Операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары
Windows амалдық жүйесінің даму перспективасы мен бағыты.
Жоспар
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1. Дербес компьютердің бағдарламалық жабдықталуы.
1. Бағдарламалық жабдықталу.
2. Амалдық жүйе түсінігі.
3. Амалдық жүйе кезеңдері.
2. Windows амалдық жүйесі.
1. Windows амалдық жүйесінің қызметі.
2. Windows амалдық жүйесінің кезеңдері.
3. Windows амалдық жүйесінің даму перспективасы.
3. Эксперименттік бөлім.
1. MS-DOS
2. Windows
3. қазақша Windows
4. Қорытынды.
1.1. Windows операциялық жүйесінің түсінігі.
Windows операциялық жүйесінің пайдаланушы тілдесуінің негізгі
элементтеріне мына нысандар жатады: жұмыс үстелі, терезелер, лақаптар,
батырмалар, үстелдер, тапсырмалар тақтасы, бас мәзір, жанама мәзір (оң жақ
батырманы шерту арқылы), қалталар, қосымшалар және құжаттар, Windows
қолданбалы бағдарламаларының мәзір жүйесі, Windows анықтама жүйесі.
Әрбір компьютерлік бағдарлама операциялық жүйенің қызметтерін
пайдаланады, сондықтан өзі үшін осы қызметтерді қамтамасыз ете алатын
операциялық жүйенің басқаруымен ғана жұмыс істей алады. Windows
операциялық жүйесі.
Амалдық жүйе (АЖ) – бұл құжаттармен амалдар орындауға арналған, сыртқы
құрылғыларды және бағдарламаларды басқаруды жүзеге асыратын бағдарламалар
жиынтығы. АЖ бағдарламалар жүйесінің компьютердің мәліметтерді өңдеу
жөніндегі бүкіл жұмысын, пайдаланушымен сұхбатты ұйымдастырады,
компьютердің құрылғыларын және қор көздерін басқарады, мәліметтерді
қорғауды қамтамасыз етеді, пайдаланушы мен бағдарламалар сұратуы бойынша
түрлі қызметтерді атқарады және т.б.
Амалдық жүйе болмаса, қазіргі заманғы компьютердің жабдықтары мен
бағдарламаларына қатынасу мүлде мүмкін емес. Барлық аппараттық, сонымен
қатар бағдарламалық жабдықтар пайдаланушыға тек амалдық жүйе арқылы ғана
ұсынылады.
Адамның компьютермен қатынас жасау тәсілі қандай екенінің, оның оңай
да тартымды болуының маңызы зор. Қатынас жасау тәсілі – пайдаланушымен
сұхбатты ұйымдастыруға арналған бағдарламалық ортаның сыртқы көрінісі
тілдесу (интерфейс) деп те аталады. Дербес компьютерлерде тілдесудің
әмірлік және терезелік екі түрін көруге болады.
Әмірлік тілдесуде адам компьютермен өте көп және түрлі пішімде
жазылатын АЖ әмірлерінің көмегімен қатынас жасайды. Әмірлік тілдесуі бар
амалдық жүйелерге бертінге дейін компьютерлерде негізгі болып келген MS DOS
жатады. Компьютермен дұрыс жұмыс істей алу үшін пайдаланушы MS DOS амалдық
жүйесі бойынша том-том нұсқаулықтарды оқып шығуы қажет болатын.
Терезелік тілдесуі Windows сияқты, компьютермен тек бір құрылғы
(тінтуір) арқылы ғана қатынас жасауға болатын амалдық жүйеде жүзеге
асырылған. Бұнда сіз компьютермен қатынас жасау үшін тек бейне беттен
сызбалық кескін түрінде ұсынылған өзіңізге қажетті әрекеттерді таңдасаңыз
болғаны.
Windows амалдық жүйесінің пайдаланушы тілдесуінің негізгі
элементтеріне мына нысандар жатады: Жұмыс үстелі, терезелер, лақаптар,
батырмалар, үстелдер, мәзірлер, қалталар, қосымшалар және құжаттар.
Терезелік тілдесуді жүгіргіні нысан үстіне апарған кезде қалқып шығатын
түсініктемелер, сондай-ақ тінтуірдің оң жақ пернесін Windows амалдық жүйесі
нысанының үстінде шерткен кезде пайда болатын мәтінмәндік мәзірлер өте
ұғынықты етеді.
Операциялық жүйенің соңғы версиялары бағдарламаларға 1Мб-тан артық
жедел жадты қолдану және бағдарламалардың бірінен екіншісіне ауысу
мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік бағдарламалармен
толтырылған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін,
яғни, қолданылатын негізгі интерфейс рөлін командалық қатар атқарады. Бұл
қатар арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерден енгізіліп барып орындалады. Командаларды жазу тәртібі өте
күрделі деуге болады, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарды
теруге тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман
бағдарламалаушылар ғана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай
дәрежеге көтеріле алмайды.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты жеңілдету
үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар құрастырыла бастады. Бірақ олар негізінен
мәтіндік режимде жұмыс істейтін. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы
күрделі де қиын командаларды термей-ақ тікелей орындау жүзеге асырылды.
Жүйелік бағдарламалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет ақпартты жылдам әрі жеңіл
тауып, оның мазмұнын қарауға және онымен жұмыс істеуге өз септігін тигізді.
80-ші жылдардың ортасында MS – DOS-тың мұндай кемшілігінен арылу үшін,
Microsoft фирмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған бірнеше есепті қатар
шығара алатын операциялық жүйелер жұмысын қолға алды, солардың бірі Windows
жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп таралмауын
дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендігімен түсіндіруге
болады.
80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла
бастаған Windows графикалық ортасының жаңа версиясы Windows бірте-бірте
бұрынғы мәтіндік бағдарламалық қоршауларды қатардан ығыстырып шығара
бастады. 80486 сериялы процессорлардың шығуына байланысты дербес
компьютерлердің көптеген жаңа түрлеріне графикалық мүмкіндігі мол Windows
немесе одан кейінгі Windows версиясы қондырылған MS – DOS операциялық
жүйесі орнатыла бастады.
Microsoft корпорациясының ОЖ жасау жолындағы келесі елеулі қадамы
болып ондағы графиктік интерфейстің қондырылған бағдарлама күйінде емес,
сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені құру болып саналады.
Осылайша Windows және Windows NТ операциялық жүйелері пайда болды. Windows
жүйесінің, сондай-ақ Windows NТ жүйесінің соңғы версияларының графиктік
интерфейсі стандарттары Windows жүйесінің стандартынан өзгеше түрге енді,
бірақ негізгі идеологиясы бұрынғыша сақталған болатын. Қазіргі операциялық
жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS – DOS жүйесінің мүмкіндіктеріне
қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.
Терезелер.
Windows интерфейсінің негізгі ұғымдарының бірі болып экран бетіндегі
төртбұрышты жақтауларымен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows
терезесінде бумалармен файлдар, орындалатын бағдарламалармен құжаттар
бейнелері кескінделген.
Терезелердің негізгі екі түрі бар – қолданбалы бағдарламалармен
құжаттар терезелері, ал қажет болған кезде жүйеге тұтынушылар беретін
мәліметті енгізу үшін сұхбат терезелері ашылады.
Қолданбалы бағдарламалар терезесі бағдарламаны немесе буманы
бейнелейді. Бағдарламалар терезесінің жоғарға жағында, тақырыптың (тақырып
аймағының), астында мәзір қатары орналасқан. Бағдарламалар терезесінің
ішінде бірнеше құжат терезелері – құжат терезесі (екпінді қолданбалы
бағдарламалардың түріне қарай – сурет, мәтін, кесте, және т.б.) орналасқан.
Құжат терезесі қай кезде де болмасын өзінің қолданбалы бағдарламалар
терезесінің маңында қалады. Терезенің орта бөлігінде құжат мазмұны
көрсетіледі. Егер құжат терезесі үлкейтілген күйде болса, онда қолданбалы
бағдарламалар терезесімен құжат терезелерінің тақырыптары дефис арқылы
бірігеді.
Сұхбат терезесінде (окна диалога) тақырып қатары, терезені басқару
батырмалары болады. Сонымен қатар келесі элементтері бар бірнеше ішкі
беттер болуы мүмкін: команда батырмасы (командная кнопка), қайта қосқыш
(переключатель), мәтінді ақпарат өрісі (поле), жалаушалар, ашылатын
терезелер (ТӨМЕН (ВНИЗ (↓) бағыттаушысының батырмасын басқанда ашылатын)
және басқалар.
Бума терезесі буманың мазмұнын бейнелейді (көбіне бұл басқа
бумалардың, бағдарламалардың, файлдардың белгілері). Ол шағын қолданбалы
бағдарламалардың терезесін еске салады және тақырыбы, көлемді өзгертумен
терезені жабу батырмалары, жүйелі мәзір белгішесі, дербес мәзір қатары,
қолданбалы бағдарламалар саймандар қатарымен қалып-күй қатары болады. Бума
терезесінің тақырыбы, ол жиналып тұрған күйінде, берілген бума белгішесінің
астында орналасқан атын көрсетеді.
Терезе элементтері.
Шекаралар. Терезені төрт жағынан шектейтін жақтаулар шекара деп
аталады. Терезенің өлшемін шекараға тышқанның көрсеткішін алып барып, ол
екі жаққа бағытталған қара сызыққа айналған өзгертуге болады.
Тақырып қатары. Терезенің жоғарғы шекарасының астына оның атын
көрсететін аймақ орналасқан. Ол тақырып қатары немесе тақырып деп аталады.
Терезенің атына тышқан көрсеткішін алып барып, терезенің орнын ауыстыруға
болады. Сол батырма да тышқан батырмасын шерту арқылы орнын ауыстыруға,
өлшемін өзгертуге, терезені жабуға болатын терезені басқарудағы қарапайым
командалар тізімін аша аламыз.
Терезенің жоғарғы оң бұрышында үш батырма орналасқан: терезені
Кішірейту(Свернуть), Үлкейту (Развернуть) және Жабу (Закрыть).
Батырмасын шертіп, құжат немесе қалтаны жабуға, қосымша (бағдарлама)
жұмысын аяқтауға болады.
(Барынша кішірейту) батырмасы терезені Жұмыс үстелінен алып тастап, тек
Тапсырмалар үстеліндегі батырмасын ғана қалдырады.
Бірақ қосымша ашық болып қала береді және орындалуы жалғасады. Терезені
тапсырмалар үстеліндегі өзіне сәйкес батырманы шертіп немесе Alt + Tab
пернелерін басып, бейне бетке қайта шығаруға болады.
Терезені толық бейне бетке көрсету үшін тақырыптың оң жағындағы Барынша
үлкейту батырмасын немесе тақырыптың өзін екі рет шертеміз.
Толық бейне бетке шығарылған терезедегі Барынша үлкейту батырмасы Терезені
толық бейнелеу оралады.
Жұмыс үстелі – құжаттарды және олармен жұмыс істеуге арналған негізгі
құралдарды қамтитын Windows-тің негізгі элементі. Жұмыс үстелінде Windows
нысандары және басқарушы элементтері: таңбашалар, лақаптар, үстелдер,
мәзірлер, қалталар орналасады.
Стандартты көріністе Жұмыс үстелінде Менің компьютерім, Менің
құжаттарым, Себет, Желілік орта, Internet Explorer терезелерінің
таңбашалары, Тапсырмалар үстелі, Бастау батырмасы орналасқан.
Менің құжаттарым – пайдаланушының құжаттарын қамтиды.
Internet Explorer – Internet -беттерін қарап шығуға арналған бағдарламаны
қамтиды.
Менің компьютерім – дискілер немесе ақпаратты сақтауға арналған қосымша
құрылғылар тізімін қамтиды. Windows ОЖ-де дискілер үшін мына белгілеулер
қолданылады:
- 3,5 (A:)
- дискі жергілікті диск (C:)
- CD -диск жетегі (D:)
- ауыстырылатын диск (E:)
Пайдаланушы қазіргі сәтте жұмыс істеп отырған диск ағымдағы диск деп
аталады.
Желілік орта – желіге қосылған компьютерлер тізімін көрсетеді.
Себет – жою кезінде қате әрекеттер жасалған жағдайда қайта қалпына
келтіруге болатын жойылған нысандар тізімін қамтиды. Басқаша айтсақ, Себет
– файлдар мен қалталарды жою кезіндегі қосымша қауіпсіздік құралы.
Жұмыс үстелінің төменгі бөлігінде Бастау батырмасы, жылдам іске қосу
тақтасы, тапсырмалар тақтасы, индикаторлар тақтасында тұратын жолақ
орналасқан.
Бастау (Пуск) батырмасын басқаннан кейін
бағдарламаларды іске қосуға, құжатты ашуға, жүйе
баптамаларын өзгертуге, анықтамалық мәлімет
алуға, қажетті файлдарды табуға және т.б
мүмкіндік беретін Windows Бас мәзірі
ашылады.
Классикалық Windows Бас мәзірі мынадай әмірлерді қамтиды:
Бағдарламалар (Программы), Құжаттар (Документы), Баптау (Настройка), Іздеу
(Пойск), Анықтама (Справка и поддержка), Орындау (Выполнить). Бұлардың
әрқайсысы белгілі бір қызмет атқарады.
Бағдарламалар әмірі компьютерде орнатылған бағдарламалар тізімін
көрсетеді және оларды іске қосуға мүмкіндік береді.
Құжаттар әмірі жақында ашылған құжаттар тізімін көрсетеді.
Баптау әмірі жүйенің бапталуы өзгертілетін құрамдас бөліктерінің
тізімін көрсетеді.
Іздеу әмірі файлдарды, қалталарды немесе пошталық хабарламаны іздеуді
жүзеге асырады.
Анықтама және қолдау әмірі анықтама жүйесін шақыруға мүмкіндік береді.
Менің компьютерім.
Менің компьютерім жергілікті компьютердің ресурстарына, желілі
дискіге, әр түрлі қондырғыларға – принтерлерге, дискілерге және т.с.с
сонымен қатар оларды баптауды жылдам іске асыруды қамтамасыз ететін сәйкес
әмбебап бағдарлама. Белгішені екпінді ету компьютердің жергілікті желі
ресурстарына сәйкес келетін белгісі бар терезелерді ашады.
Менің компьютерім бумасының терезесінде жұмсақ және қатты дискілердің,
басқару тақтасының, принтерлердің, желімен қашықтан жұмыс істеуді
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, басқару тақтасының белгішелері
бейнеленген. Бұл белгішелердің барлығы сәйкес бумалардың белгілері
(обозначение) болып табылады.
Менің компьютерім бумасының элементін белгілеп алып, келесі
операцияларды жүзеге асыруға болады.
• Жарлық жасау (Файл – жарлық жасау командасы).
• Қарау (просмотр) режимдерін өзгерту (мәзірдегі Түр-дің
командалары);
• Дискіде оның белгішесін белгілеп алғаннан кейін (Файл командасы
– Табу – Барлық файлдар) бағдарламаны тез іздеумен іске қосу,
белгіленген бума немесе дискінің мазмұны бар терезені шақыру,
басқа ішкі бумаларды шақыру (экранда бума терезесін жабу үшін
Жабу батырмасын шерту керек).
Сілтеуіш бағдарламасы.
Сілтеуіш бағдарламасы Windows-тің негізгі басқару бағдарламаларының бірі
болып табыла отырып, файлдық жүйені басқаруға арналған.
Windows-тегі Сілтеуіштің көмегімен дискеттегі буманың құрылымы мен
мазмұнын көруге болады.
Сілтеуішті іске қосу.
Сілтеуішті іске қосудың бірнеше түрі бар:
• Іске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертіп, жанама
мәзірден Сілтеуіш командасын таңдап алу;
• Дәл солай Жұмыс үстеліндегі кез-келген бума белгішесінде немесе
қолданбалы бағдарламалар жарлықтарынан басқа жарлық
белгішелерінде;
• Бума терезесінде бума белгішесін белгілеп, мәзірдегі Файлдан
Сілтеуіш командасын таңдау.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы кәдімгі бума терезесінің құрылымына
сәйкес: бума аты жазылған қатармен терезе өлшемін басқаратын батырмалар,
мәзір қатарындағы Файл, Түзету, Түр, Сервис; терезенің жұмыс өрісі, сонымен
қатар міндетті емес элементтер – Саймандар тақтасымен қалып-күй қатары.
Сілтеуіш терезесінің жұмыс өрісі тік (вертикаль) аймақтарға бөлінген.
Терезенің сол жақ бөлігінде компьютер бумаларының ағаш секілді құрылымы, оң
жақ бөлігінде сол жақ аймағында белгіленген буманың мазмұны бейнеленген.
Егер құрылымы бойынша ішкі бумалары бар бума жабық болса, оның қасында +
белгісі тұрады, ал егер бума ашық болып оған кіретін элементтері
көрсетілсе, оның қасында - белгісі тұрады. Терезенің сол жақ аймағы
бумалар арасындағы орын ауыстыруды едәуір жеңілдетеді, бумаларды жылдам
қарау және көрнекі орын ауыстыру мүмкіндігімен бір аймақтан екінші аймаққа
сүйреп, файлдарды көшіруді іске асырады. Жұмыс өрісінің екі аймағында да
орналасқан айналдыру жолақтары файлдық жүйені парақтауға мүмкіндік
береді. Сілтеуіш терезесін қарау тәртібі бума терезесін қарау тәртібіне
сәйкес келеді.
1.2. Windows операциялық жүйесінің қызметі.
Қазіргі кездегі барлық дербес компьютерлер сұхбаттық режимде жұмыс
істейді. Бұл режимде компьютер қолданушы мен және техникалық құрылғылармен
тікелей қарым - қатынаста болады. Компьютер сұхбаттық режимде болу үшін,
онда алдын - ала бағдарламалар жүйесі жұмыс істеу қажет. Бұл бағдарламалар
жүйесі перне тақтадан, тышқаннан және басқа да құрылғылардан үнемі сұраныс
жасап отыруы керек. Бұл жүйе қолданбалы бағдарламаларға бақылау жасап,
түрлі бағдарламалардағы мәліметтердің шатасып кетпеуін қадағалап отыруы
қажет. Мұндай бағдарламалар жүйесі операциялық жүйе деп аталады.
Операциялық жүйе жүйелік және қызметтік бағдарламалық жасақтамалар кешені
болып табылады. Қандай да бір нақты операциялық жүйенің қолданбалары деп
берілген жүйенің басқаруымен жұмыс істеуге негізделген бағдарламаны айтады.
Барлық операциялық жүйелердің ең негізгі қызметі:
- Қолданушы мен бағдарламалық жабдықтар арасындағы байланыс түрлерін
қамтамасыз ету;
- Аппараттық және бағдарламалық жасақтама арасындағы байланысты
қамтамасыз ету;
- Әр түрлі бағдарламалар арасындағы байланыстарды қамтамасыз ету.
Бұған қоса операциялық жүйе келесідей қызметтерді атқарады:
- операциялық жүйенің құрамына енетін Интернеттің негізгі қызмет
түрлеріне қатынауды қамтамасыз ету;
- бір мезгілде бірнеше қолданбалы бағдарламалармен жұмыс істеу;
- қолданбалар арасында мәліметтер алмасу;
- мәтіндік құжаттарды оқу, редакторлеу және баспаға шығару;
- қарапайым суреттерді салу;
- арифметикалық және математикалық есептеулерді жүргізу;
- бейне жазбаларды шығару;
- күнделіктер мен қызметтік жазбаларды жүргізу;
- электрондық поштамен хабар алмасу;
- бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қамтамасыз ету.
Кез - келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық құрал - жабдықтарын (аппараттарын) басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
- қолданбалы бағдарламаларды іске қосу;
Бұған қоса Windows жүйесі:
- бір уақытта бірнеше бағдарламалардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
- әр түрлі бағдарламалар арасында мәліметтер алмасу;
- масштаб бойынша өзгеріле алатын шрифтер қолдану;
- мультимедия мүмкіндіктерін қолдану;
- жалпы ортақтастырылған анықтамалық жүйені пайдаланыу істерін
қамтамасыз ете алады.
1.3. Операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары.
Windows стандартты бағдарламаларына мыналар жатады. Блокнот, WordPad
мәтіндік өңдегіштері, Paint сызбалық өңдегіші, Калькулятор
бағдарламасы және басқа да қосымшалар жатады. Бұл бағдарлама бірдей
алгоритммен жүзеге асырылады: Бастау мәзірі (Пуск) – Бағдарламалар
(Программы) – Стандартты тізімінен өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдайсыз.
Блокнот бағдарламасы – қарапайым құжаттарды жасауға арналған күрделі
емес мәтіндік редактор. Көбінесе Блокнот бағдарламасы шағын мәтіндерді
теру, .txt кеңейтілуі бар мәтіндерді қарап шығуға және өңдеу үшін
қолданылады, бірақ көптеген пайдаланушылар Блокнот бағдарлама сын веб-
беттерін жасау үшін қарапайым аспап – құрал ретінде қолданып жүр.
WordPad мәтіндік өңдегіш көмегімен қарапайым мәтіндік құжаттармен
қатар, күрделі пішімді және суреттері бар құжаттарды да әзірлеп, өңдеуге
болады. Алайда MS Word-пен салыстырғанда, бұл бағдарламаның мәтінмен жұмыс
істеу мүмкіндіктері азырақ.
Paint сызбалық өңдегіші қарапайым сызбалық кескіндер, суреттер жасауға
арналған. Бұл суреттерді ақ-қара түсті етіп әзірлеп, файлдар түрінде
сақтауға болады. жасалған суреттерді басып шығаруға, жұмыс үстелінің фондық
суреті ретінде пайдалануға немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint-ты мәтіналғы көмегімен түсірілген фотографияларды қарап шығып, өңдеу
үшін де пайдалануға болады немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint сызбалық өңдегіші .jpg.gif немесе .bmp пішімді нүктелік суреттермен
жұмыс істеу үшін қолданылады.
Калькулятор бағдарламасы кәдімгі есептегіш атқаратын әрекеттерді
орындауға арналған. Ол қосу мен алу сияқты негізгі арифметикалық амалдарды,
сондай-ақ логарифмдер мен факториалдарды табу сияқты инженерлік есептегіш
функцияларын да орындайды.
Windows жүйесінің стандартты бағдарламалары құрамына бір топ
бағдарламалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай
алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамасыз етеді, мысалы:
- мәтіндік құжаттар құру;
- графикалық бейне-көріністерді даярлау және оларды редакторлеу;
- жұмыс уақытын жоспарлауды ұйымдастыру;
- математикалық есептеулерді орындау және т.б;
Әдетте, бұл қосымша бағдарламалар Реквизиттер тобында орналасқан.
Картотека – бұл карточкаларды жинаудың бір жүйеге келтірілген
компьютерлік аналогы, яғни компьютерде жазылып дайындалған, кейін керек
болатын түрлі хабар, мәліметтер, материалдар тіркелген карточкалар жинағы.
Ол кейбір белгілері бойынша жүйелендіріп, бір тәртіпке келтірілген
ақпаратны сақтау үшін қолданылады. Жиі қолданылатын белгілер қатарына –
қызметкерлердің адресін, жоба жасағанда дайындалған жазбаларды, кітаптар
аннотацияларын (қысқаша мазмұнын), басқа да анықтамалық мәліметтерді
жатқызуға болады. Бұл бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобындағы
Картотека шартбелгісін таңдап алу керек.
Картотека іске қосылысымен екі бөліктен – тақырып аты мен жазбаға
арналған өрістен енгізілетін өрістен тұратын карточка дайын болады. Тақырып
атын енгізу үшін терезе ішінен орын таңдап алып, тышқанды екі рет шерту
керек, сосын пайда болған сұқбаттасу терезесіне сөз енгізіп, ОК
батырмасын басу қажет. Осыдан кейін жазба өрісіне мәтін енгізуге болады.
Жазба өрісіне жазылатын ақпарат он бір жолдан аспауы тиіс.
Әрқашан карточкалардың бірі активті күйде, яғни екпінді болады, ол
басқалардың үстінде көрініп тұрады. Басқа карточканы алдыңғы бетке шығару
үшін оның көрінетін бөлігіне тышқан меңзерін апарып, оны шерту керек.
Карточка тақырыбын өзгерту мүмкіндігі бар. Ол үшін мәзір қатарынан
Түзету – Тақырып (Редактирование – Заголовок) командасын таңдап алып,
сұ0бат терезесінде сол мезетте екпінді болып тұрған карточка үшін
тақырыптың жаңа атын енгізу керек.
Егер карточка саны көп болса онда олардың тізімін қарап шығу режиміне
Қарап шығу – Тізім (Просмотр – Список) командасы арқылы өтуге болады.
Экранға барлық енгізілген карточкалар тізімі шығарылады.
Құрастырылған картотеканы файлда сақтауға, одан оқуға, принтердің
көмегімен қағазға басып алуға болады.
Күнтізбе (Календарь) – бұл жұмыс уақытын жоспарлауға, мерзімдік жоспар
жасауға, кездесулер мен телефон соғу кестелерін құруға арналған шағын
бағдарлама. Нақты айтсақ, күнтізбе күнделіктің компьютерлік варианты.
Бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобынан Күнтізбе (Календарь)
шартбелгісін таңдап алу керек.
Күнтізбе ақпаратны қарап шығудың екі режимінде жұмыс істейді:
- күнделікті кесте – Қарап шығу – Күн (Просмотр – День) командасы;
- айлық кесте – Қарап шығу – Ай (Просмотр Месяц) командасы.
Бірінші режимде көрсетілген уақыттың қасында алдағы болатын жұмыстар
жайлы қысқаша мағлұматтар болады. Терезенің төменгі бөлігінде ескерту
жазуға арналған бірнеше қатарлар орналасқан. Мұнда әр күнге байланысты
естелік ақпарат сияқты қысқаша мәтін теруге болады. Терезенің жоғарғы
бөлігіндегі бағыттауыш тілсызықтар күнтізбені парақтап ашуға мүмкіндік
береді.
Екінші режимде экран бетінде үстіміздегі айдың барлық күндері
бейнеленеді. Олардың ішіндегі көмескі түрімен белгіленген күндердің бірі
екпінді саналады. Бұл керекті күнге тез арада өтуіміз үшін және де ай
күндерінде жазылған ескертпе жазуларды тез қарап шығуда қолданылады.
Ескертпе жазуға арналған жолдар ай күндерінен төменде орналасқан және оны
оқу, өзгерту үшін сол күнді екпінді етіп алу қажет.
Күнтізбе бағдарламасына белгілі бір уақытта дыбыс беретін ояту сигналын
(будильник) жазып қоюға болады. Бұл үшін Күн режимінде көрсетілген уақытты
таңдап алып, тышқанды бір рет шерту керек те, содан кейін Оятқыш – Қондырғы
(Будильник - Установка) командасын таңдау керек. Таңдалынған аралықтың сол
жағына қоңыраудың бейнесі пайда болып, оятқыштың іске қосылғаны белгілі
болады.
Құрастырылған күнтізбелік кестенің файлға жазылуы, одан оқылуы, қағазға
басылуы мүмкін.
Сағат – тек қана ағымдағы жүйелі уақыт пен мерзімді көрсетуге арналған
Windows-тің ең қарапайым қосымша бағдарламасы. Бұл бағдарламын іске қосу
үшін Реквизиттер тобындағы Сағат шартбелгісін таңдау қажет.
Сағат бағдарламасының экраны екі қалыпта болуы мүмкін:
- тақырып жолы және мәзір жолы бар;
- тақырып жолы мен мәзір жолы жасырын күйде болады.
Бір күйден екіншісіне ауысу үшін тышқан жұмыс аумағында тұрғанда оны
екі рет шерту керек.
Сағат тек сан арқылы уақытты көрсететін индикатор күйінде бола алады.
Оның сыртқы көрінісін Параметрлер мәзір командаларымен өзгертуге болады.
Параметрлер мәзірі арқылы сағатты, секундтар мен күн мерзімін көрсететін
етіп қоюға да болады.
Windows жүйесінде сағат бағдарламасының Үнемі алда (Всегда Впереди)
деген командасы бар, ол сағаттың әр қашанда басқа терезелердің үстінде
орналасуын қамтамасыз етеді. Бұл өте ыңғайлы, сағат терезесін кішірейтіп,
оны экранның ыңғайлы бір бұрышына орналастырсақ, үнемі дұрыс уақыт пен
бүгінгі күн көз алдымызда көрініп тұрады.
ЭЕМ-нің ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ
Негізгі түсініктер
Компьютер - ақпаратты автоматты түрде өңдеу мен жинақтауға арналған
электронды кұрылғы.
Бағдарламалар - командалардың реттелген тізбегі. Кез келген
бағдарламаның кұрылу мақсаты аппараттық орталарды басқару.
Компьютердегі бағдарламалық-аппараттық жабдықтар біріккен байланыс пен
үзіліссіз өзара әсерлесуде жұмыс жасайды. Бір бүтін ретінде қарастырылатын
негізгі басқарушы бағдарламалар - пайдаланушының практикалық жұмысына
кажетті операциялық жүйені бсйнелейді.
Операцияльқ жүйе - компьютердің аппараттық бөлігі мен колданбалы
бағдарламаларды, пайдаланушымен өзара әсерді баскаруды қамтамасыз ететін
багдарламалық орталардың жиынтығы.
ЭЕМ-нің операциялық жүйесі:
- қандай да бір бағдарламалау тілдерімен байланыссыз автономды ортаны
бейнелейді;
- нақты аппараттық платформада жұмыс істейді, мысалы, ІВМ РС (бір
платформа үшін бірнеше операциялық жүйелер бар болу;ы мүмкін);
- косымшалар деп аталатын нақты қолданбалы бағдарламалардың жұмысын
басқарады.
Операциялык жүйе файддары жүйелік дискіде сақталып, компьютерді іскс
қосқанда оперативті жадқа дискіден автоматты түрде жүктеледі.
Опсраңиялық жүйенің қызметтері ЭЕМ-нің операциялық жүйесі төменде
көрсетілген кызметтерге арналған.
1. Интерфейстің бірнеше түрлерін камтамасыз ету:
-бағдарламалық-аппараттық интерфейс (бағдарламалық және аппараттық
жабдықтаулар арасында);
- бағдарламалық интерфейс (әртүрлі бағдарламалық жабдықтар арасында);
- пайдаланушы интерфейсі (бағдарламалық және аппараттық орталар
арасында).
2. Ақпаратты сырттай тасымалдаушыларға ақпаратты ұйымдастыру мен
сақтау.
Интерфейс - (ағылш. inter - өзара, fасе - бет) - пайдаланушы мен
автоматты жүйенің орындаушы құрылғыларының арасында ақпарат алмасуды
жоғарылату жэне орнату тәсілдері мен ортасы.
Фапл тусінігі. Дискіде жазылған мәліметтермен жұмысты оңтайландыру
мақсатымен файлдарға орналастырылады. Файл -сыртқы есте сақтау кұрылғысында
анықталған орын алатын логикалық байланыстағы мәліметтердің жиынтығы
(мәліметтер - бағдарлама және олардың орындалуындағы ағымдық мәліметтер,
бағдарлама орындалуының нәтижесі, мәтіндер, иллюстрациялар және т.б. болуы
мүмкін кез келген ақпарат.
Жеке файлдарда бір типтегі ақиқаттар сақталады. Мәліметтер типі файл
типін анықтайды. Файл белгілі атқа ие, байттардың еркін сандық тізбегі
MS-DOS
MS-DOS 7.1 Жүктелгеннен кейін
Шығарған Microsoft
ОЖ жанұясы DOS
Бастапқы коды Закрытый
Первый выпуск {{{released}}}
Соңғы үлгісі 8.0 — 14 желтоқсан 2000
Последняя тестовая {{{latest_test_version}}
версия } —
{{{latest_test_date}}}
Ядро түрі Монолық ядро
Интерфейс {{{default_ui}}}
Лицензиясы Проприетарлық
Веб-сайт {{{website}}}
түрінде сақталады. Файл байттардың кез келген санымен мазмұндалуы бос
болуы мүмкін (0 байт). Демек.файл құру дегеніміз - оған ат меншіктеу, Файл
атының дұрыстығы мәліметтерге енудің бір мәнділігіне кепіл болады.
Файлға ат меншіктеу ережесі. Файлдың толық атын оның негізгі аты мен
кеңейтілуінің жиынтығы кұрайды. Файл аты мен кеңейтілуі нүкте арқылы
ажыратылады.
Файл атының кеңейтілуі операциялық жүйеге файлда мазмұндалған
мәліметтердің типі, жазылған пішімі туралы мәлімет береді.
МS DOS операциялық жүйесінде файл аты - 8 символдан, кеңейтілуі-3
символдан аспайды. Файл атына цифрлар мен латын алфавитінің символдары
беріледі.
Windows 98 операциялық жүйесіндt файл аты : * (і символдарынан
басқа 256 символға дейін мазмұндалуы мүмкін, Бос орын мен бірнеше
нүктелерді пайдалануға болады. Кеңейтілу ретінде соңғы нүктеден кейінгі
барлық символдар саналады.
Файлдың негізгі параметрлері (касиеттері);
- файлдың толық аты;
- файлдық кұрылу мерзімі;
- файлдың кұрылу уакыты;
- файлга ену дәрежесін анықтайтын атрибуттары: R (Read only) - тек
қана оқу үшін, N (Nidden) жасырын, S (System) жүйелік файл, А (Агһіve)
архивтелген файл.
Файлдьщ жүпе түсінігі. Файлдық жүйе - операциялық жүйенің дискіге
мәліметтерді сақтау мен оларға енуді камтамасыз ететін функциональдық
бөлігі. MS DOS Windows 98 операциялық жүйслерінде файлдық жүйелерді
ұйымдастыру принципі - кестелі түрде болады. Диск беті үш өлшемді матрица
ретінде қарастырылады. Өлшем ретінде беттердің (цилиндрлар мен
секторлардың) нөмірлері альшады. Дискінің қай жерінде файл жазылғандығы
туралы мәлімет дискінің жүйелік аумағындағы файлдардың арнайы орналасу
кестесінде сақталады, (ҒАТ-кестелер).
Файлдық жүйе файлдың құрылымға қызмет ету ортасын, ұйымдастыру
тәсілдерін аныктайды. Мәліметтерге жылдам, оңтайлы енуді қамтамасыз ету,
мәліметтердің адрестсрін пайдаланушыға қарапайым тәсілі ретінде ҒАТ-
кестелерді иерархиялық кұрылымға түрлендіреді. Файлдык құрылымға қызмет
етудегі операциялық жүйенің орындайтын операциялары:
- файлдар құруфайлдарға ат меншіктеу;
- бумалар құрубумаларға ат меншіктеу;
- бумалардыңфайлдардың атын өзгерту;
- бумалардыфайлдарды жылжыту және көшіру;
- бумалардыфайлдарды жою;
- файлдық құрылымда берілген файлғабумаға ену жолын көрсету;
- файл атрибуттарын басқару.
Файлдарға енуді оңтайландыруда файлдық жүйе оларды бумаларға
біріктіруге мүмкіндік береді.
Мұндағы бума - басқа файлдар мен бумалар тіркелген арнайы файл. Егер
файл бумада тіркелсе, файлдың барлық параметрлері мен орналасқан жері
туралы мәлімет сол бумада мазмұндалады. Файл кандай да бір қосымша
аныктамалық мэліметсіз байттардың тізбегі түріңде сақталады.
Бумаларға ат меншіктеу файлдарға ат меншіктеу ережесімен сәйкес
келеді, бірақ мұнда кеңейтілу колданылмайды.
Төменгі денгейдегі бумалар жоғары деңгейдегі бумаларға біріктіріледі.
Иерархиялық кұрылымдағы жоғары деңгей түпкі бума (корневой каталог) деп
аталады.
Әрбір дискіде бір ғана "\" символымен аталған кұрамына басқа бумалар
файлдар енетін түпкі бума болады. Түпкі бума дискіні пішімдеуде құрылып,
дискілік естің анықталған аймағында сақталады. Түпкі буманың өлшемі
шектеулі және ешқандай ортада жойьлмайды.
Әрбір бума өзінің келесі ережелермен пішімделетін файлдық құрылымын
сақтайды:
- бумафайл тек бір ғана бумаға кіруі мүмкін;
- әртүрлі бумаларға файлдар мен бумалар бірдей аттармен кіре алады
(бір бумаға емес);
- бумалардың деңгейіне шек қойылмайды.
Бір бумада өзара кандай да ортақ белгіге байланысты файлдар тобы
біріктіріледі. Мысалы, бір типті мазмұндағы бумалар мен файлдар, бір
пайдаланушының файлдары мен бумалары.
Операциялық жүйедегі логикалық диск түсінігі файлбума түсініктеріне
байланысты. Аты бір латын әрпінен (мысалы А, Ғ, С т.с.с) тұратын Логикалық
диск арнайы бағдарламамен құрылып, басқарылады. Логикалық диск қатты
дискіде, иілгіш дискіде, СD RОМ (ағылш. compact disk – read only memory -
тек окуға арналған компакт-дискі) дискіде, оперативті жадта орналасуы
мүмкін. Бір физикалық дискіде бірнеше логикалық дискілер құралады.
Логикалық дискі төмендегідей екі жағдайда болады:
1. Ағымдық диск - пайдаланушының ағымдық уақыт мезетінде жұмыс
істейтін дискі.
2. Ағымдық емес диск - дәл қазіргі мезетте пайдаланушы жұмыс істемейтін
дискі. Бумалардың ағымдықағымдық емсс болуы мүмкін. Операциялық жүйе әрбір
логикалық дискідегі ағымдық буманы есте сақтайды. Буманың келесі жағдайы -
екпінділік. Екпінді бума - ағымдық дискінің ағымдық бумасы ретінде
аныкталған, дәл сол уакыт мезе-тіде байланыс орнатылған бума.
Құрылған файлға енуфайлдық құрылымдағы файлдың орнын анықтау
әрекеттерін камтамасыз етуде төмендегі мәліметтер берілуі кажет:
- ізделінді файл мазмұндалғанжаңа файлды орналастыруға арналған диск
орнатылған кұрылғы аты;
- осы дискінің файлдық кұрылымындағы файлдың жолы;
- файлдың толық аты (файл аты және кеңейтілуі).
Берілген мәліметтер файлдың келесі бейнеленуін көрсетеді:
[тасымалдаушының аты]:[маршрут(жол)] файл аты[кеңейтілуі]
Маршрут (жол) - ізделінді файл тіркелген бумаға иерархиялық құрылым
арқылы енуге болатын, өзара бағынышты бумалар тізбегі. Маршрут көрсетуде
бумалардың аты орналасу ретіне карай жазылып, бір-бірінсн ""\" символымен
ажыратылады.
Маршрут элементтері толық болмаған жағдайда, төмендегі ережелермен
қалыпқа келтіріледі:
- ағымдық бума аты берілмесе, пернелік тақтадан теріледі;
- маршрут "\" символымен басталса (толық маршрут көрсетілсе), файл
орналасқан буманы іздеу таңдалған дискі жетектегі дискінің тупкі бумасынан
басталады;
- жоғарғы пунктте келтірілген шарт орындалмаса, файл орналасқан буманы
іздеу таңдалған дискі жетектегі дискінің ағымдык бумасынан басталады;
- маршрут көрсетілмесе, файл таңдалған дискі жетектегі дискінің
ағымдық бумасында мазмұндалған деи саналады.
Анықталған әрекетті (көшіру, жою, жылжыту) бірнеше файлдарға бір
мезетте орындауға болады. Операциялық жүйе бірнеше файлдармен бір мезгілде
жұмыс істеуді файлдарды топқа біріктіретін файл аты шаблонының көмегімен
іске асырады.
Файл атының шаблоны - файл аты және типі жолында "*" "?" символдары
пайдаланылатын арнайы пішім.
* символы символдардың кез келген тізбегін алмастыруға
пайдаланылады. Шаблонда файл аты және типі жолында "*" бір ғана симво-лы
пайдаланьшуы мүмкін.
"?" символы бір ғана символды алмастыруға пайдаланылады. Шаб-лонда
мұндай символдардың бірнешеуі қолданылуы мүмкін.
1 мысал. Шарт: кеntаи.dос файлы mediс5 екпінді бумасында тіркелген.
Берілген файлға калай енуге болады?
Бұл жағдайда файлдың кеntаи.dос атын көрсету жеткілікті.
2 мысал. Шарт: [С] дискі берілген уақыт мезетінде ағымдык емес.
а) dana.dос атымен берілген файлға қалай енуге болады? Файлға енудің толық
маршрутын (жолын) көрсету қажет. -
С:\кепtаи\dапа.dос
б) кеn бумасының барлық файлдарына қалай енуге болады? Файлдар тобына енуде
толық маршрут(жол) көрсетіледі - С:\кепtаи*.*
3 мысал. Шарт: кеп бумасы екпінді.
а) tаи бумасының dос кеңейтілуімен берілген барлық файлдарына қалай енуге
болады?
Файлдар тобына ену үшін келесі маршрут (жол) көрсетіледі *. dос
б) аи бумасының кенейтілуі әріпімен басталатын барлық файлдарына калай
енуге болады?
Файлдар тобына ену үшін келесі маршрут (жол) көрсетіледі -tаи\*д??.
в) кепtаи бумасының tаикеп.дос файлына қалай енуге болады?
Файлға енуде – кепtаиtаикеп.дос жолы көрсетіледі. Операциялық жүйенің
жұмыс режимі. Операциялық жүйе пакеттік және сұхбаттың режимдерде жұмыс
істейді.
Пакеттік режимде операциялық жүйе берілген командалар тізбегін
автоматты түрде орындайды сүхбаттық режимде операциялық жүйе пайдаланушының
командасын күту жағдайында болады. Берілген команданы орындап, келесісін
күту жағдайына көшеді.
Пайдаланушы интерфейсінің турлері ІІайдаланушы интерфейсінің типтері
символдық (сызықтық)!графикалық операциялық жүйелер болып ажыратылады.
Сызықтық операциялық жүйелерде интерфейс командалық жол түрінде
беріледі. Негізгі басқару құрылғысы - пернелік тақта. Команда
пернеліктақтадан теріліп, дисплей экранында бейнеленеді. Команданы енгізу
пернелік тақтадан "Еnter" пернесінің басылуымен бекітіледі. Сызықтық
интерфейсті операциялық жүйелермен жұмыс істеуде берілген ортаның
командалық тілін, командалар жиынтығын, тілдің синтаксисі анықталатын
құрылымын игеру қажет.
Графикалық операциялық жүйелерде интерфейс екпіндіекпінді емес
графикалық экрандық басқару элементтеріне негізделеді. Басқару құрылғылары:
пернелік тақта мен "тышқан "(мышь) манипуляторы. Басқарудың екпінді
элементі - жылжуы "тышқан "(мышь) құрылғысының жылжуына синхрондалған
графикалық объект - "тышқан" (мышь) манипуляторының курсор көрсеткіші.
Басқарудың екпінді емес элементтері басқару косымшаларының графикалық
элементгері (экрандық батырмалар, белгілер, іске қоскышажыратқыш,
жалаушалар, мәзір жолдары және т.б.)
1.1. Windows туралы жалпы мағлұматтар
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS (PC)-DOS операциялық
жүйесі болатын. MS-DOS операциялық жүйесінің бір адамның жұмыс істеуіне
арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешетінін,
онын үстіне MS-DOS операциялық жүйесі компьютерді тек 640 Кб жедел жадын
ғана (RAM) пайдалана алатынын білетін боларсыздар.
Әрине, MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы
программаларға 1 Мб-тан артық жедел жадын қолдану және программалардың
бірінен екіншісіне ауысу мумкіндігін беретін, кейініректе шыкқан
сервистік программалармен толықтырылған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін, яғни
пайдаланылатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық жол
атқарады. Бұл жол арқылы MS-DOS жуйесі мен адам арасындағы сұхбат
ыңғайсыз жургізіледі. ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса
командалар, пернелерден енгізіліп барып орындалады. Командаларды жазу
тәртібі өте күрделі деуге болады, кейде бір команданы орындау үшін ондаған
символдарды теруге тура келеді. Осы операциялык жуйемен негізінен тек маман
программалаушылар гана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай
дәрежеге көтеріле алмайды.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы 1 байланысты
жеңілдету үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастады. Бірақ олар
негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандарының бірі - Norton Commander)
жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де
қиын командаларды термей-ақ, тікелей орыңдау жүзеге асырылды.
Жүйелік программалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет информацияны жылдам әрі
женіл тауып, оның мазмұнын қорғауға және онымен жұмыс істеуге өз септігін
тигізді.
DEC фирмасы компьютерлерінің операциялық жүйесі ретінде UNIX
қолданылды, олар үлкен жөне орташа ЭЕМ-дерде жүмыс істеген болатын, UNIX
операциялық жүйесінің MS-DOS жүйесінен негізгі артықшылығы - оның бір
мезетте бірнеше мақсатты шешу мүмкіндігі, яғни бірнеше программаларды
параллель орындау қасиеті.
80-ші жылдардың ортасында MS (PC)-DOS –тың мұндай кемшілігінен арылу
үшін, Microsoft фирмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған көп мақсатты
опсрациялық жүйелер даярлау жұмысые қолға алды. Солардың бірі WINDOWS
жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп
таралмауын дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендегімен
түсіндіруге болады.
80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла
бастаған WINDOWS графикалық ортасының жаңа версиясы Windows 3.1 бірте-
бірте бұрынғы мәтіндік программалық қоршауларды қатардан ығыстырып
шығара бастады. 80486 сериялы процессорлардың шығуына байланысты
дербес компьютерлердің көптеген жаңа түрлерін графикалық мүмкіндігі мол
Windows 3.1 немесе одан кейінгі Windows 3.11 версиялы MS-DOS операциялық
жүйесі тағайындала бастады.
Microsoft корпорациясының ОС даярлау жолындағы келесі елеулі қадамы
болып, ондағы графикалык интерфейс қоңдырма программа күйінде емес, сол
жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады.
Осылайша Windows 95, Windows 98 және Windows NT операциялық жүйелері пайда
болды. Windows 95 жүйесінің, сондай-ақ Windows NT жүйесінің соңғы
версияларыньң графиктік интерфейс стандарттары Windows 3.1 жүйесінің
стаңдартынан өзгеше түрге енді, бірақ негізгі идеологиясы бұрынғыша
сақталған болатын. Windows 3.1-ден Windows 96-ке өту әрине MS-DOS-тан
бірден Windows 95-ке өтуге қарағанда біршама жеңіл екені түсінікті.
Қазіргі операциялық жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS-DOS
жүйесінің мүмкіндіктеріне қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс
солардың тек бір қыры ғана. Бұдан былай WINDOWS жүйесі деген сөзді Windows
3.1х (кез келген сан) және Windows 95, Windows 98 операциялық жүйелері деп
ұқкан жөн.
1.2. WINDOWS жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты WINDOWS мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық ақпараттық құрал-жабдықтарын басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету,
- қолданбалы программаларды іске қосу. Бұған қоса WINDOWS жүйесі:
- бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
- әр түрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
- масштабталатын қаріптерді қолдауды;
- мультимедиа мүмкіндіктерін пайдалануды,
- бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қолдануды қамтамасыз ете алады.
1.3. WINDOWS жүйесінің негізгі ұғымдары
Терезе - WINDOWS жүйесіндегі ең негізгі ұғым болып саналады, WINDOWS
сөзінің нақты аудармасы "терезелер" екені осыны білдіреді.
Терезе – экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы, онда әртүрлі программалар
орыңдалады, кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі және басқару
әрекеттері жүргізіледі. WINDOWS терезесінің экраңды толығымен жартылай
немесе белгілі бір бөлігін ғана қамтуы мүмкін.
Экран бетіңде бір мезетте бірнеше терезе орналаса береді. Мұнда кез
келген программаның өзіне тән жұмыс істеу терезесі болады. Егер терезені
жабатын болсақ, дәл сол уақытқы дейін терезе ішінде екпінді жүйде болып
жұмыс істеп тұрған программаның жұмысы да аяқталады.
Болашақта WINDOWS ортасының әр түрлі терезелерін қарастырамыз,
олардың жұмыс істеуінде айырмашылық болса да, бәрінің кейбір ортақ
элементтері, қасиеттері бар. Енді сол элементтермен танысайық.
Терезе шекаралары - бұл терезенің периметрі бойынша өтетін тік және
көлденең сызықтар. Терезенің жоғарғы жағында тақырып жолы орналасқан.
Тақырып жолының сол жағында жүйелік меню батырмасы орналасқан, ал оң
жағында терезенің аймағын өзгертуге арналған батырмалар бар. Тақырып
жолынан төменірек меню жолы бар. Ал меню жолынан төменгі төртбұрышты аудан
- терезенің жұмыс аумағы деп аталады. Осы жұмыс аумағында әр түрлі
информация болады: орыңдалатын программа, өңделуге арналған мәліметтер,
басқа кішігірім терезелер және т. б.
Кез келген терезенің белгілі бір шектеулі мөлшері болады, сондықтан
информация көп болса, ол терезеге симай қалады. Мұндай жағдайда терезенің
оң жақ шетінде (төменгі шетінде) айналу сызықтары деп аталатын элемент
пайда болады. Бұл элементтің пайда болуы осы мезетте терезе ішіне симайтын
информацияның бар екендігін көрсетеді.
Экран бетіндегі программалар мен кұжаттар орналасатын терезелер үш
түрлі болады:
- толық экранды терезе, яғни терезе экранды толығымен алып тұрады;
- қалыпты күйдегі терезе, яғни терезе экранның белгілі бір бөлігін алып
тұрады;
- белгіше (пиктограмма) түрінде, яғни терезе кішірейтіліп белгішеге
айналып кеткен.
Жұмыс столы
Жұмыс столы - екінші негізгі ұғым. Жұмыс столы ұғымы қазіргі барлық
операциялық жуйелер (WINDOWS, OS2, Macintosh компьютерлеріндегі OS, SUN
компьютерлеріндегі OS, т.б.) интерфейсінің элементі болып саналады.
Әдеттегі өзіміздің жұмысты алайық. Жұмыс столыңда кітаптар, мәліметтер,
бумалар, құрал-жабдықтар (қалам, қарындаш, өшіргіш т.б) орналасуы мүмкін.
Олар сіздің қалауыңызша, столда әр күйде орналаса алады. Стол беті әдемі
дастарқанмен жабылуы мүмкін немесе ештеңе төселмей таза болуы да ықтимал,
стол бетіндегі заттарды алма-кезек қолдануға және орнын ауыстыруыңызға
болады. Дәл осы стол бейнесі да жүзеге асырылып отыр.
WINDOWS ортасында жұмыс столының ролін экран атқарады. Онда жұмыс
істейтін программалардың терезелері, ққжаттардың жеке файлдары белгілер
шартбелгілер) түрінде орналасқан.
Өзіңіздің жұмыс столыңызды реттеп таза ұстауыңыз сияқты, экрамның да
қоқырсып жатқан столда жұмыс істеу ыңғайсыз. Қажетті құжаттарды, құрал-
жабдықтарды жоғалтып алмайтындай, экранда артық зат ұстамай жұмыс істеуге
көңіл бөлейік.
Белгішелер, жарлықтар, бумалар
Белгіше (icon) - бұл экран бетіндегі қысқаша жазуы кішірейтілген
графикалық бейне. Ол дисплей программаны, терезені, функцияны, файлды, т.б.
тұруы мүмкін. Әр белгіше бегілі бір терезеге сәйкес жәнс ол қажет болғаңда
үлкейту батырмасы терезеге айналады. Экранда мынадай белгішелер кездеседі:
- қосымша (қолданбалы) программалар белгішесі,
- белгілі бір топ белгішесі;
- функциялар белгішесі.
Жарлық (shortcut) - бұл белгілі бір объектімен қатынас жасауды іске
асыратын командалық файл. Мысалы, жарлық арқылы каталогтың, желідегі
дискінің ішіндегісін көрсетуге болады, тез арада басқа каталогта орналасқан
программаларды іске косуға, файлды жылдам ашуға болады және т.б. Жарлықты
пайдаланғанда негізгі объектілердің өздері (файлдар, каталоггар және т. б.)
өз орындарында ешбір өзгеріссіз тұрады. Ал сол обьектілермен қатынас жасау
Shortcut файлында сакталған информацияның көмегімен іске асырылады. Мысалы,
егер жұмыс столында файдың (каталогың) өзі орналастырыған
болса, онда олардың бірін жою командасын қолданған кезде ол дискіден
жойылады. Ал егер де сіз жұмыс столынан Shortcut белгішесін орналастырып,
оны артынан өшірсеңіз, оның жарлық беріп тұрған командалық файл жойылады
да, бастапқы файлдар ешбір өзгеріссіз қалады.
Бума (folder) экранда каталогтарды (Windows 98) және программалық
топтарды (Windows 3) белгілеу үшін қолданылады. Мұның мағынасы
мынада: каталог пен программалар тобы белгілі бір объектілсрді
орналастыруда қолданылатын контейнер болып табылады. Бума - каталог,
директорий ұғымының баламасы болып табылады. Каталог – файлдарға арналған
контейнер, т.с.с. Әрине мұндай контейнерлер әр объект үшін әр түрлі болуы
мүмкін. Бірақ олрамен атқарылатын амалдар біртектес бола береді (мысалға,
жою, көшіру және т.б).
"Тышқан" тәрізді графикалық сілтеме
Windows ортасында пернелер тақтасының көмегімен жұмыс істеуге болады.
Бірақ тышқан тетігімен басқарылатын графиктік сілтемені (Point) немесе
олардың комбинацияларын (бірге) қолдану өте тиімді. Стол бетімен тышқанды
жылжыту экран бетіндегі тышқан сілтемесінің яғни курсорының жылжуымен сай
келеді.
Тышқан тетігінің екі немесе үш батырмасы болады. Жұмыс барысында
негізінен (көбінесе) оның сол жақтағы, ал анда-санда оң жақтагы батырмасы
пайдаланылады. Тетігінің ортаңғы батырмасы (егер бар болса) Windows
ортасының тек кейбір программаларымен жұмыс пайдаланылады.
Тышқан тетігімен орындалатын ең негізгі операция бетімен курсордың
(сілтеме) қозғалуы болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жоспар
Кіріспе.
Негізгі бөлім.
1. Дербес компьютердің бағдарламалық жабдықталуы.
1. Бағдарламалық жабдықталу.
2. Амалдық жүйе түсінігі.
3. Амалдық жүйе кезеңдері.
2. Windows амалдық жүйесі.
1. Windows амалдық жүйесінің қызметі.
2. Windows амалдық жүйесінің кезеңдері.
3. Windows амалдық жүйесінің даму перспективасы.
3. Эксперименттік бөлім.
1. MS-DOS
2. Windows
3. қазақша Windows
4. Қорытынды.
1.1. Windows операциялық жүйесінің түсінігі.
Windows операциялық жүйесінің пайдаланушы тілдесуінің негізгі
элементтеріне мына нысандар жатады: жұмыс үстелі, терезелер, лақаптар,
батырмалар, үстелдер, тапсырмалар тақтасы, бас мәзір, жанама мәзір (оң жақ
батырманы шерту арқылы), қалталар, қосымшалар және құжаттар, Windows
қолданбалы бағдарламаларының мәзір жүйесі, Windows анықтама жүйесі.
Әрбір компьютерлік бағдарлама операциялық жүйенің қызметтерін
пайдаланады, сондықтан өзі үшін осы қызметтерді қамтамасыз ете алатын
операциялық жүйенің басқаруымен ғана жұмыс істей алады. Windows
операциялық жүйесі.
Амалдық жүйе (АЖ) – бұл құжаттармен амалдар орындауға арналған, сыртқы
құрылғыларды және бағдарламаларды басқаруды жүзеге асыратын бағдарламалар
жиынтығы. АЖ бағдарламалар жүйесінің компьютердің мәліметтерді өңдеу
жөніндегі бүкіл жұмысын, пайдаланушымен сұхбатты ұйымдастырады,
компьютердің құрылғыларын және қор көздерін басқарады, мәліметтерді
қорғауды қамтамасыз етеді, пайдаланушы мен бағдарламалар сұратуы бойынша
түрлі қызметтерді атқарады және т.б.
Амалдық жүйе болмаса, қазіргі заманғы компьютердің жабдықтары мен
бағдарламаларына қатынасу мүлде мүмкін емес. Барлық аппараттық, сонымен
қатар бағдарламалық жабдықтар пайдаланушыға тек амалдық жүйе арқылы ғана
ұсынылады.
Адамның компьютермен қатынас жасау тәсілі қандай екенінің, оның оңай
да тартымды болуының маңызы зор. Қатынас жасау тәсілі – пайдаланушымен
сұхбатты ұйымдастыруға арналған бағдарламалық ортаның сыртқы көрінісі
тілдесу (интерфейс) деп те аталады. Дербес компьютерлерде тілдесудің
әмірлік және терезелік екі түрін көруге болады.
Әмірлік тілдесуде адам компьютермен өте көп және түрлі пішімде
жазылатын АЖ әмірлерінің көмегімен қатынас жасайды. Әмірлік тілдесуі бар
амалдық жүйелерге бертінге дейін компьютерлерде негізгі болып келген MS DOS
жатады. Компьютермен дұрыс жұмыс істей алу үшін пайдаланушы MS DOS амалдық
жүйесі бойынша том-том нұсқаулықтарды оқып шығуы қажет болатын.
Терезелік тілдесуі Windows сияқты, компьютермен тек бір құрылғы
(тінтуір) арқылы ғана қатынас жасауға болатын амалдық жүйеде жүзеге
асырылған. Бұнда сіз компьютермен қатынас жасау үшін тек бейне беттен
сызбалық кескін түрінде ұсынылған өзіңізге қажетті әрекеттерді таңдасаңыз
болғаны.
Windows амалдық жүйесінің пайдаланушы тілдесуінің негізгі
элементтеріне мына нысандар жатады: Жұмыс үстелі, терезелер, лақаптар,
батырмалар, үстелдер, мәзірлер, қалталар, қосымшалар және құжаттар.
Терезелік тілдесуді жүгіргіні нысан үстіне апарған кезде қалқып шығатын
түсініктемелер, сондай-ақ тінтуірдің оң жақ пернесін Windows амалдық жүйесі
нысанының үстінде шерткен кезде пайда болатын мәтінмәндік мәзірлер өте
ұғынықты етеді.
Операциялық жүйенің соңғы версиялары бағдарламаларға 1Мб-тан артық
жедел жадты қолдану және бағдарламалардың бірінен екіншісіне ауысу
мүмкіндігін беретін, кейініректе шыққан сервистік бағдарламалармен
толтырылған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін,
яғни, қолданылатын негізгі интерфейс рөлін командалық қатар атқарады. Бұл
қатар арқылы MS-DOS жүйесі мен адам арасындағы сұхбат ыңғайсыз
жүргізіледі, ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса командалар
пернелерден енгізіліп барып орындалады. Командаларды жазу тәртібі өте
күрделі деуге болады, кейде бір команданы орындау үшін ондаған символдарды
теруге тура келеді. Осы операциялық жүйемен негізінен тек маман
бағдарламалаушылар ғана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай
дәрежеге көтеріле алмайды.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы байланысты жеңілдету
үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар құрастырыла бастады. Бірақ олар негізінен
мәтіндік режимде жұмыс істейтін. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы
күрделі де қиын командаларды термей-ақ тікелей орындау жүзеге асырылды.
Жүйелік бағдарламалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет ақпартты жылдам әрі жеңіл
тауып, оның мазмұнын қарауға және онымен жұмыс істеуге өз септігін тигізді.
80-ші жылдардың ортасында MS – DOS-тың мұндай кемшілігінен арылу үшін,
Microsoft фирмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған бірнеше есепті қатар
шығара алатын операциялық жүйелер жұмысын қолға алды, солардың бірі Windows
жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп таралмауын
дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендігімен түсіндіруге
болады.
80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла
бастаған Windows графикалық ортасының жаңа версиясы Windows бірте-бірте
бұрынғы мәтіндік бағдарламалық қоршауларды қатардан ығыстырып шығара
бастады. 80486 сериялы процессорлардың шығуына байланысты дербес
компьютерлердің көптеген жаңа түрлеріне графикалық мүмкіндігі мол Windows
немесе одан кейінгі Windows версиясы қондырылған MS – DOS операциялық
жүйесі орнатыла бастады.
Microsoft корпорациясының ОЖ жасау жолындағы келесі елеулі қадамы
болып ондағы графиктік интерфейстің қондырылған бағдарлама күйінде емес,
сол жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені құру болып саналады.
Осылайша Windows және Windows NТ операциялық жүйелері пайда болды. Windows
жүйесінің, сондай-ақ Windows NТ жүйесінің соңғы версияларының графиктік
интерфейсі стандарттары Windows жүйесінің стандартынан өзгеше түрге енді,
бірақ негізгі идеологиясы бұрынғыша сақталған болатын. Қазіргі операциялық
жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS – DOS жүйесінің мүмкіндіктеріне
қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс солардың тек бір қыры ғана.
Терезелер.
Windows интерфейсінің негізгі ұғымдарының бірі болып экран бетіндегі
төртбұрышты жақтауларымен шектелген терезе аймағы болып табылады. Windows
терезесінде бумалармен файлдар, орындалатын бағдарламалармен құжаттар
бейнелері кескінделген.
Терезелердің негізгі екі түрі бар – қолданбалы бағдарламалармен
құжаттар терезелері, ал қажет болған кезде жүйеге тұтынушылар беретін
мәліметті енгізу үшін сұхбат терезелері ашылады.
Қолданбалы бағдарламалар терезесі бағдарламаны немесе буманы
бейнелейді. Бағдарламалар терезесінің жоғарға жағында, тақырыптың (тақырып
аймағының), астында мәзір қатары орналасқан. Бағдарламалар терезесінің
ішінде бірнеше құжат терезелері – құжат терезесі (екпінді қолданбалы
бағдарламалардың түріне қарай – сурет, мәтін, кесте, және т.б.) орналасқан.
Құжат терезесі қай кезде де болмасын өзінің қолданбалы бағдарламалар
терезесінің маңында қалады. Терезенің орта бөлігінде құжат мазмұны
көрсетіледі. Егер құжат терезесі үлкейтілген күйде болса, онда қолданбалы
бағдарламалар терезесімен құжат терезелерінің тақырыптары дефис арқылы
бірігеді.
Сұхбат терезесінде (окна диалога) тақырып қатары, терезені басқару
батырмалары болады. Сонымен қатар келесі элементтері бар бірнеше ішкі
беттер болуы мүмкін: команда батырмасы (командная кнопка), қайта қосқыш
(переключатель), мәтінді ақпарат өрісі (поле), жалаушалар, ашылатын
терезелер (ТӨМЕН (ВНИЗ (↓) бағыттаушысының батырмасын басқанда ашылатын)
және басқалар.
Бума терезесі буманың мазмұнын бейнелейді (көбіне бұл басқа
бумалардың, бағдарламалардың, файлдардың белгілері). Ол шағын қолданбалы
бағдарламалардың терезесін еске салады және тақырыбы, көлемді өзгертумен
терезені жабу батырмалары, жүйелі мәзір белгішесі, дербес мәзір қатары,
қолданбалы бағдарламалар саймандар қатарымен қалып-күй қатары болады. Бума
терезесінің тақырыбы, ол жиналып тұрған күйінде, берілген бума белгішесінің
астында орналасқан атын көрсетеді.
Терезе элементтері.
Шекаралар. Терезені төрт жағынан шектейтін жақтаулар шекара деп
аталады. Терезенің өлшемін шекараға тышқанның көрсеткішін алып барып, ол
екі жаққа бағытталған қара сызыққа айналған өзгертуге болады.
Тақырып қатары. Терезенің жоғарғы шекарасының астына оның атын
көрсететін аймақ орналасқан. Ол тақырып қатары немесе тақырып деп аталады.
Терезенің атына тышқан көрсеткішін алып барып, терезенің орнын ауыстыруға
болады. Сол батырма да тышқан батырмасын шерту арқылы орнын ауыстыруға,
өлшемін өзгертуге, терезені жабуға болатын терезені басқарудағы қарапайым
командалар тізімін аша аламыз.
Терезенің жоғарғы оң бұрышында үш батырма орналасқан: терезені
Кішірейту(Свернуть), Үлкейту (Развернуть) және Жабу (Закрыть).
Батырмасын шертіп, құжат немесе қалтаны жабуға, қосымша (бағдарлама)
жұмысын аяқтауға болады.
(Барынша кішірейту) батырмасы терезені Жұмыс үстелінен алып тастап, тек
Тапсырмалар үстеліндегі батырмасын ғана қалдырады.
Бірақ қосымша ашық болып қала береді және орындалуы жалғасады. Терезені
тапсырмалар үстеліндегі өзіне сәйкес батырманы шертіп немесе Alt + Tab
пернелерін басып, бейне бетке қайта шығаруға болады.
Терезені толық бейне бетке көрсету үшін тақырыптың оң жағындағы Барынша
үлкейту батырмасын немесе тақырыптың өзін екі рет шертеміз.
Толық бейне бетке шығарылған терезедегі Барынша үлкейту батырмасы Терезені
толық бейнелеу оралады.
Жұмыс үстелі – құжаттарды және олармен жұмыс істеуге арналған негізгі
құралдарды қамтитын Windows-тің негізгі элементі. Жұмыс үстелінде Windows
нысандары және басқарушы элементтері: таңбашалар, лақаптар, үстелдер,
мәзірлер, қалталар орналасады.
Стандартты көріністе Жұмыс үстелінде Менің компьютерім, Менің
құжаттарым, Себет, Желілік орта, Internet Explorer терезелерінің
таңбашалары, Тапсырмалар үстелі, Бастау батырмасы орналасқан.
Менің құжаттарым – пайдаланушының құжаттарын қамтиды.
Internet Explorer – Internet -беттерін қарап шығуға арналған бағдарламаны
қамтиды.
Менің компьютерім – дискілер немесе ақпаратты сақтауға арналған қосымша
құрылғылар тізімін қамтиды. Windows ОЖ-де дискілер үшін мына белгілеулер
қолданылады:
- 3,5 (A:)
- дискі жергілікті диск (C:)
- CD -диск жетегі (D:)
- ауыстырылатын диск (E:)
Пайдаланушы қазіргі сәтте жұмыс істеп отырған диск ағымдағы диск деп
аталады.
Желілік орта – желіге қосылған компьютерлер тізімін көрсетеді.
Себет – жою кезінде қате әрекеттер жасалған жағдайда қайта қалпына
келтіруге болатын жойылған нысандар тізімін қамтиды. Басқаша айтсақ, Себет
– файлдар мен қалталарды жою кезіндегі қосымша қауіпсіздік құралы.
Жұмыс үстелінің төменгі бөлігінде Бастау батырмасы, жылдам іске қосу
тақтасы, тапсырмалар тақтасы, индикаторлар тақтасында тұратын жолақ
орналасқан.
Бастау (Пуск) батырмасын басқаннан кейін
бағдарламаларды іске қосуға, құжатты ашуға, жүйе
баптамаларын өзгертуге, анықтамалық мәлімет
алуға, қажетті файлдарды табуға және т.б
мүмкіндік беретін Windows Бас мәзірі
ашылады.
Классикалық Windows Бас мәзірі мынадай әмірлерді қамтиды:
Бағдарламалар (Программы), Құжаттар (Документы), Баптау (Настройка), Іздеу
(Пойск), Анықтама (Справка и поддержка), Орындау (Выполнить). Бұлардың
әрқайсысы белгілі бір қызмет атқарады.
Бағдарламалар әмірі компьютерде орнатылған бағдарламалар тізімін
көрсетеді және оларды іске қосуға мүмкіндік береді.
Құжаттар әмірі жақында ашылған құжаттар тізімін көрсетеді.
Баптау әмірі жүйенің бапталуы өзгертілетін құрамдас бөліктерінің
тізімін көрсетеді.
Іздеу әмірі файлдарды, қалталарды немесе пошталық хабарламаны іздеуді
жүзеге асырады.
Анықтама және қолдау әмірі анықтама жүйесін шақыруға мүмкіндік береді.
Менің компьютерім.
Менің компьютерім жергілікті компьютердің ресурстарына, желілі
дискіге, әр түрлі қондырғыларға – принтерлерге, дискілерге және т.с.с
сонымен қатар оларды баптауды жылдам іске асыруды қамтамасыз ететін сәйкес
әмбебап бағдарлама. Белгішені екпінді ету компьютердің жергілікті желі
ресурстарына сәйкес келетін белгісі бар терезелерді ашады.
Менің компьютерім бумасының терезесінде жұмсақ және қатты дискілердің,
басқару тақтасының, принтерлердің, желімен қашықтан жұмыс істеуді
қамтамасыз ететін бағдарламалардың, басқару тақтасының белгішелері
бейнеленген. Бұл белгішелердің барлығы сәйкес бумалардың белгілері
(обозначение) болып табылады.
Менің компьютерім бумасының элементін белгілеп алып, келесі
операцияларды жүзеге асыруға болады.
• Жарлық жасау (Файл – жарлық жасау командасы).
• Қарау (просмотр) режимдерін өзгерту (мәзірдегі Түр-дің
командалары);
• Дискіде оның белгішесін белгілеп алғаннан кейін (Файл командасы
– Табу – Барлық файлдар) бағдарламаны тез іздеумен іске қосу,
белгіленген бума немесе дискінің мазмұны бар терезені шақыру,
басқа ішкі бумаларды шақыру (экранда бума терезесін жабу үшін
Жабу батырмасын шерту керек).
Сілтеуіш бағдарламасы.
Сілтеуіш бағдарламасы Windows-тің негізгі басқару бағдарламаларының бірі
болып табыла отырып, файлдық жүйені басқаруға арналған.
Windows-тегі Сілтеуіштің көмегімен дискеттегі буманың құрылымы мен
мазмұнын көруге болады.
Сілтеуішті іске қосу.
Сілтеуішті іске қосудың бірнеше түрі бар:
• Іске қосу батырмасында тышқанның оң жағын шертіп, жанама
мәзірден Сілтеуіш командасын таңдап алу;
• Дәл солай Жұмыс үстеліндегі кез-келген бума белгішесінде немесе
қолданбалы бағдарламалар жарлықтарынан басқа жарлық
белгішелерінде;
• Бума терезесінде бума белгішесін белгілеп, мәзірдегі Файлдан
Сілтеуіш командасын таңдау.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы.
Сілтеуіш терезесінің құрылымы кәдімгі бума терезесінің құрылымына
сәйкес: бума аты жазылған қатармен терезе өлшемін басқаратын батырмалар,
мәзір қатарындағы Файл, Түзету, Түр, Сервис; терезенің жұмыс өрісі, сонымен
қатар міндетті емес элементтер – Саймандар тақтасымен қалып-күй қатары.
Сілтеуіш терезесінің жұмыс өрісі тік (вертикаль) аймақтарға бөлінген.
Терезенің сол жақ бөлігінде компьютер бумаларының ағаш секілді құрылымы, оң
жақ бөлігінде сол жақ аймағында белгіленген буманың мазмұны бейнеленген.
Егер құрылымы бойынша ішкі бумалары бар бума жабық болса, оның қасында +
белгісі тұрады, ал егер бума ашық болып оған кіретін элементтері
көрсетілсе, оның қасында - белгісі тұрады. Терезенің сол жақ аймағы
бумалар арасындағы орын ауыстыруды едәуір жеңілдетеді, бумаларды жылдам
қарау және көрнекі орын ауыстыру мүмкіндігімен бір аймақтан екінші аймаққа
сүйреп, файлдарды көшіруді іске асырады. Жұмыс өрісінің екі аймағында да
орналасқан айналдыру жолақтары файлдық жүйені парақтауға мүмкіндік
береді. Сілтеуіш терезесін қарау тәртібі бума терезесін қарау тәртібіне
сәйкес келеді.
1.2. Windows операциялық жүйесінің қызметі.
Қазіргі кездегі барлық дербес компьютерлер сұхбаттық режимде жұмыс
істейді. Бұл режимде компьютер қолданушы мен және техникалық құрылғылармен
тікелей қарым - қатынаста болады. Компьютер сұхбаттық режимде болу үшін,
онда алдын - ала бағдарламалар жүйесі жұмыс істеу қажет. Бұл бағдарламалар
жүйесі перне тақтадан, тышқаннан және басқа да құрылғылардан үнемі сұраныс
жасап отыруы керек. Бұл жүйе қолданбалы бағдарламаларға бақылау жасап,
түрлі бағдарламалардағы мәліметтердің шатасып кетпеуін қадағалап отыруы
қажет. Мұндай бағдарламалар жүйесі операциялық жүйе деп аталады.
Операциялық жүйе жүйелік және қызметтік бағдарламалық жасақтамалар кешені
болып табылады. Қандай да бір нақты операциялық жүйенің қолданбалары деп
берілген жүйенің басқаруымен жұмыс істеуге негізделген бағдарламаны айтады.
Барлық операциялық жүйелердің ең негізгі қызметі:
- Қолданушы мен бағдарламалық жабдықтар арасындағы байланыс түрлерін
қамтамасыз ету;
- Аппараттық және бағдарламалық жасақтама арасындағы байланысты
қамтамасыз ету;
- Әр түрлі бағдарламалар арасындағы байланыстарды қамтамасыз ету.
Бұған қоса операциялық жүйе келесідей қызметтерді атқарады:
- операциялық жүйенің құрамына енетін Интернеттің негізгі қызмет
түрлеріне қатынауды қамтамасыз ету;
- бір мезгілде бірнеше қолданбалы бағдарламалармен жұмыс істеу;
- қолданбалар арасында мәліметтер алмасу;
- мәтіндік құжаттарды оқу, редакторлеу және баспаға шығару;
- қарапайым суреттерді салу;
- арифметикалық және математикалық есептеулерді жүргізу;
- бейне жазбаларды шығару;
- күнделіктер мен қызметтік жазбаларды жүргізу;
- электрондық поштамен хабар алмасу;
- бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қамтамасыз ету.
Кез - келген операциялық жүйе сияқты Windows мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық құрал - жабдықтарын (аппараттарын) басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету;
- қолданбалы бағдарламаларды іске қосу;
Бұған қоса Windows жүйесі:
- бір уақытта бірнеше бағдарламалардың жұмыс істеуін қамтамасыз ету;
- әр түрлі бағдарламалар арасында мәліметтер алмасу;
- масштаб бойынша өзгеріле алатын шрифтер қолдану;
- мультимедия мүмкіндіктерін қолдану;
- жалпы ортақтастырылған анықтамалық жүйені пайдаланыу істерін
қамтамасыз ете алады.
1.3. Операциялық жүйесінің стандартты бағдарламалары.
Windows стандартты бағдарламаларына мыналар жатады. Блокнот, WordPad
мәтіндік өңдегіштері, Paint сызбалық өңдегіші, Калькулятор
бағдарламасы және басқа да қосымшалар жатады. Бұл бағдарлама бірдей
алгоритммен жүзеге асырылады: Бастау мәзірі (Пуск) – Бағдарламалар
(Программы) – Стандартты тізімінен өзіңізге қажетті бағдарламаны таңдайсыз.
Блокнот бағдарламасы – қарапайым құжаттарды жасауға арналған күрделі
емес мәтіндік редактор. Көбінесе Блокнот бағдарламасы шағын мәтіндерді
теру, .txt кеңейтілуі бар мәтіндерді қарап шығуға және өңдеу үшін
қолданылады, бірақ көптеген пайдаланушылар Блокнот бағдарлама сын веб-
беттерін жасау үшін қарапайым аспап – құрал ретінде қолданып жүр.
WordPad мәтіндік өңдегіш көмегімен қарапайым мәтіндік құжаттармен
қатар, күрделі пішімді және суреттері бар құжаттарды да әзірлеп, өңдеуге
болады. Алайда MS Word-пен салыстырғанда, бұл бағдарламаның мәтінмен жұмыс
істеу мүмкіндіктері азырақ.
Paint сызбалық өңдегіші қарапайым сызбалық кескіндер, суреттер жасауға
арналған. Бұл суреттерді ақ-қара түсті етіп әзірлеп, файлдар түрінде
сақтауға болады. жасалған суреттерді басып шығаруға, жұмыс үстелінің фондық
суреті ретінде пайдалануға немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint-ты мәтіналғы көмегімен түсірілген фотографияларды қарап шығып, өңдеу
үшін де пайдалануға болады немесе басқа құжаттарға кірістіруге болады.
Paint сызбалық өңдегіші .jpg.gif немесе .bmp пішімді нүктелік суреттермен
жұмыс істеу үшін қолданылады.
Калькулятор бағдарламасы кәдімгі есептегіш атқаратын әрекеттерді
орындауға арналған. Ол қосу мен алу сияқты негізгі арифметикалық амалдарды,
сондай-ақ логарифмдер мен факториалдарды табу сияқты инженерлік есептегіш
функцияларын да орындайды.
Windows жүйесінің стандартты бағдарламалары құрамына бір топ
бағдарламалар жиыны кіреді. Олар әр адамға қажетті операциялық жүйе орындай
алмайтын бірсыпыра жұмыстардың орындалуын қамтамасыз етеді, мысалы:
- мәтіндік құжаттар құру;
- графикалық бейне-көріністерді даярлау және оларды редакторлеу;
- жұмыс уақытын жоспарлауды ұйымдастыру;
- математикалық есептеулерді орындау және т.б;
Әдетте, бұл қосымша бағдарламалар Реквизиттер тобында орналасқан.
Картотека – бұл карточкаларды жинаудың бір жүйеге келтірілген
компьютерлік аналогы, яғни компьютерде жазылып дайындалған, кейін керек
болатын түрлі хабар, мәліметтер, материалдар тіркелген карточкалар жинағы.
Ол кейбір белгілері бойынша жүйелендіріп, бір тәртіпке келтірілген
ақпаратны сақтау үшін қолданылады. Жиі қолданылатын белгілер қатарына –
қызметкерлердің адресін, жоба жасағанда дайындалған жазбаларды, кітаптар
аннотацияларын (қысқаша мазмұнын), басқа да анықтамалық мәліметтерді
жатқызуға болады. Бұл бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобындағы
Картотека шартбелгісін таңдап алу керек.
Картотека іске қосылысымен екі бөліктен – тақырып аты мен жазбаға
арналған өрістен енгізілетін өрістен тұратын карточка дайын болады. Тақырып
атын енгізу үшін терезе ішінен орын таңдап алып, тышқанды екі рет шерту
керек, сосын пайда болған сұқбаттасу терезесіне сөз енгізіп, ОК
батырмасын басу қажет. Осыдан кейін жазба өрісіне мәтін енгізуге болады.
Жазба өрісіне жазылатын ақпарат он бір жолдан аспауы тиіс.
