Windows операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары
МАЗМҰНЫ.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І. Негізгі бөлім.
1. Windows операциялық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Windows операциялық жүйесінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Windows операциялық жүйесінің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3. Windows операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары ... ... ... ...
2. Windows операциялық жүйесінің білім берудегі
орны ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Орта мектепте Windows операциялық жүйесін оқыту
әдістемесі ... ... ... .
2.2. Орта буында стандартты бағдарламалардың оқытылу
әдістемесі ... ... ... .
2.3. Орта мектептегі стандартты бағдарламалардың оқытылу мазмұны мен
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.1. Стандартты бағдарламаларды оқыту
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.2. Стандартты бағдарламаларды оқыту
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ. Практикалық (Тәжірибелік) бөлім.
2. Стандартты бағдарламаларды оқытудағы жаңа ақпараттық
технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Paint графикалық редакторында тапсырмаларды деңгейлеп орындау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. WordPad мәтіндік редакторында тапсырмаларды орындау тәсілдері ... .
2.3. Калькуляторды математикада қолдану
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.4. Блокнот кішігірім мәтіндік редакторында мәтін теру
ережелері ... ... ...
2.5. Фонограф және лазерлік ойнатқыш редакторларының қызметін практикалық
түрде
түсіндіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
ІV.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
V. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Кіріспе.
Бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты орта мектепте Windows
операциялық жүйесінің стандартты бағдарламаларын оқытуды жетілдіру. Орта
буында информатиканы оқытуда жаңа технологияларды қолдана отырып,
оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттырып, білім деңгейлерін
жоғарылату, компьютерлік сауаттылықтарын дамыту.
Дипломдық жұмысты жазу барысында алдымен Windows операциялық жүйесі
түсінігіне, қызметіне, стандартты бағдарламаларына тоқталдым. Келесі
бөлімдерде жалпы білім беретін орта мектептердің орта буын сыныптарындағы
стандартты бағдарламаларды оқыту әдістемелері мен түрлерін қарастырдым.
Практикалық бөлімінде стандартты бағдарламаларды жаңа технологияларды
қолдана отырып оқыту түрлерінің мысалдары келтірілді.
Операциялық жүйе (ОЖ) – бұл құжаттармен амалдар орындауға арналған,
сыртқы құрылғыларды және бағдарламаларды басқаруды жүзеге асыратын арнайы
бағдарлама. ОЖ бағдарламалар жүйесін компьютердің мәліметтерді өңдеу
жөніндегі бүкіл жұмысын ұйымдастырады. Ол пайдаланушымен сұхбат
ұйымдастырады, компьютердің құрылғыларын және қор көздерін басқарады,
мәліметтерді қорғауды қамтамасыз етеді, пайдаланушы мен бағдарламалар
сұратуы бойынша түрлі қызметтерді атқарады.
Операциялық жүйе болмаса қазіргі заманғы компьютердің аппараттары
мен бағдарламаларына қатынасу мүлде мүмкін емес. Барлық аппараттық, сонымен
қатар бағдарламалық жабдықтар пайдаланушыға тек операциялық жүйе арқылы
ғана ұсынады.
Microsoft Windows – Microsoft фирмасы жасап шығарған операциялық
жүйелер тобына жатады.
Қазіргі кезде Windows операциялық жүйелері IBM – үйлесімді
компьютерлердің барлығына дерлік қолданылады. Көбіне жұмыс істегенде
олардың мына түрлерін жиі пайдаланады. Windows 95, Windows 98, Windows NT,
Windows 2000 және Windows XP. Бұлардың белгілі бір айырмашылықтары
болғанымен, жұмыс істеу ережелері өте ұқсас болып келеді. Windows тобының
едәуір дамыған түріне Windows 98 бен Windows NT – нің негізгі жетістіктерін
біріктірген Windows 2000 жүйесі жатады. Бірақ Windows 2000 компьютерлік
жабдықтарға жоғары талаптар қояды, сол себепті қазіргі кезде ол тек жаңадан
шыққан қуатты дербес компьютерлерде ғана қолданылады.
Microsoft Windows 98 ОЖ – сі жылдам істейтін 32 – разрядты графикалық
интерфейсі бар, ішкі желілік құралдармен жабдықталған және сол желіде жұмыс
жасауға бағытталған операциялық жүйе болып табылады.
Windows XP – бұл бұрыннан бар Windows нұсқаларының жаңартылуы болып
табылаты Microsoft операциялық жүйесі. Windows XP екі нұсқасы бар: жеке
пайдаланушыларға және шағын кәсіпорындар мен мекемелерге арналған Windows
XP Home және неғұрлым күрделі есептеулерді жүргізуге арналған Windows XP
Professional.
Windows – та мынадай жаңа архитектуралық шешімдер іске асырылған:
жеңіл көшіріледі (тасымалданады); көпесепті және көп процессорлы
режимдерді, Клиент – сервер және объектілі архитектураларды, желілердің
доменді архитектурасын сүйемелдей алады: кең масштабты, жеңіл кеңейтілетін,
сенімді, әрі ақаусыз жұмыс атқарып, басқа бағдарламалармен үйлесімді түрде
байланысатын т.б мүмкіндіктері бар жүйе болып саналады.
Оның жеңіл көшіріп тасымалданытындығына Windows-тің CISC-және RISC –
процессорларында бірдей жұмыс істеу қабілетін жатқызуға болады.
Көп есептілік – бір процессорды көптеген қолданбалы бағдарламалармен
ақпарат ағындарын өңдеуге пайдалану (егер қолданбалы бағдарламалар жеке
орындалатын компоненттерге жіктелсе, соларды қатар орындау).
Көп процессорлық өңдеу – компьютерде бірнеше процессорлардың қатар
жұмыс атқаруы, олардың әрқайсысын бір – бірден, бір мезгілде бірнеше
есептерді орындауға болатынын көрсетті.
Масштабтылық – қосымша процессорлардың артықшылықтарын автоматты түрде
қолдану мүмкіндігі мысалы, қолданбалы бағдарламаның жұмысын жылдамдату
үшін, операциялық жүйе бірнеше процессорларды автоматты түрде іске
қолданбалы бағдарламалар қоса алады.
Windows-тің жеңіл кеңейтілуі – ОЖ-нің барлық деңгейлеріне жаңа
модульдер қосуға болатын ашық модульді архитектурамен қамтамасыз етілуі.
Модульдік архитектура ОЖ-нің басқа желі өнімдерімен байланысу мүмкіндігін
айқындайды. Windows-тің басқаруымен жұмыс істейтін компьютерлер басқа
операциялық жүйелердің клиент және сервер компьютерлерімен өзара қатынаста
бола алады.
Сенімді, әрі ақаусыз жұмыс атқару тәрізді сипаттамалары – ОЖ
архитектурасының оны және қолданбалы бағдарламаларды бүлінуден сақтайтынын
білдіреді.
І. Негізгі бөлім.
1. Windows операциялық жүйесі.
Операциялық жүйенің соңғы версиялары бағдарламаларға 1Мб-тан артық
жедел жадты қолдану және бағдарламалардың бірінен екіншісіне ауысу
мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік бағдарламалармен
толтырылған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін,
яғни, қолданылатын негізгі интерфейс рөлін командалық қатар атқарады. Бұл
қатар арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерден енгізіліп барып орындалады. Командаларды жазу тәртібі өте
күрделі деуге болады, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарды
теруге тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман
бағдарламалаушылар ғана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай
дәрежеге көтеріле алмайды.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты жеңілдету
үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар құрастырыла бастады. Бірақ олар негізінен
мәтіндік режимде жұмыс істейтін. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы
күрделі де қиын командаларды термей-ақ тікелей орындау жүзеге асырылды.
Жүйелік бағдарламалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет ақпартты жылдам әрі жеңіл
тауып, оның мазмұнын қарауға және онымен жұмыс істеуге өз септігін тигізді.
80-ші жылдардың ортасында MS – DOS-тың мұндай кемшілігінен арылу үшін,
Microsoft фирмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған бірнеше есепті қатар
шығара алатын операциялық жүйелер жұмысын қолға алды, солардың бірі Windows
жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп таралмауын
дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендігімен түсіндіруге
болады.
80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла
бастаған Windows графикалық ортасының жаңа версиясы Windows бірте-бірте
бұрынғы мәтіндік бағдарламалық қоршауларды қатардан ығыстырып шығара
бастады. 80486 сериялы процессорлардың шығуына байланысты дербес
компьютерлердің көптеген жаңа түрлеріне графикалық мүмкіндігі мол Windows
немесе одан кейінгі Windows версиясы қондырылған MS – DOS операциялық
жүйесі орнатыла бастады.
Microsoft корпорациясының ОЖ жасау жолындағы келесі елеулі қадамы
болып ондағы графиктік интерфейстің қондырылған бағдарлама күйінде емес,
сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені құру болып саналады.
Осылайша Windows және Windows NТ операциялық жүйелері пайда болды. Windows
жүйесінің, сондай-ақ Windows NТ жүйесінің соңғы версияларының графиктік
интерфейсі стандарттары Windows жүйесінің стандартынан өзгеше түрге енді,
бірақ негізгі идеологиясы бұрынғыша сақталған болатын. Қазіргі операциялық
жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS – DOS жүйесінің мүмкіндіктеріне
қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.
1.1. Windows операциялық жүйесінің түсінігі.
Windows операциялық жүйесінің пайдаланушы тілдесуінің негізгі
элементтеріне мына нысандар жатады: жұмыс үстелі, терезелер, лақаптар,
батырмалар, үстелдер, тапсырмалар тақтасы, бас мәзір, жанама мәзір (оң жақ
батырманы шерту арқылы), қалталар, қосымшалар және құжаттар, Windows
қолданбалы бағдарламаларының мәзір жүйесі, Windows анықтама жүйесі.
Әрбір компьютерлік бағдарлама операциялық жүйенің қызметтерін
пайдаланады, сондықтан өзі үшін осы қызметтерді қамтамасыз ете алатын
операциялық жүйенің басқаруымен ғана жұмыс істей алады.
Терезелер.
Windows интерфейсінің негізгі ұғымдарының бірі болып экран бетіндегі
төртбұрышты жақтауларымен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows
терезесінде бумалармен файлдар, орындалатын бағдарламалармен құжаттар
бейнелері кескінделген.
Терезелердің негізгі екі түрі бар – қолданбалы бағдарламалармен
құжаттар терезелері, ал қажет болған кезде жүйеге тұтынушылар беретін
мәліметті енгізу үшін сұхбат терезелері ашылады.
Қолданбалы бағдарламалар терезесі бағдарламаны немесе буманы
бейнелейді. Бағдарламалар терезесінің жоғарға жағында, тақырыптың (тақырып
аймағының), астында мәзір қатары орналасқан. Бағдарламалар терезесінің
ішінде бірнеше құжат терезелері – құжат терезесі (екпінді қолданбалы
бағдарламалардың түріне қарай – сурет, мәтін, кесте, және т.б.) орналасқан.
Құжат терезесі қай кезде де болмасын өзінің қолданбалы бағдарламалар
терезесінің маңында қалады. Терезенің орта бөлігінде құжат мазмұны
көрсетіледі. Егер құжат терезесі үлкейтілген күйде болса, онда қолданбалы
бағдарламалар терезесімен құжат терезелерінің тақырыптары дефис арқылы
бірігеді.
Сұхбат терезесінде (окна диалога) тақырып қатары, терезені басқару
батырмалары болады. Сонымен қатар келесі элементтері бар бірнеше ішкі
беттер болуы мүмкін: команда батырмасы (командная кнопка), қайта қосқыш
(переключатель), мәтінді ақпарат өрісі (поле), жалаушалар, ашылатын
терезелер (ТӨМЕН (ВНИЗ (↓) бағыттаушысының батырмасын басқанда ашылатын)
және басқалар.
Бума терезесі буманың мазмұнын бейнелейді (көбіне бұл басқа
бумалардың, бағдарламалардың, файлдардың белгілері). Ол шағын қолданбалы
бағдарламалардың терезесін еске салады және тақырыбы, көлемді өзгертумен
терезені жабу батырмалары, жүйелі мәзір белгішесі, дербес мәзір қатары,
қолданбалы бағдарламалар саймандар қатарымен қалып-күй қатары болады. Бума
терезесінің тақырыбы, ол жиналып тұрған күйінде, берілген бума белгішесінің
астында орналасқан атын көрсетеді.
Терезе элементтері.
Шекаралар. Терезені төрт жағынан шектейтін жақтаулар шекара деп
аталады. Терезенің өлшемін шекараға тышқанның көрсеткішін алып барып, ол
екі жаққа бағытталған қара сызыққа айналған өзгертуге болады.
Тақырып қатары. Терезенің жоғарғы шекарасының астына оның атын
көрсететін аймақ орналасқан. Ол тақырып қатары немесе тақырып деп аталады.
Терезенің атына тышқан көрсеткішін алып барып, терезенің орнын ауыстыруға
болады. Сол батырма да тышқан батырмасын шерту арқылы орнын ауыстыруға,
өлшемін өзгертуге, терезені жабуға болатын терезені басқарудағы қарапайым
командалар тізімін аша аламыз.
Терезенің жоғарғы оң бұрышында үш батырма орналасқан: терезені
Кішірейту(Свернуть), Үлкейту (Развернуть) және Жабу (Закрыть).
Батырмасын шертіп, құжат немесе қалтаны жабуға, қосымша (бағдарлама)
жұмысын аяқтауға болады.
(Барынша кішірейту) батырмасы терезені Жұмыс үстелінен алып тастап, тек
Тапсырмалар үстеліндегі батырмасын ғана қалдырады.
Бірақ қосымша ашық болып қала береді және орындалуы жалғасады. Терезені
тапсырмалар үстеліндегі өзіне сәйкес батырманы шертіп немесе Alt + Tab
пернелерін басып, бейне бетке қайта шығаруға болады.
Терезені толық бейне бетке көрсету үшін тақырыптың оң жағындағы Барынша
үлкейту батырмасын немесе тақырыптың өзін екі рет шертеміз.
Толық бейне бетке шығарылған терезедегі Барынша үлкейту батырмасы Терезені
толық бейнелеу оралады.
Жұмыс үстелі – құжаттарды және олармен жұмыс істеуге арналған негізгі
құралдарды қамтитын Windows-тің негізгі элементі. Жұмыс үстелінде Windows
нысандары және басқарушы элементтері: таңбашалар, лақаптар, үстелдер,
мәзірлер, қалталар орналасады.
