Ұстаз бен оқушылар аткаратын қызметтерінің принципиалды айырмашылығы міне осында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҮШІНШІ ТАҚЫРЫП.
БІРТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕСС ТҰЛҒА ТҰТАСТЫҒЫН БЕЙНЕЛЕЙДІ
Осы тақырыпты оку педагогикалық процесс ненің аркасында қажетті тәрбие
тиімділігін беретіндігін анықтауға комектеседі. Бұл сұрақты біз жаппай
көпшілік мектептегі мұғалімдердің дәстүрлі іс-әрекетінің екі дербес сапасы
болады — яғни мұғалім сабақ үстінде білім береді, ал сабақтан кейін тәрбие
жұмысын жүргізеді деген түсініктерді қарастырамыз.
Егер тұлға тұтастықтан жасалған құрылым болса, онда оқушы тұлғасын
қалыптастыру проблемасы оқу материалын оқығанда да, сонымен бірге окудан
тыс жұмыс та шешіледі, онда окушылар үшін мазмұн мен формаларды және іс-
әрекет түрлерін тандауға кеңестік бар. Онда бұл немесе баска тұлға
қасиетерінің пайда болуына не әкеледі деген сұрақ пайда болады?
Ұзақ уақыт бойы педагогикалық әдебиеттер мұғалім (педагогикалық процесс
оқу және окудан тыс жұмыстың бірлігі ретіндекдралған жағдайда) тәрбие
мақсаты оның оқушылармен бірлескен іс-әрекетінің нәтижесі болғанда не істеу
керек деген сұраққа анық жауап бере алмады. Бұған Н.К. Крупская, А.С.
Макаренко еңбектерінде кейбір нұсқаулар бар, бірақ олар негізінен
оқушылардың оқудан тыс іс-әрекетіндегі тәрбие жұмысына ғана катысты. Бұндай
бағыттар одан әрі бірқатар ғалымдардың (30-ы жылдары А.М. Пистрак, А.М.
Пинкевич, С.Т. Шацкий) еңбектерінде және біраз кейінде (Конникова Т.Е.)
дамыды.
Назар аударатын бір жағдай, барлық авторлар окушылар коллек-тивтерінің
роліне үлкен маңыз берген, бірақта оқушылар коллективінің мүмкіншілігі тек
қана окудан тыс уақыттағм төрбие жүмыс-тарында қолдануы қарастырьшады.
Әрине, бұндай тәсіл коллективтік қатынастардың ерекшелігін тек кдна әртүрлі
окудан тыс іс-әрекеттері түрлерінде ескеруге мүмкіндік береді, ал негізіне
оқушылардың жетекші іс-әрекеті оку еңбегі шетте калды.
Кезінде А.С. Макаренко тұлғаның кемшілігі оның қоғамдағы
қатынастарындағы кемшіліктерімен байланысты деп көрсеткен. Бұндай кортынды
кездейсоқ еместігін, егер адам коғамдық қатынастардың жиынтығы (К. Маркс)
екендігін есімізде болса. Демек, педагогикалық процестің негізі тәрбиелеуші
тетіктерін окушылардың өздеріне төн барлык іс-әрекеттері барысында қалыптас
қан катынастар жазыкгығынан іздеу керек.
Мектеп педагогикалық процесс жүйесінде және оған қатысты отбасы
педагогикалық процесінде оқушы үш адамдар категориясымен катынасқа түседі
(ата-аналар, ұстаздар, оқу және оқудан тыс әрекеттегі оның жолдастары).
Бірақта оқушылардың ата-аналарымен қатынасында жүзеге асатын бірінші
тәрбиелеуші тетік отбасы педагогикалық процесінен басталады, әрине, ол
мектеп педагогикалық процесімен тығыз байланысты. Жалпы білім беретін
мектептің педагогикалық процесінде баска да екі мұғалімдердің оқушылармен
және оқушылардың өзарасындағы катынастарда маңызды. Сондықтан да жалпы
білім беретін мектеп педагогикалық процеске катысты екі бір-бірімен өзара
әрекет болатын және өзара бір-бірін толықтыратын тәрбиелеуші тетіктерді
айтқан жөн.
