Зиянды заттар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

3. Ауаны таза сақтаудың ұйымдық шаралары.
Ауаны ластаушы заттарды зерттегенде туатын қорытынды - тірі
организмдер үшін таза ауаның зор маңызды екендігі. Егер ауаның
құрамындағы шаңмен тозаң 0,02 мг м 3 -ден артық болмаса, ондай
ауа таза болып есептеледі. Көп жылдар бойына жиналған мәліметтерге
қарағанда ауылдық жердегі ауада шаң- тозаң 0,05 -0,1 мгм3, ал
қалаларда -2,5 -3 мг м3 болады. Өкінішке орай, кейбір өндіріс
орталықтарында бұл көрсеткіш 100 мгм3 -ке дейін жетіп жатады.
Атмосфералық ауаны таза сақтау шараларын жүзеге асырғанда
мына жағдайларды ескерту қажет:
- таза ауа жер шарындағы тірі организмдердің бәріне де керек;
- ауаның тазалығы адамдардың іс-әрекетінен көп бұзылады;
- ауадағы зиянды заттар үлкен жылдамдықпен алыс аймақтарға
тарап жатады.
Атмосфералық ауа мемлекеттік шекарамен санаспай, ластаушы заттар
бір орында тұрмай, үнемі көшіп жүреді. Атмосфераның жоғарғы
қабаттарында ауа көлденең бағытта сағатына 100-150 км жылдамдықпен,
қозғалып алыстағы елдердің үстіне жетіп жатады. Мысалы, Батыс
шекара арқылы Ресей, Украйна, Беларусь жеріне жыл сайын 1,4 мм
күкіртті ластаушы заттардың келетінін жоғарыда айттық. Оларды
зиянсыз, бейтарап халге келтіру үшін 1,5 миллион тонна әкті
топыраққа шашып сіңіру қажет. Бұл үшін жыл сайын 40 миллион
Американ доллары мөлшерінде шығын шығару қажет.
Арал теңізінің кеуіп қалған түбінен жыл сайын 140
миллион тонна шамасында шаң тозаң, тұз қалдықтары ауаға көтеріледі.
Олардың мөлшері үлкен, салмақтылары 800-1000 км-ден кейін жерге
қайта түседі де, уақ және жеңілдерді Беларусь, Литва, Монғол
елдеріне дейін жетеді.
Екібастұз көмір алқабынан жыл сайын 150 миллион тонна
шамасында шаң тозаң, күл мен күйе ауаға көтеріліп, Орта Азия,
Сібір, Монғол жеріне дейін тарайды.
Жер жүзінде осындай ауаны көп ластайтын өндіріс орындары
толып жатыр. Сондықтан ауның тазалығын сақтау жеке елдің ғана
міндеті емес, дүние жүзіндегі барлық мемлекеттер бұған ат
салысулары керек, әрине, бұл мәселені әр мемлекет өз мүмкіншілігіне
қарай шешеді. Атмосфералық ауаны таза сақтау үшін мынадай ұйымдық
шаралар жүргізіледі.
Қазақстан Республикасында 1951 жылдан бастап, 446 химиялық
заттар мен олардың 33 түрлі қосындыларының қалдықтарын ауаға
жіберуге болатын шектеулі-рұқсат етілген мөлшері белгіленіп, іс
жүзінде қолданылып келеді. Рұқсат етілген мөлшер басқа елдермен
салыстырғанда 2-ден 100-есеге дейін кем тағайындалған.
Осы шектеулі – рұқсат етілген мөлшер әрдайым сақталып,
бұзылмай отырса, әрине, ауа таза болып, адамдарға қауіпті болмас
еді. Ауаға жіберуге шектеулі – рұқсат етілген мөлшерлер ( СН – 245 –
71 және СН – 241 – 81 ) құжаттар бір жолды және орта тәуліктік
болып екіге бөлінген.

Бір жолғы барынша көп мөлшер технология ерекшелігіне
байланысты немесе апатқа ұшырағанда, зиянды қалдықтарды ауаға бір
дүркін жіберуді ескереді. Мұнан кейін 20 минут бойына адамдар
қосымша иіс, сәуле, күндегіден өзгеше ешнәрсе сезімбеуі керек.
Орта тәуліктік мөлшер – тәулік бойы ауаның ластануы көп
немесе аз болатын мезгілдерді ескеріп, белгілі уақытта, белгілі
нүктеде сынауға алынған ауаның құрамын тексеріп, орта арифметикалық
шамасын анықтайды.
Төменде ауаға жіберуге болатын зиянды қалдықтардың шектеулі
рұқсат етілген мөлшері келтірілген. Бұл мөлшерлер адамдардың
денсаулығына, көңіл күйіне, сана – сезіміне және жұмыс істеу
қабілетіне зиянсыз болып есептеледі.

МГм3
Зиянды заттар
Бір жолғы барынша Орта тәуліктік мөлшері
көп .
Азот қостотығы 0,085 0,085
Аммиак 0,2
Ацетатальдегид 0,2 0,01
Ацетон 0,01 0,35
Бензин 0,35 1,5
Бензол 5 0,8
Бутан 1,5 -
Бенз(а)пирен 200 0,1 мкг100м3
Капролактан ( буы, -
ұшқын, тозаңы ) 0,06
Карбафос 0,06 -
Марганец 0,015 0,01
Метанол - 0,5
Мышьяк 1,0 0,003
Пропилен - 3
Нафталин 3 0,003
Уытсыз шаң 0,003 0,15
Пеницилин 0,5 0,0025
Сынап 0,05 0,003
Күйе - 0,05
Қорғасын 0,15 0,007
Күкірт қышқылы - 0,1
Күкірттің құрғақ 0,3
тотығы ( ангидрид ) 0,05
Күкіртті сутек 0,5 0,008
Көгертетін қышқыл 0,008 0,01
Тұзды қышқыл - 0,2
0,2
Стирол 0,003
Тетрациклин 0,003 0,006
Көміртек тотығы 0,01 1
Сірке қышқылы 3 0,06
Фенол 0,2 0,01
Фосфордың құрғақ 0,01 0,05
тотығы
Фтор қоспалары 0,15 0,005
Хлор 0,002 0,03
Хлорофос 0,1 0,02
Эталон 0,04 5
Этилацетат 5 0,1
Этилен 0,1 3
3

Мемлекеттік санитарлық - бақылау және табиғатты қорғау
жөніндегі мекемелер осы шектеулі рұқсат етілген мөлшердің, әсіресе
ауаның негізгі ластаушылары болып саналатын өнеркәсіп, ауыл
шаруашылық, құрылыс және көлік кәсіпорындарда, қатаң сақталуын
бақылап, тиісті шаралар алып отыруға міндетті.
Өсімдіктер үшін зиянды қалдықтардың арнаулы шектеулі –
рұқсат етілген мөлшері бекітілген. Мысалы, ластанған ауа әсерінен
кейін 5 минут өткен соң фотосинтез процесі 10 проценттен артық
азайып, газ мөлшері 1 – 5,2 мгм3 болған да кейбір өсімдіктерде
көзге әсер көрінетін сәуле пайда болса – бұл бір жолғы барынша көп
мөлшер болып саналады.
Ауадағы ластаушы заттардың – рұқсат етілген мөлшері кейбір
өсімдіктер үшін мынадай болып белгіленген:
Мгм3
Күкіртті газ Аммиак Формальдегид
Кәдімгі сирень 0,25 9,0 -
Кәдімгі барбарис 0,5 - -
Арша 0,65 5,0 2,0
Үйеңкі 2,0 - -

2. Ластаушы заттары көп кәсіпорындарды жобалағанда олардың
елді мекендерден алысырақ орналастыру көзделеді. Келтіретін зиянына
қарай барлық кәсіпорындар 5 класқа бөлініп олармен тұрғын үйлер
арасында санитарлық - сақтану аймағы болу керек. Кәсіпорындардың
қай классқа жататыны СН - 245 - 71 құжатқа сәйкес анықталады.
І – классқа жатқан кәсіпорын мен тұрғын үйлер аралығындағы
санитарлық - сақтау аймақтың ені 1000 метрден кем болмауы керек.
Бұл классқа аммиак, азот қышқылын, азотты тыңайтқыштар, жасанды
жібек, цемент, желім, күрделі минералды тынайтқыштар шығаратын,
мақта мұнай өңдейтін, кокс күйдіретін, болат қортатын, аллюминий
тотығын, мұнай, газ, қорғасын рудасын, сынап, мышьяк, марганец
қазатын кәсіпорындар жатады.
ІІ - классқа жататын кәсіпорындар мен тұрғын үйлер
аралығындағы санитарлық - сақтау аймақтың ені 500 метрден аз
болмауы керек. Бұл классқа сода, селитра, пластмас, асбест
өндіретін, қоректік ашытқы, магний, шойын, қорғасынды аккумултор,
мырыш, мыс, никель шығаратын, фосфорит, апатит, жаңғыш тақта тас,
темір рудасын қазатын, гипс,әк, асфальтобетон шығаратын, жасанды
тері өнімін өндіретін, сүйек күйдіретін, май ерітетін кәсіпорындар
жатады.
ІІІ- классқа жататын кәсіпорындар мен тұрғын үйлер
аралығындағы санитарлық - сақтау аймақтарының ені 300 м-ден аз
болмауы керек. Бұл классқа битум , лак, олифа, пенопласт, керамзит,
шынылы мақта, толь, рубероид, антибиотиктер шығаратын, шикі мал
терісін мен аң терілерін өңдейтін, жүн жуатын, мал сойатын
кәсіпорындар жатады.
ІV – классқа жататын кәсіпорындар мен тұрғын үйлер аралығында
санитарлық – сақтау аймақтың ені 100 м-ден аз болмауы керек. Бұл
классқа қағаз, сабын, кір жуатын заттар, электр қуатымен жұмыс
жасайтын мәшинелер мен жабдықтар, кабель, қазан, электрот, ыдыс – ақ,
шыны, мата шығаратын, жіп иіретін, тас, тұз қазатын, сыр
қайнататын, ет пен балық қақтайтын, көкеніс өнімдерін өңдейтін
кәсіпорындар жатады.
V - классқа жататын кәсіпорвндар мен тұрғын үйлер
арлығындағы санитарлық – сақтау аймақтың ені 50 м –ден аз болмауы
керек. Бұл классқа көмірқышқылын, құрғақ мұз, бояу, жихаз
шығаратын, типография, киім тігетін, нан пісіретін, май өңдейтін,
макарон, сыра, шарап шығаратын кәсіпорындар жатады.
Қажет болған жағдайда санитарлық- сақтау аймақтарын кеңейтуге
болады. Мұндай аймақтарға ағаштар, бұталар, отырғызылып, кедергі
қалқандапр жасалып кәсіпорынның зиянды заттары тұрғын үйлерге
өтпеуін ойластырады. Егер санитарлық – сақтау аймағынан келетін пайда
шамалы болса, онда кәсіпорынды қаладан тысқары жерде орналастыру
қажет.
Мал шаруашылық комплекстері мен тұрғын үйлер аралығындағы
санитарлық – сақтау аймақтардың ені мына мөлшерден аз болмауы тиіс:

Метр
5 мың бас ірі қара өсіріп, бордақылағанда 500

Мал басы онан кмп болса
1000

12-24 мың бас шошқа баққанда
1500

54 мың бас шошқа баққанда
2000

100. мың тауық пен 1 миллион бройлер
өсіргенде
300

400. мың тауық пен 3 миллион бройлер
өсіргенде
1000

800 – 1200 бас сауын сиыр баққанда 300

2000 бас сауын сиыр баққанда
500

3.1 Ауаны автомашина газынан қорғау. Автомәшинелер зиянды
газдарын азайту үшін, әсіресе жүк таситын ауыр мәшинелердің
көшелерде жүруін реттеу керек. Оларды барлық көшелермен жүргізбей,
белгілі бір көшелермен немесе қаланың сыртындағы жолмен айналып
жүруін белгілеп, бензин орнына газ бен түр етін жасаса, зиянды
газдарды ұстайтын қондырғылармен жабдықтап, светофор алдында көп
тұрмайтын етіп, көшелерде бір бағытта ғана жүретін болса, ауаның
ластануын біршама азайтуға болады.
Чех республикасында бензиндегі қорғасын мөлшерін 0,4 г – нан
0,5
грамға дейін азайтуға қол жетті. Қазір олар бензинді қорғасынсыз
шығару жолдарын іздестіруде.
Қазақстан Ұлттық Ғылым Академиясына қарасты органикалық
катализ бен электрлі химия институты автомәшине газдарындағы зиянды
заттарды азайтатын қондырғыны ойлап тауып, Мәскеудегі автомәшине мен
автомобиль қозғағыштары орталық ғылыми – зерттеу институтының сынақ
алаңында оларды сынағанда сапасы жоғары дүние жүзі талаптарына сай
келетіні анықталды.
Ауаны ластаудан сақтаудың келешегі бар бір жолы – электр және
бу қуатымен жүретін автомәшинелер ойлап шығару, адамдарды, жүкті
электр көлігімен немесе құбырлар арқылы тасымалдау.
Диаметрі 1020 және 1200 мм. құбырлар мен сағатына 40-50 км
жылдамдықпен құм, қайыршық тас, руда материалдары мен дайын
өнімдер тасуға болады. Компрессорлар, вакуум сорғыштар құбыр ішіне
күшті жол үріп, жүк тиелген вагондарды жүргізеді. Сумен араластырып
көмір, руда т.б шикізатты да тасымалдауға болады. Құбырымен жүк
тасу Грузия, Украйнада, Ресейде бар. АҚШ пен Жапонияда олар тіпті
қолданылады.
Ауылшаруашылығындағы басты міндет – уты аз пестицидтер мен
минералды тыңайтқыштар ойлап табу, олардың қоршаған ортаға зиянды
әсерін болдырмау. Өздері тез іріп – шіріп, топырақта, суда, ауада
көп сақталмайтын болса, зиянды әсері тек өсімдік жаулары мен
арамшөптерге ғана тиіп, басқаларға зиянсыз болса дұрыс болар еді.

Өсімдіктерді химиялық жолмен қорғағаннан гөрі биологиялық жолға
көшкен тиімді. Өсімдіктердің жауларына ауру жұқтырып, бактерия,
вирус – жұқпалы ауруды қоздырушы микроб, саңырауқұлақ т.б немесе
олардың жауларын көбейтіп, күресу биологиялық әдіске жатады.
Ескерген , артта қалған технологияны жаңартып, экологиялық таза
жұмыс істеуге көшу қажет. Қалдықты аз беретін немесе қалдықсыз
жұмыс істейтін өндірісті ластыру үшін түрлі саладағы кәсіпорындарды
біріктіріп, бірінің қалдығын екінші пайдаланып, іске жарататын
етсе, тау-тау болып үйіліп жатқан зиянды қалдықтардан құтылар едік.

Мысалы, қара металлургия қалдықтары шлақ, ұсақталған тас, құм,
шлагты мақта, шлагты пемза шығаруға жарйды.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.