Стандартты көріністе Жұмыс үстелінде Менің компьютерім, Менің
құжаттарым, Себет, Желілік орта, Internet Explorer терезелерінің
таңбашалары, Тапсырмалар үстелі, Бастау батырмасы орналасқан.
Менің құжаттарым – пайдаланушының құжаттарын қамтиды.
Internet Explorer – Internet -беттерін қарап шығуға арналған бағдарламаны
қамтиды.
Менің компьютерім – дискілер немесе ақпаратты сақтауға арналған қосымша
құрылғылар тізімін қамтиды. Windows ОЖ-де дискілер үшін мына белгілеулер
қолданылады:
- 3,5 (A:)
- дискі жергілікті диск (C:)
- CD -диск жетегі (D:)
- ауыстырылатын диск (E:)
Пайдаланушы қазіргі сәтте жұмыс істеп отырған диск ағымдағы диск деп
аталады.
Желілік орта – желіге қосылған компьютерлер тізімін көрсетеді.
Себет – жою кезінде қате әрекеттер жасалған жағдайда қайта қалпына
келтіруге болатын жойылған нысандар тізімін қамтиды. Басқаша айтсақ, Себет
– файлдар мен қалталарды жою кезіндегі қосымша қауіпсіздік құралы.
Жұмыс үстелінің төменгі бөлігінде Бастау батырмасы, жылдам іске қосу
тақтасы, тапсырмалар тақтасы, индикаторлар тақтасында тұратын жолақ
орналасқан.
Бастау (Пуск) батырмасын басқаннан кейін
бағдарламаларды іске қосуға, құжатты ашуға, жүйе
баптамаларын өзгертуге, анықтамалық мәлімет
алуға, қажетті файлдарды табуға және т.б
мүмкіндік беретін Windows Бас мәзірі
ашылады.
Классикалық Windows Бас мәзірі мынадай әмірлерді қамтиды:
Бағдарламалар (Программы), Құжаттар (Документы), Баптау (Настройка), Іздеу
(Пойск), Анықтама (Справка и поддержка), Орындау (Выполнить). Бұлардың
әрқайсысы белгілі бір қызмет атқарады.
Бағдарламалар әмірі компьютерде орнатылған бағдарламалар тізімін
көрсетеді және оларды іске қосуға мүмкіндік береді.
Құжаттар әмірі жақында ашылған құжаттар тізімін көрсетеді.
Баптау әмірі жүйенің бапталуы өзгертілетін құрамдас бөліктерінің
тізімін көрсетеді.
Іздеу әмірі файлдарды, қалталарды немесе пошталық хабарламаны іздеуді
жүзеге асырады.
Анықтама және қолдау әмірі анықтама жүйесін шақыруға мүмкіндік береді.
Менің компьютерім.
Менің компьютерім жергілікті компьютердің ресурстарына, желілі
дискіге, әр түрлі қондырғыларға – принтерлерге, дискілерге және т.с.с
сонымен қатар оларды баптауды жылдам іске асыруды қамтамасыз ететін сәйкес
әмбебап бағдарлама. Белгішені екпінді ету компьютердің жергілікті желі
ресурстарына сәйкес келетін белгісі бар терезелерді ашады.
Менің компьютерім бумасының терезесінде жұмсақ және қатты дискілердің,
басқару тақтасының, принтерлердің, желімен қашықтан жұмыс істеуді
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, басқару тақтасының белгішелері
бейнеленген. Бұл белгішелердің барлығы сәйкес бумалардың белгілері
(обозначение) болып табылады.
Менің компьютерім бумасының элементін белгілеп алып, келесі
операцияларды жүзеге асыруға болады.
• Жарлық жасау (Файл – жарлық жасау командасы).
• Қарау (просмотр) режимдерін өзгерту (мәзірдегі Түр-дің
командалары);
• Дискіде оның белгішесін белгілеп алғаннан кейін (Файл командасы
– Табу – Барлық файлдар) бағдарламаны тез іздеумен іске қосу,
белгіленген бума немесе дискінің мазмұны бар терезені шақыру,
басқа ішкі бумаларды шақыру (экранда бума терезесін жабу үшін
Жабу батырмасын шерту керек).
Сілтеуіш бағдарламасы.
Сілтеуіш бағдарламасы Windows-тің негізгі басқару бағдарламаларының бірі
болып табыла отырып, файлдық жүйені басқаруға арналған.
Windows-тегі Сілтеуіштің көмегімен дискеттегі буманың құрылымы мен
мазмұнын көруге болады.
Сілтеуішті іске қосу.
Сілтеуішті іске қосудың бірнеше түрі бар:
• Іске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертіп, жанама
мәзірден Сілтеуіш командасын таңдап алу;
• Дәл солай Жұмыс үстеліндегі кез-келген бума белгішесінде немесе
қолданбалы бағдарламалар жарлықтарынан басқа жарлық
белгішелерінде;
• Бума терезесінде бума белгішесін белгілеп, мәзірдегі Файлдан
Сілтеуіш командасын таңдау.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы кәдімгі бума терезесінің құрылымына
сәйкес: бума аты жазылған қатармен терезе өлшемін басқаратын батырмалар,
мәзір қатарындағы Файл, Түзету, Түр, Сервис; терезенің жұмыс өрісі, сонымен
қатар міндетті емес элементтер – Саймандар тақтасымен қалып-күй қатары.
Сілтеуіш терезесінің жұмыс өрісі тік (вертикаль) аймақтарға бөлінген.
Терезенің сол жақ бөлігінде компьютер бумаларының ағаш секілді құрылымы, оң
жақ бөлігінде сол жақ аймағында белгіленген буманың мазмұны бейнеленген.
Егер құрылымы бойынша ішкі бумалары бар бума жабық болса, оның қасында +
белгісі тұрады, ал егер бума ашық болып оған кіретін элементтері
көрсетілсе, оның қасында - белгісі тұрады. Терезенің сол жақ аймағы
бумалар арасындағы орын ауыстыруды едәуір жеңілдетеді, бумаларды жылдам
қарау және көрнекі орын ауыстыру мүмкіндігімен бір аймақтан екінші аймаққа
сүйреп, файлдарды көшіруді іске асырады. Жұмыс өрісінің екі аймағында да
орналасқан айналдыру жолақтары файлдық жүйені парақтауға мүмкіндік
береді. Сілтеуіш терезесін қарау тәртібі бума терезесін қарау тәртібіне
сәйкес келеді.
1.2. Windows операциялық жүйесінің қызметі.
Қазіргі кездегі барлық дербес компьютерлер сұхбаттық режимде жұмыс
істейді. Бұл режимде компьютер қолданушы мен және техникалық құрылғылармен
тікелей қарым - қатынаста болады. Компьютер сұхбаттық режимде болу үшін,
онда алдын - ала бағдарламалар жүйесі жұмыс істеу қажет. Бұл бағдарламалар
жүйесі перне тақтадан, тышқаннан және басқа да құрылғылардан үнемі сұраныс
жасап отыруы керек. Бұл жүйе қолданбалы бағдарламаларға бақылау жасап,
түрлі бағдарламалардағы мәліметтердің шатасып кетпеуін қадағалап отыруы
қажет. Мұндай бағдарламалар жүйесі операциялық жүйе деп аталады.
Операциялық жүйе жүйелік және қызметтік бағдарламалық жасақтамалар кешені
болып табылады. Қандай да бір нақты операциялық жүйенің қолданбалары деп
берілген жүйенің басқаруымен жұмыс істеуге негізделген бағдарламаны айтады.
Барлық операциялық жүйелердің ең негізгі қызметі:
- Қолданушы мен бағдарламалық жабдықтар арасындағы байланыс түрлерін
қамтамасыз ету;
- Аппараттық және бағдарламалық жасақтама арасындағы байланысты
қамтамасыз ету;
- Әр түрлі бағдарламалар арасындағы байланыстарды қамтамасыз ету.
Бұған қоса операциялық жүйе келесідей қызметтерді атқарады:
- операциялық жүйенің құрамына енетін Интернеттің негізгі қызмет
түрлеріне қатынауды қамтамасыз ету;
- бір мезгілде бірнеше қолданбалы бағдарламалармен жұмыс істеу;
- қолданбалар арасында мәліметтер алмасу;
- мәтіндік құжаттарды оқу, редакторлеу және баспаға шығару;
- қарапайым суреттерді салу;
- арифметикалық және математикалық есептеулерді жүргізу;
- бейне жазбаларды шығару;
- күнделіктер мен қызметтік жазбаларды жүргізу;
- электрондық поштамен хабар алмасу;
- бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қамтамасыз ету.
Кез - келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық құрал - жабдықтарын (аппараттарын) басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
- қолданбалы бағдарламаларды іске қосу;
Бұған қоса Windows жүйесі:
- бір уақытта бірнеше бағдарламалардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
- әр түрлі бағдарламалар арасында мәліметтер алмасу;
- масштаб бойынша өзгеріле алатын шрифтер қолдану;
- мультимедия мүмкіндіктерін қолдану;
- жалпы ортақтастырылған анықтамалық жүйені пайдаланыу істерін
қамтамасыз ете алады.
1.3. Операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары.
Windows стандартты бағдарламаларына мыналар жатады. Блокнот, WordPad
мәтіндік өңдегіштері, Paint сызбалық өңдегіші, Калькулятор
бағдарламасы және басқа да қосымшалар жатады. Бұл бағдарлама бірдей
алгоритммен жүзеге асырылады: Бастау мәзірі (Пуск) – Бағдарламалар
(Программы) – Стандартты тізімінен өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдайсыз.
Блокнот бағдарламасы – қарапайым құжаттарды жасауға арналған күрделі
емес мәтіндік редактор. Көбінесе Блокнот бағдарламасы шағын мәтіндерді
теру, .txt кеңейтілуі бар мәтіндерді қарап шығуға және өңдеу үшін
қолданылады, бірақ көптеген пайдаланушылар Блокнот бағдарлама сын веб-
беттерін жасау үшін қарапайым аспап – құрал ретінде қолданып жүр.
WordPad мәтіндік өңдегіш көмегімен қарапайым мәтіндік құжаттармен
қатар, күрделі пішімді және суреттері бар құжаттарды да әзірлеп, өңдеуге
болады. Алайда MS Word-пен салыстырғанда, бұл бағдарламаның мәтінмен жұмыс
істеу мүмкіндіктері азырақ.
Paint сызбалық өңдегіші қарапайым сызбалық кескіндер, суреттер жасауға
арналған. Бұл суреттерді ақ-қара түсті етіп әзірлеп, файлдар түрінде
сақтауға болады. жасалған суреттерді басып шығаруға, жұмыс үстелінің фондық
суреті ретінде пайдалануға немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint-ты мәтіналғы көмегімен түсірілген фотографияларды қарап шығып, өңдеу
үшін де пайдалануға болады немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint сызбалық өңдегіші .jpg.gif немесе .bmp пішімді нүктелік суреттермен
жұмыс істеу үшін қолданылады.
Калькулятор бағдарламасы кәдімгі есептегіш атқаратын әрекеттерді
орындауға арналған. Ол қосу мен алу сияқты негізгі арифметикалық амалдарды,
сондай-ақ логарифмдер мен факториалдарды табу сияқты инженерлік есептегіш
функцияларын да орындайды.
Windows жүйесінің стандартты бағдарламалары құрамына бір топ
бағдарламалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай
алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамасыз етеді, мысалы:
- мәтіндік құжаттар құру;
- графикалық бейне-көріністерді даярлау және оларды редакторлеу;
- жұмыс уақытын жоспарлауды ұйымдастыру;
- математикалық есептеулерді орындау және т.б;
Әдетте, бұл қосымша бағдарламалар Реквизиттер тобында орналасқан.
Картотека – бұл карточкаларды жинаудың бір жүйеге келтірілген
компьютерлік аналогы, яғни компьютерде жазылып дайындалған, кейін керек
болатын түрлі хабар, мәліметтер, материалдар тіркелген карточкалар жинағы.
Ол кейбір белгілері бойынша жүйелендіріп, бір тәртіпке келтірілген
ақпаратны сақтау үшін қолданылады. Жиі қолданылатын белгілер қатарына –
қызметкерлердің адресін, жоба жасағанда дайындалған жазбаларды, кітаптар
аннотацияларын (қысқаша мазмұнын), басқа да анықтамалық мәліметтерді
жатқызуға болады. Бұл бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобындағы
Картотека шартбелгісін таңдап алу керек.
Картотека іске қосылысымен екі бөліктен – тақырып аты мен жазбаға
арналған өрістен енгізілетін өрістен тұратын карточка дайын болады. Тақырып
атын енгізу үшін терезе ішінен орын таңдап алып, тышқанды екі рет шерту
керек, сосын пайда болған сұқбаттасу терезесіне сөз енгізіп, ОК
батырмасын басу қажет. Осыдан кейін жазба өрісіне мәтін енгізуге болады.
Жазба өрісіне жазылатын ақпарат он бір жолдан аспауы тиіс.
Әрқашан карточкалардың бірі активті күйде, яғни екпінді болады, ол
басқалардың үстінде көрініп тұрады. Басқа карточканы алдыңғы бетке шығару
үшін оның көрінетін бөлігіне тышқан меңзерін апарып, оны шерту керек.
Карточка тақырыбын өзгерту мүмкіндігі бар. Ол үшін мәзір қатарынан
Түзету – Тақырып (Редактирование – Заголовок) командасын таңдап алып,
сұ0бат терезесінде сол мезетте екпінді болып тұрған карточка үшін
тақырыптың жаңа атын енгізу керек.
Егер карточка саны көп болса онда олардың тізімін қарап шығу режиміне
Қарап шығу – Тізім (Просмотр – Список) командасы арқылы өтуге болады.
Экранға барлық енгізілген карточкалар тізімі шығарылады.
Құрастырылған картотеканы файлда сақтауға, одан оқуға, принтердің
көмегімен қағазға басып алуға болады.
Күнтізбе (Календарь) – бұл жұмыс уақытын жоспарлауға, мерзімдік жоспар
жасауға, кездесулер мен телефон соғу кестелерін құруға арналған шағын
бағдарлама. Нақты айтсақ, күнтізбе күнделіктің компьютерлік варианты.
Бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобынан Күнтізбе (Календарь)
шартбелгісін таңдап алу керек.
