халықтар Достығы университеті, Қазақ-Ресей
университетінің Түркістан филиалы.

Зерттеу нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру эксперимент жүргізу
барысында жүзеге асырылды және халықаралық, республикалық, облыстық ғылыми-
практикалық конференцияларда (Шымкент, 2005;2006 Түркістан, 2004;
2005;2006; Көкшетау, 2006; Қарағанды 2006; Алматы 2007;), Қ.А.Ясауи
атындағы ХҚТУ-нің профессор-оқытушыларының ғылыми-теориялық
конференцияларында және оқу-әдістемелік бірлестік отырыстарында талқыланып,
басылым көрген мақалаларда көрініс тапты.

Диссертация құрылымы. Диссертация кіріспеден, екі бөлімнен,
қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен қосымшалардан тұрады.

Кіріспе бөлімде зерттеудің ғылыми аппараты: өзектілігі, мақсаты,
нысаны, пәні, зерттеудің ғылыми болжамы, міндеттері, зерттеу әдістері мен
зерттеудің негізгі кезеңдері көрсетіліп, диссертацияның практикалық
мәнділігі, ғылыми жаңалығы және қорғауға ұсынылатын қағидалар баяндалады.

“Болашақ шет тілі мұғалімдерін даярлаудың теориялық негіздері“ атты
бірінші бөлімде ЖОО болашақ мұғалімдерді даярлаудың психологиялық,
педагогикалық негіздері баяндалады; болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін
дайындауды жетілдіруді жүзеге асырудың даму тарихына, дайындау мазмұны мен
әдістеріне ғылыми-педагогикалық тұрғыдан мазмұндық сипаттама беріледі;
шетел тілі мұғалімдерінің іс-әрекетіне кәсіби бағытта дайындаудың жаңа
педагогикалық технологиялары қарастырылады; жаңа педагогикалық
технологиялар арқылы болашақ шетел тілі мұғалімдерін даярлаудың
педагогикалық шарттары айқындалады; жаңа педагогикалық технологиямен
оқытудағы болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің даярлығының болжамдық
нобайы, оның өлшемдері, көрсеткіштері мен деңгейлері белгіленеді.

“Болашақ ағылшын тілі мұғалімдерін жаңа педагогикалық технология
бойынша кәсіби даярлау әдістемесі“ деп аталатын екінші бөлімде болашақ
шетел тілі пәні мұғалімдерін даярлаудағы оқу жоспарлары, оқу
бағдарламалары, әдістемелік құралдары зерделеніп, біз зерттеп отырған жаңа
педагогикалық технология арқылы даярлықты қалыптастырудың біртұтас
қарастырылмайтындығы сипатталады; болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін
даярлаудың құралы ретінде студенттердің өзіндік жұмыстары белгіленеді; жаңа
педагогикалық технология негізіндегі оқытудың әдістемелері беріліп;
тәжірибелік-эксперимент жұмысының нәтижелері баяндалады.

Қорытындыда теориялық және эксперименттік жұмыстардың нәтижелеріне
негізделген тұжырымдар мен ұсыныстар беріледі.

НЕГІЗГІ БӨЛІМ

Республикамыздағы саяси және экономикалық өркендеудің мәнділігі,
нарықтық қатынастар жолы, ұлттық – мәдени тұрғыдан даму білім беру жүйесіне
де ерекше талаптар жүктеуде.

Білім беру – қоғам мүшелерінің адамгершілік, мәдени және дене дамуы мен
кәсіби біліктілігінің жоғары деңгейіне қол жеткізуді мақсат ететін үздіксіз
тәрбие мен оқыту үдерісі. Білім беру ісі шеберлікке, дағдыға баулудың өсіп,
өрбіп, белгілі бір кәсіпке, мамандыққа үйретумен тиянақталады. Жүзеге
асырылатын білім беру бағдарламаларының сипатына қарай білім беру
деңгейлері ажыратылатыны белгілі.

