Денелерді электрлеу

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

15-дәріс тақырыбы. Атом құрылысы және электростатика элементтері.
Жоспары:
1. Денелерді электрлеу. Электрленген денелердің эзара әсері.
2. Электр өткізгіштер мен өткізгіш еместер. Электр өрісі жөнінде ұғым.
3. Атомның құрылысы. Атомның ядролық моделі.

Атомның құрылысы тақырыбында электростатикалық құбылыстар, жоғарыда
айтылғандай, электродинамикалық құбылыстарды қарастырудан бұрын оқып
үйретіледі. Электр зарядтары, олардың өзара әсері, электр өрісі сияқты
ұғымдарды терең және саналы түрде игеріп алу электр тогының табиғатын
айқындау үшін принциптік жөнініен қажет.
Жоғарыда ұсынылған принециптік жағдайларға сәйкес электростатикалық
құбылыстарды оқып үйрену кезінде бірінші дәрежедегі маңызы бар
демонстрациялық эксперимент болуууы тиіс.
Электростатикалық құбылыстарды демонстрациялаудың ерекшелігі – ол
тәжірибелерде потенциалдар айырмасы өте жоғары біршама шағын электр мөлшері
пайдаланылатындығы. Сондықтан зарядтардың мүмкін болатын ағып кетуін жою
үшін арнайы бірқатар шаралар қолждану қажет.
Электростатика бойынша тәжірибелерде неғұрлым жоғары сапалы
изоляторлар: слюда, органикалық шыны, фарфор пайдаланылады. Бірақ егер
изоляторлардың беті таза болмаса немесе оның бетіне қонған су буларының
ылғалы болса, лнда жақсы изоляторлар алынғанда да тәжірибелер ойдағыдай
болмауы мүмкін. Сондықтан демонстрациялаудан бұрын приборларды әбден
кептіріп, ал тіпті сырттағы ауаның салыстырмалы ылғалдығы бөлме ішіндегіден
көп болғанда да бөлме ішін желдету керек. Сырттағы температура төмен
болғанда және бөлме ішіндегі температура біршама жоғары болғанда
кабинеттегі абсолют ылғалдылық, әдеттегідей, сырттағыдан қалай да көп
болады. Электростатика бойынша жасалатын демонстрацияларға сондай-ақ
индукциялық катушка жұмыс істеген кезде газ жанарғыларын жаққанда артатын
ауаның иондалуы да бөгет жасайды. Ауаның изоляциялаушы қасиеттері сондай-ақ
темекі тартқан кездегі түтіннен өте нашарлайды.
Электростатикалық приборларды кептіру үшін плиткаларды, жылытқыш
рефлекторларды немесе басқа қыздырғыштарды пайдалануға болады. Бірақ бұл
мақсат үшін әр кабинетте арнайы жылытқыш жасаған дұрыс, оларға электр
лампалары орнатылады, ал олардың үстіңгі жағына металл тор керіледі. (6-3-
суретті қара; суретте металл тор көрсетілмеген). Төрт электр лампысын
параллель екі тармақта тізбектеп қосылған екі лампы бар.
Электростатикалық құбылыстарды оқып үйренуді денелердің электрленуін
демонстрациялаудан бастайды. әдетте үйкеліс арқылы электрлену жөнінде
айтады. Шынында денелердің электрленуі денелер тиісіп жатқанда болады, ал
үйкелісті тәжірибелерде денелердің тиістірілген ауданын үлкейту үшін
қолданады. Сондықтан денелердің тиісіп жанасқандағы электрленуі жөнінде сөз
еткен дұрыс. Тиістірілгеннен кейін денелерді бөліп қоятын атап көрсету
қажет. Денелерді электрлеу жөнінен жасалатын тәжірибелер кімге де болса
белгілі. Демонстрацияларды эбонит таяқшалармен және органикалық шыны
таяқшамен жасайды. Электрлеуге арналған (эбонит, органикалық шыны және
металл) пластинкалар өте қолайлы болады.