Күнтізбе ақпаратты қарап шығудың екі режимінде жұмыс істейді:
- күнделікті кесте – Қарап шығу – Күн (Просмотр – День) командасы;
- айлық кесте – Қарап шығу – Ай (Просмотр Месяц) командасы.
Бірінші режимде көрсетілген уақыттың қасында алдағы болатын жұмыстар
жайлы қысқаша мағлұматтар болады. Терезенің төменгі бөлігінде ескерту
жазуға арналған бірнеше қатарлар орналасқан. Мұнда әр күнге байланысты
естелік ақпарат сияқты қысқаша мәтін теруге болады. Терезенің жоғарғы
бөлігіндегі бағыттауыш тілсызықтар күнтізбені парақтап ашуға мүмкіндік
береді.
Екінші режимде экран бетінде үстіміздегі айдың барлық күндері
бейнеленеді. Олардың ішіндегі көмескі түрімен белгіленген күндердің бірі
екпінді саналады. Бұл керекті күнге тез арада өтуіміз үшін және де ай
күндерінде жазылған ескертпе жазуларды тез қарап шығуда қолданылады.
Ескертпе жазуға арналған жолдар ай күндерінен төменде орналасқан және оны
оқу, өзгерту үшін сол күнді екпінді етіп алу қажет.
Күнтізбе бағдарламасына белгілі бір уақытта дыбыс беретін ояту сигналын
(будильник) жазып қоюға болады. Бұл үшін Күн режимінде көрсетілген уақытты
таңдап алып, тышқанды бір рет шерту керек те, содан кейін Оятқыш – Қондырғы
(Будильник - Установка) командасын таңдау керек. Таңдалынған аралықтың сол
жағына қоңыраудың бейнесі пайда болып, оятқыштың іске қосылғаны белгілі
болады.
Құрастырылған күнтізбелік кестенің файлға жазылуы, одан оқылуы, қағазға
басылуы мүмкін.
Сағат – тек қана ағымдағы жүйелі уақыт пен мерзімді көрсетуге арналған
Windows-тің ең қарапайым қосымша бағдарламасы. Бұл бағдарламын іске қосу
үшін Реквизиттер тобындағы Сағат шартбелгісін таңдау қажет.
Сағат бағдарламасының экраны екі қалыпта болуы мүмкін:
- тақырып жолы және мәзір жолы бар;
- тақырып жолы мен мәзір жолы жасырын күйде болады.
Бір күйден екіншісіне ауысу үшін тышқан жұмыс аумағында тұрғанда оны
екі рет шерту керек.
Сағат тек сан арқылы уақытты көрсететін индикатор күйінде бола алады.
Оның сыртқы көрінісін Параметрлер мәзір командаларымен өзгертуге болады.
Параметрлер мәзірі арқылы сағатты, секундтар мен күн мерзімін көрсететін
етіп қоюға да болады.
Windows жүйесінде сағат бағдарламасының Үнемі алда (Всегда Впереди)
деген командасы бар, ол сағаттың әр қашанда басқа терезелердің үстінде
орналасуын қамтамасыз етеді. Бұл өте ыңғайлы, сағат терезесін кішірейтіп,
оны экранның ыңғайлы бір бұрышына орналастырсақ, үнемі дұрыс уақыт пен
бүгінгі күн көз алдымызда көрініп тұрады.
2. Windows операциялық жүйесінің білім берудегі орны.
Республикамызда болып жатқан өзгерістер халыққа білім беру жүйесінің
барлық буындарында білім мен тәрбие беру ісін жаңа сатыға көтеруде,
сабақ өту әдіс – тәсілдерін жетілдіруді талап етеді. Бұл информатика
мұғалімдерінен информатиканы оқытудың дәстүрлі әдістемелік жүйесін,
оны оқыту әдістемесін жақсарта түсуді қажет етеді. Ал, бұл мәселенің
дұрыс шешілуі Қазақстандағы мектеп информатика пәнін оқыту әдістемесін
кешенді түрде тұтастай қарастыра отырып, оның қалыптасу және даму тарихын
тереңірек зерттеуді керек етеді. Орта мектептерде информатика курсын оқыту
мәселелері 1950 жылы Жаңасібір қаласының бірқатар мектептерінде А.П.Ершов
және оның қызметкерлері бағдарламауды дайындайды. 1970 жылы Мәскеу,
Ленинград, Жаңасібір қалаларында компьютермен жұмыс істейтін мамандарды
дайындайды. 1970 жылдардың соңына қарай микро ЭЕМ-дердің жаппай шығарыла
бастауына сәйкес А.П.Ершов, Г.А.Звеногордский, Ю.А.Первин мектеп
информатика курсы тұжырымдамасын жасады. 1984 жылы кәсіптік және жалпы
білім беретін мектептердің реформасының негізгі бағыттары белгіленеді. 1985
жылы Информатика және есептеуіш техника негіздері пәні бағдарламасы
түзіледі. 1985-1986 жылдары А.П.Ершов, В.М.Монохов, А.А.Кузнецов,
Я.Э,Гольц, М.П.Лапчик және т.б алғашқы информатика оқулығы шықты. 1985 жылы
1-ші қыркүйектен бастап, мектептерде жапай информатика негіздерін оқыту,
1985 жылы жаңа оқу жоспары бойынша педогогикалық институттарда информатика
мұғалімін даярлау басталады. 1986 жылы Информатика и образование журналы
шығып, 1986 жылы информатика оқулығына байқау жарияланды. 1987 жылы
информатиканы оқыту әдістемесінен М.П.Лапчиктің кітабы жарық көреді. Байқау
негізінде информатикадан А.П.Ершов, А.Г.Кушниренко, В,Г.Житомирский,
В.А.Каймонның басқару авторлар ұжымы алғашқы буын оқу құралы дайындады.
Сөйтіп, Қазақстанда 1986 жылы А.П.Ершов, В.Н.Монохованың Информатика және
есеп техника негіздері атты оқулығы бойы жүргізілгендігі белгілі. Ал, 1998
жылдан бері сыныптарға арналған информатика оқулықтары мемлекеттік
стандартты, типтік бағдарлама жазылып оқу процесіне кеңінен еңгізілуде.
Енді информатика курсының тақырыпты оқыту әдістемесіне тоқталайық.
Кіріспені оқыту әдістемесі. Кіріспе мақсаты. Пәнге деген қызығушылықты
қалыптастыру, бекіту; информатиканың жалпы мазмұнын таныстыру; компьютер
сыныбындағы жүргізілетін жұмыс ретімен, ережелерімен танысу т.б. Кіріспе
бір рет информатиканың үш құрымдас тізбегі. Ақпарат компьютер, алгоритм
айтылады. Ақпарат түрлері мысалдарымен түсіндіріледі. Ақпраттық үрдісті
түсіндіру үшін де алдымен оларға мысалдар жүргізіліп, келтіріліп, қорытынды
да оның белгілеріне сүйене отырып анықтама беріледі. Айта келетін мән
ақпаратты тұтыну, қолдану бұл да ақпараттық болып табылады. Кіріспе бөлімі
оқушыны компьютер мүмкіндіктері туралы информатика жайлы түсінік береді.
Кіріспеден оқу авторларының концепсиясын көруге болады. Мен, ақпарат,
алгоритм, компьютер ұғымдары беріледі. Компьютер құрылысын оқыту әдістері.
Компьютер құрылысы негізгі үш бөліктен тұрады. Олар жүйелік блок, монитор,
пернелік тақта және осылардың қызметі жөнініде айтылады. Перне тақтаның
жазу машинасына ұқсастығын айтады, мұндағы негізгі айырмашылық қосылады
пернелердің бірі қызметінде деп түсіндіру керек. Алғаш сабақтарда барлық
пернелердің қызметін барлығын айтудың қажеті жоқ, әсіресе белгілі бір
бағдарлама қатысты өзгеріп отыратын перне қызметі (F1 өйткені олардың
қызметі туралы экранның төмен жағында қысқаша мәлімет беріледі). Диск
ұяшықты өткенде, оның дискетті дұрыс енгізу және оны күтіп ұстау туралы
мағлұмат берген жөн. Процессорда барлық әрекеттер түрленіп орындалады.
Компьютердің барлық жұмысын басқарады. Компьютер құрылысы бөлімі бірнеше
деңгейлерді қамтиды. Атап айтқанда: құралдар құрамы және олардың қызметі,
олардың жұмыс істеу принциптері қарастырылады. Компьютердің ішкі, сыртқы
қосымша құрылғылары, олардың физикалық тұрғыдан алғандағы жұмыс істеу
тәртіптері, үрдістері түгелімен баяндалады. Әсіресе оқушыларды қызықтыратын
компьютер қалай жұмыс істейді? Мәтін қалай жазылады? т.б. сұрақтарға жауап
беріледі. Операциялық жүйені оқыту әдістемесі. Компьютер жұмыс істеуі үшін,
алғашқы бағдарламалар жүйесі операциялық жүйе жіктелуі тиіс. Дербес
компьютер үшін Microsoft фирмасы Disc Operation Sustem
(MSDOS) операциялық жүйесін жасаған. Оның атқаратын қызметі:
дискідегі каталогтар тізімін шығару (Dir), бағдарламаны көшіру
(Copy) мәтіндік файлдың мазмұнын оқу, қарап шығу (Туре),
бағдарламаны орындауға жүктеу. Дербес компьютердегі операциялық
жүйе файлдар жинағынан тұрады. Операциялық жүйемен жұмыс істеу
ең алдымен Del, Rename нұсқаларының қызметімен танысудан басталады.
Операциялық жүйелердің бұйрықтарын оқушылардың компьютерге
орындайтын іс-әрекетіне сәйкес келетіндей етіп, ретімен плакатқа
жазып іліп қою керек. Оның реті: бағдарламаны дисктен жүктеу,
нәтижені дискетке жазу, жұмысты аяқтау т.с.с. жазылады. Егер
оқушылар операциялық жүйе қызметін меңгерсе, онда олар мұғалімге
аса тәуелді бола қоймайды, өз бетінше жұмыс істеуге кіріседі.
Оқыту әдісі – мұғалім оқушы компьютерінде түсіндіре отырып,
демонстрациялап көрсетеді немесе плакат арқылы түсіндіреді. Norton
Commander қабық бағдарламасын оқыту әдістемесі. Norton Commander
көмегі арқылы операциялық жүйемен жеңіл жұмыс істей алады,
өйткені NC – де экран мүмкіндігі толық пайдаланылады, панельде каталогтар
мен файлдар тізімі, мерзімі, өлшемі және т.б. түгелімен экранда беріледі.
Сонымен бірге, қажетті бұйрықтар арнайы пернелерге бекітілген NC-дің
MSDOS-тан айырмашылығы қолдануға өте ыңғайлы етіп жасалған, сондай-ақ
нұсқаларды перне тақтадан теріп отырудың қажеті жоқ, тек арнайы пернені
бассақ, (F1-F10) жеткілікті сондай-ақ грамматикалық қателерді болдырмайды.
Бұл бір жағынан нұсқаларды енгізуде жіберілетін қателерді болдырмайды, әр
уақытта үнемделеді. Оның үстіне ақпарат тізімі (каталог, файлдар) экранда
алфавиттік ретпен беріледі. Бағдарламалық қамтамасыздандыруды оқыту
әдістемесі, информатика курсының мақсаты – бағдарламаны пайдалана алатын
қолданушыларды дайындау екендігі белгілі. Қазіргі қолданушылар жұмысын
дайындау (операциялық жүйе, мәтіндік редакторлар, электрондық кестелер,
белгілер базасын басқару жүйесімен) жұмысын істеуден басталады.
Бағдарламалық қамтамасыздандыру мен жұмыс істеу және оны меңгеру
күрделілігін, өзара байланысын, оқушылардың дайындығын ескере келіп, оқыту
ретін мынадай тізбек бойынша жүргізу керек: графикалық редактор-мәтіндік
редактар-есептеу жұмыстары-электрондық кесте-берілгендер базасын басқыру
жүйесі. Бұл адамзат тарихының әр түрлі іс-әрекеттерді меңгерумен сәйкес
келеді: сурет салу, оқу, есептеу, басқару.
2.1. Орта мектепте Windows операциялық жүйесінің оқыту әдістемесі.
Орта мектепте Windows операциялық жүйесін оқытқанда: программаны жүктеу,
бумалар, файлдармен жұмыс, дискілік, дискетпен жұмыс және де осы
бағдарламаны орнату, қазақша қаріп енгізу және т.б. көптеген іс-әрекеттер
айтылуы тиіс. WordPad мәтіндік редакторларын оқыту әдістемесі. WordPad
мәтіндік редакторлары – мәтін енгізу, оны өңдеуге арналған мектепке
үйренуге жеңіл, мәтінді жоғары сапалы етіп дайындау үшін WordPad редакторы
қолданылады. WordPad- тың мүмкіндігі өте көп. Қаріптердің өлшемін әр түрлі
етіп өзгерту арқылы көркемдеуге болады. Жалпы бұл соңғы жаңалықтардың бірі
болып саналады. Тақырыпқа деген қызығушылықты ояту үшін басқа мәтіндік
редакторлар мен және басқа машинасымен салыстырып, бұл редактордың
мүмкіндігіне, ерекшелігіне тоқталу керек. Монитор экрандағы әрбір әріп
баспаға дәл сол күйінде шығады, сол себепті жіберілген қатені алдымен
экранда түзетіп алған жөн. Сонымен мәтіндік редакторда жұмыс істегенде:
мәтін енгізу, түзету, сосын баспаға шығару керек. Бұны оқушы жұмыс
үстелінде демонстрациялап көрсеткен жөн. Нәтиженің нақтылығы қызығушылықты
тудырады. Мұғалім оқушыларға компьютерде мәтін енгізіп, оның қатесін
түзетіңдер және грамматикалық қатені табыңдар деген тапсырма берсе болады.
