Дене тәрбиесі педагогикалық процесс

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

Кіріспе

1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДАҒЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕ САБАҒЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
1.1 Оқушылардың денсаулығының қалыптасуына дене тәрбиесі сабағының әсері
1.2 Қазіргі таңдағы дене тәрбиесі сабағының жүйесі

2 БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДАҒЫ ДЕНЕ ШЫНЫҚТЫРУ САБАҚТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Бастауыш сыныптардағы дене шынықтыру сабақтарын талдау
2.2 Дене тәрбиесі сабағында ұлттық ойын түрлерін қолдану әдістері
Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Оқушылардың дене қасиеттерінің үйлесімді, жан-жақты дамуына жеңіл
атлетика жаттығуларының әсері мол. Жүгіру, секіру, лақтыру, жүру
әрбір сабақтың қатардағы жаттығуы болып есептеледі. Сондықтан,
сабақтан тыс спорттық үйірмелерде, жазғы демалыс орындарында, көп
қолданылатын спорттың түрі жеңіл атлетика болып саналады. Жеңіл
атлетикалық түрге ұлттық және президенттік сынамалар жатады. Көбіне
жеңіл атлетика жаттығуларын табиғи жаттығулар немесе табиғатта, таза
ауада орындалатын жаттығулар деп атайды. Жеңіл атлетика жаттығулары
негізгі қозғалыс қасиеттеріне тәрбиелейді және дененің функционалдық
қасиеттерін дамытады. Сонымен қатар моральдық ерік-жігерге, қиындықты
жеңуге, ұйымшылдыққа тәрбиелейді. Жеңіл атлетика жаттығуларымен
шұғылданған адамдардың денесінде тек даму, өсу пайда болады.
Жаттығу техникасын орындау кезінде қателер көрініс берсе, оқушы
мұғалімнің көмегімен өз қатесін міндетті түрде түсіну қажет. Осыдан
кейін мұғалім қимыл техникасының берілген бөліктерінің дұрыс
құрылымын оқушыға түсіндіріп көрсетеді және осы жаттығуды көп қайтара
саналы түрде қайталауды ұсынады және де дұрыс жасалмаған қимылдың
тежелуіне, оның орнына дұрыс қимыл жасауға қол жеткізу керек.
Қандайда болмасын жаттығуды үйрену үшін біріншіден, алдын-ала
жаттығуларын жасап алу керек. Жеңіл атлетика жаттығуларын орындау
кезеңінде сыртқы қозғалыстың ішкі органдар арасында тығыз байланыс
болады. Сондықтан жеңіл атлетика жаттығуларын оқушылар ағзасына тек
дамытушылық әсерін тигізіп отырады.
Тәрбиесі ісі оқудың белгілі бір нақтылы іс-әрекеттерінің
ұйымдастыру және жүзеге асырудың түрі. Тәрбие ісі адамгершілік,
эстетикалық, дене тәрбиесі еңбек бастауыш мектепте басқа пәндермен
дене шынықтыру сабағында жүйелі біліммен тәрбие беріліп балалардың
дені сау болып өуіне ерекше көңіл бөлінеді. Онда аптасына дене
шынықтыру пәніне бөлінген 3 сағаттың сабақтан басқа сабақ
үстіндегі және үй тапсырмасын орындау кезіндегі сергіту сәттері.
Ауысымда оқитын мұғалімнің күнделікті өткізетін денсаулық сағаттарын
ұзартылған күн тобындағы спорт сағатын және ойын саяхаттарын
өткізіп отыру көзделген. Бұлай болуында өзіндік себептер бар.
Мысалы мектеп жасына дейігі балалар үнемі қозғалыста болады.
Жүреді, жүгіреді, ойнайды тағы басқа. Ұйқыдан тұрғаннан түнгі
ұйқыға жатқанға дейін бүлдіршіндер әдетте 6- сағаттан артық
қозғалыста болады. Ал мектеп табалдырығын аттағаннан бастап олардың
жүріс тұрысы, қозғалысы таза ауада болатын уақыты әлдеқайда
азаяды, тіпті ұйқысы да бұзылады. Бұл олардың денсаулығының дұрыс
қалыптасуына кері әсер тигізеді. Зерттеулер көрсеткендей мектеп
оқушыларының 80 % өзгеруінде ақау болатыны осының дәлелі, әрине
аптасына үш-ақ рет өткізілетін дене шынықтыру сабағы оқушының
күнделікті қозғалыс қажеттігін қанағаттандыра алмайды. Мектеп
табалдырығын аттаған бірінші сынып мектеппен қалай танысса, дене
шынықтыру сабағы солай таныстырылуы қажет. Ал мектептегі жалпы
дене шынықтыру, яғни сауықтыру денсаулығының басқа пәндермен
салыстырғанда өзіндік ерекшеліктері бар. Оқушылар спорт залға,
алаңға арнайы спорттық киіммен ғана шығуы тиіс десек, бұл оларға
қойылатын басты талап. Дене жағынан жетілдіру бұл ең алдымен
адамның тұла бойын сапасының жоғары сатысы. Олардың ішіндегі ең
маңыздысы, күші төзімділігі, шапшаңдылығы, ширақтығы болып табылады.