Қазіргі уақытта ұрпақтан-ұрпаққа өмір тәжірибесін беруді жүйелі
жүргізетін - мұғалім. Ал жастарды өмірге дайындау, қоғам талап етіп
отырған деңгейде мұғалімдерді дайындаудың қажеттілігі ұдайы өзгерісте
болады. Осыған байланысты А.Байтұрсыновтың мектепке керектісі білімді, әрі
педагогика мен әдістемеден хабардар, оқыта білетін мұғалім екендігі
жөніндегі айтқан пікірі бүгінгі күнде де өз мәнін жойған жоқ.

Психологиялық-педагогикалық зерттеу мәліметтеріне қарағанда
(Ф.Н.Гоноболин, Н.В.Кузьмина, И.В.Страхов, В.А.Сластенин, А.И.Щербаков
т.б.) педагогикалық қабілеттің бірнеше түрі кездеседі. Олар: дидактикалық,
академиялық, перцептивті, сөйлеу (экспрессивті), ұйымдастырушылық,
коммуникативті, конструктивті, қолданбалы қабілеттер.

Мектеп мұғалімдері оқушылардың білімі мен іскерліктерін қалыптастыруда
бірқатар іс-шаралар жүзеге асырады. Олар: гностикалық, практикалық (пән
ерекшелігіне байланысты іскерліктер), зерттеушілік.

Болашақ мұғалімдерді даярлаудағы зерттеу жұмыстары үшін көптеген
ғалымдардың еңбектері құнды болып табылады. Зерттеудің төмендегідей
бағыттары зерделенген: педагогикалық қабілет (Н.Ф.Гоноболин), педагогикалық
іс-әрекеттің құрылымы (Н.В.Кузьмина), мұғалімнің жеке тұлғасы
(В.А.Сластенин, А.И.Щербаков), педагогтарды кәсіби іріктеу (Р.М.Хмелюк),
педагогикалық еңбекті ғылыми ұйымдастыру (И.П.Раченко), педагогикалық
шеберлік (Ю.П.Азаров), педагогикалық іс-әрекет шығармашылық үдеріс ретінде
(В.А.Кан-Калик), мұғалімнің политехникалық даярлығы (Ю.К.Васильев), т.б.
Жекелеген оқу пәні мұғалімдерін даярлау қазіргі таңда да кең көлемде
жүргізілуде.

Педагогикалық іс-әрекет саласына “технология” деген сөзді енгізу
“индустриялдық” технология (Ф.Б.Гильбрейт, Ф.У.Тейлор және т.б.) деген
идеяға негізделген және ол оқытуда техникалық жабдықтарды қолданумен
байланысты. Білім беру саласындағы педагогикалық технологияның басқа
бағыттары оқу материалын талдау техникасын, мұғалім мен оқушылардың оқу іс-
әрекетін (Т.А.Ильина) ұйымдастыруға, сонымен қатар педагогикалық технология
ұстаздар мен оқушылардың аз ғана күш жұмсап ең жақсы нәтижелерге жетудің
тиімді ұстанымдары мен әдістерін анықтауға бағытталған.

Сондай-ақ жаңа педагогикалық технологиялар оқу-тәрбие үдерісінің
нәтижесінде оқушының дамуына жағымды жағдайлар жиынтығын құрайды.

“Жаңа педагогикалық технология” сөз тіркесін пайдалану үшін оның мәнін
анықтап алу керектігі туындайды. Ол үшін алдымен “технология” ұғымының
мазмұны жөнінде немесе ұғымының шығу мен қолдану аясын білу керек.

Педагогикалық, психологиялық сөздікте “Педагогикалық технология –
педагогикалық үдеріс пен оған қатысушылар іс-әрекетін құраушы кезені, жәй -
күйлері арасындағы өзара байланысты бірізділік пен үздіксіздік жұмысы.
Ақпараттық технология да педагогикалық технологияның құрамдас бөлігі” болып
табылады деп мазмұндалған.

Н. Ф.Талызина оқыту технологиясы – белгіленген мақсатқа нәтижелі
қол жеткізуді қамтамасыз етуде оқытудың формасы, әдістері мен құралдарын
ашып көрсетіп, оқу бағдарламасында белгіленген оқытудың мазмұны жүзеге
асырылады деп айта келіп, оның құрылымын көрсетеді: оқытудың мақсаты; білім
берудің мазмұны; педагогикалық өзара әрекеттестіктің құралы (оқыту және
мотивация), оқыту үдерісін ұйымдастыру; оқушы, оқытушы; әрекеттің нәтижесі
(сонымен бірге кәсіптік даярлықтың деңгейі).