Оқушылар қателерді түзету барысында меңгеруге тиісті бұйрықтармен жұмыс
істеуге тура келеді. Әрі мәтінді, қатесіз, дұрыс енгізіуге дағдыланады. Бұл
өз кезегінде оқушылардың грамматикалық сауатты болуына үлкен септігін
тигізеді. Мұғалім алдын-ала ішінде әріптері тасталып кеткен мәтін дайындап,
бос орындарға дұрыс әріптерін қойып шығыңдар десе де болады. Мұғалім
компьютерде мәтін енгізудің жетістіктерін әңгімелеп береді. Сондай – ақ
компьютерде жұмыс істеп көрсетуі тиіс. Оқушылардың нұсқасын жұмыс істеуі,
сұрақтарға жауап беруі, мәтіндік редактордың практикалық қызметін сабақтаса
түседі. Оқушыларды компьютерде екеуден отырғызған жағдайда, оларға міндетті
түрде көшіріп, автоматты түрде жұмыс істеген кезден бастап-ақ бірден екі
саусақтарымен жұмыс істеуге дағдыландыру. Өйтпегенде олар тек бір қолмен,
не саусақпен бір-бірлеп әріп теріп отыруы мүмкін. Әрі олардың қолдары
жаттығып, қай әріп қайда орналасқандығына көздері үйренуі үшін пернелік
жаттығу ойынын берген жөн. Paint – графикалық редакторын оқыту әдістемесі.
Paint-графикалық редакторы сурет салуға арналған. Мұның көмегімен әртүрлі
бейнелерді, көріністерді т.б. әсем етіп бейнелеуге болады. Paint-редакторы
пайдалануға өте жеңіл, мүмкіндігі өте жоғары. Қажетті сурет салуға арналған
құрал – саймандар: түзу, сызық, дөңгелек, төртбұрыш, өшіргіш, әріп жазуға
арналған (құрал-саймандар) a,в,c пернесі түрлі түстер экранда жұмыс
үстелінде орналасқан. Бағдарламаны қоста істей бер. Paint-графикалық
редакторында компьютер көмегімен сурет салуды шектен тыс қолдануға
болмайды, өйткені оқушыларды жазба құралдары сызғыш, циркуль жұмыс істеу
дағдыларында қалыптастыруы керек. Paint – графикалық редакторы – графикалық
бейне түріндегі суреттер және оларды өңдеуге арналған арнайы бағыттағы
бағдарлама. Оқу мақсатында мыналар жатады. Оқушылар компьютерде сурет
салуға практикалық тұрғыдан дайындық жұмысын қалыптастыру; компьютер
графика мүмкіндіктері мен ерекшеліктері туралы түсініктерін қалыптастыру.
Қандай да бірсала үшін іс-әрекеттерін алгоритмдеу, сурет салу үшін
бұйрықтарын түрлі комбинациясын қолдай білуге үйрету; ойлау жүйесін
тәрбиелеу.
Windows жүйесіндегі кез-келген программа терезе ішінде орындалады, сол
себепті тереземен атқарылатын амалдарды (көлемін өзгерту, экран бетінде
жылжыту, терезені үлкейту және кішірейту) орындай білу қажет. Windows
жүйесінде терезе арқылы орындалатын негізгі іс-әрекеттер қарастырылады.
Терезенің көлемін өзгерту.
Терезенің көлемін өзгерту үшін тышқан курсорын терезенің төрт
жақтауының кез-келгеніне, мысалы, сол жақ шекарасына апарыңыз. Тышқан
курсоры өзінің сыртқы бейнесін өзгертісімен, яғни екі жақты көлденең
тілсызыққа айналысымен, терезенің енін өзгерте аламыз. Тышқанның сол жақ
батырмасын басып тұрып, терезенің тік жақтауын солға не оңға жылжыту (ал
да, жылжыт принципі бойынша) керек. Тышқанның батырмасын жіберсеңіз,
терезе енінің өзгергенін көресіздер.
Ал терезенің ұзындығы мен енін қатар өзгерту үшін, тышқан курсорын
терезенің төрт бұрышының біріне, яғни қабырға сызықтары қиылысқан жеріне
апару керек. Бұл сәтте курсор екі жақты көлбеу тілсызық түріне келеді де,
ол өз кезегінде терезе көлемін алдыңғы айтылған тәсілмен бірден екі бағытта
өзгерту мүмкіндігін береді.
Терезені жылжыту.
Терезені экран бетімен жылжыту үшін курсорды тақырып қатарына алып
барамыз. Мұндайда курсордың чыртқы пішіні өзгермеуі тиіс, бірақ бағытауыш
тілсызық ұшы көк тіктөртбұрышқа түскенде ғана операцияны орындауға болады.
Ол үшін тышқан батырмасын басып, оны сол басулы күйінде жібермей ұстап
тұрып, ал да, жылжыт принципі бойынша курсорды жаңа орынға жылжытамыз.
Курсорды жіберген сәтте терезе жылжып барған жаңа орында бекітіліп сақталып
қалады.
Терезелер мен шарбелгілер.
Монитор экранында бірнеше терезе ашық тұрса, жұмыс столында шашырап
қағаз жатқан секілді кұй кешесіз. Қазіргі сәтте қажет емес терезелерді
жауып, ашық терезелер санын азайту керек. Ал егер сізге бірнеше программа
қатар қажет болса, онда олар тұра береді. Бір терезені кішірейтіп
шартбелгіге айналдыру Терезені кішірейту командасымен немесе терезенің оң
жақ жоғарғы бұрышындағы батырма арқылы жүзеге асады.
Терезе әдетте ықшам шартбелгі түріне дейін кішірейтілуі мүмкін. Бұл
үшін тышқан курсорын тақырып қатарының оң жағында орналасқан Кішірейткіш
батырмасына әкеліп, оның сол жақ шеткі пернесін сырт еткіземіз.
Сол сәтте терезе экраннан алынып, оның орнына жазуы бар кішкене сурет,
яғни шартбелгі пайда болады.
Егер шартбелгіні терезе көлеміндей етіп үлкейткіңіз келсе, онда тышқан
курсорын соған әкеліп, екі рет тышқанды сырт еткізіңіз. Сол мезетте
Программа Диспетчері терезесі бұрынғы орнында пайда болады. Ал егер де екі
рет сырт еткізу орындалмаса онда шартбелгінің қасынан тікбұрышты аумақ-
Жүйелік меню пайда болады. Бұл менюде терезелермен жұмыс істеуге арналған
бірнеше командалар орналасқан. Жүйелік меню жұмысы тышқанмен де, әрі
пернелік тақтамен де жүзеге асырыла береді. Көбінесе, Қалпына келтіру
командасын таңдау-шартбелгі бейнесіндегі екі рет сырт еткізудің іске
аспауын алмастырады және Программа Диспетчері терезесін бұрынғы қалпына
келтіреді.
Жүйелік менюдегі командалардың бірін таңдау үшін курсордың соның атына
әкеліп, бір рет сырт еткізсе болғаны. Осы тәсілмен-ақ кез-келген менюдегі
командаларды таңдауға болады.
Толық экран түріндегі терезе.
Көптеген бағдарламалар терезелері экранды толығымен қамтуы мүмкін. Ол
үшін курсорды тақырыптың оң жағындағы Үлкейту батырмасына әкеліп тышқанды
бір рет сырт еткізіңіз. Одан кейін терезе экранды толығымен алып тұрады.
Егер де сіз қазір терезенің орналасуы мен өлшемдерін бұдан бұрын айтылып
өткен тәсілмен өзгерткіңіз келсе, онда мұның мүмкін емес екеніне көзіңіз
жетеді. Бірақ оның есесіне жұмыс аумағы барынша үлкен ауданды алуы мүмкін.
Терезені алғашқы қалпына келтіру үшін курсорды Қалпына Келтіру
батырмасына әкеліңіз. Ол үлкейту батырмасының орнына пайда болады. Бұл
батырманы бір рет сырт еткізу арқылы Программа Диспетчері терезесін алғашқы
қалпына келтіруге болады.
Терезені ғана кішірейтіп қоймай, осы терезеге сәйкес прграмманы да
жауып, оның жұмысын аяқтау үшін оң жақ жоғарғы бұрыштағы Х түріндегі Жабу
батырмасын басу керек немесе жүйелік менюді шығарып соның Жабу командасын
орындау қажет.
Жүйелік менюдегі Жабу командасы атының оң жағынан сіз Alt+F4 деген
жазуды көре аласыз. Бұл жазу осы команданы пернелер комбинацияларын қолдану
арқылы да орындауға болатынын білдіреді. Ең әуелі бірінші перне (Alt)
басылады, сосын оны жібермеу арқылы екінші перне (F4) басылады. Менюдегі
командалардың оң жағында осылай етіп жазылған перне немесе пернелер
комбинациясын ыстық пернелер деп атайды.
Терезелер түрлері.
Windows 3.х жүйесін жіктегенде жұмыс столында оның негізгі программасы-
Программа Диспетчері терезесі орналасады. Оның жұмыс аумағында бірнеше
шартбелгілер орналасқан, олардың әрқайсысының қасында кішкене жазулары бар.
Әр шартбелгі қасындағы жазу әр терезенің атауын білдіреді. Бұл белгілердің
кез-келгенін екі рет сырт еткізуден кейін экранда тақырыбы ойындар деп
аталатын жаңа терезе пайда болады. Бұл жаңадан пайда болған терезенің жұмыс
аумағында сыртында жазуы бар басқа да шартбелгілер орналаса алады.
Программа Диспетчері терезесі мен Ойындар терезесі арасындағы
айырмашылыққа көңіл аударыңыз. Бірінші айырмашылығы болып, Ойындар
терезесінде меню қатарының жоқтығы табылады. Бұдан басқа айырмашылығына -
Программа Диспетчері терезесіне шартбелгілер бейне көріністерінің бірдей
болуы да, ал Ойындар терезелерінде олардың әртүрлі болуы жатады.
Программа Диспетчері- бұл өзіндік программа және оның терезесі –
программаның терезесі болып табылады.
Ойындар- бұл жай түбірлі сөз, ол дәл осы жерде ойын бағдарламалары
сақталғанын білдіреді. Топ- арнайы белгілеріне қарап біріктірілген
бағдарламалар жиыны. Осыған орай ойындар шартбелгісі- топ шартбелгісі болып
табылады, ал ойындар терезесі- топ терезесі немесе шартбелгілерді сақтауға
арналған жай аумақ болып табылады. Олардың әрқайсысы әр ойын программасына
береді.
Топтар шартбелгілері бір-бірінен шартбелгі маңындағы жазуларымен
ерекшеленеді. Олардың ашылуы да ұқсас. Яғни екі рет сырт еткізуден кейін
іске асады.
Терезелердің екінші бір түрі болып сұхбаттасу терезесі есептеледі, оның
мысалы ретінде Windows жүйесі жабыларда шығатын мәліметі бар терезені
айтуға болады.
Терезелерді ретке келтіру.
Программа Диспетчері (Windows 3.х) терезесінде бірнеше топтар
шартбелгілері орналасқан. Бірмезгілде экранда бірнеше терезелер ашық тұруы
мүмкін. Олар бір-бірін басып та тұра алады немес экранның көрініп тұрған
жұмыс аумағынан шетке шығуы да мүмкін. Бұдан басқа, экран бетімен тек
терезелер ғана емес, сондай-ақ шартбелгілер жылжып орналасуы мүмкін.
Программа Диспетчері терезесіндегі ақпаратны бірнеше тәсілмен реттеуге
болады.
Егер сіз барынша жұмыс аумағын тазартқыңыз келсе, онда ең алдымен
барлық топтардың терезелерін жабуға тура келеді, тек содан кейін барып,
Терезе менюіндегі шартбелгілерді реттеу командасын таңдау қажет. Бұл
команда орындалысымен барлық топтардың шартбелгілері Программа Диспетчері
терезесінің сол жағының төменгі бұрышына қатарласа орналастырылады. Сонан
соң егер біз кейбір меню жүйесінен командаларды таңдағымыз келсе мұны
қысқаша былай жазамыз:
Меню- Команда (Ыстық пернелер). Мысалға, соңғы команданы шақыру келесі
түрмен беріледі: Терезе- Шартбелгілерді реттеу.
Егер сіз бірнеше терезелердің ішіндегісін бір уақытта қарап шыққыңыз
келсе, онда Терезе- Мозайка (Shift+ F4) командасын таңдаған жөн. Бұл
команда орындалғаннан соң барлық ашық терезелер Программа Диспетчері
терезесі жұмыс аумағында бірқалыпты қатарласқан күйде орналасады. Егер
барлық терезелер мен шартбелгілер берілген аумаққа симаған жағдайда негізгі
терезеде айналым сзғыштары пайда болады.
Егер сіз бірнеше топтар терезелерін кезекпен қарап шыққыңыз клсе және
де әрқайсысында орналсқан барлық шартбелгілер көрініп түруы қажет болса,
онда Терезе- Каскад (Shift+ F5) командасын таңдаған жөн. Команда
орындалысымен терезелер кемерлене әрқайсысының тақырып қатары көрінетіндей
болып, бірі екіншісінің үстіне қабаттаса орналасады.
Осы айтылған әрекетті тек топтар терезелері үшін ғана емес, барлық
текстік және графиктік редакторлар терезелерімен де орындауға болады.
Қосымша бағдарламаларды іске қосу.
Windows - бағдарламаларды іске қосу мынадай тәртіппен жүргізіледі:
- Windows 3х үшін- қажетті бағдарламалар топтарының терезесі ашық
болғанда ғана іске асады. Іске қосу үшін қажетті программа шарт
белгісіне курсорды әкеліп тышқанды екі рет сырт еткізу керек. Сонда
оның терезесі экран бетіне шығарылады.
- Windows 95 үшін- Іске қосу батырмасын басып, сол кезде шыққан
менюден өзімізге қажет топты немесе топшаны белгілеп, оның ішінде
орналасқан бағдарламалар шартбелгісінің біріне курсорды жеткізіп,
тышқанды бір рет сырт еткізсе болғаны.
Калькулятор программасының терезесін қарастырайық. Мұнда терезе
көлемін өзгерте алмаймыз, сол себепті терезе толық экранды күйге
үлкейтілмейді. Тақырып қатарының сол жақ шетінде тек жүйелік меню
батырмасы, ал оң жақ шетінде Кішірейткіш батырмасы ғана орналасқан.
Бірнеше бағдарламаларды іске қосу.
Windows-да бірнеше қосымша бағдарламаларды бір уақытта іске қосуға
болады. Әдетте, мұны бір программадан екіншісіне жиі көшу қажет болғанда
жасайды. Іске қосылған бағдарламалар саны компьютердің жедел жады көлемімен
ғана шектеледі.
Бір уақытта бірнеше бағдарламалармен жұмыс істеу мүмкіндігі- Windows
жүйесінің MS-DOS жүйесі алдындағы ең негізгі артықшылықтарының бірі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
І. Негізгі бөлім.