Мұғалім мынаны білгені жөн, егер бастауыш кластарда ұстаздың окушыға
катынасының маңыздылығы басым болса, өскен сайын оқушының өз құрдастарымен
қатынасының (2 тақырып, зандылықтарды қараңыз). яғни оқушы сол
коллективтегі қатынастапдың маңыздылығы арта түседі (А.В. Киричуктың
деректері). Бірақ белгілі бір жас кезеңінде үш қатынастың біреуінің маңызы
зор деп есептеу әділетсіз. Мысалы, үлкен қоғамдық мүдделі жеткілікті
деңгейдегі рухани байлығы бар отбасы өзінің тәрбиелік ықпалы тек қана
мектепке дейінгі жас кезінде ған емес өмір жолын өздігінен бастағалы тұрған
бозбала, жас жігіт кезінде де сақталынады. Есте қаларлығы, бұндай отбасында
баланың катынас аумағын кеңейте түсуге деген тұракты ұмтылыс бар, бұл
баланы жеке тар мүдде шегінен шығады. Яғни, біз отбасының ұстаздар және
окушылармен катынастарына ықпал етуге деген ұмтылушылығын көреміз.
Егер көрсетілген суреттеме барлық отбасына тән еместігін ескерсек, онда
басым көпшілік оқушыларға мүғалімнің ұйымдастырылған окушының ұстаздармен
жөне олардың бір-бірімен өзара катынастарының маңыздылығы арта түседі. Егер
мұғалім бұндай жұмыстың кажеттілігін түсінбесе, оқушылар катынастарын
калыптастыру жалпы стихиялы сипат алады (А.В. Мудрик).
Осы тақырыпты түсінуде баса көрсететін бір маңызды жағдай: ол ұзақ
уакыт бойы педагогикалық әдебиетгерде (Ф.Н. Гоноболин, Н.А. Петров,И,В.
Страхов) мұғалім мен оқушының өзара қатынастарыньщ тәрбиелік әсері ұстаз
тұлғасының тәрбиеленушілерге ықпалы ретінде қарастырылуында. Бірақ мәселені
көрсетілген кеңістікте карастырылуы сөзсіз жеке өзара катынастарға әкеледі.
Шындығында жеке өзара мұғалімнің оқушылармен қатынасы әрқашанда бірлескен
іс-әрекет барысында қалыптасатын катынастан кейін екінші болады. (М.П.
Шульц). Демек, мұғалім өзара мұғаліммен окушының қатынасы олардың іскерлік
ынтымақгастығы сипатына байланысты екенін білуі керек. Баса көрсететін бір
жағдай, бұндай тәсіл бойына әдеттен тыс маңызды болатын ұстаздың нені
мақсат етіп коятыны байланысты. Мысалы бұл ынтымақтастыкгың мәнін, ол калай
түсінеді.
Алдынғы қатарлы мұғалімдердің педагогикалық теориясы мен практикасы
мұғалімнің окушылармен іскерлік ынтымақтастығында, окушыларға іс-әрекет
тәсілдерін оқытуда оларға еркіндік берумен тактикалық көмектесу арасында
өте нәзік тепе-тендік болуы керектігін дәлелдеді.
Жалпы білім беретін ІІедагогикалық процестің екінші тәрбиелеуші
тетіктің маңыздылығы біріншіден артық болмаса кем емес. Бұл окушылардың
өзара қарым-катынастары.
Совет мектептерінде осы тетікке сүйену керектігі туралы ойды бірінші
болып Н.К. Крупская айткан болатын. А.С. Макаренко ұстаз еңбегі алғашқы
класс коллективімен тығыз болып, олармен өте достықга, жолдастық тәрбие
негізінде болуы керек деп еспетейді... жұмыс отрядтың белсенділігін
тудыруға, коллективтің жеке тұлғаларға қоятын талаптарын қыздыруға
негізделуі керек, ол бұл ойдың сенімділігі мынада деп біледі, адам жеке
бөліктермен тәрбиеленбейді ол ұшырайтын барлык әсерлерді жинақтау өдісі
арқылы жасалынады.