Сондай-ақ Қазақстандық ғалымдардың Ж.Қараевтың, Ә.Жүнісбектің,
Қ.Жанпейісованың және т.б. ғалымдардың оқыту технологиялары белсенді түрде
білім беру жүйесінде қолданылуда. Бұл технологиялардың өздеріне тән
ерекшеліктері бар.

Оқушыларға шетел тілін оқыту үшін болашақ мұғалімнің өзі төмендегідей
негізгі құзыреттіліктерді игеруі тиіс: лингвистикалық; коммуникативтік;
лингвоелтану; кәсіби-бейімді (кәсіби-педагогикалық мақсат аясында), т.б.

Қазіргі уақытта болашақ шетел тілі мұғалімінің І курстан бастап
даярлығын қамтамасыз ететін негізгі тақырыптар төмендегілер болып табылады:
курстың сөздік тақырыптары (қазіргі қоғамдағы отбасы; қазіргі заманғы үй-
тұрмыс; еліміздегі және шетелдердегі студенттердің оқуы мен өмірі; оқып-
үйренетін тілдің елдері мен Қазақстандағы интернационалдық және ұлттық
мерекелер; адам өміріндегі табиғат, жыл мезгілдері, оқып-үйренетін елдің
және Қазақстанның климаты; қазіргі заманғы адамның киімдері, дүкендегі
сатып алу, қазіргі заманғы мода); сөздік іс-әрекет түрлері бойынша жұмыс
мазмұны мен қорытынды талаптар (әңгімелесу, диалогтық сөйлесу, монологтық
сөз (аудирование, оқу), жазу және жазбаша сөз), т.б.

Орта мектепте шетел тілін оқытудың мазмұны төмендегі элементтерден
тұрады: тақырыптар (денсаулық, білім, жағрафия және қыдыру, жол жүру,
т.б.); тілдік материалдар (лексика, грамматика), т.б.

Жоғары оқу орындарындағы пән бағдарламаларының мазмұны мектеп
қабырғасындағы оқытылатын шетел тілі пәнімен байланысын, сабақтастығын және
мектеп қабырғасындағы тақырыптарға сәйкес оқу тақырыптарын (оқу
материалдарын) бір пән толық қамти бермейтінін көруге болады.

2002-2006 оқу жылдары аралығында жоғары оқу орындарында шетел тілі
(ағылшын тілі) пәні мұғалімдерін даярлайтын оқу жоспарларының түрлеріне
сәйкес жұмыстар талданды.

Зерттеуде байқағанымыз аз пайыз студенттер ғана шетел тілін оқытуға
дайынмын деген ойын білдірді. Оның себептерін кейбіреулері оқыту әдіс-
тәсілдерін білмейтінін жазса, кейбірі ағылшын тілінде еркін сөйлеудің толық
мәнді игермеуін айтады, кейбіреулері мектептің оқу пәні бағдарламаларымен,
оқулықтарымен жұмыс жасамағандығын мазмұндайды. Ал, шамамен 29% студент
өзіне шетел тілін оқытатын оқытушылардың оқыту әдістемесіне қанағаттанарлық
ойда еместігін білдірді.

Студенттермен жүргізілген зерттеу жұмыстарын талдау шет тілі
мұғалімдерін кәсіби даярлау бойынша жоғары оқу орындарында шешілмей жатқан
бірқатар мәселелердің барын аңғартады. Олардың ішінде, бағдарламаның
бағыттары, бөлімдері бойынша хрестоматиялардың, оқу-әдістемелік
құралдардың, не қосымша еңбектердің, арнайы жабдықталған кабинеттердің,
т.б. жетіспеуі - шетел тілін жоғары оқу орындарында жүйелі оқытуда
қайшылықтар тудырып отыр. Олар: тек теориялық мағлұматтардағы оқу
материалдарын толық көлемде беруі, практикалық іс-әрекеттерге (тілдік қарым-
қатынасқа байланысты) қатысты іскерліктерді игермеуі, т.б.