1. Windows операциялық
жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.1. Windows операциялық жүйесінің
түсінігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Windows операциялық жүйесінің
қызметі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.3. Windows операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары ... ... ... ...
2. Windows операциялық жүйесінің білім берудегі
орны ... ... ... ... ... ... ...
2.1. Орта мектепте Windows операциялық жүйесін оқыту
әдістемесі ... ... ... .
2.2. Орта буында стандартты бағдарламалардың оқытылу
әдістемесі ... ... ... .
2.3. Орта мектептегі стандартты бағдарламалардың оқытылу мазмұны мен
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.1. Стандартты бағдарламаларды оқыту
мазмұны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3.2. Стандартты бағдарламаларды оқыту
мақсаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ІІ. Практикалық (Тәжірибелік) бөлім.
2. Стандартты бағдарламаларды оқытудағы жаңа ақпараттық
технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
2.1. Paint графикалық редакторында тапсырмаларды деңгейлеп орындау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
2.2. WordPad мәтіндік редакторында тапсырмаларды орындау тәсілдері ... .
2.3. Калькуляторды математикада қолдану
тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ...
2.4. Блокнот кішігірім мәтіндік редакторында мәтін теру
ережелері ... ... ...
2.5. Фонограф және лазерлік ойнатқыш редакторларының қызметін практикалық
түрде
түсіндіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ..
ІV.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .
V. Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ...
Кіріспе.
Бұл дипломдық жұмысымның негізгі мақсаты орта мектепте Windows
операциялық жүйесінің стандартты бағдарламаларын оқытуды жетілдіру. Орта
буында информатиканы оқытуда жаңа технологияларды қолдана отырып,
оқушылардың пәнге деген қызығушылықтарын арттырып, білім деңгейлерін
жоғарылату, компьютерлік сауаттылықтарын дамыту.
Дипломдық жұмысты жазу барысында алдымен Windows операциялық жүйесі
түсінігіне, қызметіне, стандартты бағдарламаларына тоқталдым. Келесі
бөлімдерде жалпы білім беретін орта мектептердің орта буын сыныптарындағы
стандартты бағдарламаларды оқыту әдістемелері мен түрлерін қарастырдым.
Практикалық бөлімінде стандартты бағдарламаларды жаңа технологияларды
қолдана отырып оқыту түрлерінің мысалдары келтірілді.
Операциялық жүйе (ОЖ) – бұл құжаттармен амалдар орындауға арналған,
сыртқы құрылғыларды және бағдарламаларды басқаруды жүзеге асыратын арнайы
бағдарлама. ОЖ бағдарламалар жүйесін компьютердің мәліметтерді өңдеу
жөніндегі бүкіл жұмысын ұйымдастырады. Ол пайдаланушымен сұхбат
ұйымдастырады, компьютердің құрылғыларын және қор көздерін басқарады,
мәліметтерді қорғауды қамтамасыз етеді, пайдаланушы мен бағдарламалар
сұратуы бойынша түрлі қызметтерді атқарады.
Операциялық жүйе болмаса қазіргі заманғы компьютердің аппараттары
мен бағдарламаларына қатынасу мүлде мүмкін емес. Барлық аппараттық, сонымен
қатар бағдарламалық жабдықтар пайдаланушыға тек операциялық жүйе арқылы
ғана ұсынады.
Microsoft Windows – Microsoft фирмасы жасап шығарған операциялық
жүйелер тобына жатады.
Қазіргі кезде Windows операциялық жүйелері IBM – үйлесімді
компьютерлердің барлығына дерлік қолданылады. Көбіне жұмыс істегенде
олардың мына түрлерін жиі пайдаланады. Windows 95, Windows 98, Windows NT,
Windows 2000 және Windows XP. Бұлардың белгілі бір айырмашылықтары
болғанымен, жұмыс істеу ережелері өте ұқсас болып келеді. Windows тобының
едәуір дамыған түріне Windows 98 бен Windows NT – нің негізгі жетістіктерін
біріктірген Windows 2000 жүйесі жатады. Бірақ Windows 2000 компьютерлік
жабдықтарға жоғары талаптар қояды, сол себепті қазіргі кезде ол тек жаңадан
шыққан қуатты дербес компьютерлерде ғана қолданылады.
Microsoft Windows 98 ОЖ – сі жылдам істейтін 32 – разрядты графикалық
интерфейсі бар, ішкі желілік құралдармен жабдықталған және сол желіде жұмыс
жасауға бағытталған операциялық жүйе болып табылады.
Windows XP – бұл бұрыннан бар Windows нұсқаларының жаңартылуы болып
табылаты Microsoft операциялық жүйесі. Windows XP екі нұсқасы бар: жеке
пайдаланушыларға және шағын кәсіпорындар мен мекемелерге арналған Windows
XP Home және неғұрлым күрделі есептеулерді жүргізуге арналған Windows XP
Professional.
Windows – та мынадай жаңа архитектуралық шешімдер іске асырылған:
жеңіл көшіріледі (тасымалданады); көпесепті және көп процессорлы
режимдерді, Клиент – сервер және объектілі архитектураларды, желілердің
доменді архитектурасын сүйемелдей алады: кең масштабты, жеңіл кеңейтілетін,
сенімді, әрі ақаусыз жұмыс атқарып, басқа бағдарламалармен үйлесімді түрде
байланысатын т.б мүмкіндіктері бар жүйе болып саналады.
Оның жеңіл көшіріп тасымалданытындығына Windows-тің CISC-және RISC –
процессорларында бірдей жұмыс істеу қабілетін жатқызуға болады.
Көп есептілік – бір процессорды көптеген қолданбалы бағдарламалармен
ақпарат ағындарын өңдеуге пайдалану (егер қолданбалы бағдарламалар жеке
орындалатын компоненттерге жіктелсе, соларды қатар орындау).
Көп процессорлық өңдеу – компьютерде бірнеше процессорлардың қатар
жұмыс атқаруы, олардың әрқайсысын бір – бірден, бір мезгілде бірнеше
есептерді орындауға болатынын көрсетті.
Масштабтылық – қосымша процессорлардың артықшылықтарын автоматты түрде
қолдану мүмкіндігі мысалы, қолданбалы бағдарламаның жұмысын жылдамдату
үшін, операциялық жүйе бірнеше процессорларды автоматты түрде іске
қолданбалы бағдарламалар қоса алады.
Windows-тің жеңіл кеңейтілуі – ОЖ-нің барлық деңгейлеріне жаңа
модульдер қосуға болатын ашық модульді архитектурамен қамтамасыз етілуі.
Модульдік архитектура ОЖ-нің басқа желі өнімдерімен байланысу мүмкіндігін
айқындайды. Windows-тің басқаруымен жұмыс істейтін компьютерлер басқа
операциялық жүйелердің клиент және сервер компьютерлерімен өзара қатынаста
бола алады.
Сенімді, әрі ақаусыз жұмыс атқару тәрізді сипаттамалары – ОЖ
архитектурасының оны және қолданбалы бағдарламаларды бүлінуден сақтайтынын
білдіреді.
І. Негізгі бөлім.
1. Windows операциялық жүйесі.
Операциялық жүйенің соңғы версиялары бағдарламаларға 1Мб-тан артық
жедел жадты қолдану және бағдарламалардың бірінен екіншісіне ауысу
мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік бағдарламалармен
толтырылған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін,
яғни, қолданылатын негізгі интерфейс рөлін командалық қатар атқарады. Бұл
қатар арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерден енгізіліп барып орындалады. Командаларды жазу тәртібі өте
күрделі деуге болады, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарды
теруге тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман
бағдарламалаушылар ғана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай
дәрежеге көтеріле алмайды.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты жеңілдету
үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар құрастырыла бастады. Бірақ олар негізінен
мәтіндік режимде жұмыс істейтін. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы
күрделі де қиын командаларды термей-ақ тікелей орындау жүзеге асырылды.
Жүйелік бағдарламалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет ақпартты жылдам әрі жеңіл
тауып, оның мазмұнын қарауға және онымен жұмыс істеуге өз септігін тигізді.
80-ші жылдардың ортасында MS – DOS-тың мұндай кемшілігінен арылу үшін,
Microsoft фирмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған бірнеше есепті қатар
шығара алатын операциялық жүйелер жұмысын қолға алды, солардың бірі Windows
жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп таралмауын
дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендігімен түсіндіруге
болады.
80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла
бастаған Windows графикалық ортасының жаңа версиясы Windows бірте-бірте
бұрынғы мәтіндік бағдарламалық қоршауларды қатардан ығыстырып шығара
бастады. 80486 сериялы процессорлардың шығуына байланысты дербес
компьютерлердің көптеген жаңа түрлеріне графикалық мүмкіндігі мол Windows
немесе одан кейінгі Windows версиясы қондырылған MS – DOS операциялық
жүйесі орнатыла бастады.
Microsoft корпорациясының ОЖ жасау жолындағы келесі елеулі қадамы
болып ондағы графиктік интерфейстің қондырылған бағдарлама күйінде емес,
сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені құру болып саналады.
Осылайша Windows және Windows NТ операциялық жүйелері пайда болды. Windows
жүйесінің, сондай-ақ Windows NТ жүйесінің соңғы версияларының графиктік
интерфейсі стандарттары Windows жүйесінің стандартынан өзгеше түрге енді,
бірақ негізгі идеологиясы бұрынғыша сақталған болатын. Қазіргі операциялық
жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS – DOS жүйесінің мүмкіндіктеріне
қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.
1.1. Windows операциялық жүйесінің түсінігі.
Windows операциялық жүйесінің пайдаланушы тілдесуінің негізгі
элементтеріне мына нысандар жатады: жұмыс үстелі, терезелер, лақаптар,
батырмалар, үстелдер, тапсырмалар тақтасы, бас мәзір, жанама мәзір (оң жақ
батырманы шерту арқылы), қалталар, қосымшалар және құжаттар, Windows
қолданбалы бағдарламаларының мәзір жүйесі, Windows анықтама жүйесі.
Әрбір компьютерлік бағдарлама операциялық жүйенің қызметтерін
пайдаланады, сондықтан өзі үшін осы қызметтерді қамтамасыз ете алатын
операциялық жүйенің басқаруымен ғана жұмыс істей алады.
Терезелер.
Windows интерфейсінің негізгі ұғымдарының бірі болып экран бетіндегі
төртбұрышты жақтауларымен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows
терезесінде бумалармен файлдар, орындалатын бағдарламалармен құжаттар
бейнелері кескінделген.
Терезелердің негізгі екі түрі бар – қолданбалы бағдарламалармен
құжаттар терезелері, ал қажет болған кезде жүйеге тұтынушылар беретін
мәліметті енгізу үшін сұхбат терезелері ашылады.
Қолданбалы бағдарламалар терезесі бағдарламаны немесе буманы
бейнелейді. Бағдарламалар терезесінің жоғарға жағында, тақырыптың (тақырып
аймағының), астында мәзір қатары орналасқан. Бағдарламалар терезесінің
ішінде бірнеше құжат терезелері – құжат терезесі (екпінді қолданбалы
бағдарламалардың түріне қарай – сурет, мәтін, кесте, және т.б.) орналасқан.
Құжат терезесі қай кезде де болмасын өзінің қолданбалы бағдарламалар
терезесінің маңында қалады. Терезенің орта бөлігінде құжат мазмұны
көрсетіледі. Егер құжат терезесі үлкейтілген күйде болса, онда қолданбалы
бағдарламалар терезесімен құжат терезелерінің тақырыптары дефис арқылы
бірігеді.
Сұхбат терезесінде (окна диалога) тақырып қатары, терезені басқару
батырмалары болады. Сонымен қатар келесі элементтері бар бірнеше ішкі
беттер болуы мүмкін: команда батырмасы (командная кнопка), қайта қосқыш
(переключатель), мәтінді ақпарат өрісі (поле), жалаушалар, ашылатын
терезелер (ТӨМЕН (ВНИЗ (↓) бағыттаушысының батырмасын басқанда ашылатын)
және басқалар.
Бума терезесі буманың мазмұнын бейнелейді (көбіне бұл басқа
бумалардың, бағдарламалардың, файлдардың белгілері). Ол шағын қолданбалы
бағдарламалардың терезесін еске салады және тақырыбы, көлемді өзгертумен
терезені жабу батырмалары, жүйелі мәзір белгішесі, дербес мәзір қатары,
қолданбалы бағдарламалар саймандар қатарымен қалып-күй қатары болады. Бума
терезесінің тақырыбы, ол жиналып тұрған күйінде, берілген бума белгішесінің
астында орналасқан атын көрсетеді.
Терезе элементтері.
Шекаралар. Терезені төрт жағынан шектейтін жақтаулар шекара деп
аталады. Терезенің өлшемін шекараға тышқанның көрсеткішін алып барып, ол
екі жаққа бағытталған қара сызыққа айналған өзгертуге болады.
Тақырып қатары. Терезенің жоғарғы шекарасының астына оның атын
көрсететін аймақ орналасқан. Ол тақырып қатары немесе тақырып деп аталады.
Терезенің атына тышқан көрсеткішін алып барып, терезенің орнын ауыстыруға
болады. Сол батырма да тышқан батырмасын шерту арқылы орнын ауыстыруға,
өлшемін өзгертуге, терезені жабуға болатын терезені басқарудағы қарапайым
командалар тізімін аша аламыз.
Терезенің жоғарғы оң бұрышында үш батырма орналасқан: терезені
Кішірейту(Свернуть), Үлкейту (Развернуть) және Жабу (Закрыть).
Батырмасын шертіп, құжат немесе қалтаны жабуға, қосымша (бағдарлама)
жұмысын аяқтауға болады.
(Барынша кішірейту) батырмасы терезені Жұмыс үстелінен алып тастап, тек
Тапсырмалар үстеліндегі батырмасын ғана қалдырады.
Бірақ қосымша ашық болып қала береді және орындалуы жалғасады. Терезені
тапсырмалар үстеліндегі өзіне сәйкес батырманы шертіп немесе Alt + Tab
пернелерін басып, бейне бетке қайта шығаруға болады.
Терезені толық бейне бетке көрсету үшін тақырыптың оң жағындағы Барынша
үлкейту батырмасын немесе тақырыптың өзін екі рет шертеміз.
Толық бейне бетке шығарылған терезедегі Барынша үлкейту батырмасы Терезені
толық бейнелеу оралады.