Дене тұлғасы жақсы дамып, жетілген адам жеңіл жүгіре береді, тез
жүгіреді, шаңғымен жүгіреді, тағы басқа. Яғни өмірде өте қажетті
қозғалыс дағдыларын меңгереді, дене жағынан дұрыс жетілу үшін адам
өмірінің алғашқы жылдарынан бастап дене тәрбиесінің нәтижесінде
ғана қол жеткізе алады. Оқушылардың дене тәрбиесін ұйымдастыруда
мұғалімдер оқушының организмін және нерв системаларының функциялары
жайлы деректерге сенеді. Дене тәрбиесі педагогикалық процесс. Ол
адамның дене тәрбиесі туралы білімін қалыптастырады, барлық шақта
оқушы неғұрлым қарқынды дамиды. Бұл дамуға барынша көмек жасау
мектептің маңызды міндеті. Дене тәрбиесінің міндеттері мынадай:
І. Оқушының денсаулығын нығайту.
ІІ. Спорт сабақтарына ынтасын дамыту.
ІІІ. Оқушының тазалық гигиеналық талаптарын қалыптастыру.
ІҮ. Таңертеңгі гимнастикамен шұғылдандыруға ынталандыру.
Ү. Негізгі қозғалыстарды дамыту. (жүгіру, секіру т.б.)
ҮІ. Дене тәрбиесі туралы білім беру.
Балалар мен жас өспірімдердің қозғалыс қабілеттері олардың
марфофункциялық негіздерімен тығыз байланысты. Оқушы жас өспірімдердің
дамулары үздіксіз, бірақ бәрінде бірдей емес. Әрине, мектеп
оқушыларының өсуіне негізгі жүгіру, секіру сияқты дене жаттығулары
белсенді әсер етеді. Мектеп оқушыларының дамуын үш кезеңге бөлуге
болады.
1.Төменгі мектеп жасында: 6-10 жас.
2.Орта мектеп жасында: 11-14 жас.
3.Үлкен мектеп жасы: 15-17 жас.
1. Бұл кезеңде балалардың өсуі интенсивті бір қалыпты болады.
Сонымен қатар бұл кезеңде өзгерістер болуы мүмкін. Бір жылда бойы –
1см, салмаға 1,3кг өседі. Осы кезеңде ұлдар мен қыздардың өсулері
бірдей болады және қаңқалары нық түгел еттеніп болуына көп уақыт
бар екендігін көрсетеді. Мысалы, 7-8 жаста жамбастың жаңа жетілуі
басталады. Бұл кезеңде жамбасқа күш түсетін жаттығуларды жасатпауды
естен шығармаған жөн. Дене бұлшық еттерінің дамуы өте нашар болады.

2.Орта мектеп жасы кезеңінде жас өспірімдерде
марфофункцияналдық, жыныстық өзгерістер пайда болады. Бұл кезеңнің
соңына қарай бойдың, салмақтың тез өсі байқалады. Ұлдарға қарағанда
қыздардың жыныстық өзгеруі және бойларының өсуі тез болады. Осы
кезеңде қыз балаларда секіру, тартылу жаттығуларын орындағанда
көптеген қиыншылықтар кездеседі. Бұл кезеңде бір бағытта дене
жаттығуларын істеу, дене қасиеттерінің бір бағытта дамуына және
омыртқа жотасының дұрыс қалыптаспауына келіп соқтыруы мүмкін.
Оқушыларды өз денелеріне дұрыс күтуге, яғни жаттығу кезінде
денелерін дұрыс игере білуге үйрету керек. Орта мектеп жасында өне
бойы бір қалыптан тез жалығады, сондықтан жаттығулардың
көптүрлілігіне көңіл бөлу қажет және жас өспірімдердің тағы бір
ерекшелігі бұлар түрлі дене жүктемелерінен кейін тез қалыпқа келеді.
3. Үлкен мектеп жасы кезеңі бірдей даму кезеңі болып табылады.
