Негізгі еңбектері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 17 бет
Таңдаулыға:

-1-
А
бай Құнанбаев (1845-1904) - ұлы ақын, ойшыл, ағартушы. Философиялық,
этикалық, діни идеялары поэзиялық шығармаларында және қара сөздерінде
бейнеленген.
Абсолютті эпсіне салыстырмалы ақиқат - зерттеліп отырған объекті
жөніндегі толық емес білімді салыстырмалы ақиқат, ал толық және дәл білімді
абсолюттік ақиқат деп атайды.
Абстракция - таным формасының бір жагы, заттардың бір қасиеттерін
оиша бөліп алып, дерексіздендіру.
Авенариус Рихард (1843-1896) -швейцариялық философ - позитивист,
эмпириокритицизмнің негізін қалаушылардың бірі. Агностицизм - дүниені тану
мүмкіншілігін толық және жартылай жоққа шығаратын ілім.
А. Аврелии (354 – 430ж.ж) – Шіркеу әкейлері ішіндегі ХІІІ ғасырға
дейін фмлософияның дамуына үлкен ықпал еткен философтардың бірі. Аврелли
философияның көзқарастарын қалыптастырып скертицизм Платон философиясы
нелплатонизм әсер етті. Негізгі еңбектері: Тәубеге келу, Құдай қаласы
туралы
Адам - қоғамдық қүбылыс. Биологиялық тұрғыдан, адам-жануарлар дамуының
ең жоғарғы сатысы.
Адамзат -жерді мекендейтін адамдардың жиынтығы, планетаның халқы.
Аксиология - құндылықтар туралы философиялық ілім.

-2-
Анаксимсандр (шамамен б.д.д. 611 – 545 ж.ж.) жалғастырды. Негізгі
еңбегі: Табиғат туралы, Жер картасы, Глобус. Анаксимсандр барлық
денелердің бастамасын сол денелердің түпнегізі (субстанция) сатысына дейін
көтеріп, осы апейрон деп атады. Апейрон бастама да, түпнегізде.
Анаксимен (б.д.д. VI ғ. ортасы ) жалғастырды. Негізгі еңбегі –
Табиғат туралы, Анаксимен барлық денелердің негізі деп ауаны атады. Ауа
шексіз апейрон. Аук денелердің ғана бастамасы емес, сонымен қатар жанның
да бастамасы. Ал жан – тірі денелердің біріктіретін бастама.
Антиномия - пікір алмасу кезінде кездесетін бір - біріне қарама
-қарсы, сонымен бірге бірдей дәлелді пайымдаулар.Қоғамдастыққа қарсы
құбылыс жалпыға бірдей өнегелік және адамгершілік нормаларына қайшы келетін
әлеуметтік құбылыс.
Аңғал реализм - дүниенің, заттардың өмір сүруі, сезім - санадан тыс,
қалай қабылдасақ солай болмақ деген, күнделікті қарапайым тәжірибеге
сүйенген адамның пікірі.
Антропологизм - адам табиғаттың ең жоғарғы құндылығы және адамның
барлық ерекшеліктері мен қасиеттері тек табиғатпен байланысты дейтін ілім.
Апейрон - шексіз, шетсіз, үнемі қозғалыстағы материяны белгілейтін
Анаксимандр кіргізген ұғым.
Априори - тәжірибеге дейін, оған сүйенбей алынған білімді белгілейтін ұғым.

-31-
Ю
.м Д. (1711 – 1776ж.ж) тарихшы, дипломат, философ, ағылшын Ағартушылық
кезеңінің көрнекті өкілі. Негізгі еңбектері: Адамның ақыл ойы туралы
зерттеулер, Діннің табтиғи тарихы, Табиғи дін туралы пікірлер. Юм
ешқандай түпнегізді мойындамайды. Себебі ол шын мәніндегі түпнегіз емес,
тек қана идея. Ал идея тудыру үшін объективті шындықта өздеріне сәйкес
келетін заттардың болуы тиіс. Түпнегіз идеясы сезім мүшелері мен тәжірибе
арқылы алынған дерекктерді көбейту, азайту, байланыстыру сияқты ой күшінің
қабілеті арқасында қалыптасады.