Ғылыми – педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып белгіленген
оқыту үдерісінің нәтижесін көрсететін әдіс-тәсілдерді, формаларды көбінше
жаңашыл, инновациялық деп атайды.

Кейбір зерттеушілер оны “өзгеріс“ деген терминмен анықтайды. Соның
бірі И.П.Подласый ХХ ғ. 80-жылдары кәсіби түрде, алдымен журналшылар, содан
кейінгі кездерде педагогтар “инновация” сөзін пайдалана бастағанын жазады.
Сондай-ақ инновация (ағылшынның іnnovatіon - нововведение, новация) – бұл
ескі жүйенің өзгерісі деп қарастырады. Біздің ойымызша, бұл түсініктер кең
мағынадағы терминдермен білім беру жүйесіндегі кез келген өзгерісті
сипаттайды.

Инновация білім берудегі (мектептегі) құбылысқа тың жаңалық: жаңа
бағдарламаны, оқу жоспарын, әдіс-тәсілдерді оқу және тәрбие жұмыстарына
енгізу болып табылады. Инновация – жаңалық, жаңашылдық, өзгеріс деген
ұғымды білдіреді. Инновация құрал және үдеріс ретінде әлдебір жаңалықты
ендіру деген сөз. Педагогикалық үдерісте инновация оқыту мен тәрбиенің
тәсілдері, түрлері, мақсаты мен мазмұнына, мұғалім мен оқушының бірлескен
қызметін ұйымдастыруға жаңалықты енгізуді білдіреді.

Н. Ф.Талызина және т.б. инновация өзінің дамуы барысында белгілі
бір өмірлік сатыдан тұрады: жаңа идеяның пайда болуы; мақсат қоюшылық:
тарату және жойылу – деп айта келе, инновациялық технологияға жататындар:
компьютерлік технология, ойын технологиясы, жоба әдісі-деп топтастырып
көрсетеді.

Келтірілген талдаулардан ұғатынымыз “жаңа педагогикалық технология
дегеніміз оқу және тәрбие үдерісін мақсатқа сәйкес жоғары нәтижеге қол
жеткізу барысында және оқыту мазмұнын, сапалық қасиеттерді әдіс-тәсілдер
мен құралдар жүйесін үйлесімді пайдаланатын педагог іс-әрекетінің өзгерісті
(жаңалықты) алгоритмі” – деп білеміз. Жаңа педагогикалық технологиямен
болашақ мұғалімдерді даярлау жүйелік тәсіл негізінде жүзеге асырылуы тиіс.

Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін даярлаудың білім беруші-теориялық,
практикалық және тәрбиелеушілік аспектісі бар екендігін көруге болады.
Дегенмен, зерттеуге сәйкес мұғалімнің барлық даярлық аспектілерін қарастыру
мүмкін емес, сондықтан шартты түрде жұмыста мұғалімнің академиялық,
конструктивтік қабілетін түзетін пәндер және аталмыш пәндерді оқыту
әдістемесі бойынша даярлығын құраушылар қарастырылады. Бұл даярлық
құраушылары мұғалім мамандығының профессиограммасында міндет-ті көрініс
табады. Сондықтанда болашақ маманды даярлау оның профессиограммасы
тұрғысынан зерттелуі тиіс. Профессиограмма маманның кәсіптік іс-әрекетіне
сәйкес “паспорт” ретінде сипатталады.

Модель деп (латынның сөзінен аударғанда - өлшем, үлгі) зерттеуде
қиындық тудыратын немесе мүлдем мүмкін емес құбылыстар (заттарды,
үдерістерді, жағдайларды және т.б.) зерттеу үшін басқа ұқсас құбылыстарды
(затты, үдерісті, жағдайды және т.б.) жасанды құрастыру түсіндіріледі.
Модель (лат. modulus -үлгі, өлшем) нысан және оған қатынастық мәндерді
көрсететін көрнекілік құралдардың бірі (шартты бейне, схема, т.б.) болып
табылады. Бұлар негізінен нобайдың сандық сипатын анықтайды.