Бірақ, қыздарға қарағанда ұлдарда тез өсу, даму болады. Осы кезеңде
жыныстық жағынан толықтай жетіледі. 17-18 жастағы ұлдарда бұлшық ет
ағзасының қырық бес пайызын құрайды, бұл ұлдардың жетілгендігін
байқатады. Ал қыздарда бұл кезеңде жамбас, бөксе, бұлшық еттері
сомданып, кейбір жаттығуларды жасауда қиыншылықтар туғызады. Бұл жаста
қыздардың жаттығу жасаудан қашқақтайтыны байқалады. Жоғарғы мектеп
жасында өмірді тану, өмірдегі қатынастарды сезіну спортпен
шұғылданғанда да айқын байқалып тұрады.

1 БАСТАУЫШ СЫНЫПТАРДАҒЫ ДЕНЕ ТӘРБИЕ САБАҒЫНЫҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТТЕРІ
1.1 Оқушылардың денсаулығының қалыптасуына дене тәрбиесі сабағының әсері
Мектеп оқушыларының оқу күні режиміндегі дене шынықтыру
шаралары.
Ертеңгі гигиеналық жаттығу және сабаққа деген гимнастика 7-10
жастағы балалар 10-11 сыныпқа созылғаннан кейін бала организмнің
функциясы төмендейді. Жүру, қызу бәсеңдейді, қан қысымы төмендейді.
Сондықтан ертеңгілік гимнастика жасау керек. Суық сумен жуыну,
т.б. ертеңгілік дене шынықтыру қимылдары балаларды ұйымшылдыққа
және тәрбиелілікке тәрбиелейді, дененің қимылдарын жасау отбасынан
бастау керек. Мектепке дейінгі кезең дене шынықтыру жасау әдетін
қалыптастырудың маңызды шартты режимі болып табылады. Уақытында
ұйықтау, ұйқыдан тұру, тез-тез жаттығулар жасау, күн сайын
гимнастика жасау мектепке сабаққа дейін гимнастика жасаудың
маңызы зор ол таза ауада өтуі керек. Ол сабаққа 15-20 минут
қалғанда басталады. 3-ші, 4-ші сыныптар 8-12 минут. Сабаққа
дейінгі өткізілетін гимнастика комплексінің айына бір рет. Балалар
үзіліс кезінде дене шынықтыру минуттігі ойындармен жаттығулар,
сыныпта сабақ уақытында сондай-ақ үйге берілген тапсырманы орындау
кезінде өткізілетін жаттығуларды дене шынықтыру минуттігі деп
атайды. Дене шынықтыру минуттігі оқушының ынтасы мен белсенділігін
арттырады және оны оқу материалын меңгеруге ықпал етеді. 1-2
сыныптарда дене шынықтыру 3-4 рет, 3-4 сыныптарда 2-3 рет өтеді.
Ұзақтығы 15 минут, оған 3 жаттығу енгізіледі. Бой жазу аяқ
жаттығуы, тұла бойы жаттығуы, қол жаттығуы. Дене шынықтыру
минуттігі балалар алдында желдеткіштер ашылады, барлық оқу
құралдары жиналыстырылады, балалар бір-біріне бөгет жасамайды. Дене
шынықтыру тәрбиенің маңызды құралы үзілістер кезіндегі жаттығулар
мен ойындар болып табылады. Төменгі сынып оқушылары жүгіруге,
секіруге аса құштар болады, мұғалімнің міндеті баланың қимыл-
қозғалысын тежемеу, олармен әртүрлі қимылдармен ойнату. Егер ойын
кезінде спорт ойын күрт секіртпей, доп берсе өте тиімді болады.
Мұндай ойындарды ұйымдастыру үшін шеф сыныптар көмектеседі. Дене
тәрбиесі жөніндегі сыныптан тыс жұмыс дене шынықтыру мен спорт
жөніндегі сыныптан тыс жұмыс дене шынықтыру мен спорт жөніндегі
сыныптан тыс негізгі түрлері: түрлі секциялар, үйірмелер, спорт
жарыстары, серуендеу мейрамдары. Дана халқымыз: басты байлық -
денсаулық, тазалық-саулық негізі, саулық байлық негізі -деп тегін
айтпаса керек. Қазақстан -2030 мемлекеттік стратегиясында дене
тәрбиесі туралы салауатты өмір салтын ынталандыру әрқайсысымыздың
дене тәрбиесімен айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерді,
темекімен ішімдікті тұтынуды қойып, тазалықпен стратегия шараларын
сақтандыруымызға бағыттталған.
Жергілікті құралдар болмай тұрған жағдайда ауруларға күреспен
денсаулықты нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз азаматтарымызды
салауатты өмір салтына әзірлеуден басталады. Салауатты өмір салты
мен дұрыс тамақтануды, тазалықпен санитария ережелерін
насихаттайтын пәрменді ақпараттық іс- шаралар жүргізілуі қажет,-деп
атап көрсетілген. Расында да қоғамдық сана мен мораль, есірткіге,
ішімдікке барынша қарсы болуға тиіс. Кешегі кеңес заманы жылдарында
ішімдікпен қаншама күрескенімен біздің тұрмысымызға, әдетімізге,
дәстүрімізге тереңдеп еніп алған болатын. Бүгінгі таңда да көпшілік
нарықтық жағдайдың қиыншылығына кезігіп күйзеліске түскен шақта да
ішкілік мәселесі тиылар емес. Бұл турасында президент жолдауында:
көптеген елдер бұл кеселге тыйым салғанымен, табысқа жете алмады.