Я
н – еркек

-30-
Экзистенциализм - тіршілік философиясы. XX ғасыр философиясының адам
мәселесімен көп шүғылданған ағым.

Эклектика - философиялық көзқарастарды, саяси бағалаудың әртүрлі
қағидаларды принципін араластыру.

Энциклопедистер: атылушы франсуз Энциоклопе-диясын (1751 – 1788
ж.ж.) шығару барысында, сол кездегі табиғаттану ғылымдарының жетістіктеріне
сүйенген бір топ ойшыл ғұламалардың дүниетанымдық көз қарастыры қалыптасты.
Олардың ілмдерін жеке жеке бөліп қарамай, жалпы Энциоклопедистер ілімі
деген ортақ атпен біріктіріп қарағанды жөн көрдік. Негізгі өкілдері мен
олардыңи еңбнектері: Дени Дидро (1713 – 1784ж.ж) Рамо жиені, Ламетри
(1709 - 1752ж.ж) Адам машина, Гольбах (1729 – 1789ж.ж) Табиғат жүиесі,
Гельвеции (1715 – 1771ж.ж) Адам туралы. Энциоклопедистердің пікірінше,
әлемнің түпнегізі табиғат, материя. Оның негізгі қасиеттері: Кеңістікте
көсілу, салмақ, бірлік, түр, қозғалыс.

Этика - мораль туралы ілім.
Юм Давид - ағылшын философы, психологы, тарихшы.

-3-
Араньяк – Брахмандарға тән ритуалдардың орнына, сол құдайларды іштей
сыйлап - ұрметтеу,олар туралы ойланып толғану сияқты көзқарас.
Аристотель (б.з.д. 384-322 жылдары) - ежелгі Греция философиясының
биік шыңдарының бірі –болды. Аристотель сол кездегі ғылымдардың барлық
саласына ат салысып, көптеген еңбектер жазып қалдырған: Категориялар,
Аналитика (І-ІІ-томдар), Топтика, Физика, Метафизика, Этикалық
трактаттар, Саясат, Риторика, Поэтика, т.б.
Аргумент - логикада қандайда да болмасын бір пайымдаудың ақиқаттылығын
құптап, дәлелдейтін пікір, пайымдау.
Арнайы материализм -материализмнің негізгі принциптерін бұрмалаған,
XIX ғ. ортасында пайда болған философиялық ағым.
Атараксия - ежелгі гректерде сабырлылық, жан тыныштығын белгілейтін
термин.
Атрибут - заттың ажырымас, айрылмас қасиеті.

Ә
бу Насыр әл-Фараби (870-950) -өз заманының энциклопедист ғалымы,
Аристотельден кейінгі Екінші ұстаз атанған. Қоғам, мемлекет туралы
әлеуметтік- саяси, философиялық концепция жасаған.
Әл Ғазали (1085 – 1111ж.ж) Әбу Хамид Мұхаммед. Әл Ғазали Еуропада туып
өмір сүрген, ислам әлемі оған Шйех – ул Ислам деген құрметті атақ берген.
Негізгі еңбектері. Бақыт алхимиясы, Нұрдың орын алуы, Жұмыс өлшемі.

-4-
Әл Кинди – 800жылы туған. Торлық есімі бу Юсуф Якуб бну – Искак. Әл
Кинди .Ол жан –жағқты, терең ойлы ғұлама. Әл Кинди еңбектері метафизика,
логика,, музыка, этика, математика, астрономия және оптика сияқты білім
ғылымға арнлған. Еңбектері Еуропада Х- ХІ ғасырдалатын тіліне аударылып,
оны ғалымдар әлемдегі аса үздік 20 ойшылдардың бірі деп мойындады.
Әлем - материяның әр түрлі формаларынан құралған, уақыт пен кеңістікте
шексіз табиғат.
Әлеуметтік кепілдік - қоғам мүшелерінің конституциялық, әлеумет -
экономикалық және әлеуметтік саяси құқықтарын жүзеге асырудың қамтамасыз
ететін материалдық юристік құралдар