Жұмыс үстелі – құжаттарды және олармен жұмыс істеуге арналған негізгі
құралдарды қамтитын Windows-тің негізгі элементі. Жұмыс үстелінде Windows
нысандары және басқарушы элементтері: таңбашалар, лақаптар, үстелдер,
мәзірлер, қалталар орналасады.
Стандартты көріністе Жұмыс үстелінде Менің компьютерім, Менің
құжаттарым, Себет, Желілік орта, Internet Explorer терезелерінің
таңбашалары, Тапсырмалар үстелі, Бастау батырмасы орналасқан.
Менің құжаттарым – пайдаланушының құжаттарын қамтиды.
Internet Explorer – Internet -беттерін қарап шығуға арналған бағдарламаны
қамтиды.
Менің компьютерім – дискілер немесе ақпаратты сақтауға арналған қосымша
құрылғылар тізімін қамтиды. Windows ОЖ-де дискілер үшін мына белгілеулер
қолданылады:
- 3,5 (A:)
- дискі жергілікті диск (C:)
- CD -диск жетегі (D:)
- ауыстырылатын диск (E:)
Пайдаланушы қазіргі сәтте жұмыс істеп отырған диск ағымдағы диск деп
аталады.
Желілік орта – желіге қосылған компьютерлер тізімін көрсетеді.
Себет – жою кезінде қате әрекеттер жасалған жағдайда қайта қалпына
келтіруге болатын жойылған нысандар тізімін қамтиды. Басқаша айтсақ, Себет
– файлдар мен қалталарды жою кезіндегі қосымша қауіпсіздік құралы.
Жұмыс үстелінің төменгі бөлігінде Бастау батырмасы, жылдам іске қосу
тақтасы, тапсырмалар тақтасы, индикаторлар тақтасында тұратын жолақ
орналасқан.
Бастау (Пуск) батырмасын басқаннан кейін
бағдарламаларды іске қосуға, құжатты ашуға, жүйе
баптамаларын өзгертуге, анықтамалық мәлімет
алуға, қажетті файлдарды табуға және т.б
мүмкіндік беретін Windows Бас мәзірі
ашылады.
Классикалық Windows Бас мәзірі мынадай әмірлерді қамтиды:
Бағдарламалар (Программы), Құжаттар (Документы), Баптау (Настройка), Іздеу
(Пойск), Анықтама (Справка и поддержка), Орындау (Выполнить). Бұлардың
әрқайсысы белгілі бір қызмет атқарады.
Бағдарламалар әмірі компьютерде орнатылған бағдарламалар тізімін
көрсетеді және оларды іске қосуға мүмкіндік береді.
Құжаттар әмірі жақында ашылған құжаттар тізімін көрсетеді.
Баптау әмірі жүйенің бапталуы өзгертілетін құрамдас бөліктерінің
тізімін көрсетеді.
Іздеу әмірі файлдарды, қалталарды немесе пошталық хабарламаны іздеуді
жүзеге асырады.
Анықтама және қолдау әмірі анықтама жүйесін шақыруға мүмкіндік береді.
Менің компьютерім.
Менің компьютерім жергілікті компьютердің ресурстарына, желілі
дискіге, әр түрлі қондырғыларға – принтерлерге, дискілерге және т.с.с
сонымен қатар оларды баптауды жылдам іске асыруды қамтамасыз ететін сәйкес
әмбебап бағдарлама. Белгішені екпінді ету компьютердің жергілікті желі
ресурстарына сәйкес келетін белгісі бар терезелерді ашады.
Менің компьютерім бумасының терезесінде жұмсақ және қатты дискілердің,
басқару тақтасының, принтерлердің, желімен қашықтан жұмыс істеуді
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, басқару тақтасының белгішелері
бейнеленген. Бұл белгішелердің барлығы сәйкес бумалардың белгілері
(обозначение) болып табылады.
Менің компьютерім бумасының элементін белгілеп алып, келесі
операцияларды жүзеге асыруға болады.
• Жарлық жасау (Файл – жарлық жасау командасы).
• Қарау (просмотр) режимдерін өзгерту (мәзірдегі Түр-дің
командалары);
• Дискіде оның белгішесін белгілеп алғаннан кейін (Файл командасы
– Табу – Барлық файлдар) бағдарламаны тез іздеумен іске қосу,
белгіленген бума немесе дискінің мазмұны бар терезені шақыру,
басқа ішкі бумаларды шақыру (экранда бума терезесін жабу үшін
Жабу батырмасын шерту керек).
Сілтеуіш бағдарламасы.
Сілтеуіш бағдарламасы Windows-тің негізгі басқару бағдарламаларының бірі
болып табыла отырып, файлдық жүйені басқаруға арналған.
Windows-тегі Сілтеуіштің көмегімен дискеттегі буманың құрылымы мен
мазмұнын көруге болады.
Сілтеуішті іске қосу.
Сілтеуішті іске қосудың бірнеше түрі бар:
• Іске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертіп, жанама
мәзірден Сілтеуіш командасын таңдап алу;
• Дәл солай Жұмыс үстеліндегі кез-келген бума белгішесінде немесе
қолданбалы бағдарламалар жарлықтарынан басқа жарлық
белгішелерінде;
• Бума терезесінде бума белгішесін белгілеп, мәзірдегі Файлдан
Сілтеуіш командасын таңдау.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы кәдімгі бума терезесінің құрылымына
сәйкес: бума аты жазылған қатармен терезе өлшемін басқаратын батырмалар,
мәзір қатарындағы Файл, Түзету, Түр, Сервис; терезенің жұмыс өрісі, сонымен
қатар міндетті емес элементтер – Саймандар тақтасымен қалып-күй қатары.
Сілтеуіш терезесінің жұмыс өрісі тік (вертикаль) аймақтарға бөлінген.
Терезенің сол жақ бөлігінде компьютер бумаларының ағаш секілді құрылымы, оң
жақ бөлігінде сол жақ аймағында белгіленген буманың мазмұны бейнеленген.
Егер құрылымы бойынша ішкі бумалары бар бума жабық болса, оның қасында +
белгісі тұрады, ал егер бума ашық болып оған кіретін элементтері
көрсетілсе, оның қасында - белгісі тұрады. Терезенің сол жақ аймағы
бумалар арасындағы орын ауыстыруды едәуір жеңілдетеді, бумаларды жылдам
қарау және көрнекі орын ауыстыру мүмкіндігімен бір аймақтан екінші аймаққа
сүйреп, файлдарды көшіруді іске асырады. Жұмыс өрісінің екі аймағында да
орналасқан айналдыру жолақтары файлдық жүйені парақтауға мүмкіндік
береді. Сілтеуіш терезесін қарау тәртібі бума терезесін қарау тәртібіне
сәйкес келеді.
1.2. Windows операциялық жүйесінің қызметі.
Қазіргі кездегі барлық дербес компьютерлер сұхбаттық режимде жұмыс
істейді. Бұл режимде компьютер қолданушы мен және техникалық құрылғылармен
тікелей қарым - қатынаста болады. Компьютер сұхбаттық режимде болу үшін,
онда алдын - ала бағдарламалар жүйесі жұмыс істеу қажет. Бұл бағдарламалар
жүйесі перне тақтадан, тышқаннан және басқа да құрылғылардан үнемі сұраныс
жасап отыруы керек. Бұл жүйе қолданбалы бағдарламаларға бақылау жасап,
түрлі бағдарламалардағы мәліметтердің шатасып кетпеуін қадағалап отыруы
қажет. Мұндай бағдарламалар жүйесі операциялық жүйе деп аталады.
Операциялық жүйе жүйелік және қызметтік бағдарламалық жасақтамалар кешені
болып табылады. Қандай да бір нақты операциялық жүйенің қолданбалары деп
берілген жүйенің басқаруымен жұмыс істеуге негізделген бағдарламаны айтады.
Барлық операциялық жүйелердің ең негізгі қызметі:
- Қолданушы мен бағдарламалық жабдықтар арасындағы байланыс түрлерін
қамтамасыз ету;
- Аппараттық және бағдарламалық жасақтама арасындағы байланысты
қамтамасыз ету;
- Әр түрлі бағдарламалар арасындағы байланыстарды қамтамасыз ету.
Бұған қоса операциялық жүйе келесідей қызметтерді атқарады:
- операциялық жүйенің құрамына енетін Интернеттің негізгі қызмет
түрлеріне қатынауды қамтамасыз ету;
- бір мезгілде бірнеше қолданбалы бағдарламалармен жұмыс істеу;
- қолданбалар арасында мәліметтер алмасу;
- мәтіндік құжаттарды оқу, редакторлеу және баспаға шығару;
- қарапайым суреттерді салу;
- арифметикалық және математикалық есептеулерді жүргізу;
- бейне жазбаларды шығару;
- күнделіктер мен қызметтік жазбаларды жүргізу;
- электрондық поштамен хабар алмасу;
- бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қамтамасыз ету.
Кез - келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық құрал - жабдықтарын (аппараттарын) басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
- қолданбалы бағдарламаларды іске қосу;
Бұған қоса Windows жүйесі:
- бір уақытта бірнеше бағдарламалардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
- әр түрлі бағдарламалар арасында мәліметтер алмасу;
- масштаб бойынша өзгеріле алатын шрифтер қолдану;
- мультимедия мүмкіндіктерін қолдану;
- жалпы ортақтастырылған анықтамалық жүйені пайдаланыу істерін
қамтамасыз ете алады.
1.3. Операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары.
Windows стандартты бағдарламаларына мыналар жатады. Блокнот, WordPad
мәтіндік өңдегіштері, Paint сызбалық өңдегіші, Калькулятор
бағдарламасы және басқа да қосымшалар жатады. Бұл бағдарлама бірдей
алгоритммен жүзеге асырылады: Бастау мәзірі (Пуск) – Бағдарламалар
(Программы) – Стандартты тізімінен өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдайсыз.
Блокнот бағдарламасы – қарапайым құжаттарды жасауға арналған күрделі
емес мәтіндік редактор. Көбінесе Блокнот бағдарламасы шағын мәтіндерді
теру, .txt кеңейтілуі бар мәтіндерді қарап шығуға және өңдеу үшін
қолданылады, бірақ көптеген пайдаланушылар Блокнот бағдарлама сын веб-
беттерін жасау үшін қарапайым аспап – құрал ретінде қолданып жүр.
WordPad мәтіндік өңдегіш көмегімен қарапайым мәтіндік құжаттармен
қатар, күрделі пішімді және суреттері бар құжаттарды да әзірлеп, өңдеуге
болады. Алайда MS Word-пен салыстырғанда, бұл бағдарламаның мәтінмен жұмыс
істеу мүмкіндіктері азырақ.
Paint сызбалық өңдегіші қарапайым сызбалық кескіндер, суреттер жасауға
арналған. Бұл суреттерді ақ-қара түсті етіп әзірлеп, файлдар түрінде
сақтауға болады. жасалған суреттерді басып шығаруға, жұмыс үстелінің фондық
суреті ретінде пайдалануға немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint-ты мәтіналғы көмегімен түсірілген фотографияларды қарап шығып, өңдеу
үшін де пайдалануға болады немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint сызбалық өңдегіші .jpg.gif немесе .bmp пішімді нүктелік суреттермен
жұмыс істеу үшін қолданылады.
Калькулятор бағдарламасы кәдімгі есептегіш атқаратын әрекеттерді
орындауға арналған. Ол қосу мен алу сияқты негізгі арифметикалық амалдарды,
сондай-ақ логарифмдер мен факториалдарды табу сияқты инженерлік есептегіш
функцияларын да орындайды.
Windows жүйесінің стандартты бағдарламалары құрамына бір топ
бағдарламалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай
алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамасыз етеді, мысалы:
- мәтіндік құжаттар құру;
- графикалық бейне-көріністерді даярлау және оларды редакторлеу;
- жұмыс уақытын жоспарлауды ұйымдастыру;
- математикалық есептеулерді орындау және т.б;
Әдетте, бұл қосымша бағдарламалар Реквизиттер тобында орналасқан.
Картотека – бұл карточкаларды жинаудың бір жүйеге келтірілген
компьютерлік аналогы, яғни компьютерде жазылып дайындалған, кейін керек
болатын түрлі хабар, мәліметтер, материалдар тіркелген карточкалар жинағы.
Ол кейбір белгілері бойынша жүйелендіріп, бір тәртіпке келтірілген
ақпаратны сақтау үшін қолданылады. Жиі қолданылатын белгілер қатарына –
қызметкерлердің адресін, жоба жасағанда дайындалған жазбаларды, кітаптар
аннотацияларын (қысқаша мазмұнын), басқа да анықтамалық мәліметтерді
жатқызуға болады. Бұл бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобындағы
Картотека шартбелгісін таңдап алу керек.
Картотека іске қосылысымен екі бөліктен – тақырып аты мен жазбаға
арналған өрістен енгізілетін өрістен тұратын карточка дайын болады. Тақырып
атын енгізу үшін терезе ішінен орын таңдап алып, тышқанды екі рет шерту
керек, сосын пайда болған сұқбаттасу терезесіне сөз енгізіп, ОК
батырмасын басу қажет. Осыдан кейін жазба өрісіне мәтін енгізуге болады.
Жазба өрісіне жазылатын ақпарат он бір жолдан аспауы тиіс.
Әрқашан карточкалардың бірі активті күйде, яғни екпінді болады, ол
басқалардың үстінде көрініп тұрады. Басқа карточканы алдыңғы бетке шығару
үшін оның көрінетін бөлігіне тышқан меңзерін апарып, оны шерту керек.
Карточка тақырыбын өзгерту мүмкіндігі бар. Ол үшін мәзір қатарынан
Түзету – Тақырып (Редактирование – Заголовок) командасын таңдап алып,
сұ0бат терезесінде сол мезетте екпінді болып тұрған карточка үшін
тақырыптың жаңа атын енгізу керек.
Егер карточка саны көп болса онда олардың тізімін қарап шығу режиміне
Қарап шығу – Тізім (Просмотр – Список) командасы арқылы өтуге болады.
Экранға барлық енгізілген карточкалар тізімі шығарылады.
Құрастырылған картотеканы файлда сақтауға, одан оқуға, принтердің
көмегімен қағазға басып алуға болады.
Күнтізбе (Календарь) – бұл жұмыс уақытын жоспарлауға, мерзімдік жоспар
жасауға, кездесулер мен телефон соғу кестелерін құруға арналған шағын
бағдарлама. Нақты айтсақ, күнтізбе күнделіктің компьютерлік варианты.
Бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобынан Күнтізбе (Календарь)
шартбелгісін таңдап алу керек.
Күнтізбе ақпаратты қарап шығудың екі режимінде жұмыс істейді:
- күнделікті кесте – Қарап шығу – Күн (Просмотр – День) командасы;
- айлық кесте – Қарап шығу – Ай (Просмотр Месяц) командасы.
Бірінші режимде көрсетілген уақыттың қасында алдағы болатын жұмыстар
жайлы қысқаша мағлұматтар болады. Терезенің төменгі бөлігінде ескерту
жазуға арналған бірнеше қатарлар орналасқан. Мұнда әр күнге байланысты
естелік ақпарат сияқты қысқаша мәтін теруге болады. Терезенің жоғарғы
бөлігіндегі бағыттауыш тілсызықтар күнтізбені парақтап ашуға мүмкіндік
береді.
Екінші режимде экран бетінде үстіміздегі айдың барлық күндері
бейнеленеді. Олардың ішіндегі көмескі түрімен белгіленген күндердің бірі
екпінді саналады. Бұл керекті күнге тез арада өтуіміз үшін және де ай
күндерінде жазылған ескертпе жазуларды тез қарап шығуда қолданылады.
Ескертпе жазуға арналған жолдар ай күндерінен төменде орналасқан және оны
оқу, өзгерту үшін сол күнді екпінді етіп алу қажет.
Күнтізбе бағдарламасына белгілі бір уақытта дыбыс беретін ояту сигналын
(будильник) жазып қоюға болады. Бұл үшін Күн режимінде көрсетілген уақытты
таңдап алып, тышқанды бір рет шерту керек те, содан кейін Оятқыш – Қондырғы
(Будильник - Установка) командасын таңдау керек. Таңдалынған аралықтың сол
жағына қоңыраудың бейнесі пайда болып, оятқыштың іске қосылғаны белгілі
болады.
Құрастырылған күнтізбелік кестенің файлға жазылуы, одан оқылуы, қағазға
басылуы мүмкін.
Сағат – тек қана ағымдағы жүйелі уақыт пен мерзімді көрсетуге арналған
Windows-тің ең қарапайым қосымша бағдарламасы. Бұл бағдарламын іске қосу
үшін Реквизиттер тобындағы Сағат шартбелгісін таңдау қажет.
Сағат бағдарламасының экраны екі қалыпта болуы мүмкін:
- тақырып жолы және мәзір жолы бар;
- тақырып жолы мен мәзір жолы жасырын күйде болады.
Бір күйден екіншісіне ауысу үшін тышқан жұмыс аумағында тұрғанда оны
екі рет шерту керек.
Сағат тек сан арқылы уақытты көрсететін индикатор күйінде бола алады.
Оның сыртқы көрінісін Параметрлер мәзір командаларымен өзгертуге болады.
Параметрлер мәзірі арқылы сағатты, секундтар мен күн мерзімін көрсететін
етіп қоюға да болады.
Windows жүйесінде сағат бағдарламасының Үнемі алда (Всегда Впереди)
деген командасы бар, ол сағаттың әр қашанда басқа терезелердің үстінде
орналасуын қамтамасыз етеді. Бұл өте ыңғайлы, сағат терезесін кішірейтіп,
оны экранның ыңғайлы бір бұрышына орналастырсақ, үнемі дұрыс уақыт пен
бүгінгі күн көз алдымызда көрініп тұрады.
2. Windows операциялық жүйесінің білім берудегі орны.
Республикамызда болып жатқан өзгерістер халыққа білім беру жүйесінің
барлық буындарында білім мен тәрбие беру ісін жаңа сатыға көтеруде,
сабақ өту әдіс – тәсілдерін жетілдіруді талап етеді. Бұл информатика
мұғалімдерінен информатиканы оқытудың дәстүрлі әдістемелік жүйесін,
оны оқыту әдістемесін жақсарта түсуді қажет етеді. Ал, бұл мәселенің
дұрыс шешілуі Қазақстандағы мектеп информатика пәнін оқыту әдістемесін
кешенді түрде тұтастай қарастыра отырып, оның қалыптасу және даму тарихын
тереңірек зерттеуді керек етеді. Орта мектептерде информатика курсын оқыту
мәселелері 1950 жылы Жаңасібір қаласының бірқатар мектептерінде А.П.Ершов
және оның қызметкерлері бағдарламауды дайындайды. 1970 жылы Мәскеу,
Ленинград, Жаңасібір қалаларында компьютермен жұмыс істейтін мамандарды
дайындайды. 1970 жылдардың соңына қарай микро ЭЕМ-дердің жаппай шығарыла
бастауына сәйкес А.П.Ершов, Г.А.Звеногордский, Ю.А.Первин мектеп
информатика курсы тұжырымдамасын жасады. 1984 жылы кәсіптік және жалпы
білім беретін мектептердің реформасының негізгі бағыттары белгіленеді. 1985
жылы Информатика және есептеуіш техника негіздері пәні бағдарламасы
түзіледі. 1985-1986 жылдары А.П.Ершов, В.М.Монохов, А.А.Кузнецов,
Я.Э,Гольц, М.П.Лапчик және т.б алғашқы информатика оқулығы шықты. 1985 жылы
1-ші қыркүйектен бастап, мектептерде жапай информатика негіздерін оқыту,
1985 жылы жаңа оқу жоспары бойынша педогогикалық институттарда информатика
мұғалімін даярлау басталады. 1986 жылы Информатика и образование журналы
шығып, 1986 жылы информатика оқулығына байқау жарияланды. 1987 жылы
информатиканы оқыту әдістемесінен М.П.Лапчиктің кітабы жарық көреді. Байқау
негізінде информатикадан А.П.Ершов, А.Г.Кушниренко, В,Г.Житомирский,
В.А.Каймонның басқару авторлар ұжымы алғашқы буын оқу құралы дайындады.
Сөйтіп, Қазақстанда 1986 жылы А.П.Ершов, В.Н.Монохованың Информатика және
есеп техника негіздері атты оқулығы бойы жүргізілгендігі белгілі. Ал, 1998
жылдан бері сыныптарға арналған информатика оқулықтары мемлекеттік
стандартты, типтік бағдарлама жазылып оқу процесіне кеңінен еңгізілуде.
Енді информатика курсының тақырыпты оқыту әдістемесіне тоқталайық.
Кіріспені оқыту әдістемесі. Кіріспе мақсаты. Пәнге деген қызығушылықты
қалыптастыру, бекіту; информатиканың жалпы мазмұнын таныстыру; компьютер
сыныбындағы жүргізілетін жұмыс ретімен, ережелерімен танысу т.б. Кіріспе
бір рет информатиканың үш құрымдас тізбегі. Ақпарат компьютер, алгоритм
айтылады. Ақпарат түрлері мысалдарымен түсіндіріледі. Ақпраттық үрдісті
түсіндіру үшін де алдымен оларға мысалдар жүргізіліп, келтіріліп, қорытынды
да оның белгілеріне сүйене отырып анықтама беріледі. Айта келетін мән
ақпаратты тұтыну, қолдану бұл да ақпараттық болып табылады. Кіріспе бөлімі
оқушыны компьютер мүмкіндіктері туралы информатика жайлы түсінік береді.
Кіріспеден оқу авторларының концепсиясын көруге болады. Мен, ақпарат,
алгоритм, компьютер ұғымдары беріледі. Компьютер құрылысын оқыту әдістері.
Компьютер құрылысы негізгі үш бөліктен тұрады. Олар жүйелік блок, монитор,
пернелік тақта және осылардың қызметі жөнініде айтылады. Перне тақтаның
жазу машинасына ұқсастығын айтады, мұндағы негізгі айырмашылық қосылады
пернелердің бірі қызметінде деп түсіндіру керек. Алғаш сабақтарда барлық
пернелердің қызметін барлығын айтудың қажеті жоқ, әсіресе белгілі бір
бағдарлама қатысты өзгеріп отыратын перне қызметі (F1 өйткені олардың
қызметі туралы экранның төмен жағында қысқаша мәлімет беріледі). Диск
ұяшықты өткенде, оның дискетті дұрыс енгізу және оны күтіп ұстау туралы
мағлұмат берген жөн. Процессорда барлық әрекеттер түрленіп орындалады.
Компьютердің барлық жұмысын басқарады. Компьютер құрылысы бөлімі бірнеше
деңгейлерді қамтиды. Атап айтқанда: құралдар құрамы және олардың қызметі,
олардың жұмыс істеу принциптері қарастырылады. Компьютердің ішкі, сыртқы
қосымша құрылғылары, олардың физикалық тұрғыдан алғандағы жұмыс істеу
тәртіптері, үрдістері түгелімен баяндалады. Әсіресе оқушыларды қызықтыратын
компьютер қалай жұмыс істейді? Мәтін қалай жазылады? т.б. сұрақтарға жауап
беріледі. Операциялық жүйені оқыту әдістемесі. Компьютер жұмыс істеуі үшін,
алғашқы бағдарламалар жүйесі операциялық жүйе жіктелуі тиіс. Дербес
компьютер үшін Microsoft фирмасы Disc Operation Sustem
(MSDOS) операциялық жүйесін жасаған. Оның атқаратын қызметі:
дискідегі каталогтар тізімін шығару (Dir), бағдарламаны көшіру
(Copy) мәтіндік файлдың мазмұнын оқу, қарап шығу (Туре),
бағдарламаны орындауға жүктеу. Дербес компьютердегі операциялық
жүйе файлдар жинағынан тұрады. Операциялық жүйемен жұмыс істеу
ең алдымен Del, Rename нұсқаларының қызметімен танысудан басталады.
Операциялық жүйелердің бұйрықтарын оқушылардың компьютерге
орындайтын іс-әрекетіне сәйкес келетіндей етіп, ретімен плакатқа
жазып іліп қою керек. Оның реті: бағдарламаны дисктен жүктеу,
нәтижені дискетке жазу, жұмысты аяқтау т.с.с. жазылады. Егер
оқушылар операциялық жүйе қызметін меңгерсе, онда олар мұғалімге
аса тәуелді бола қоймайды, өз бетінше жұмыс істеуге кіріседі.
Оқыту әдісі – мұғалім оқушы компьютерінде түсіндіре отырып,
демонстрациялап көрсетеді немесе плакат арқылы түсіндіреді. Norton
Commander қабық бағдарламасын оқыту әдістемесі. Norton Commander
көмегі арқылы операциялық жүйемен жеңіл жұмыс істей алады,
өйткені NC – де экран мүмкіндігі толық пайдаланылады, панельде каталогтар
мен файлдар тізімі, мерзімі, өлшемі және т.б. түгелімен экранда беріледі.
Сонымен бірге, қажетті бұйрықтар арнайы пернелерге бекітілген NC-дің
MSDOS-тан айырмашылығы қолдануға өте ыңғайлы етіп жасалған, сондай-ақ
нұсқаларды перне тақтадан теріп отырудың қажеті жоқ, тек арнайы пернені
бассақ, (F1-F10) жеткілікті сондай-ақ грамматикалық қателерді болдырмайды.
Бұл бір жағынан нұсқаларды енгізуде жіберілетін қателерді болдырмайды, әр
уақытта үнемделеді. Оның үстіне ақпарат тізімі (каталог, файлдар) экранда
алфавиттік ретпен беріледі. Бағдарламалық қамтамасыздандыруды оқыту
әдістемесі, информатика курсының мақсаты – бағдарламаны пайдалана алатын
қолданушыларды дайындау екендігі белгілі. Қазіргі қолданушылар жұмысын
дайындау (операциялық жүйе, мәтіндік редакторлар, электрондық кестелер,
белгілер базасын басқару жүйесімен) жұмысын істеуден басталады.
Бағдарламалық қамтамасыздандыру мен жұмыс істеу және оны меңгеру
күрделілігін, өзара байланысын, оқушылардың дайындығын ескере келіп, оқыту
ретін мынадай тізбек бойынша жүргізу керек: графикалық редактор-мәтіндік
редактар-есептеу жұмыстары-электрондық кесте-берілгендер базасын басқыру
жүйесі. Бұл адамзат тарихының әр түрлі іс-әрекеттерді меңгерумен сәйкес
келеді: сурет салу, оқу, есептеу, басқару.
2.1. Орта мектепте Windows операциялық жүйесінің оқыту әдістемесі.
Орта мектепте Windows операциялық жүйесін оқытқанда: программаны жүктеу,
бумалар, файлдармен жұмыс, дискілік, дискетпен жұмыс және де осы
бағдарламаны орнату, қазақша қаріп енгізу және т.б. көптеген іс-әрекеттер
айтылуы тиіс. WordPad мәтіндік редакторларын оқыту әдістемесі. WordPad
мәтіндік редакторлары – мәтін енгізу, оны өңдеуге арналған мектепке
үйренуге жеңіл, мәтінді жоғары сапалы етіп дайындау үшін WordPad редакторы
қолданылады. WordPad- тың мүмкіндігі өте көп. Қаріптердің өлшемін әр түрлі
етіп өзгерту арқылы көркемдеуге болады. Жалпы бұл соңғы жаңалықтардың бірі
болып саналады. Тақырыпқа деген қызығушылықты ояту үшін басқа мәтіндік
редакторлар мен және басқа машинасымен салыстырып, бұл редактордың
мүмкіндігіне, ерекшелігіне тоқталу керек. Монитор экрандағы әрбір әріп
баспаға дәл сол күйінде шығады, сол себепті жіберілген қатені алдымен
экранда түзетіп алған жөн. Сонымен мәтіндік редакторда жұмыс істегенде:
мәтін енгізу, түзету, сосын баспаға шығару керек. Бұны оқушы жұмыс
үстелінде демонстрациялап көрсеткен жөн. Нәтиженің нақтылығы қызығушылықты
тудырады. Мұғалім оқушыларға компьютерде мәтін енгізіп, оның қатесін
түзетіңдер және грамматикалық қатені табыңдар деген тапсырма берсе болады.