Осыған қарамаста кейбір елдер ұтымды ақпараттың және түсіндіру
саясатын жүргізу, мәдениет пен білім арқылы едәуір табыстарға қол
жеткізеді. Өнеркәсібі дамыған елдерде ішімдікті пайдаланушылар мен
темекі тартушылардың саны кеми түсуде, өйткені кәсіпкерлік-
денсаулығы мықты жандардың үлесі. Өмір салтын теріс әдеттерден
спортқа көшіру тиімді жолдардың бірі болып табылады, - деп атап
айтылған.
Салауатты өмір салтын қалыптастыру:
* Салауатты өмір салтын бірінші кезекте балалар мен жастар
үшін насихаттау.
* Салауатты өмір салтымен дұрыс тамақтанудың стандарттарын
әзірлеу және енгізу.
* Спорттық сауықтыру ғимараттарының жемісін кеңейту және
бұқаралық спортты дамыту.
* Зиянды әдеттерге қарсы күрес.
Балаға дене тәрбиесін беруге мектеппен отбасы байланысы
тәрбиесі мектеп өз жұмысында ата-аналармен тығыз байланыста болған
жағдайда ғана балалардың дене тәрбиесін дұрыс жүзеге асыра алады.
Жас баланың жағдайы, тамақтануы, режимі, табиғаттың жаратылыс
факторына (күн, су, ауа), дене шынықтыру жаттығуларымен, ойындар
осы дене тәрбиесінің құралдарының барлығы тек мектептің ғана
емес сонымен бірге ата-аналардың да пайдалануына болады. Баланың
денесінің өсіп-жетілуі ата-аналардың көпшілігі дені сау дененің
берік болып өсін қалайды. Олардың көпшілігі балалардың оқудағы
үлгірім көбінесе олардың денсаулығына байланысты екенін біледі.
Сондықтан көптеген отбасыларында балалардың денсаулығына аса мән
беріледі, бірақ ол көбінесе жүйесіз жүргізіледі. Мектептегі
жұмыспен нашар байланыстырылады. Баланың отбасындағы дене тәрбиесіне
дұрыс бағыт беру мұғалімнің борышы. Ата-аналарға оқудың
балалардан күш қуатын жұмсауды талап ететін организмнің
шаруашылығын дәлелдеу маңызды. Сондықтан баланың жұмыс істеу
қабілетін қалпына келтіру үшін күн режимін жасаудың, таза ауада
болуын, дұрыс тамақтануының дене шынықтыру және спортпен
шұғылдануының маңызы жөнінде түсіндіру. Ата-аналармен дене тәрбиесі
жөнінде әңгіме жүргізу сонымен қатар олармен семинар,
конференциялар өткізу, ата-аналар жиналысында дене тәрбиесіне
байланысты балалар жасау дәрігер, психолог, дене шынықтыру пәнінің
мұғалімдерінің жиналысқа қатысуына болады. Ата-аналармен оқушылардың
күн тәртібі режимін маңызы ыңғайлы киім кию жөніндегі
әңгімелеуге сай болады. Ата-аналар үи тапсырмасы жөніндегі
жарықпен қалай қамтамассыз етуге болады. Үйді желдету, баланың
тазалық гигиенасын орындауы жайында ақыл-кеңестер беріледі. мұғалім
балалармен олардың ата-аналарымен жұмыс жүргізуде медицина
зерттеулерінің деректеріне сүйену керек.
Дана халқымыз: Басты байлық – денсаулық, тазалық – саулық
негізі, саулық – байлық негізі - деп тегін айтпаса керек. Қазақстан
-2030 мемлекеттік стратегиясында дене тәрбиесі туралы Салауатты
өмір салтын ынталандыру әрқайсысымыздың дене тәрбиесімен
айналысуымызға, дұрыс тамақтануымызға, есірткілерді, темекі мен
ішімдікті тұтынуды қойып, тазалық пен стратегия шараларын
сақтануымызға бағытталған.
Жергілікті құралдар болмай тұрған жағдайда ауруларға күрес
пен денсаулықты нығайту жөніндегі біздің стратегиямыз
азаматтарымызды салауатты өмір салтына әзірлеуден басталады.