Ғылыми-педагогикалық зерттеулердің негізінде зерттеу жұмысымыздың
ерекшелігіне сәйкес “Жаңа педагогикалық технологиямен оқытудағы болашақ
шетел тілі пәні мұғалімдерінің даярлығы деп, даярлықты мотивациялық,
мазмұндық, процессуалдық құраушылардың мектеп оқушыларын шетел тіліне
баулуда практикалық бағыттылықты жүзеге асыруды қамтамасыз етуге білімдері
мен іскерліктерінің жиынтығын, оларды практикада қолдана білуімен
анықталатын кәсіби мәнді тұлғалық қасиетінің қалыптасуын құрайтын күрделі
біртұтас білім” - деп білеміз.

Біздер педагог-ғалымдардың еңбектеріне негіздей отырып, болашақ шетел
тілі пәні мұғалімдерінің зерттеліп отырған сапасын қалыптастыруды жүзеге
асыратын нобайын құрастырдық (Сурет 1).

Нобайда қарастырған критерий болашақ маманның таңдаған мамандығына
ұмтылысынан туындады. Критерий (грек сөзінен алғанда – пайымдау үшін
құрал), белгі, сының негізінде қандай-да нәрсені бағалау, анықтау немесе
жіктеу жүргізіледі; баға өлшемі. Психологиялық, педагогикалық түсіндірме
сөздікте критерий “... бағалауға, пікір айтуға не топтастыруға негіз
болатын белгі; қайсібір құбылысты пайымдау, бағалау өлшемі. Педагогикада
белгілі бір құбылыстардың критерийлерін талдап-белгілеу қиын, өйткені
педагогика пәнінің өзі күрделі және көрістері сан алуан”-деп оның қиындық
тудыратын жақтары айтылған.

Шетел тілін оқытуда болашақ мұғалімдердің пәнді оқытудағы практикалық
бағыттылықты жүзеге асыруға даярлығын қамтамасыз ету қажет. “Бағыттылық”
ұғымы “қандай да бір мақсатқа бағытталған ойдың, қызығушылықтың
топтастырылуын түсінеміз”. Шетел тілін оқытудағы

Болашақ мұғалім даярлығының критерилері (өлшемдері)
Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің зерттеліп отырған даярлығының
көрсеткіштері

М о т и в а ц и я л ы қ компонент

- шетел тілін меңгеру мен оны оқытуда жаңаға деген қызығушылық,
қоғамдық және әлеуметтік-педагогикалық мәнін саналы сезінуі Шетел
тілі оған оқыту бойынша жаңаға деген қызығушылығының болуы;
Шетел тілінің оқу-тәрбие үдерісіне ықпалының, бар екенін жете түсінуі;
Шетел тіліне баулуда практикалық бағыттылықты жүзеге асырудың бүгінгі
таңдағы қажеттілігін сезінуі

М а з м ұ н д ы қ компонент

- шетел тілі және оны оқытуда практикалық бағыттылықты оқу-тәрбие
үдерісінде жүзеге асыру бойынша білімі Шетел тіліне баулудағы іс-
әрекеттердің психологиялық құрылымы;
Шетел тіліне баулуда практикалық бағыттылықты жүзеге асырудың дидактикалық
шарттары, құралдары;
Шетел тіліне баулуда практикалық бағыттылықты қамтамасыз етудің мазмұны,
мәні және оқытудың әдістері мен формалары туралы білімі

П р о ц е с с у а л д ы қ компонент

- шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты жүзеге асыру бойынша
іскерлігі Шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты жүзеге
асырудың дидактикалық шарттарын, құралдар жүйесін іске асыру ептілігі;
Шетел тілінің мүмкіндіктерін бағалай алуы және оны оқу-тәрбие үдерісінде
жүзеге асыра алуды игеруі

Шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты жүзеге асыруға
болашақ мұғалімдердің дайындығын қалыптастыру үдерісі

Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің пән және пәнді оқытуда
практикалық бағыттылықты жүзеге асырудағы білім мен іскерліктерінің
түзілімі

Сурет 1- Болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін даярлаудың болжамды
нобайы

практикалық бағыттылық деп, шетел тілін оқытуда оқу материалдарын және осы
оқу материалдарына сәйкес педагогикалық тапсырмаларды орындатудағы

әдіс-тәсілдерді, құралдарды мұғалімнің дұрыс пайдалануын түсінеміз.
Сондықтан да біздер зерттеп отырған даярлықты қамтамасыз етудің нобайын
пайдаландық.

Нобайдың негізінде болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің пән және
пәнді оқытуға кәсіби даярлығын қалыптастырудың төрт деңгейі анықталды:
төменгі деңгей, орта деңгей, жеткілікті жоғары деңгей және жоғарғы деңгей.

Төменгі деңгейде: студенттердің шетел (ағылшын) тілін меңгеру мен оқыту
бойынша жаңаға деген қызығушылығы төмен болады, олар шетел тілінің оқу-
тәрбие үдерісіндегі дұрыс қатынасының барын жете түсінбейді, тілдің мәнін
сипаттай алмайды және шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты
қамтамасыз етуді жете түсінбейді. Мазмұндық, процессуалдық құраушыларды
меңгермейді.

Орта деңгейде: студенттер шетел тілін меңгеру мен оқыту бойынша жаңаға
деген қызығушылығы болады, шетел тілі бойынша білімі үстірт. Шетел тілінің
практикалық бағыттылығын толық сипаттай алмайды. Шетел тіліне баулуда
практикалық бағыттылықты қамтамасыз ету керектігін жақсы түсінеді, оны
жүзеге асырудағы құралдарды, шарттарды толық сипаттай алмайды.
Процессуалдық құраушылардың кейбір элементтерін ғана меңгереді.

Жеткілікті жоғары деңгейде: студенттер шетел тілін оқыту мен оқытуға
жаңаға қызығушылығы болады, оның оқу-тәрбие үдерісіндегі дұрыс ықпалының
бар екенін жақсы түсінеді. Шетел тілі, оны оқытудағы практикалық
бағыттылығын сипаттау бойынша білімі айтарлықтай терең. Шетел тілін оқытуда
практикалық бағыттылықты қамтамасыз етудегі оқу материалдарын және оқыту
әдістері мен тәсілдерін көрсете біледі.

Жоғарғы деңгейде: болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерінің пәнге деген,
оны оқытудағы жаңаға деген қызығушылығы жоғары болып келеді және оның оқу-
тәрбие үдерісіндегі дұрыс ықпалының бар екенін жете түсінеді. Шетел тіліне
баулудың практикалық бағыттылығын сипаттау бойынша білімі айтарлықтай терең
және қамтамасыз етудегі дидактикалық шарттардың оқытудың жүйелеріндегі
мазмұндық сипаты бойынша білімі терең, оларды қамтамасыз етуді игереді.
Олардың оқушыларды шетел тіліне баулуда практикалық бағыттылықты жүзеге
асырудың құралдар жүйесі бойынша білімі терең болып келеді.

Сауалнама, әңгімелесу, тесттік тапсырмалармен бақылау әдістерін қолдану
негізінде шетел тілін және оны практикалық бағыттылықта оқыту даярлығының
бастапқы жағдайы анықталды.

Жоғары оқу орындарында болашақ шетел тілі пәні мұғалімдерін талап
аясында даярлау үшін төмендегідей дидактикалық шарттары орындалуы тиіс:
болашақ пән мұғалімдеріне қазіргі кездегі шетел тілінің практикалық
мәнділігін ұғындыру; шетел тілінің мазмұнын түзуші оқу материалдарын
игеруде талдау, іріктеу, салыстыру, жинақтау, т.б. іс-әрекеттерін
студенттермен ұйымдастыру; шетел тілін оқытуда практикалық бағыттылықты
жүзеге асырушы құралдарымен жұмыс жасату; оқушыларды шетел тіліне үйрету
үшін болашақ мұғалімдердің іскерлігін қалыптастыру.

Аталған шарттар негізінде болашақ шетел тілі мұғалімдерін даярлауды
жүзеге асыру көптеген факторларға байланысты. Олардың негізгілері біздің
ойымызша төмендегілер: жоғары оқу орындары оқытушысының оқу үдерісін
ұйымдастыру мен конструкциялауға қажетті білімі, оқу-әдістемелік
әдебиеттермен қамтамасыз етілуі, студенттің өзіндік белсенділігі, маман
даярлауға қойылатын талаптардың қанағаттандырылуы, т.б.