Б
елинский Ал (1811-1848) - орыстың революционер -демократы, сыншыл, орыс
реалистік эстетикасының негізін салушы.
Бейнелеу теориясы - шындықты тану туралы материалистік ілім, яғни
таным процесі адам санасында бейнелену арқылы жүреді, бейнелеудің алғы
шарты өлі табиғатта.
Ф. Бекон (1561- 1626ж.ж.) философияда механикалық көз қарастың
қалыптасуына зор үлес қосқан ойшыл, ағылшын философиясының көрнекті өкілі,
ғылыми зерттеудің индуктивтік тәсілінің негізін қалаушы. Негізгі еңбектері:
Ғылымдар табысы, Жаңа органон, Жаңа Атлантида.

-29-
Философия тарихы - философияның қалыптасуын, дамуын, философиялық
мектептердің, ағымдардың мәселелерін зерттейтін ғылым.

Х
адж - Қажы - Меккеге бару - Ислам дінінің бес парызының бірі, идеологиялық
бірігудің ерекше 1 формасы.

Хайдеггер Мартип - неміс экзистенциализмінің негізін қалаушылардың
бірі және басты өкілі. Харизма –
көсемдік, әулиелік функциясын атқаратын тұлғаның ерекшелігіне сүйеніп
басқарудың біртүрі.
Христиандық - Ислам, Буддизм мен қатар дүние жүзілік діннің бірі.
Шексіз және шекті - шынайы дүниенің бір - бірімен тығыз байланысқан
қарама- қарсы жақтарын айқындайтын категориялар. Бейсаналық - санадан тыс,
яғни сананың катысынсын жүргізілетін іс-әрекет.

Э
пикур б.д.д. 342-270 ж.ж. - Демокриттік атомистік ілімдерін әрі қарай
жалғастырған ежелгі грек философы болды. Эпикурдың ілімінше, атомдар –
дүниенің алғашқы бастамасы.Оларға Демокрит атаған қасиеттерден басқа көлем,
салмақ сияқты мәнді қасиеттер тән. Салмақтың арқасында атомдар құлайды
және жолдан ауытқиды. Осындай ауытқитын атомдар қозғалыстың себебі және
қакйнар көзі.

-28-

Ұ
ғым - дүниенің ойдағы бейнесінің бір формасы, оның көмегімен құбылыстардың,
процестердің мәні танылады.

Ұғымдарды түсіндіру - ұғымның мәнін айқындау, анықтау.

Ф
ормалды емес ұйым - бір мақсатты орындау үшін біріккен, оқыс құрылған
адамдар тобы.

Фалес (шамамен б.д.д. 625 – 547 ж.ж.) Негізгі еңбектері: Күн
туралы, Күн мен түннің теңесуі туралы, Теңіз астрологиясы деген
еңбектер жазған, бірақ олар біздің заманымызға жетпеген .Фалестің ілімінше,
барлық денелердің генетикалық бастамасы – су.
Философия - таным процесінің, адамның ойының және болмыс атаулының
жалпы зандылықтары туралы ғылым.
Ф. Аквинский (1225 – 1274ж.ж) Ұлы Альберттің шәкірті теолог,
монохдомиканындық, католиктік моральді, сенім - нанымдарды және практиканы
біріктіріп тұтас жүйе жасауды көздеген.1323 жылы Әулелиер санатын қосқан.
Реализм философиясының ірі өкілдерінің бірі. Негізгі еңбегі: Теологяның
жиынтығы.
Форма және мазмұн - материалды объектілердің дамуының және
бүтіндігінің, бірлігінің ішкі көзін айқандайтын философиялық категория.

-5-
С. Бенедикт (1632 – 1677ж.ж) нидерланд филдософы. Негізгі еңбектері:
Діни саяси толғау, Декарт философиясының қағидалары, Этика және
т.б. Спинозаның ілімі бойынша, барлық материалдық денелер мен құбылыстарды
біріктіретін ұғым ол – субстанция.Түпнегіздің ойлау атрибутының модустары
( тіршілік, рух, жан) барлық жеке денелер мен құбылыстарды қамтиды.
Бердяев Н.А. (1874-1948) - орыс философы, экзистенциалист. Қоғамның
жаңаруын православияны реформалаумен байланыстаған.
БерклиД. (1685-1753) - ағылшьга философы, субьективті идеалист.
Брахман – Самхитті түсіндіретін әртүрлі мифологиялық әңгімелер
Брахма – бұл атманмен (адамның рухани мәнділігі) біртектес тұлғасыз
мәнділік.
Бруно Джордано (1548-1600ж.ж.) – Коперниктен кейін әлем дүниесінің
құрылымы жайында терең пікірлер айтқан итальян ғалымы әрі философы. Ол әлем
дүниесінің сырын ашып, оның табиғи заңдылыққа бағынатындығын дәлелдеді.
Бруно (1548-1600)- итальян философы, римкатолик шіркеуіне,
схоластикалық философияға қарсы күресуші, материалистік философияны
насихаттаушы.
Буддашылдың - азат құтылудың жолдарын здестіріп, нирванаға жетуді
мақсат ететін дүниежүзілік дін.

-6-
Болжам – субъектінің келешектегі мүмкін боларлық жағдайы туралы ғылыми
дәлелденген пайымдау.
Болмыс – тарихи қалыптасқан кең мағыналы, бүкіл объективті рас, бар
дүниені қамтитын философиялық ұғым.
Бұлжымас императив – И.Канттың жалпыға бірдей моральдық заңы.
Р. Бэкон (1214 – 1294ж.ж) – ағылшын философы, экспериментке сүйенген
жаңа заман ғылымының негізін қалаушы.Ортағасырлық философияның идеяларымен
келіспей, өзіндік пікір айтып, таным процесінде тәжірейбенің беделін
көтерген ойшылдардың бірі. Ол
философияны табиғаттану ғылымдарын теолгиядан бөлу керектігін уағыздап,
ғылымдар ғимаратының ірге тасын - тәжрибе, эксперимент математика деп
есептеген.

В
едалар (санскрит: веда – білім)-ежелгі үнділердің қасиетті кітаптары.
Қазіргі үнді философиясының негізі.
Л.Г. Вильгельм (1646 – 1716ж.ж). Немістің көрнекті физигі, математигі,
тарихшысыжәне философы. Негізгі еңбектері: Адамның ақыл ойы туралы жаңа
тәжірибелер, Монадология т.б.
Вольтер шын аты – жөні Франсуа Мари Аруэ (1694 – 1788ж.ж) Негізгі
шығармалары: Тарих философиясы, Эстетика, Хаттар т.б. Ол құдайдың
бар екенін мойындайды бірақ ол жоқты бар ете алмайды, ол тек табиғаттың
алғашқы қорғаушы күші ғана.
-27-
өндірістік процестерге кесел келтіретіндей әр түрлі тыйым салатын қағидалар
аз болуы керек. Жастарды тәрбиелеу ісі қоғамның қолында болады да оны
дінбасылары басқарады.
Трансцендентальды апперцепция - тәжірибеге дейін (априори) пайда
болатын, алғашқы, таза өзгермейтін сана. И. Канттың термині.
Трансцендентальды идеализм - И.Канттың есімімен байланысты
философиялық идеализмнің бір түрі.
Талдау және жинақтау - жалпы алғанда тұтас құбылыстарды бөлшектерге
ажыратып және бөлшектерден тұтастықты құрайтын ой процесі.
Тарихи материализм - марксизмнің құрамды бөлігі ретінде қоғам дамуының
заңдылығын зерттейтін ғылым саласы.
Түпкілікті ұлттық -мемлекеттік мүдде - экономикалық тұрақтылыққа,
әскери қауіпсіздікке, мемлекеттік егемендікке, өркендеу мен дамуға
бағытталған ұмтылыстардың жиынтығы.

У
ниверсалий - орта ғасыр философиясында жалпы идеялар осылай аталған.

Улу – сезім
Упанишад – логосқа қарай батыл қадам жасаған ерте дүние
ескерткіштерінің бірі. Бұнда қоршаған әлемнің мәнін тереңірек ұғынуға деген
ұмтылыс, діни, догматтық түсініктерге табан тірей отырып өрілген ақыл-ой
басым.

-26-
Субъективтік идеализм - философиялық бағыт, оған сәйкес объективті
әлемді танымдық қызметтен және адамның таным құралдарынан тәуелсіз ретінде
қарауға болмайды.
Схоластика (грекше - мектеп) -орта ғасырдағы мектеп философиясы
осылай аталады.
Сенім - құбылыстардың ақиқаттығын дәлелсіз мойындау.
Сыншылдық - философияның мақсаты адамның танымдық қабілетін сынау деп
түсінген Кант өзінің философиясын осылай атаған.

Т
аным - қоғам дамуы заңдылығымен, практикамен тығыз байланысты айналадағы
шындықтың адам санасындағы бейнеленуі.
Тұлғаныц қажеттігі - тұлғаның тіршілігіне қажетті материалдық, рухани
және әлеуметтік игіліктер.
Телеология - барлық табиғат құбылыстарының мақсатқа бағындырылғаны
туралы философиялық ілім.
Томизм - Фома Аквинский негізін қалаған католикалық философияның
бағыты.
Томас Мор (1478-1535 ж.ж.) "Утопия". Томаза Компанелла (1568-1639
ж.ж.) "Күн қала" атты шығармаларында" беймәлім жерде", "күн қалада"
әділетті қоғаморнаған. оларда байларда, кедейлерде жоқ, бұл мемлекеттерде
меншік иесі — қоғам, ал жеке адамдар солқоғамның мүшелері ретінде еңбек
нәтижелерін тең бөліседі, оларда билеушілер де, қарапайым адамдар да заң
алдында тең және олар әр түрлі діндерге дәйектілікпен қарайды. Бірақ,
діндерде
-7-
Г
алилей Галилео (1564-1642жж.) - дүниетанымның жақтаушысы, Коперник пен
Бруноның ілімдерін әрі қарай жалғастырушы итальян астрономы, физигі,
математигі, философы. "Ғылымның жаңа екі саласына
байланысты математикалық дәлелдемелер мен пайымдаулар", "Табиғат туралы
кітап", т.б. еңбектер жазған. Оның пікірінше, философия алфавит
әріптерінен басқаша әріптермен жазылған табиғат кітабын оқуы керек.
Гегель Георг Вильгельм Фридрих (1770-183 Іжж.) - льм философия
әлемінде өзіндік ерешелігімен өшпес із қалдырған ғұлама ойшыл, неміс
классикалық философиясының ең биік шыңы Фрифрих 1770 жылы Штутграт
қаласында туып, 1831 жылы қайтыс болған. Негізгі еңбектері: Рух
феномологиясы, Логика – ғылым, Құқық философиясы, Дін
философиясыт.б. Гегель өз философиясының бастамасы етіп абсолют идеясын
алды. Гегельдің ілімі ХІХ – ХХ ғасырлар философиясына үлкен әсер етіп, осы
кезеңге дейін маңызын жоймай келді. Неміс классикалық философиясының
көрнекті өкілі Людвиг Фейрбах 1804 жылы Ландсгутта туып, 1872 жылы
Нюренберг қаласының маңында, Рейхенберг деген дерде қайтыс болды. Негізгі
еңбектері: Христиан дінінің мәні, Діннің мәні, Гегелге қарсы сын
т.б.Ақыл ойды объективті нақтылықты дұрыс бейнелейді деп сенеді. Таным
процесінде басты рөлді сезім атқарады, ал олйлаудың қызметі сезім берген
деректерді басқа деректермен байланыстыру.

-8-
Гераклит (шамамен б.д.д. 544 – 483 ж.ж.) боды. Негізгі еңбегі:
Табиғат туралы. Гераклит заттардың – түпнегіздік генетикалық бастамасын
от деп есептеген. От мәңгі құдай тектес. Әлемді құдай да, адам да, жаратқан

жоқ, ол өз заңдылығымен бірде лапылдап жанып, бірде сөніп тұрған, әр
уақытта болған, бар және болатын тірі от.
Т. Гоббс (1588- 1979ж.ж) Бэконның ілімін жхалғастырушы және бір жүйеге
келтіруші. Ол механикалоық тәсіл арқылы әлемдік құбылыстармен қатар
қоғамдық құбылыстарды да қарастырып, жүйеленген механикалық көзқарастың
негізін қалады. Негізгі еңбектері: Азамат туралы философиялық бастапқы
негіздеме, Левифан – материя, түр, мемлекттік, діни және азамттық билік.
Гуманизм (лат. адамгершілік) адамға деген қамқорлық, және оның жан
жақты дамуына жағдай жасауды мақсат тұтатын көзқарастардың.

Ғ
ылым - тарихи қалыптасқан білімдердің реттелген жүйесі, ақиқаттығы,
практикада тексерілетін қоғамдық сана.
Ғылым обьектісі - кез-келген бір ғылымның өзіндік ерекшеліктеріне ие
болған обьективтік және субъективтік шындықтың бөлігі.

-25-
Санкхья - б.з.д. III ғасырда пайда болып, б.з.д. III ғасырда дербес
ілім ретінде толық қалыптасқан философиялық жүйе. Оның ілімі бойынша бүкіл
әлем дүниедегі ескі субстанцияның – пракрити және пурушидің өзара әрекеті
нәтижесінде пайда болды.
Сократ б.д.д. 469-399 ж.ж. - ежелгі Грецияда материализмге қарсы
бағытталған идеалистік ілімдер де бас көтерді. Идеализмнің негізгі көрнекі
өкілдерінің бірі. Ол рационалист еді, ақыл-ой адамзаттың негізі, ал білім
ізгіліктің жоғарғы түрі деп санады. Дүниені ғылыми танудың әдісін ол сұрақ
жауап жүйесі деп түсінді. Оның ойынша, пікір таласы арқылы шын қорытындыға
келуге болады.
Сюнь – Цзы (б.д.д 313 - өлген жылы белгісіз) Конфуцийдің ілімінің
материалистік бағынын ұстанушы денелердің шығу тегі ретінде мойындаса да,
тағдырды аспанның еркі ретінде мойындамайды. Оның пікірінше, аспанды
қастерлеп, ол туралы ойланып отырғаннан гөрі, адамдардың күнделікті өміріне
керекті заттарды көбейтіп, аспанның өзін бағындырған дұрыс. Жалпы алғанда,
адамдар табиғатынан зұлым, қызғаншақ, дүниеқоңыз келеді, бірақ тәрбие
арқылы адамдарды адамгершілікке баулып, оның табиғатын өзгертуге болады. Ал
адамдар да өз тарапынан өзін - өзі жетілдіруге тиіс.

Спиноза Барух (Бенедикт) (1632 -1677жж.) - нидерланд философ-
материалисі.

-24-
Р
еалдық - Жоқ дүние, ықтимал дүниелермен салыстырғанда шығатын заттардың
болмысы, растығы.
Реализм – схоластикалық ортағасырлық философиядағы жалпы ұғымдарды,
яғни универсалийлерді жеке заттарға қарағанда реалды өмір сүреді деп
есептейтін философиялық ағым.
Референдум - мемлекеттік маңызы бар проблема туралы бүкілхалықтық
сайлау.
Реформа - нақты қоғамдық құрылысты жетілдіру мақсатымен қоғамды қайта
қүру.
Руссо Жан Жак (1712 – 1778ж.ж.) франсуз ағартушылығы ағымының
шеңберінен шыға алмаса да , оның негізгі идеяларымен келіспейтіндігін
көрсеткен жазушы және философ. Негізгі еңбектері; Теңсіздіктің
24
себептері туралы, Қоғамдықтың келісімі туралы, Эмил немесе тәрбие
туралы. Руссоның теңсіздік, қоғамдық келісім туралы пікірлері көп елдің
саяси, рухани өміріне мемлекеттік құқық , тәрбие, т.б. тұрғысынан әсер
етті.

С
анныц сапаға өтуі- диалектиканың даму процесінің қалай жүретінін
түсіндіретін негізгі зандарының бірі.
Славянофилдер ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.