Салауатты өмір салты мен дұрыс тамақтануды, тазалық пен санитария
ережелерін насихаттайтын пәрменді ақпараттық іс-шаралар жүргізілуі
қажет,- деп атап көрсетілген. Расында да қоғамдық сана мен
мораль, есірткіге, ішімдікке барынша қарсы болуға тиіс. Кешегі
кеңес заман жылдарында ішімдікпен қаншама күрескенімен біздің
тұрмысымызға, әдетімізге, дәстүрімізге тереңдеп еніп алған
болатын. Бүгінгі таңда да көпшілік нарықтық жағдайдың қиыншылығына
кезігіп күйзеліске түскен шақта да ішкілік мәселесі тиылар емес.
Бұл турасында президент жолдауында: Көптеген елдер бұл кеселге
тиым салғанымен, табысқа жете алмады. Осыған қарамастан кейбір
елдер ұтымды ақпараттың және түсіндіру саясатын жүргізу, мәдениет
пен білім арқылы едәір табыстарға қол жеткізді. өнеркәсібі
дамыған елдерде ішімдікті пайдаланушылар мен темекі
тартушылардың саны кеми түсуде, өйткені өнеркәсіб – денсаулығы
мықты жандардың еншісі. Өмір салтын теріс әдеттерден спортқа
көшіру тиімді жолдардың бірі болып табылады.,- деп атап
айтылған.

1.2 Қазіргі таңдағы дене тәрбиесі сабағының жүйесі

Адамның саулығын, қалыптылығын оның физиологиялық жүйелеріне
жүктеме бергенде ғана анықтауға болады. Міне сондықтан да тыныс пен
қан айналу жүйелерінің адам саулығында мәнін анықтау үшін арнайы
степ – тест қолдандым. Тыныс жүйесінің мүмкіндігін, өкпенің желдету
қабілетінің ең жоғарғы мәнінен және тынысқа қатысатын еттердің
төзімділігін сипаттаған дұрыс, ал қан көлемі мен тыныштық күйдегі
мөлшерінің қатынасымен суреттеледі. Демек жүректің және қан
айналымының мүмкіндіктері жүректің екпінді қан айдау мөлшеріне
пульстің жүйелілігінің ауытқуына байланысты анықталады. Сол сияқты
кардиориспираторлық көрсеткіштеріне байланысты? Адамның антропометриялық
мәліметтерін ескере отырып, жасқа, жынысқа лайықты студенттердің,
оқушылардың, ересек кісілердің организмінің физикалық жұмыскерлігін
және жүрек тыныс жүйесінің жағдайын анықтауда да жөн көрдік.
Нәтижесінде денсаулықты жүрек тыныс аппараттарының физиологиялық
жағдайына тікелей байланысты, ғылыми мағлұматтар жинадым. әрине
организмнің кардиореспираторлық аппараттарының физиологиялық қалпын
және оның әр түрлі әсерлерінен кейінгі өзгерістерін бұданда терең
түсініп, әліде ашылмаған құпияларын ғылыми зерттеу алдымызға
қойылған мақсаттарға кіреді. Бүгінгі күнгі тағы бір мәнді, шұғыл
шешімді табуда қажет етіп отырған мәселе жүрек- тыныс аппараттарының
адаптациялық мүмкіндіктерінің қалыпты ортада және әртүрлі
жүктемелерден кейінгі өзгерістері, Гарвард степ – тест Шанге, Генче
сынамалары бойынша есептеу.
Физиологтардың пікірінше шаршау, қажу дегеніміз- адамның жұмыс
істеу қабілетінің төмендеуі, физиологиялық функцияларының спецификалық
емес өзгерістермен шаршаудың субъективті сезіну белгілері. Яғни
жұмсалатын және қалпына келетін күш –қуаттың өзара диспропорциясы,
үйлеспеуі. Мұны бір жақты түрде тек жағымсыз феномен ретінде
қарастыруға болмайды. Бұл ағзаның қорғаныс, сақтық механизмі, оның
қалпына келу процесінің және функциялық мүмкіндіктерінің
жоғарылауының стимуляторы болып табылады.
Үнемі шаршау, артық салмақ, зорығу денсаулыққа кері әсер
етеді. Оқушылар шаршағанда:
1) оқу нәтижелілігі төмендейді, қате жіберу жиілейді, тапсырманы
ұзақ ойланып орындайды;
2) мазасызданып көп қимылдайды, сабаққа назар аудармайды,
зейіні төмендейді;
3) шаршағандықтарын ашық көрсетеді. Басы ауырады, көзін
уқалайды, шаршайды.
Мұғалім оқушылардың тынышсыздығына, қоңырауды шыдамсыздана
күтуіне, жазу үлгісінің өзгеруіне назар аударуы керек. Көптеген
балаларда вегетативті реакция пайда болады, алақаны терлейді, бет-
әлпеті қызарады, тамыр соғысы өзгереді. Осындай жағдайдың әсерінен
оқушылар бас ауруына, өздерін жағымсыз сезінгендіктеріне шағым айтады.
Кейде төменгі сынып оқушылары немесе компьютермен жұмыс істеп
отырған оқушы өздерін сыртқы сөз арқылы ( сөйлеп, әр қимылын
айтып отырып) сергіткісі келгендігін байқауға болады. Тәжірибесі аз
мұғалімдер оны баланың жұмысқа берілгендігі деп те бағалауы мүмкін.
Айқай-шу да шаршауға себеп болады. Қатты шаршағанда физиологиялық
жағымсыз сезіну белгілері пайда болады, дене ауырып, бала өзін
жайсыз сезінеді, ашулану, невроздық (нерв жүйелерінің функциялық
қабілетінің нашарлауы), қызбалық кейде дөрекілік падйда болады.
Сонымен оқушылардың шаршауының негізгі себептері ретінде төменгі
жағдайларды айтуға болады.
* Мұғалімнің кәсіби қателік жіберу компетенция деңгейінің
төмендігі.
* Мектептегі дәстүрлі білім берудің жағымсыз ерекшелігі.
* Оқу бағдарламасының ауырлығы.
* Жеке дара тәрбиелеу процесін қиындататын сынып оқушыларының
көптігі, сыныптың толықтығы (сыныпта жиырмадан артық оқушының
отыруы).
* Мектеппен оқу бөлмесінде гигиеналық жағдайының сақталмауы.
* Білім беру процесі барысында педагогикалық - ұйымдастыру
талаптарының бұзылуы.
Денсаулығы әлсіз оқушылар және бастауыш сынып оқушылары
қалыпты оқу барысының өзінде және оқу бөлмесінің гигиеналық
жағдайының жағымсыздығынан тез шаршайды.
Оқушыларды шаршататын гигиеналық жағдайлар:
- бөлмеде температуралық режимінің бұзылуы, оқу бөлмесіндегі
оптималды емес ауа температурасы ( тым ыстық немесе аса суық);
- қыс мезгілінде бөлмені жылыту барысында пайда болатын ауаның
құрғауы;
- сынып бөлмесіндегі ауа құрамын нашарлығы, оттегінің төмендігі,
антропогенді әсерлер ауада зиянды заттардың артық жинақталуы;
- сабақ өтуге кедергі жасайтын шөлдің әсері, оқушыларды
алаңдататын артық дыбыстар;
- оқу бөлмесінің толық жарықпен қамтамассыз етілмеуі;
- мектеп жиһаздарының оқушы жасына лайық келмеу, осыдан пайда
болатын физикалық дискомфорт сезімі;
- ұзақ уақыт жұмыс істеу, мысалы, қосарланған сабақтан бақылау
жұмысын орындау, соңғы сабақтарда бақылау жұмыстарын орындау.
Сонымен бірге қоңыраудың дұрыс ұйымдастырылмауы да,
шаршағандықтың басатын үзілістің жетіспеуі де шаршауды үдетеді.
Шаршаудың пайда болу жылдамдығы оқушының жүйке жүйесінің жағдайына,
тапсырманың ауырлығы мен көлеміне де байланысты. Бір қалыпты, бір
сарынды қимылдамай отырып жұмыс істеу де оқушыны тез шаршатады.
Баланың ой – сананың шаршауы- оны қажытатын жалғыз фактор емес.
Баланың көру және есту аппараттарына да көп салмақ түседі. Ұзақ
уақыт қозғалмай отыру, гипотономия-позотоникалық шаршау деп аталатын
шаршаумен қатар оның салдары ретінде омыртқаның қисаюына, сколиоз
бен остеохондроз және басқада сүйек бұлшық ет жүйесінің ауруларына
себеп болады. Сонымен бірге дене шынықтыру артық жүктемелерден
бұлшық еттерге, қимыл-қозғалысқа салмақ түсіріп шаршауға алып
келеді. Шаршау мен қажудың белгілері тұрақты емес, үзілісте, үйге
келе жатқанда олар тез тарайды. Ал егерде күш- қайратты дұрыстап
қалпына келтірмесе, демалуға уақыт бөлмесе шаршағандық жинала береді
де, қажуға себеп болады. Қажу, жалығу-шаршағандықтың соңғы кезеңі,
ағза өз бетімен күш қуатты физиологиялық тұрғыдан қалпына кетіре
алмайды және арнайы қайта қалпына келтіру шараларын қажет етеді (
ұзақ демалу, ем қабылдау т.б. )
Қажудың белгілері:
1) есте сақтау қабілеті мен зейін аудару төмендейді, ақыл - ой
және дене еңбегіне қабілеті нашарлайды;
2) невротикалық сипаттағы аурулар пайда болады: ұйқы бұзылады,
қорқыныш пайда болады, жылауықтықпен ашулану жиілейді;
3) имунитет төмендейді;
4) вегетативті функциялардың регуляциясы бұзылады ( аритмия,
вегетотамырлық дистония, түрлі функциялық ауытқулар ).
Қажудың себептері шаршаудың себептерімен бірдей, бірақ ол
ағзаға ұзақ уақыт бойы және қарқынды әсер етеді.
Дене жаттығуларына, шынығуға, дене гигиенасына көне Грецияда,
Римде көп көңіл бөлген. Себебі – бұл елдерде денсаулық және тән
сұлулығы басты орында болған. Сондықтан дене шынықтыру
жаттығуларының бір бөлігі ретінде шынығуды да енгізген. Біздің
заманымызға дейін көне тарихи ескерткіштерге қарайтын болсақ,
олардың ішінде дене күтімін, сумен жуыну, ысқылау, жүзу, массажды
белгілейтін көркем шығармалар бар. Бұл елдерде шынығу денсаулықты
сақтау үшін, адамдарды барлық жоқшылыққа төзуге үйретуді мақсат
еткен. Көне сапарында шынығуда ерте жастан бастаған, жетіге келген
еркек баланы ата-анасының қамқорлығынан айырып қоғамдық үйлерде
қатаң тәртіпке үйрете отырып тәрбиелеген. Шашын тақырлап алып жалаң
аяқ жүргізген, кез – келген ауа-райы жағдайында жалаңаш ойнауға
үйреткен. Балалар 12 жасқа келгенде оларға шекпен береді. Оларды
балалар жыл бойы киюге тиіс болады. Оларға ыстық сумен жылына
бірнеше рет қана жуынуға рұқсат беріледі. Ересек болған адам елдің
салт-дәстүрі бойынша өмір сүруге тиіс еді. Осының бәрі ештеңеден
қорықпайтын, батыл адамды өсіруге себебін тигізген. Спортта да
әйелдердің дене тәрбиесіне де көңіл бөлген. Еркектер сияқты оларда
жүгіріп, керісіп, найза, диск лақтырып, шынығуға тиіс еді. Себебі
ол әйелдерден күшті, мықты бала туу керек еді.
Дене тәрбиесі жүйесінде спортпен шұғылданып, болашақта жоғарғы
көрсеткішке жету үшін, табиғи ортада қажет, бұларға жататындар:
өзімізге жақсы таныс ауа, су және күн сәулесі. Бұндай табиғи ортаны
жүйелі пайдалану денсаулық үшін үлкен маңызы бар. Ең әуелі ауаның
адам ағзасына тигізер әсерін алайық. Жүгірген, секірген кезде,
велосипедпен жүргенде, (спорттың қай түрі болмасын) тағы басқа
адамның бұлшық еттері мен ішкі құрылыстарының жұмыс істеу процессі
алғашқы қалыптағыдан әлде – қайда жеңілдетеді. Осы кезде демалу
процесі де артады, ағза ауаны бастапқы тыныштықта тұрған жағдайдан
он бес жиырма есе артық көлемде керек етеді. Ауаны пайдалану
көлемі тыныштықта 6-7литр болса, жаттығу кезінде 120-130 литрге дейін
көбейеді. Ағза үйрене келе дененің барлық мүшелерінің оттегінің
тыныс алуы артады. Осылайша үзбей өткізілген жаттығулар нәтижесінде
адамның демалу процесі толық қалыпқа келеді. Жақсы жаттыққан спортшы
алқынуды сезбестен ұзақ жүгіре де, жүзе де, күресе де алады. Ал
жаттықпағандар алғашқы кезде-ақ демігіп, өзінің дегеніне жете алмай
қалады. Мұның аты тез шаршау. Мысалы, таңертіңгілік бой жазу немесе
спорт жаттығуларын жасау мүмкіндік болғанша далада, таза ауада
өткізген жөн. Одан шығатын қорытынды ағзаны жаттықтыру (қандай спорт
болмасын) ең әуелі ауамен демалудан басталады. Ал суға шомылу (
міндетті түрде жүзу емес) денсаулық пен дене шынықтыру үшін
маңызды. Көпшілікке арналған су қоймаларында шомылуға болады. Суға
түсетін жердің жағасын құйымтау жел соқпайтын, күн көзі жақсы түсетін
жерлерде болғаны дұрыс. Күнге қыздырыну да, спортшының шынығуына
адам ағзасы үшін баға жетпейтін өте қажетті табиғи құрал. Күн
ваннасын алудың жөні осы екен деп, шомылып шығып, тырп етпей
жағада жатып алу дұрыс болмайды. Мұндай жағдайда оның пайдасынан
зияны басым. Спортшының өмірінде дене тәрбиесі жаттығуларының
гигиенасы маңызды орын алуда. Гигиена денсаулық кепілі. Спортпен
шұғылдану үшін әр спортшы өзінің шама-шарқын және дене құрылымының
қалыптасуымен, денсаулығын ескерген жөн. Демек әр спортшы спорт
түрлерінің және басқада толып жатқан спорт түрлері организге қалай
әсерін тигізетінін түсіну қажет.
Дене тәрбесі – ілім. Оның мазмұны мен құрылымы педагогикалық
тұрғыдан таңдап жан – жақты сарапталуы пән ретінде жүйеленуі-
дене тәрбиесінің теориясы деп аталады.
1. Дене тәрбиесінің теориясы - дене тәрбиесі ілімі мен
әдістемесінің қоғамда алатын орнын зерттейді.
2. Дене тәрбиесінің әдістемесі дене тәрбиесінің
ерекшеліктерін, заңдылықтарын белгілеп, талдайды.
3. Спорттық жаттықтыру - оны өткізу әдістемесін, мерзімі мен
кезеңдерін, артықшылықтарын айқындайды. Бұл дене тәрбиесі
маманның кәсіптік деңгейін көрсетеді. Ғылыми мәнімен тәжірибе
нәтижелерін жинақтай отырып, бұл ілім адамның дене тәрбиесі
процесінің заңдылықтарын ашып береді.
Қазіргі дене тәрбиесі теориясымен әдістемесінің негізгі
көздері мыналар:
1. Адамдарды Отан қорғау ісіне, еңбек етуге қабілетті,
денсаулығы мықты адамдарды тәрбиелеу.
2. Практикалық жұмыс. Теориялық әдістемелік жаңалықтар іс
жүзіндегі тәрбиелік жұмыстармен тексеріледі. Дене тәрбиесінің
теориясымен әдістемесін байыту.
3. Еліміздегі дене мәдениетін орны және оны дамытуға
байланысты Қазақстан -2030 стратегиясын жүзеге асыру шаралары.
4. Қазақстан Республикасы бұқаралық спортты дамыту жөніндегі
шұғыл шаралар.
5. Дене тәрбиесінің теориясымен әдістемесінің, сондай-ақ
басқа ілімдер көлеміндегі ғылыми зерттеулердің нәтижелері.
Дене тәрбиесінің теориясымен әдістемесі педагогика, психология,
социология, физиология, анатомия ғылымдарымен сабақтас жүргізіліп,
жас ұрпаққа білім беру, оны тәрбиелеу денсаулығын нығайтудың
жолдарын жан-жақты қарастырады.
Дене тәрбиесінің теориясы мен әдістемесі гимнастика, жеңіл
атлетика, шаңғы спорты, ұлттық ойындар мен ат спорты, спорттық
педагогика, спорттық психология пәндері ортақ теориялық
заңдылықтарға сүйенеді. Осы пәндерден алған нақты нәтижелер
теорияға негіз болып табылады.
Дене тәрбиесінің теориясымен әдістемесі пәнін оқытуда дене
мәдениеті, дене тәрбиесі, спорт, дене қуатының қалпына
келуі, дене қуатының тынығуы, дене қуаты дайындығы, дене
қуатының жетілуі, дене қуаты білімі ұғымдарына назар
аударамыз.
Дене мәдениеті – адамдардың дене қуатының жетілуі үшін
пайдаланылатын қоғамдық - материалдық (спорт ғимараттары) және
рухани байлығын құрайтын халықтың жалпы мәдениетінің бір саласы.
Ол негізгі дене мәдениеті, спорт, сауықтыру, қолданбалы дене
мәдениеті болып табылады.
Негізгі дене мәдениеті – адамдардың өз шама-шарқына қарай таңдап
алған кәсіби спорт мамандығын жетілдірудің негізі. Ол жалпы білім
беретін мектептерде, оқу - тәрбие мектептерінде қолданылады әрі егде
кісілерге нығайтуға жұмысқа ынтасын, төзімділігін арттыруға
көмектеседі. Спорт адам психологиясының орнықтылығын, дене қуатының
жетілуін қамтамассыз етеді. Спорт қимылының негізгі мақсаты –
спорттың бір түрінен жоғарғы жетістіктерге жету, сол арқылы
адамның қабілетін қарымын, ептілік қасиеттерін қалыптастыру.
Қолданбалы дене мәдениеті – кәсіптік және әскери дене
мәдениеті деп екіге бөлінеді. Ол өмірге аса қажетті сан алуан
қимыл - әрекеттерді игеруге, дене тәрбиесі арқылы әскери және
азаматтық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.