Оқушылар қателерді түзету барысында меңгеруге тиісті бұйрықтармен жұмыс
істеуге тура келеді. Әрі мәтінді, қатесіз, дұрыс енгізіуге дағдыланады. Бұл
өз кезегінде оқушылардың грамматикалық сауатты болуына үлкен септігін
тигізеді. Мұғалім алдын-ала ішінде әріптері тасталып кеткен мәтін дайындап,
бос орындарға дұрыс әріптерін қойып шығыңдар десе де болады. Мұғалім
компьютерде мәтін енгізудің жетістіктерін әңгімелеп береді. Сондай – ақ
компьютерде жұмыс істеп көрсетуі тиіс. Оқушылардың нұсқасын жұмыс істеуі,
сұрақтарға жауап беруі, мәтіндік редактордың практикалық қызметін сабақтаса
түседі. Оқушыларды компьютерде екеуден отырғызған жағдайда, оларға міндетті
түрде көшіріп, автоматты түрде жұмыс істеген кезден бастап-ақ бірден екі
саусақтарымен жұмыс істеуге дағдыландыру. Өйтпегенде олар тек бір қолмен,
не саусақпен бір-бірлеп әріп теріп отыруы мүмкін. Әрі олардың қолдары
жаттығып, қай әріп қайда орналасқандығына көздері үйренуі үшін пернелік
жаттығу ойынын берген жөн. Paint – графикалық редакторын оқыту әдістемесі.
Paint-графикалық редакторы сурет салуға арналған. Мұның көмегімен әртүрлі
бейнелерді, көріністерді т.б. әсем етіп бейнелеуге болады. Paint-редакторы
пайдалануға өте жеңіл, мүмкіндігі өте жоғары. Қажетті сурет салуға арналған
құрал – саймандар: түзу, сызық, дөңгелек, төртбұрыш, өшіргіш, әріп жазуға
арналған (құрал-саймандар) a,в,c пернесі түрлі түстер экранда жұмыс
үстелінде орналасқан. Бағдарламаны қоста істей бер. Paint-графикалық
редакторында компьютер көмегімен сурет салуды шектен тыс қолдануға
болмайды, өйткені оқушыларды жазба құралдары сызғыш, циркуль жұмыс істеу
дағдыларында қалыптастыруы керек. Paint – графикалық редакторы – графикалық
бейне түріндегі суреттер және оларды өңдеуге арналған арнайы бағыттағы
бағдарлама. Оқу мақсатында мыналар жатады. Оқушылар компьютерде сурет
салуға практикалық тұрғыдан дайындық жұмысын қалыптастыру; компьютер
графика мүмкіндіктері мен ерекшеліктері туралы түсініктерін қалыптастыру.
Қандай да бірсала үшін іс-әрекеттерін алгоритмдеу, сурет салу үшін
бұйрықтарын түрлі комбинациясын қолдай білуге үйрету; ойлау жүйесін
тәрбиелеу.
Windows жүйесіндегі кез-келген программа терезе ішінде орындалады, сол
себепті тереземен атқарылатын амалдарды (көлемін өзгерту, экран бетінде
жылжыту, терезені үлкейту және кішірейту) орындай білу қажет. Windows
жүйесінде терезе арқылы орындалатын негізгі іс-әрекеттер қарастырылады.
Терезенің көлемін өзгерту.
Терезенің көлемін өзгерту үшін тышқан курсорын терезенің төрт
жақтауының кез-келгеніне, мысалы, сол жақ шекарасына апарыңыз. Тышқан
курсоры өзінің сыртқы бейнесін өзгертісімен, яғни екі жақты көлденең
тілсызыққа айналысымен, терезенің енін өзгерте аламыз. Тышқанның сол жақ
батырмасын басып тұрып, терезенің тік жақтауын солға не оңға жылжыту (ал
да, жылжыт принципі бойынша) керек. Тышқанның батырмасын жіберсеңіз,
терезе енінің өзгергенін көресіздер.
Ал терезенің ұзындығы мен енін қатар өзгерту үшін, тышқан курсорын
терезенің төрт бұрышының біріне, яғни қабырға сызықтары қиылысқан жеріне
апару керек. Бұл сәтте курсор екі жақты көлбеу тілсызық түріне келеді де,
ол өз кезегінде терезе көлемін алдыңғы айтылған тәсілмен бірден екі бағытта
өзгерту мүмкіндігін береді.
Терезені жылжыту.
Терезені экран бетімен жылжыту үшін курсорды тақырып қатарына алып
барамыз. Мұндайда курсордың чыртқы пішіні өзгермеуі тиіс, бірақ бағытауыш
тілсызық ұшы көк тіктөртбұрышқа түскенде ғана операцияны орындауға болады.
Ол үшін тышқан батырмасын басып, оны сол басулы күйінде жібермей ұстап
тұрып, ал да, жылжыт принципі бойынша курсорды жаңа орынға жылжытамыз.
Курсорды жіберген сәтте терезе жылжып барған жаңа орында бекітіліп сақталып
қалады.
Терезелер мен шарбелгілер.
Монитор экранында бірнеше терезе ашық тұрса, жұмыс столында шашырап
қағаз жатқан секілді кұй кешесіз. Қазіргі сәтте қажет емес терезелерді
жауып, ашық терезелер санын азайту керек. Ал егер сізге бірнеше программа
қатар қажет болса, онда олар тұра береді. Бір терезені кішірейтіп
шартбелгіге айналдыру Терезені кішірейту командасымен немесе терезенің оң
жақ жоғарғы бұрышындағы батырма арқылы жүзеге асады.
Терезе әдетте ықшам шартбелгі түріне дейін кішірейтілуі мүмкін. Бұл
үшін тышқан курсорын тақырып қатарының оң жағында орналасқан Кішірейткіш
батырмасына әкеліп, оның сол жақ шеткі пернесін сырт еткіземіз.
Сол сәтте терезе экраннан алынып, оның орнына жазуы бар кішкене сурет,
яғни шартбелгі пайда болады.
Егер шартбелгіні терезе көлеміндей етіп үлкейткіңіз келсе, онда тышқан
курсорын соған әкеліп, екі рет тышқанды сырт еткізіңіз. Сол мезетте
Программа Диспетчері терезесі бұрынғы орнында пайда болады. Ал егер де екі
рет сырт еткізу орындалмаса онда шартбелгінің қасынан тікбұрышты аумақ-
Жүйелік меню пайда болады. Бұл менюде терезелермен жұмыс істеуге арналған
бірнеше командалар орналасқан. Жүйелік меню жұмысы тышқанмен де, әрі
пернелік тақтамен де жүзеге асырыла береді. Көбінесе, Қалпына келтіру
командасын таңдау-шартбелгі бейнесіндегі екі рет сырт еткізудің іске
аспауын алмастырады және Программа Диспетчері терезесін бұрынғы қалпына
келтіреді.
Жүйелік менюдегі командалардың бірін таңдау үшін курсордың соның атына
әкеліп, бір рет сырт еткізсе болғаны. Осы тәсілмен-ақ кез-келген менюдегі
командаларды таңдауға болады.
Толық экран түріндегі терезе.
Көптеген бағдарламалар терезелері экранды толығымен қамтуы мүмкін. Ол
үшін курсорды тақырыптың оң жағындағы Үлкейту батырмасына әкеліп тышқанды
бір рет сырт еткізіңіз. Одан кейін терезе экранды толығымен алып тұрады.
Егер де сіз қазір терезенің орналасуы мен өлшемдерін бұдан бұрын айтылып
өткен тәсілмен өзгерткіңіз келсе, онда мұның мүмкін емес екеніне көзіңіз
жетеді. Бірақ оның есесіне жұмыс аумағы барынша үлкен ауданды алуы мүмкін.
Терезені алғашқы қалпына келтіру үшін курсорды Қалпына Келтіру
батырмасына әкеліңіз. Ол үлкейту батырмасының орнына пайда болады. Бұл
батырманы бір рет сырт еткізу арқылы Программа Диспетчері терезесін алғашқы
қалпына келтіруге болады.
Терезені ғана кішірейтіп қоймай, осы терезеге сәйкес прграмманы да
жауып, оның жұмысын аяқтау үшін оң жақ жоғарғы бұрыштағы Х түріндегі Жабу
батырмасын басу керек немесе жүйелік менюді шығарып соның Жабу командасын
орындау қажет.
Жүйелік менюдегі Жабу командасы атының оң жағынан сіз Alt+F4 деген
жазуды көре аласыз. Бұл жазу осы команданы пернелер комбинацияларын қолдану
арқылы да орындауға болатынын білдіреді. Ең әуелі бірінші перне (Alt)
басылады, сосын оны жібермеу арқылы екінші перне (F4) басылады. Менюдегі
командалардың оң жағында осылай етіп жазылған перне немесе пернелер
комбинациясын ыстық пернелер деп атайды.
Терезелер түрлері.
Windows 3.х жүйесін жіктегенде жұмыс столында оның негізгі программасы-
Программа Диспетчері терезесі орналасады. Оның жұмыс аумағында бірнеше
шартбелгілер орналасқан, олардың әрқайсысының қасында кішкене жазулары бар.
Әр шартбелгі қасындағы жазу әр терезенің атауын білдіреді. Бұл белгілердің
кез-келгенін екі рет сырт еткізуден кейін экранда тақырыбы ойындар деп
аталатын жаңа терезе пайда болады. Бұл жаңадан пайда болған терезенің жұмыс
аумағында сыртында жазуы бар басқа да шартбелгілер орналаса алады.
Программа Диспетчері терезесі мен Ойындар терезесі арасындағы
айырмашылыққа көңіл аударыңыз. Бірінші айырмашылығы болып, Ойындар
терезесінде меню қатарының жоқтығы табылады. Бұдан басқа айырмашылығына -
Программа Диспетчері терезесіне шартбелгілер бейне көріністерінің бірдей
болуы да, ал Ойындар терезелерінде олардың әртүрлі болуы жатады.
Программа Диспетчері- бұл өзіндік программа және оның терезесі –
программаның терезесі болып табылады.
Ойындар- бұл жай түбірлі сөз, ол дәл осы жерде ойын бағдарламалары
сақталғанын білдіреді. Топ- арнайы белгілеріне қарап біріктірілген
бағдарламалар жиыны. Осыған орай ойындар шартбелгісі- топ шартбелгісі болып
табылады, ал ойындар терезесі- топ терезесі немесе шартбелгілерді сақтауға
арналған жай аумақ болып табылады. Олардың әрқайсысы әр ойын программасына
береді.
Топтар шартбелгілері бір-бірінен шартбелгі маңындағы жазуларымен
ерекшеленеді. Олардың ашылуы да ұқсас. Яғни екі рет сырт еткізуден кейін
іске асады.
Терезелердің екінші бір түрі болып сұхбаттасу терезесі есептеледі, оның
мысалы ретінде Windows жүйесі жабыларда шығатын мәліметі бар терезені
айтуға болады.
Терезелерді ретке келтіру.
Программа Диспетчері (Windows 3.х) терезесінде бірнеше топтар
шартбелгілері орналасқан. Бірмезгілде экранда бірнеше терезелер ашық тұруы
мүмкін. Олар бір-бірін басып та тұра алады немес экранның көрініп тұрған
жұмыс аумағынан шетке шығуы да мүмкін. Бұдан басқа, экран бетімен тек
терезелер ғана емес, сондай-ақ шартбелгілер жылжып орналасуы мүмкін.
Программа Диспетчері терезесіндегі ақпаратны бірнеше тәсілмен реттеуге
болады.
Егер сіз барынша жұмыс аумағын тазартқыңыз келсе, онда ең алдымен
барлық топтардың терезелерін жабуға тура келеді, тек содан кейін барып,
Терезе менюіндегі шартбелгілерді реттеу командасын таңдау қажет. Бұл
команда орындалысымен барлық топтардың шартбелгілері Программа Диспетчері
терезесінің сол жағының төменгі бұрышына қатарласа орналастырылады. Сонан
соң егер біз кейбір меню жүйесінен командаларды таңдағымыз келсе мұны
қысқаша былай жазамыз:
Меню- Команда (Ыстық пернелер). Мысалға, соңғы команданы шақыру келесі
түрмен беріледі: Терезе- Шартбелгілерді реттеу.
Егер сіз бірнеше терезелердің ішіндегісін бір уақытта қарап шыққыңыз
келсе, онда Терезе- Мозайка (Shift+ F4) командасын таңдаған жөн. Бұл
команда орындалғаннан соң барлық ашық терезелер Программа Диспетчері
терезесі жұмыс аумағында бірқалыпты қатарласқан күйде орналасады. Егер
барлық терезелер мен шартбелгілер берілген аумаққа симаған жағдайда негізгі
терезеде айналым сзғыштары пайда болады.
Егер сіз бірнеше топтар терезелерін кезекпен қарап шыққыңыз клсе және
де әрқайсысында орналсқан барлық шартбелгілер көрініп түруы қажет болса,
онда Терезе- Каскад (Shift+ F5) командасын таңдаған жөн. Команда
орындалысымен терезелер кемерлене әрқайсысының тақырып қатары көрінетіндей
болып, бірі екіншісінің үстіне қабаттаса орналасады.
Осы айтылған әрекетті тек топтар терезелері үшін ғана емес, барлық
текстік және графиктік редакторлар терезелерімен де орындауға болады.
Қосымша бағдарламаларды іске қосу.
Windows - бағдарламаларды іске қосу мынадай тәртіппен жүргізіледі:
- Windows 3х үшін- қажетті бағдарламалар топтарының терезесі ашық
болғанда ғана іске асады. Іске қосу үшін қажетті программа шарт
белгісіне курсорды әкеліп тышқанды екі рет сырт еткізу керек. Сонда
оның терезесі экран бетіне шығарылады.
- Windows 95 үшін- Іске қосу батырмасын басып, сол кезде шыққан
менюден өзімізге қажет топты немесе топшаны белгілеп, оның ішінде
орналасқан бағдарламалар шартбелгісінің біріне курсорды жеткізіп,
тышқанды бір рет сырт еткізсе болғаны.
Калькулятор программасының терезесін қарастырайық. Мұнда терезе
көлемін өзгерте алмаймыз, сол себепті терезе толық экранды күйге
үлкейтілмейді. Тақырып қатарының сол жақ шетінде тек жүйелік меню
батырмасы, ал оң жақ шетінде Кішірейткіш батырмасы ғана орналасқан.
Бірнеше бағдарламаларды іске қосу.
Windows-да бірнеше қосымша бағдарламаларды бір уақытта іске қосуға
болады. Әдетте, мұны бір программадан екіншісіне жиі көшу қажет болғанда
жасайды. Іске қосылған бағдарламалар саны компьютердің жедел жады көлемімен
ғана шектеледі.
Бір уақытта бірнеше бағдарламалармен жұмыс істеу мүмкіндігі- Windows
жүйесінің MS-DOS жүйесі алдындағы ең негізгі артықшылықтарының бірі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz