Оқушылардың білімін және білімін тексеру

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны.

Кіріспе.
І. Оқу үрдісіндегі оқушылардың
білімін, білігін бағалау негіздері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
ІІ. Оқушылардың білімін және білімін тексеру ... ... ... ... ...
1. Білім мен білікті тексерудің
оқу- тәрбиелік маңызы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2. Оқушылардың білімі мен білігін
тексеру әдістері мен түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
а) Ауызша сұрақ қою
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ә) Жазбаша тексеру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
б) Рейтингілік бағалау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3. Оқушылардың білімін, білігін және дағдыларын
қорытып тексеру және бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІІ. Қорытынды
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .

Пайдаланылған әдебиеттер.

І. Білімді бағалау негіздері
Білім беру ұйымдарындағы қайта құрулар мен оқытудьң жаңа мазмұны
мұғалімдер кауымына жаңаша іскерлік пен пәндерді оқытудың жаңа
технологиясын ендіру міндсттсрін шешуді талап етуде.
Білім беру ұйымдары жүйесіндс ұзақ жылдар бойы қалыптасқан оқу-
танымдық қызметті ұйымдастырудың сыннан өткен озық педагогикалық
тәжірибелерінің мол қоры бар. Біз күні кешегі кеңестік педагогика мен
дидактиканың озық шебершісі В.Шаталовтың, В.Шейманның, Е.Ильиннің
тәжірибелерін, Р.Төлебаева, В.Пазинаның эксперименттік зерттеулерін ұмыта
қойған жоқпыз. Бәрінің де алға койғап педагогикалық-дидақтикалық мақсаты
бірсу: ол — оқушының оқу-танымдық қызметін дұрыс ұйымдастыра отырып түпкі,
ақырғы нәтижеге жету, яғни оқушының сабақ үрдісінде бағдарламалық талаптар
(міндетті және мүмкіндік) деңгейінде жан-жақты терең білім меп саналы
тәрбие алуы. Ал осы ақырғы нәтижеге жеткеидігімізді, не жету жолында
жүргендігімізді қалай байқап сараптауға болады? Ол үшін мұғалімнің бақылау-
бағалау қызметі мен окушының бақылау-бағалау қызметін үйлестіріп, оны
ғылыми-тәжірибелік негізде тоқайластырғанда ғана нәтижеге қол жетпек.
Мұғалімнің оқыту қызметі мен оқушыньң оқу қызметінің өзі екі бөлек
актіден: бақылау мен бағалаудан тұрады, Ал бұл актіде әрқашан бақылау мен
бағалау нысаны (яғни оқушы) және нысанмен салыстырылатын эталоны болады.
Бақылау мсн бағалау нысаны оқушының бір тапсырманы орындауы, оны
орындаудағы өзіндік танымдық әрекеттсрі, оның білімі, икемі, дағдылары,
сапалық қасиеттсрінің даму деңгейі, т.б. болса, ал эталоны нысанның (яғни
мұғалімнің) таным-түсінігі, білім, біліктілігі, бакьлау мен бағалау
нысанының (оқушының) нормативтік талаптар дсңгсйіне сәйкестігін бағалау
дәрежесі.
Бақылау-бағалау актісіне үшінші бір үрдісті де қосуымыз ксрек. Ол —
үйлсстірмеушілік үрдісі. Өйткені, оқушы білімін, икем-дағдыларын, тіпті
кейбір жеке қасиеттерін бағалауда мұғалім қажет деп тапқан жағдайларда
үйлестіру-түзету мақсатыедағы жұмыстарды қоса жүргізуге мәжбүр болады.
Мәселен, оқушыларға дербес тапсырмалар бсру, оған басқа оқушы-кеңесші
бекіту, т.б. үлгіде болуы әбден мүмкін. Сонымен бақылау-багалау акті 2
үрдістен емес, өзара байланысты 3 үрдістен: бақылау, бағалау және уйлестіру
үрдістерінен тұрады.
Сайып келгенде, бақылау-бағалау акті өзінің құрылымы жөнінен
төмендегідей элементтердеи тұрады; I)бақылау-бағалау актінің мақсаты; 2)
бақылау, бағалау жәнс үйлсстіру нысаны; 3) нысанмен салыстыратын,
теңестірілетін эталон; 4)бақылау нәтижесі; 5)баға критерийі; 6) таңдап
алынған критсрий тұрғысынан қарағандағы бақылаудың кең көлемдегі мазмұнының
бағасы; 7)қойылғаи баға; 8) үйлсстіру амалдары; 9) бақылау-бағалау
қызметінің жаңа нысаны рстіндсгі үйлестірудің нәтижесі.
Осы элементтердің өзара байланысы мына сызбада көрсетілген.

Бақылау-бағалау актінің құрылымын теренірек түсіну үшін бірнеше
мысалдар келтірелік.
1-мысал. Қазақ тілі мұғалімі өтілген орфографиялық ережелердің жазба
жұмыстарда қалай орындалып жүргенін байқау үшін (бұл осы байқау-бағалау
актінің мақсаты болып табылады) оқушылардың әрқайсысынан жазба дәптерлерін
жинап алады. Яғни бұл актінің нысаны оқушылардың өтілген орфографиялық
ережелерді қолдана білуінің барысы болып табылады. Үйде дәптерлерді
тексереді, бірақ дәптерге де, әкеліп үлсстіргенде дс ауызша баға
қойылмайды. Бірақ, мұғалім өзі үйдің ондай бағаларды бөлек түртіп алады,
ойына түйіп қояды.
2-мысал. Математика пәні мүпшімі ж.чзбаша бақылау жүмысын тексереді. Мақсат
- оқушының оқу материалын меңгеру дәрежесін анықтау. Бақылаудың нысаны -
бұл жағдайда оқушының бағдарламаның белгілі тарауына сәйкес есепті шешудсгі
икем-дағдысын анықтау. Бақылаудың эталоны есептің дұрыс шешілуі Бақылаудың
нәтижесінде мұғалім әр оқушының әр есепті қалай шешкенін, оның шешімі
өнімді жолмен бе, өзіндік ерекшелігі бар жолмен бе; қандай кемщіліктер мен
қаісліктср жібсрді; бішегендіктен бе, жаңсақ түсінгсидіктсн бе,
аладғасарлықтаіі ба, осыііың бөрінс көз жсткізеді^г Сошн әр оқушының
жүмысына дсрбсс баі а кояды. Бүл жерде баға қоюдағьг критерий — ресми баға
нормасы. Бүл бақылау-бағалау актісінде 2 үрдіс бақылау үрдісі мсн бағалау
үрдісі ғана бар,

3-мысал. Гсография мұғалімі өтксн тақырьпты ауызша сұрап тексереді. Мақсат
- оқушьлардың оқу материалын меңгсру дәрежесін байқау. Бақылау, мен бағалау
нысаны оқушылардың әрқайсысының жеке жауаптары. Бүл жердегі эталон —
мұғалімнің өз білімі, дәлірек айтқанда, оқушының білім дәрежсінің
нормативі туралы түсінігі.
Мүғалім оқушының; жауабын сараптай ксліп оқушының сабаққа (тақы-рыпқа)
деген ынта-ықыласын есепке алады да былай деп бағалауы мүмкін; "Бүгін
Айболат өткендегісінен гөрі тәуір жауап берді. Оның көп әзірленгендігі
байқалып тур. Әйтсе де оның жауабында сәл-пәл ауытқушылык жетімсіздік
байқалады. Соған қарамастан оған тәуір баға қоюга болады. "Төрт" қоямын".
Бүнда да бақылау-багалау акті 2 үрдістсн; бақьиіау жоне бағалау
үрдістерінсн түрады.
Бүл жердс аддыңгы математиктіц мысалыиан айырмашылыш — баға
критсрийлерін таңдауларында. Алдыңғы мысалда критерий баға қою нормативіне
сәйкес алынса, мына мысалда географ оқушының жеке бас қасиеттерін ескере
отырып, оның бүрынғы нәтижесімсн салыстырмалы түрде бағаланып, оқушының
оқуындағы динамикалық ілгері жылжушылық ескеріліп отыр.
4 мысал. Бір мүғалім сабақ сұрау барысында "дұрыс", "дәл айттық",
"жарайсың" "өте дұрыс", "тамаша" дсп мақұлдау көрсетеді немесе "солай ма,
" дұрыс емес қой", "олай болмас" деп түзету жасап, қарсылық білдіріп
отырады. Бисенбаев, тыныш отыр", "Айгул, басқа нәрсемен айналыспай отыр"
деген сияқты репликалар беріп отырады. Осы жайлардың бәрінде де бақылау
үрдісі тасада жүргеңдей боп көрінеді де, мұғалімнің бағалау әсері оқушыға
күштірек сезіліп жатады,
Бұл мысалдардан бақылау-бағалау актінің кем дсгенде өзара байланысты 2
үрдістен; бақылау және бағалаудан тұратынын, ал олардың көбінесе бірі
екіншісінен басьм боп жататыи жағдайларының жиі кездесетдігін байқаймыз.
Баланы оқыту, білім беру, сауат ашу, тар шеңбермен ғана шектелмей,
үлксн тәрбиелік міндеттерді де қамтиды. Сабақтың тәрбиелік сапасына жсту
алуан түрлі жолдармен іскс асырылады. Солардың бір саласы сұралған оқушының
білім дәрежесін дәл де әділ бағалау, қойылған бағаны жариялап отыру.
Дегенмсн, осы тиімді одіскс жеткілікті мән бсрілмейді де ол әр мектепте әр
түрлі, тіпті бір мектептің өзінде әр мұғалім әр түрлі қолданып жүргсні
жасырын емес.
Ұзақ жылдар бойы сабақтарға енгенде байқайатыны, мүғалімдердің бәрі
бірдей бағаны жариялап қоя бермейді, Жариялағандарының өзі жарайды, отыр,
"бес", төрт, үш дей салады. Бұл әдістен бағаның білімдік, тәрбиелік
мәні ашьлды ма? Әрине, жок.
Менің пайымдауымша, бағаның сұралган балаға ғана смес, бүкіл сынып
оқушыларына қатысы бар. Бағаны жариялау сапасы, әдісі белгілі тақырып не
бөлім материалдаръш толық меңгеругс сынып оқушыларын түгел үмтылдыратындай
болғаны ләзім. Оқушы жауабьның сапалық, кемшілік жаға қысқаша айтылып, баға
жариялаиып қойылуы керек. Бұл әдіс бойынша екі түрлі мақсат іске асады:
біріншіден, қойылған бағаның дәлдігі мен әділдігі дәлелденеді, екіншіден,
мұғалімнің ескертпесі бойьнша оқушы олкы білетін материалдарын келешекте
қайталап, жете білуіне нақты тапсырма алғандай жауапкершілікті сезінеді.
Оқушы сңбегінің жемісін күнделікті бағалап отыру — мұғалімнің басты
парызы. Өйтксні, еңбсгінің күндслікті бағаланатынын сезінген бала алға
ұмтыльш, жақсы оқуға ьнталанады.
Әрине, өтілгсн матсриалдарды сыныптағы 15-25 (тіпті 30-40 болуы да
мүмкін) баладан күн сайын сұрап бағалап отыру мүмкін емес. Алайда әрбір
тарау, үлкен тақырыптарды өтіп болғасын сыныптағы оқушылардан сол тақырып,
тарау бойынша сұралып, журналға түгел баға койылуы керек.
Баға қою арқылы бала жанына үрсй туғызудан гөрі қайта талаптандыруға
ұмтылу керек Ал журналға қойылған екілік оқушының ынтасына, талабына
кері әсер етуі мүмкін. Оқушының білімін өсіретін ксзең — сабақтан
шығармашылық ізденіс сәті. Бұл өзі оқушы көңілін тасытып, өзінің
мүмкіндігіне көзін жеткізіп куанышқа бөлсйді.
Қазір сьнып журналындағы баға қоры да жиі сөз болып, тексеріс,
бақылауға алынып жүр. Ал бағалауға жауапсыз қарайтын мұғалімдсрдің сынып
оқушыларына әлеумсттік залалы болады. Ол шәкіртті үстанымсыздыққа, өтірікке
үйретеді. Ортақ, біріңғай талап пен жауапксршілікті әлсіретіп, әдісқой қу
балалардың баға алу ойьньна айналады.
Мұндай жағдайда оқушы адалдығы дсгсн сезімге ақау түседі. Кейде баға
сезім жстсгінде бір ауыз жауапқа койылатыны да бар. Бұл балаьң абілетін
толық көрсете алмайды. Егср қойылған баға оқушынъң білім дәрежесін %
көрсететіндсй болса, сол бағадан кейін оның нені меңгермегені, нені шала
меңгергені анықталса, қай тақырыппен қалай жұмыс істсу керек екенін білугс
болады. Кейде оқушылар тарапынан әттең қайта сұраса, 5-тік алсам деген
талпынысты байкауға болады. Осылай талаптанған шәкіртті аңғарып, оларға да
кешіріммсн, түсіністікпен қарай білу қажст.
Жүйелі жүргізілген тексеру оқушыларды әр сабаққа әзірленіп келуге
машықтандырады, өз ісіне деген жа-уапкерЪілігін арттырады, жолдастарьшың
алдында есеп беруге, өз ойын анық және дәл жеткізіп, сөйлей білуге
үйретеді.
Білімі мен білікті күнделікті, тоқсандық жылдық және қорытынды тексеру
арқылы оқушылар кластан класқа көшіріледі, мектеп бітіру емтихандарында
сыналадьь Ата-аналар балаларының үлгірімі жөнінде хабар алады. Әр оқушының
жетістігі ата-анасын қуанышқа кенелтетін болса, кемістігі және артта қалуы
дер кезінде шаралар қолдануға мүмкіндік жасайды.
Сонымен оқушылардың білімін, білігін және дағдьь сын тексеру дидактикалық
жағынан алғанда бақылау, үйрету, бағдарлау, және тәрбиелеу міндеттерін
атқара-ды. Мүғалім оқытудың әр кезеңінде оқушылардың өтіл-ген материалды
қалай меңгергенін бақылайдьу Бақылау нәтижесін талдау арқылы оқушыға бағыт-
бағдар нұсқайды, білім алу жолындағы мақсатын орындауда қа-жырлы, адал және
шыншыл болуға тәрбиелейді.
Тексерудің үйрету міндеті дамылсыз жүзеге асады. Жаңа материалды түсіндіру
үшін мұғалім оқушылардың бұрыннан білетіндерін есепке алады. Түсіндіріп
болған-нан кейін жаңа материалдың негізгі мәсе^елерін оқушы-лардың қалай
игергенін қадағалайды. ^Білімді тексеру кезінде оқушылардың есте сақтауын,
қисынды рйлауьш^ сөйлеу мәдениетін дамытуға, тірек хабарларын, сызба-
нұсқалар сыздыру арқылы ой еңбегінің техникалық тәсілдерін қалыптастыруға
есептер шығарту арқылы алған білімді қолдана білуге дағдыландырады.
Бақылау, бағдарлау, үйрету және тәрбие беру міндеттерін ойдағыдай жүзеге
асыру үшін білім мен білікті тексеруге бірнеше талаптар қойылады.
Тексеру оқушылардың барлығын толық қамтитын болуы керек. Сонда өтілген жеке
тақырып бойынша әр оқушңның білімі нақтылы анықталады.
мексеру жүйелі және жоспарлы түрде жүзеге асырьь луы тиіс. Тексеру үшін
қажетті дидактикалық және техникалық құралдар, тексеру әдістері мен түрлері
материаддың мазмұнына сәйкес алдын-ала әзірленеді. Тексерудің оқушыларды
ынталандыратын, өз күшіне сенімін арттыратын сипаты болуы керек. Оқушылар
тексерудің қажеттігі мен пайдасын мойындайтын дәрежеге дейін көтеріліп,
өзін-өзі бақылайтын, өз ісіне сын көзімен қарайтын күйге келуі тиіс Ізгілік
пен демократияландыру тұрғысынан алғанда бұл аса маңызды талаптардың
бірі,
- Тексерудің түрлері мен әдістері әр мүғалім жүзеге асыра
алатындай қарапайым және оңтайлы болуы керек. Сонымен бірге білімді
тексеру мен бағалау кезінде ақиқаттан алыстамаудың әділеттілік пен
парасаттылықтан айнымаудың тәрбиелік маңызы зор екенін айрықша айтпаса
болмайды.

ІІ.Оқушылардың білімі мен білігін тексреу әдістері мен түрлері.
Методикалық. әдебиеттерде оқушылардың білімі мен білігін тексеруді
дидактикалық мақсаттарына қарай чсүнделікті, дүркінді және қорытынды
тексеру деп жіктейді. Күнделікті тексеру жеке сабақтарда,
дүркінді тексеру бір тақырыпты өткен соң, қорытынды тексеру
тоқсанның соңында, жыл аяғында жүзеге асырылады. Бұлардың әрқайсысы
өткізу әдістері немесе білімнің алыну формасы бойынша ауыз-ліа сұрау, жазба
жүмыстар және эксперименттік тап-сырмаларға бөлінеді Бұлардың өзі
одан әрі жекелеп сұрау, топтық сұрау және жаппай сұрау, химиялық дик-
тант, қысқа мерзімді бақылау жұмыстары, үзақ мерзімді бақылау жүмыстары,
жазбаша үй тапсырмасы, жеке-дара көрнекі көрсету эксперимент, зертханалық
жүмыс, сарамандық бақылау жұмыстары, үй эксперименті болып тарамдалады.
Білім мен білікті тексеру құралдары ары қарай машиналармен және
машинасыз тексеру деп жіктеледі, соңғысына жататындар: карточкалар,
перфокарталар, сұрақтар тізбесі, билеттер, электрленген кестелер,
кодепленкалар, диафильмдер, үлестірілетім зат-тар, құралдар, модельдер,
сызбанүсқалар, т. б
Тексерудің кез келген түрін қолданғанда оқушылардың біліміне, білігіне
және дағдысына қойылатын талап-тар ескеріледі, олар қазіргі бағдарламада
көрсетілген. Негізгі талаптарды химияның теориялары мен заңдарын, деректі
және өндірістік материалдарды игеру мәселелерінің төңірегіне топтастыруға
болады.

Оқушылар химиялььк теориялардың: 1) негізгі қағи-даларын; Х2) ашылу
тарихын; 3) әр қағиданы дәлелдей-тін тәжірибелер мен деректерді; 4)
теорияны өздері таиысатын деректерді түсіндіруге, заттардың қасиеттері мен
кұбылыстарды болжай білуге пайдаланатын- дәре-жеге жетуі керек.
Оқушылар әр заңның және үғымның: 1) мазмүнын; 2) өтілген теория
түрғысынан анықтамасын; 3) зақ және ұғым түрғысынан жеке деректердің және
құбылыстардың түсіндірілуін; 4) заңньң ақиқаттығын дәлелдейтін
тәжірибелерді; 5) ашылу тарихын білуі керек.
Оқушылар орта мектепте оқылатын әр заттьң табиғатта таралуын, алыну
тәсілдерін, қасиеттерін, құрамы мен құрылысын, қолданылуын білуі қажет.
Химиялық өндіріске байланысты оқушылар: 1) өнімнің қүрамын,
сипаттамаларын,ухалық шаруашылығындағы маңызын; 2) шикі затының қүрамын,
өндіріске әзірленуін; 3) өнді-рістің негізіне жататын химиялық әрекеттерді;
4) олар-ды жүзеге асыратын негізгі аппараттарды; 5) өндірістің^ ғыд^Іми
негіздерін білуі керек.
Осы кездегі педагогикалық және методикалық әдебиеттерде айтылып
жүрген оқушыларда қалъштасуға және тексеруге тиісті біліктер мен
дағдыларды үш топқа біріктіруге болады. Біріншісі — оқу жұмысын
үйъмдастырумен байланысты біліктер мен дағдылар: жоспарлау оқулықпен жұмыс
істей білу; білімнің басқа құралдарын пайдалана білу; беретін жауабының
жоспарын жасау; айтқанын дәлелдей білу, өзін-өзі бақылау және талдау.
Екіншісі — оқушылардың даму өресін көрсететін қисынды біліктер мен
дағдылар: анализ және синтез жасай білу; салыстыру; жіктеу; жалпылау;
негізгісін таба білу; аналогия жасау; себеп-салдар байланысын ашу;
жорамал жасай білу, оны дәлелдеу, қорытындысын шығару. Үшіншісі — еңбек
істей білумен байланысты бі-ліктер мен дағдылар: еңбек істеуге ьщғайы,
жабдықтар-ды пайдалана білуі; реактивтермен жүмыс істей білуі сақтық
шараларын орындауы; тәжірибе жасау техника сын меңгеруі; қүбылыстарды
бақылай білуі; бақылауді тіркеп жазуға икемділігі^ уақытты тиімді пайдалану
жұмыс орныньң тазалығы.
Осы үш саладағы жалпы біліктер мен дағдыларды әрқайсысы тарихи
материалды өткенде және тарихтан баяндамалар жасағанда қалыптасуы және
тексерілуі тиіс.
Тексерудің қай түрі болса да тиімділігі мен дайындығына байланысты,
онық негізгі түрлері тақырыпть жрспарда көрсетіледі. Күнделікті, дүркінді
және қорытынды сұраулар үшін карточкалар әзірленеді.

2.1. Ауызша сұрақ қою
Оқушылардың білімі мен білігін тексерудің ең жиі қолданылатын негізгі
түрі жекелеп және жаппай сұраудан тұрады. Ауызша сұрақ қоюдың артықшылығы
мүғалім оқушының жауабын көзбе-көз тыңдап, талдайды және бағалайды. Әр
оқушының дара ерекшеліктерін; қабі-летін, есін, ынтасын, ойлауын, сөйлеу
мәнерін жетік біліп алуына мүмкіндік туады.
Қысқа мерзімді ауызша сұрау жаңа сабақты түсіндіруден бұрын тірек
білімді еске түсіру үшін, сабақтың соңында жаңа материалды бекіту үшін
жүргізіледі. Үзақ мерзімді ауызша сұрау белгілі бір тақырыптан оқушылардың
алған білімін қайталау, пысықтау және тексеру мақсатын көздейді.
Ауызша сұрақ қою кезіндегі ең маңызды методикалық мәселе — нені және
қалай сұрайтынын анықтау. Тәжірибесі аз мұғалімдер түсіндірілетін жаңа
сабаққа қатысы болмаса да осының алдында өтілген сабақтың материалын
сұрайды, оқушылар есте сақтағанын ғана айтып беретін жалпылама сұрақтар
қояды. Сүраудың тиімділігін арттыру үшін мұғалім оқушыларға оның мақсатын,
мазмұнын түсіндіреді, қажет болған жағдай-да затты, құбылысты, заңды,
теорияны сипаттаудың, дәлелдеудің және .тұжырымдаудың жалпы жоспарын
береді. Мәселен, периодтық заң және периодтық жүйе .өтілгенге дейін
химиялық элементті сипаттау жоспары: 1) -химиялық символы; 2) салыстырмалы
атомдық мас-сасы; 3) түзетін жай заты; 4) жай затының физйкалық қасиеттері;
5) химиялық қасиеттері; 6) табиғатта кез-десуі; 7) бос күйінде ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.