Өзінің жеке тәжірбиесі негізінде жасалған А.С. Макаренконың қортындысы
оку еңбегін колдану негізінде (М.Д. Виноградова, Н.С. Детникова, И.Б.
Первин); өнімді еңбек (А.А. Пермяков); ерікті катынас (А.В. Мудрик) сияқты
бірқатар эксперименталдық зерттеулерде толығымен дәледенеді. Баса
көрсететін бір жағдай бұл зерттеулер (жетекші - Новикова Л.И.) окушылардың
коллективтік катынастар жүйесіне енуі педагогикалық килігуді, педагогикалық
түзетулерді талап етеді.
Бізге өте маңызды болып көрінетін бұл қортындылар Т.Е. Конникова және
т.б. коллективте тұлғаны калыптастыру мәселесіне арналған зерттеулердің
қортындыларымен ұштасады. Зерттеушілер адамдардың коллективтік іс-
әрекеттердің деңгейі жоғары болған сайын (сонымен қатар балалардың сабағы
коллективтік танымдық іс-әрекеттері), ұстаз әрбір окушы тұлғасының жан-
жақгы дамуына әсер ету мүмкіншілігі кеңейе түсетіндігін сенімді керсетіп
берді.
Оқушылардың бір-бірімен өзара әрекеттеріне байланысты тәрбие
тетіктерінің мәнін талдау, бұл тетікге бірінші сияқты (ұстаз бен
оқушылардың өзара қатынастары) сәтті іс-әрекет болғанда ғана пайда болады
және әрекетке кслтіріледі, сонда ғана іскерлік ынтымақгастық пен өзара
жауапкершілік катынастарды калыптастыруға алғы шарттар жасалынады. Сонымен
бірінші және екінші тәрбиелеуші тетіктер арасында жалпы белгілі бір
ортақтык, іс-әрекет және оның түрі анықталады (қоғамдық мәнді мақсатка
сөзсіз байланысты іс-әрекет, демек міндетті түрде коллективтік). Егер
балалар коллективін қалыптастыру үшін (ал бұл тәрбиенің негізгі қүралы)
ұстаз балалардың әртүрлі іс-әрекетінің тұрлерін айнала қоршаған ортамен
белсенді өзара өрекеттері арқылы ұйымдастыра алса (ерікті қатынас, ойын,
еңбек, табиғат, өнердегі іс-әрекет), онда оған коллектив іс- әрекетін
ұйымдастырудың барлық жағдайында балалардың бір-бірімен өзара катынасын
сауатты реттеп отыруы керек. Барлық жоғарыда айтылғандар негізінде мынадай
қортынды жасауға болады:
- қатынас жаңа тұлғалар арасындағы әртүрлі іс-әрекет түрлеріндегі
катынастарға әсер ету деңгейі жағынан бесаспап болады;
- ұстаз үшін окушы және ата-аналармен кәсіби сауатты катынас -
міндетті кұрал—саймандар болады;
- оқушылар тұлғасының сәтті дамуы мен калыптасуына сәттілікке жету
үшін:
б і р і н ш і д е н. біртұтас педагогикалык процестің субъектілерінің
өмір сүру іс-әрекеті барысында оқу және окудан тыс уақыттарында өзара
әрекеттері болуы керек;
е к і н ш і д е н. әрбір процесте накгылы жетістіктерге қол
жеткізілгенде оку іс-әрекетімен окудан тыс іс-әрекетте тұлға дамуына
тиімді;
ү ш і н ш і д е н, педагогикалық процесс өзіне тән өзгешелікті ол
коллективтілдігі, сондықтанда өзара әрекет барысында субъектілердің пайда
болатын катынастары жағдайында ұстаз үшін тәрбие тетіктерін ретке келтіру
көкейкесті мәселе болады, себебі ол тұлға арасындағы катынастарында барлық
субъектілердің дәрежесін арттырумен байланысты.
Екінші практикалык сабақ.
Іс- әрекеттің субъектілері және олардың біртұтас педагогикалық
процестегі атқаратын ролі.