Эбонит таяқшалар мен эбонит изоляторларды приборларда пайдаланылатын
тәжірибелер жасауды қиындататын, эбониттің тағы бір ерекшелігіне назар
аударайық.ұзақ уақыт жарық жерде сақталғанда, эбониттің беті электр
өткізгіш болып, мұндай эбонит таяқша практика жүзінде электрленбейтіні
сөзсіз. Эбониттің электр өткізгіш беткі қабатын көбінесе түрлі қағазбен
механикалық жолмен сыпырып тастайды. Эбонит таяқшаларды қараңғыда сақтаған
жөн.
Электрлеуге арналған жиынтықтан алынған изоляциялайтын тұтқасы бар
металл пластинканы органикалық шыны пластинкаға ысқылап үйкейді. Егер
осыдан кейін металл пластинканы изоляциялаушы жіпке ілінген алюминий
фольганың гильзасына жақындатсақ, онда гильза металл пластинкаға тартылады
(23-2-сурет). Демек,металл электрленеді. Тәжірибені сондай-ақ эбонит
тұтқасы бар жез түтіктің көмегімен жүзеге асыруға болады.
Осы тәжірибеден тиістірілген денелердің екеуінің де бір мезгілде
электрленуін көрсетеді. Гильза металл пластинкаға да, органикалық шыны
пластинкаға да тартылады.
Демонстрацияланған барлық құбылыстар өте көне заманда байқалғандығы
оқушыларға айтылады. Ертедегі Грецияда мұндай құбылыстар янтарь (тасқа
айналған смола) ұршықпен жүнді иірген кезде байқалған болатын. Сондықтан
осы құбылыстарды алғаш сипаттаған ғалымдар оларды электр құбылыстары деп
атаған (грекше янтарь- электрон деген сөз).
Электр заряды әрқашан қандайда бірденемен (бөлшекпен) байланысты және
өздігінен өмір сүре алмайды, өйткені ол бөлшектердің (немесе денелердің )
белгілі бір қасиеттерін сипаттайды, атап айтқанда, бір-бірімен элетр
өрістері арқылы белгілі бір түрде өзара әсерлесу қасиетін сипаттайды.
Барлық денелер электрленеді, электрленбейтін дене болмайды, электрленген
денелер басқа барлық денелерге қатысты өздерінің қасиеттерін білдіреді.
Алайда электр заряды ұғымы сонымен қалыптасып біткен деп ұйғару дұрыс
болмас еді. Бұл- күрделі ұғым. Оның қалыптасуы VII сыныпта барлық электр
құбылыстарын оқып үйрену процесінде өтеді де, физиканы оқытудың ІІ
басқышында әрі қарай жалғастырыла береді.
Электрдің екі тегі туралы ұғым электрленген денелердің өзара
әсерлерін оқып үйрену негізінде енгізіледі. Ол үшін органикалық шыныдан
істелген сызғышты электрлеп, оны сүйір бұрыштардың үстіне қояды немесе
жіппен іліп қояды (17,41-42-суреттер). Теңгерілген электрленген сызғышқа
ретімен эбонит және органикалық шыны таяқшаларды жақындатып, сызғыштың
бұрылғанын байқайды, ол бұрылу бірінші жағдайда сызғыштың тартылысы, ал
екінші жағдайда тебіліс болғандығын көрсетеді. Сондай-ақ аттас және әр
аттас зарядталған, изоляциялаушы жіптерге ілінген, гильзалардың өзара
әсерлерін демонстрациялауға болады.
Электрлену кезінде әр түрлі нәрселерге үйкегенде бір денеде таңбалары
әр түрлі зарядтар пайда болуы мүмкін екндігін ескеру керек. Мысалы, эбонит
теріге немесе жібекке үйкегенде (ысқылағанда) теріс электрленеді, ал
резеңке мен қағазға үйкегенде оң электрленеді. Көбінесе мұны ескермей,
әрқашан эбонитті электрлеу кезінде пайда болатын теріс заряд туралы сөз
етеді. Бұл жағдайда тәжірибе кезінде көптеген шатасу мен сәтсіздік болуы
мүмкін. Бұл жөнінде теріге, резеғкеге және

жібекке үйкегенде
(ысқылағанда) оң зарядталатын органикалық шынының қасиеттері өте тұрақты.
Әр атты эарядтарды нейтралдау (бейтараптау) бойынша жасалатын
тәжірибені көрсеткен жөн. Мұны ең дұрысы эбониттен және органикалық шыныдан
жасалған пластинкамен орындау. Үйкеліспен электрлеуден кейін
пластинкалардың әрқайсысы гильзаларды немесе басқа жеңіл нәрселерді
тартады, ал пластинкалар біріккеннен кейін бұл қасиет жойылады.
Әдетте электрлеу кезінде жеңіл денелердің: қағаз қиқымдарының, бузина
шариктерінің таралуы мен тебілуін көрсетеді. Алайда, бұл кезде пайда
болатын, электр күштері деген атау алған, күштер анағұрлым шомбал денелерді
де қозғалысқа келтіре алады (23-3- сурет).

Электрленген дененің тек қатты денелерді ғана емес, сондай-ақ
сұйықтар мен газдарды тартуын ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.