Педагогикалық инновацияға, жаңа тәрбиеге даяр жаңа формация
мұғалімдерін даярлау соңғы уақыттарда кеңінен айтылуда. Білім беру
жүйесіне жаңалықты (инновациялық) үдерістердің енуіне байланысты жаңаша
ойлауға қабілетті, жоғары мәдениетті, қоғам мен мектептің алдына қойылған
міндеттерді айқын түсінетін жаңа формация мұғалімдерін кәсіби даярлау
мәселесі көкейкесті болып табылуда.

Жоғары оқу орындарында оқу жұмыстарының міндетті түрлеріне дәріс,
семинарлар, лабораториялық-практикалық сабақтар, курстық жұмыстар,
консультациялар, коллоквиумдар, сынақтар, емтихандар жатады. Жоғары оқу
орындарында кеңінен тараған оқыту формаларына қазіргі таңда жаңа сипат
берілген.

Қазіргі кезде дәрістің бірнеше түрі ажыратылған: кіріспе, ақпараттық,
шолу, мәселелеп оқу дәрісі, визуальдық, бинарлық, алдын ала қателерімен
жоспарланған, конференция, кеңес, “Миға шабуыл” - дәрісі немесе "топтық
пікір-талас дәріс". Семинар – практикалық оқу сабақтарының негізгі
түрлерінің бірі. Семинардың ерекшелігі – оқушылардың оқытушының
жетекшілігімен өз алдына дайындалған хабарламаларын, баяндамаларын,
рефераттарын ұжым болып талқылау.

Ойын моделдерін белгілеуде әртүрлі терминдер қолданып жүрміз. “Ойын”,
“Имитация”, “Нақты жағдайды талқылау”. Ойын технологиясы негізінен
С.Әбенбаевтың пікіріне сәйкес жаңа педагогикалық технологияға жатады.
Сондықтан бұл қазіргі таңда оқу-тәрбие үдерісінде қолдау табуда.

Хабарламалық-дамытушы әдістер: дәріс, әңгіме, түсіндіру, оқу фильмдерін
көрсету, педагогикалық әдебиеттермен өз бетіндік жұмыс, білім беру
бағдарламаларымен өз бетімен жұмыс.

Проблемалық ізденіс әдістері: оқу материалын проблемалы баяндау,
эвристикалық әңгіме, пікірталас, зерттеу жұмысы, кіші топтарды
студенттердің ұжымдық ойлау-іс әрекеті, лабораториялық ізденіс жұмыстар.

Репродуктивті әдістер: оқу материалын мазмұндау (пересказ), үлгіге
байланысты тапсырмаларды орындау.

Шығармашылық-репродуктивті әдістер: педагогикалық тақырыптарға
творчестволық шығарма жазу, сөзжұмбақтар құрастыру, педагогикалық
жағдайларды талдау, іскерлік ойындар, педагогикалық міндеттерді шешу.

Студенттердің өзбетіндік жұмыстарының формалары: педагогикалық сөздік
жүргізу, түпдеректерді конспектілеу, аннотациялау, педагогикалық
әдебиеттерді рецензиялау.

Дәстүрлі оқыту формалары үшін әдіс-тәсілдер ойластырылған; кеңінен
қолданылып жүргендердің ішінде ерекше орын алатыны оқытудың белсенді
(активті) және аралық белсенді (интерактивті) әдістері.

Қазіргі уақытта ағылшын тілін білім беру жүйесінде оқытудың
әдістемесін, оның қағидалары мен салыстырмалы сипаттамаларын төмендегідей
атап көрсетуге болады.

1. Ағылшын тілін оқытудың қазіргі әдістемесі: коммуникативтік әдістеме;
жоба әдістемесі; интенсивті әдістеме; іс-әрекеттік әдістеме; қашықтықтан
оқыту әдістемесі.

2. Ағылшын тілін оқытудың қазіргі заманғы әдістемесінің әдістемелік
ұстанымдары. Коммуникативтік әдістеме: қарым-қатынас арқылы шетелдік
мәдениеттің барлық аспектілерін игеру ұстанымы; шетелдік мәдениет
аспектілерін өзара байланыста оқу ұстанымы; шетелдік мәдениет аспектілері
мазмұнын модельдеу ұстанымы; оқу үдерісін оны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.