Бұл сабақтың мақсаты тындаушылар педагогикалық процестегі тұлғаның
аткаратын қызметінің аса бір өзгешіліктерін меңгеруден құралады. Ұстаздар
да, оқушылар да іс-әрекетттің субъектілері болады, себебі тұлға іс-әрекет
барысында қалыптасады. Бірақта ұстаздар мен окушылар іс-әрекеттері арасына
тепе—теңдік белгісін қоюға болмайды. Ұстаз әртүрлі іс-әрекетттер түрлерінің
тәсілдерін меңгеріп қойған. Ал окушы, субъекті болу үшін оқытатын
материадда салынған іс-әрекет тәсілдерін оқиды.
Ұстаз бен оқушылар аткаратын қызметтерінің принципиалды айырмашылығы
міне осында. Мұғалім материалдың мазмұнын оқытпайды, оқу материалымен,
немесе оқу және окудан тыс жұмыста қолданатын іс-әрекеттер түрлерімен жұмыс
істеу тәсілдеріне оқытады.
Бірақта практикалық сабақтарда окушылардың біршама ұстаздың қызметін
орындайтын біртугас педагогикалық процестегі өзара әрекет варианттарында
карастырған жөн. Яғни, қызмет істеу фунцииясын ауыстырғанда бәрібір
ұстаздар мен окушылар арасындағы әрбір субъект—объект-субъектілік
катынастар калады. Бұл катынастар жүйесінде объект әрқашанда іс-әрекет
болады.
Іс-әрекеттердің түрлері туралы мәселені өте жан—жакты А.А. Люблинская
қарастырған, ол даму үстіндегі тұлға іс-әрекетін талдау негізіне
белсенділіктің субъектісі ретіндегі түлғаның ролі туралы тезисті салған:
тұлғаның барлық касиеттері тек кана көрініп кана коймайды, сонымен бірге
белсеңді іс-әрекет барысында, оның әртүрлі түрлерінде қалыптасады, ал ол
тұлғаның өмірін, оның қоғамдық болмысын кұрайды.
Бұндай көзқарас даму үстіндегі адамның өмерінде мынадай маңызды мәнді
педагогикалық ыкдал ету құралдарын - адам тегі үшін маңызды мынадай іс-
әрекеттерді бөліп көрсетуге мүмкіндік береді: қатынас, ойын, таным, еңбек
(ақыл—ой және дене, өндірістегі және тұрмыстағы). Бұған табиғатты қорғау іс-
әрекеті мен өнер саласындағы баланың бейнелеу іс-әрекетінде жатқызуға
болады.
Одан әрі практикалық сабақка адцын ала дайындық нәтижелерін карастырған
жөн, сол талдаулардың негізінде жалпы қортындылар жасауға болады.
ТӨРТШШІ ТАҚЫРЫП. БІРТҰТАС ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ПРОЦЕССТІҢ ҚЫЗМЕТ АТҚАРУЫНДАҒЫ
ІС-ӘРЕКЕТ ПЕН ҚАТЫНАС БІРЛІГІНІҢ РӨЛІ
Ұстаздың меңгеруге тиісті іс-әрекет түрлерін талдау өте маңызды
кортынды жасауға мүмкіндік береді. Адам әлеуметтік тірі пенде ретінде тек
кана адамзат қауымының ортасында калыптаса алады. Окушы үшін бұл белігілі
бір оқу орны жағдайындағы тіршілік іс-әрекеті өтетін контактілік коллектив.
Демек, ұстаз үшін балалар коллективінің дамуын тұрақты қамқорлыққа алу
маңызды. Егер балалар коллективін қалыптастыру үшін ұстаз әртүрлі іс-әрекет
түрлерін педагогикалық ыкдал ету кұралдары ретінде қолдана алса, онда
коллективті іс-әрекеттерді ұйымдастыру барысында оған балалардың өз
арасындағы катынастарын сауатты ұйымдастыру керек.
Қатынасты қоғамдық қарым-катынастар барысында жүріс-тұрысты өзгерту
мен үйлестіру мақсатында адамдардың бір-бірінің санасына таңбамен
көрсетілген іс-әрекетгер арқылы ыкпал ету (В.М. Соковнин) қарастыра
отырып, катынас барлық қоғамдык, болмыстың ән бойынан өтетіндігін айтпауға
болмайды.
Психологтар (Л.С. Выготский,С.Л. Рубинштейн) адамдар катынасы олардың
ойлармен, сезімдермен, әсерлермен алмасу ретінде анықтай отырып, онын сезім
мен ойдың бағытты көрсетілуі және берілісімен байланысты деп көрсетеді.
Көрсетілген методологиялық ереже К. Маркс пен Ф. Энгльстің алғашқы
шыққан жұмыстарында катынас, өндіріс, қоғамдық карым-қатынастар арасындағы
өзара байланыстылығының мәні негізделген. Капиталда К. Маркс катынасты
адамзат өмір сүруінің еңбектен, материалдык катынастармен санадан
белінбейтін түпкі, әмбебап компоненті ретінде талдау жасайды.
Бірлесіп еңбек ету үшін ұйымдасу қажеттілігінің өзі адамдардың
қатынасқа мұктажды болуына себепші болды. К. Маркс пен Ф. Энгельс
индивидтің нақтылы рухани байлығы тұтасымен оның нақтылы қарым-
катынастарының байлығымен байланысгы екендігін кездейсоқ көрсеткен жоқ.
Қатынас жалпы қоғамның да сонымен бірге әрбір адамды мәнді сипаттамасы
кеңістігінде жатыр, себебі қоғамның әлементі болып катынас барысындағы адам
болады. Демек, әрбір индивидтің дамуы оның катынаста болатын барлык баска
индивидтердің дамуына байланысты болады.
Тұлға барлык қоғамдық карым-катынастардың жиынтағы
болғандықтан, қоғамнан тыс қалыптасуы мүмкін емес. Сондықтан адам қоршаған
дүниеге өзінің қатынасын жете түсіну нәтижесінде, адам баска адамдармен
қатынаста өзінің мінін түсінеді. Сонымен, катынас дегеніміз индивидтің
коммуникативтік кызметін жүзеге асыру болады.
Өсіп келе жатқан адам, сондай болатынн окушы, студент ушін тұлғаның
калыптасуы кіші контактілік топтардағы қатынастардан басталады. Міне, тек
қана осыдан тұлғаның коммуникабельдігі яғни басқаға бет бұру, контакт
жасауды жүзеге асыру, өзіне назар аудару т.с.с. қабілеттерінің қалыптасуы
басталады. Зертгеушілердің тұлғаның дамуына кедергі болатын, қиын баланың
пайда болуына себептердің ішінде қатынастар тапшылығы деп көрсетуі
кездейсоқ емес.
Баланың кіші контактілік топтар ішіндегі катынас деңгейі ұстаз үшін өте
маңызы бар. Зерттеушілер жоғары класс оқушыларында үлкендер араласпаса жиі
тұлғалық касиеттерді басып тастауға әкелетін жағымсыз қатынас стилдерінің
қалыптасатындығьш көрсетеді (А.В. Киричук).
Құнды бағыттылықгағы тұрақгы кіші топтар болғанда (ал бұл белгілі бір
іс-әрекетті үйымдастыру деңгейде болуы мумкін) топтар-дың бір—бірімен
қатынастары үшін қолайлы атмосфера жасалады. Топ мушелерінің бір—біріне
пайдалы ынтымақтастыққа құштарлығы катынасты екіжақты жасампаз баршаға
жемісті байланысын камтамасыз етеді.
Ұстаз балалар коллективіндегі кіші топтарға байланыстарының
психологиялық берік, сенімді, тілектестікте, катынастардың жемісті болуына
ықпал ете ала алады. Міне сондықтанда жалпы және әлеуметтік мәнді мақсат,
міндетгер мен топтың іс-әрекетінің тиімділігіне әкелетін әдістерді жете
түсіну коллективтік басты белгісі болады.
Коллективтің жасампаздық іс-әрекеті эрбір индивид үшін катынастың толық
қунды маңызды болуына себепші болады. Тек қана қоғамдық мәнді іс-әрекетгің
нәтижелігіне жалпы құштарлык болғанда ғана әрбір индивид пікірлерімен,
сезімдермен, реніштерімен алмасуы есебінен рухани өсуіне мүмкіншілік алады.
Кіші контактылық топтағы катынастар әрбір индивидтің творчестволық
өсуіне қосымша мүмкіншіліктер жасайды - әрбір топ мушелеріне толықтырғыштық
принцип қабылдайтын мәліметтердің көлемінің бірнеше есе өсуіне, басқа
индивидтер мен катынас барысында бірнеше кабат өзінің идеяларын,
кезкарастарын, берген бағаларын бірнене рет тексеруіне айналады.
Ең соңында, контактылық топтағы басқа мүшелермен катынасу адамға өзін-
өзі түсінуге, өзінің жетістіктері мен кателіктерін бағалауға көмектеседі.
Бұл К. Маркстің айтқанындай өр адам өзін-өзі білу үшін алдымен айнадағы
өзіне карағандай баска адамға карайды. Контактылық топта тұлғаның жүріс
тұрысын жөнге салу мен оны өзінің бағалауы сол индивидтің белгілі бір
жүріс—тұрысына тез жауап беру нәтижесінде болады.
Өсіп келе жаткдн адам тұлғасын калыптастырудағы педагогикалык процестін
мүмкіншіліктері, олардың коғамға кажетті азаматтык, касиеттеріне тәрбиелеу
мұғалімнің катынастарды қалайша баскалар арқылы басқарып, оның тиімділігін
накуылы іс-әрекет негізінде камтамасыз етуіне байланысты. Сөз біртұтас
педагогикалық процеске объективті түрдегі тән тәрбиелеуші тетіктер
әрекеттерінің қалай бағытталуы туралы болып отыр.
Психологгардың зерттеулері адамға тән - катынас, ойын, ақыл— ой
еңбегі, өндірістік еңбек сиякты іс-әрекеттер түрлерінмен
байланысты мәселенің педагогикалық негізін жасауға негіз болады. Егер өнер
туындысы бір жағынан нақтылы шыңдықгың бейнесі болса және ол дербес бір
іс-әрекет барысында жасалғанын ескерсек, келесі бір баска. жағынан оларды
жасаушылардың ішкі мәнін көрсетеді, онда өнер тұлғаға ықпал ету құралы
болады. Өнердің бұндай мүмкіншіліктері эстетикалық тәрбиеге арналған
жұмыстарда да және сонымен катар мұғалім мен оқушылардың іс-әрекеттерін
зерттеуге арналған жұмыстарда да ашып керсетілген.
Сонымен, оқушылардың педагогикалық процестегі іс-әрекетінің ролін
қарастыра отырып педагогикалык тиімді ұйымдастырылған іс-әрекет олардың
белсенділігінің шарты болады деуімізге болады. Демек, педагогикалық ыклал
ету дегеніміз калыптасу барысындағы
тұлғаның ортамен (тек қана әлеуметтік кана емес табиғи, рухани) өзара
әрекетін алдын ала қойылған мақсатка сай реттеу.
Тәрбие міндеттерінің ерекшеліктеріне байланысты осы нақгы жасқа тән іс-
әрекеттердің түрлері өз маңызын баскд да жас топтарында да
жоғалтпайтындығын естен шығармауымыз керек. Мысалы, катынас жаңа туған
нөрестенің туғанынан бері әсер ететін жалғыз ғана құралы жөне ол өз
маңыздылығын мектепке дейінгі жас өспірім үшін де жоғалтпайды, ол мағанасы
мен мазмүны жағынан жақсарады, ал жоғары класс окушылары үшін ол аса
маңызға ие болады.
Педагогикалык процестегі міндеттермен ісі бар мұғалім оларды бірден бір
сол жаска тән жетекші іс-әрекеттке сүйенбей шеше алмайды. Сонымен бірге
қандайда болмасын іс-әрекеттің түрі жеткілікті аумақтағы мұғалімнің кәсіби
міндеттерін шешуге негіз болуы мүмкін. Сонымен, егер іс-әрекет әрқашанда
нақтылы бір формада (педагогикалық процеске катысушылардың өзара әрекет
тәсілдері) жүзеге асатын болса, онда барлық жоғарыдағы айткандардан мынадай
қортынды жасауға болады:
- оқу орындардағы педагогикалық процесте қолданатын кандайда болмасын
салыстырмалы аяқгалған жүмыстың формасынан тұлғаға педагогикалық ықпал
етудің әртүрлі кұралдарын (катынас, ойындар, еңбек, өнер, таным т.с.с.)
қолданудың объективті алғы шарттарын көруге болады;
- педагогикалык ыкпал ету кұралдарын тұтастықта колдану
барлык окушыларды іс-әрекетке кірістіру мүмкіншілігін камтамасыз ететін
мақсат пен міндеттерді, жетекші құралдар мен тиісті формалар, әдістерді
мұқият анықтап алуды қажет етеді.
Барлық жоғарындағы педагогикалык, ыкдал ету кұралдары туралы
айтылғандар педагогикалык процестегі жұмыстын нақгылы формалары оған
қатысушылардың өзара әрекеттерінің тәсілдері болатындығы және ол тиімді іс-
әрекеттің (құралдың) түрлерімен байланысты мақсатымен, міндеттерімен жөне
оған байланысты мазмұнмен анықгалатындығы туралы қортынды жасауға негіз
болады. Тандап алынған жұмыстың формасының өзі тиісті әдістерді, яғни
жобаланған іс-әрекетті орындау тәсілдерін тандап алуды шамалайды.
Окушылар үшін іс-әрекетт (оқу мен оқудан тыс) тәсілдерін (әдістер мен
тәсілдерді) меңгеру мен оларды қолдануда дерексіз ұғым болып қалмайды.
Нақгылы педагогикалық процесте бұл әркдшанда іс жүзінде тапсырмаларды
(тапсырыстарды) орындаумен байланысты.
Ұстаз үшін еңбек заты, ондай болатын оқу пәні және оның мазмұнын
талдау окушылардың іс-әрекет тәсілдерінің ерекшеліктерін және оны меңгеру
(меншіктену) үшін ұйымдастыру кажет.
Окушылар үшін іс-әрекет сайманы еңбек құралы (әдістер мен тәсілдер)
бұл олардың оки алу үшін неге үйренуі керектігі педагогикалық процеске
белсенді араласудың потенциалдык мүмкіншілігін шындыққа айналуындыру
болады. Сондықтан, егер белгілі бір міндеттерді шешу үшін ұстаздың тандаған
формасында өзара әрекеттің объективтік мүмкіншілігі болса, онда олар
оқушылардың іс-әрекетерінің әдістері мен тәсілдерін меңгеру арқьиы белгілі
бір тапсырмалар (тапсырыстар) арқылы жүзеге асырылуы тиіс. Тапсырмалар
мұғалім атынан және окушылар коллективі атынанда кіші топтардағы немесе
бірнеше микротоптағы әрбіреуіне жеке бағытталуы мумкін. Көрсетілген балалар
арасында қажетті үйлесімділік болмаған жағдайда, онда жобаланған
педагогикалық тиімділік әдетте төмен болады.
Мектеп мұғалімі мен жоғары оку орнының ұстазы олардың тікелей
басшылыктарымен калыптасатын коллектив топтармен жұмысы болады. Сондықтанда
ұстаз педагогикалық міндеттерді шешу үшін катынасты іс-өрекеттің әртүрлі
түрлерін ұйымдастыруда колданбауы мүмкін емес. Ең жоғары педагогикалық
тиімділік бір коллекгив шегінде кұрамы алмасып тұратын микро топтарды
жасағанда пайда болады. Оқушылардың ең жақсы қасиетін анықгау үшін әдеттегі
микро катынас жасау бұл шындығында творчестволық міндет бұны А.С. Макаренко
өте жақсы меңгерген.
Төртінші такырып бойынша өзіндік бақылауға арналған сұрақтар
1 Ұстаздың кәсіби іс-әрекеті үшін біртұтас педагогикалық процестің
негізгі интерактивтік касиетін білудің кандай маңыздылығы бар?
2 Қатынас дегеніміз не ?
3 Катынсатың кандай түрлері катынастың пәні бойынша өзгеше көрінеді?
4 Катынастың өзара байланыстылығымен тәрбиелеуші тетікгері-
не сипаттама беріңіз.
5 Кіші топтағы окушылардың катынастарын реттеу арқылы біртұтас
педагогикалық процестің тәөрбиелік тетіктерінің тиімділігін арттыруға
болады ма?
Үшінші семинарға тапсырмалар
1 Төртінші лекцияның текстін жазу.
2 Окулықтар мен ғылыми әдебиетгерде ұйымдастыру формалары үғымына
берілген анықтамаларды жазып алу және анықтамалардың мазмұндығына баға
беріңіз.
3 Келесі құбылыстардың іс-әрекет, іс-әрекет тәсілдері, әдістер,
тәсілдер , формалар, класс, топ,кіші топ, оқу жұбы - өзара
байланыстылық схемасын дайындаңыз.
4 Іс-әрекет пен кдтынас бірлігі тұрғысынан (нақтылы жағдайдағы) оку
сабағына сипаттама беріңіз.
Бесінші тақырып. Окушылардың іс - әрекеті ұстаздардың - біртұтас
педагогикалық процесті баскару объектісі ретінде.
Педагогикалцқ процесс ұстаздар-оқушылар жүйе жағдайының
өзгеруі ретіндегі сондайда болмасын оку орнына тән процесс болады.
Педагогикалық процесті ұстаздар—оқушылар жүйе жағдайының алмасуы ретінде
қарастыра отырып, біз оны баскару көрсетілген жүйеге катысушылардың іс-
әрекеттерін баскару деген сөз. Тек кана осы жүйге жалпы немесе оның жеке
бөліктеріне осындай жағдай ықпал ету мүмкіншілігін жасайды, соның барысында
алдын ала жоспарланған нәтижелерге сәйкес жаңа сапа пайда болады.
Тәжірбиелі мұғалім біртұтас тұлғамен ісі болады, ал ол синтетикалық
барлық ықпал бірлігінде жасалады. Демек, оны дайындауда барлық әртүрлі
педагогикалық құбылыстарды зертеу түрлерінің өзіндік бір синтезі болатын
теориялық негіз болуы керек. Бұндай негіз ретінде педагогикалык процестің
теориясы бола алуы мүмкін, себебі мұғалім ұстаздар—окушылар жүйесіне
катысушылардың бірі болады, ал іс-әрекеттің нәтижесінде оның жағдайының
өзгеруі педагогикалық процесс болады. көңілді аса мынадай жағдайға аударған
жөн, тек қана жүйенің өзінің қызметі мұғалімнің тікелей іс-әрекетіне
байланысты тәуелді, ол оның мектеп әкімшілігі басшылығымен бірдей
теңестіруге болмайды.
Казіргі кездегі ұстаздар-окушылар жүйесінде объективті өмір сүретін
байланыстарды білу жеткіліксіз, ол мұғалімнің керекті педагогикалық
процестің нәтижесін және оның негізгі көрсеткіштерін алу үшін жүйенің қайсы
бір (өзгергіш) бейнесіне ықпал ету керектігін анықтауға мүмкіншілік
бермейді. Жоғарыдағы айтылғандар ға байланысты, біздің ойымызша ең маңызды
және кажеттісі ұстаздар мен окушылардың өзара әрекетінің мәні неде
екендігін айқындау болады Бұл сұрақка былай жауап берген жөн: ұстаздар —
басқарушы косымша жүйе, ал окушылар — баскарылатын жүйе.
Сонымен бірге қосымша жүйе ішінде белгілі бір факторларды ескермей
болмайтындығын білу керек. Мысалы ғалымдардың коллектив теориясын,
коллективтің ішіндегі және коллективтер арасыдағы қатынастар, тұлға
теориясын және іс-әрекет теориясын жетістіктері окушылар қосымша жүйесі
құрылымы жағынан өте күрделі деп есептеуге негіз береді: әрбір тұлға іс-
әрекет субъектісі, демек ол өзін-өзі реттейтін және салыстырмалы дербес
жүйе болғаны; ол жеке тұлғаның, дараоқушының өмір сүруі мен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.