Әрқашан карточкалардың бірі активті күйде, яғни екпінді болады, ол
басқалардың үстінде көрініп тұрады. Басқа карточканы алдыңғы бетке шығару
үшін оның көрінетін бөлігіне тышқан меңзерін апарып, оны шерту керек.
Карточка тақырыбын өзгерту мүмкіндігі бар. Ол үшін мәзір қатарынан
Түзету – Тақырып (Редактирование – Заголовок) командасын таңдап алып,
сұ0бат терезесінде сол мезетте екпінді болып тұрған карточка үшін
тақырыптың жаңа атын енгізу керек.
Егер карточка саны көп болса онда олардың тізімін қарап шығу режиміне
Қарап шығу – Тізім (Просмотр – Список) командасы арқылы өтуге болады.
Экранға барлық енгізілген карточкалар тізімі шығарылады.
Құрастырылған картотеканы файлда сақтауға, одан оқуға, принтердің
көмегімен қағазға басып алуға болады.
Күнтізбе (Календарь) – бұл жұмыс уақытын жоспарлауға, мерзімдік жоспар
жасауға, кездесулер мен телефон соғу кестелерін құруға арналған шағын
бағдарлама. Нақты айтсақ, күнтізбе күнделіктің компьютерлік варианты.
Бағдарламаны іске қосу үшін Реквизиттер тобынан Күнтізбе (Календарь)
шартбелгісін таңдап алу керек.
Күнтізбе ақпаратны қарап шығудың екі режимінде жұмыс істейді:
- күнделікті кесте – Қарап шығу – Күн (Просмотр – День) командасы;
- айлық кесте – Қарап шығу – Ай (Просмотр Месяц) командасы.
Бірінші режимде көрсетілген уақыттың қасында алдағы болатын жұмыстар
жайлы қысқаша мағлұматтар болады. Терезенің төменгі бөлігінде ескерту
жазуға арналған бірнеше қатарлар орналасқан. Мұнда әр күнге байланысты
естелік ақпарат сияқты қысқаша мәтін теруге болады. Терезенің жоғарғы
бөлігіндегі бағыттауыш тілсызықтар күнтізбені парақтап ашуға мүмкіндік
береді.
Екінші режимде экран бетінде үстіміздегі айдың барлық күндері
бейнеленеді. Олардың ішіндегі көмескі түрімен белгіленген күндердің бірі
екпінді саналады. Бұл керекті күнге тез арада өтуіміз үшін және де ай
күндерінде жазылған ескертпе жазуларды тез қарап шығуда қолданылады.
Ескертпе жазуға арналған жолдар ай күндерінен төменде орналасқан және оны
оқу, өзгерту үшін сол күнді екпінді етіп алу қажет.
Күнтізбе бағдарламасына белгілі бір уақытта дыбыс беретін ояту сигналын
(будильник) жазып қоюға болады. Бұл үшін Күн режимінде көрсетілген уақытты
таңдап алып, тышқанды бір рет шерту керек те, содан кейін Оятқыш – Қондырғы
(Будильник - Установка) командасын таңдау керек. Таңдалынған аралықтың сол
жағына қоңыраудың бейнесі пайда болып, оятқыштың іске қосылғаны белгілі
болады.
Құрастырылған күнтізбелік кестенің файлға жазылуы, одан оқылуы, қағазға
басылуы мүмкін.
Сағат – тек қана ағымдағы жүйелі уақыт пен мерзімді көрсетуге арналған
Windows-тің ең қарапайым қосымша бағдарламасы. Бұл бағдарламын іске қосу
үшін Реквизиттер тобындағы Сағат шартбелгісін таңдау қажет.
Сағат бағдарламасының экраны екі қалыпта болуы мүмкін:
- тақырып жолы және мәзір жолы бар;
- тақырып жолы мен мәзір жолы жасырын күйде болады.
Бір күйден екіншісіне ауысу үшін тышқан жұмыс аумағында тұрғанда оны
екі рет шерту керек.
Сағат тек сан арқылы уақытты көрсететін индикатор күйінде бола алады.
Оның сыртқы көрінісін Параметрлер мәзір командаларымен өзгертуге болады.
Параметрлер мәзірі арқылы сағатты, секундтар мен күн мерзімін көрсететін
етіп қоюға да болады.
Windows жүйесінде сағат бағдарламасының Үнемі алда (Всегда Впереди)
деген командасы бар, ол сағаттың әр қашанда басқа терезелердің үстінде
орналасуын қамтамасыз етеді. Бұл өте ыңғайлы, сағат терезесін кішірейтіп,
оны экранның ыңғайлы бір бұрышына орналастырсақ, үнемі дұрыс уақыт пен
бүгінгі күн көз алдымызда көрініп тұрады.
ЭЕМ-нің ОПЕРАЦИЯЛЫҚ ЖҮЙЕЛЕРІ
Негізгі түсініктер
Компьютер - ақпаратты автоматты түрде өңдеу мен жинақтауға арналған
электронды кұрылғы.
Бағдарламалар - командалардың реттелген тізбегі. Кез келген
бағдарламаның кұрылу мақсаты аппараттық орталарды басқару.
Компьютердегі бағдарламалық-аппараттық жабдықтар біріккен байланыс пен
үзіліссіз өзара әсерлесуде жұмыс жасайды. Бір бүтін ретінде қарастырылатын
негізгі басқарушы бағдарламалар - пайдаланушының практикалық жұмысына
кажетті операциялық жүйені бсйнелейді.
Операцияльқ жүйе - компьютердің аппараттық бөлігі мен колданбалы
бағдарламаларды, пайдаланушымен өзара әсерді баскаруды қамтамасыз ететін
багдарламалық орталардың жиынтығы.
ЭЕМ-нің операциялық жүйесі:
- қандай да бір бағдарламалау тілдерімен байланыссыз автономды ортаны
бейнелейді;
- нақты аппараттық платформада жұмыс істейді, мысалы, ІВМ РС (бір
платформа үшін бірнеше операциялық жүйелер бар болу;ы мүмкін);
- косымшалар деп аталатын нақты қолданбалы бағдарламалардың жұмысын
басқарады.
Операциялык жүйе файддары жүйелік дискіде сақталып, компьютерді іскс
қосқанда оперативті жадқа дискіден автоматты түрде жүктеледі.
Опсраңиялық жүйенің қызметтері ЭЕМ-нің операциялық жүйесі төменде
көрсетілген кызметтерге арналған.
1. Интерфейстің бірнеше түрлерін камтамасыз ету:
-бағдарламалық-аппараттық интерфейс (бағдарламалық және аппараттық
жабдықтаулар арасында);
- бағдарламалық интерфейс (әртүрлі бағдарламалық жабдықтар арасында);
- пайдаланушы интерфейсі (бағдарламалық және аппараттық орталар
арасында).
2. Ақпаратты сырттай тасымалдаушыларға ақпаратты ұйымдастыру мен
сақтау.
Интерфейс - (ағылш. inter - өзара, fасе - бет) - пайдаланушы мен
автоматты жүйенің орындаушы құрылғыларының арасында ақпарат алмасуды
жоғарылату жэне орнату тәсілдері мен ортасы.
Фапл тусінігі. Дискіде жазылған мәліметтермен жұмысты оңтайландыру
мақсатымен файлдарға орналастырылады. Файл -сыртқы есте сақтау кұрылғысында
анықталған орын алатын логикалық байланыстағы мәліметтердің жиынтығы
(мәліметтер - бағдарлама және олардың орындалуындағы ағымдық мәліметтер,
бағдарлама орындалуының нәтижесі, мәтіндер, иллюстрациялар және т.б. болуы
мүмкін кез келген ақпарат.
Жеке файлдарда бір типтегі ақиқаттар сақталады. Мәліметтер типі файл
типін анықтайды. Файл белгілі атқа ие, байттардың еркін сандық тізбегі
MS-DOS
MS-DOS 7.1 Жүктелгеннен кейін
Шығарған Microsoft
ОЖ жанұясы DOS
Бастапқы коды Закрытый
Первый выпуск {{{released}}}
Соңғы үлгісі 8.0 — 14 желтоқсан 2000
Последняя тестовая {{{latest_test_version}}
версия } —
{{{latest_test_date}}}
Ядро түрі Монолық ядро
Интерфейс {{{default_ui}}}
Лицензиясы Проприетарлық
Веб-сайт {{{website}}}
түрінде сақталады. Файл байттардың кез келген санымен мазмұндалуы бос
болуы мүмкін (0 байт). Демек.файл құру дегеніміз - оған ат меншіктеу, Файл
атының дұрыстығы мәліметтерге енудің бір мәнділігіне кепіл болады.
Файлға ат меншіктеу ережесі. Файлдың толық атын оның негізгі аты мен
кеңейтілуінің жиынтығы кұрайды. Файл аты мен кеңейтілуі нүкте арқылы
ажыратылады.
Файл атының кеңейтілуі операциялық жүйеге файлда мазмұндалған
мәліметтердің типі, жазылған пішімі туралы мәлімет береді.
МS DOS операциялық жүйесінде файл аты - 8 символдан, кеңейтілуі-3
символдан аспайды. Файл атына цифрлар мен латын алфавитінің символдары
беріледі.
Windows 98 операциялық жүйесіндt файл аты : * (і символдарынан
басқа 256 символға дейін мазмұндалуы мүмкін, Бос орын мен бірнеше
нүктелерді пайдалануға болады. Кеңейтілу ретінде соңғы нүктеден кейінгі
барлық символдар саналады.
Файлдың негізгі параметрлері (касиеттері);
- файлдың толық аты;
- файлдық кұрылу мерзімі;
- файлдың кұрылу уакыты;
- файлга ену дәрежесін анықтайтын атрибуттары: R (Read only) - тек
қана оқу үшін, N (Nidden) жасырын, S (System) жүйелік файл, А (Агһіve)
архивтелген файл.
Файлдьщ жүпе түсінігі. Файлдық жүйе - операциялық жүйенің дискіге
мәліметтерді сақтау мен оларға енуді камтамасыз ететін функциональдық
бөлігі. MS DOS Windows 98 операциялық жүйслерінде файлдық жүйелерді
ұйымдастыру принципі - кестелі түрде болады. Диск беті үш өлшемді матрица
ретінде қарастырылады. Өлшем ретінде беттердің (цилиндрлар мен
секторлардың) нөмірлері альшады. Дискінің қай жерінде файл жазылғандығы
туралы мәлімет дискінің жүйелік аумағындағы файлдардың арнайы орналасу
кестесінде сақталады, (ҒАТ-кестелер).
Файлдық жүйе файлдың құрылымға қызмет ету ортасын, ұйымдастыру
тәсілдерін аныктайды. Мәліметтерге жылдам, оңтайлы енуді қамтамасыз ету,
мәліметтердің адрестсрін пайдаланушыға қарапайым тәсілі ретінде ҒАТ-
кестелерді иерархиялық кұрылымға түрлендіреді. Файлдык құрылымға қызмет
етудегі операциялық жүйенің орындайтын операциялары:
- файлдар құруфайлдарға ат меншіктеу;
- бумалар құрубумаларға ат меншіктеу;
- бумалардыңфайлдардың атын өзгерту;
- бумалардыфайлдарды жылжыту және көшіру;
- бумалардыфайлдарды жою;
- файлдық құрылымда берілген файлғабумаға ену жолын көрсету;
- файл атрибуттарын басқару.
Файлдарға енуді оңтайландыруда файлдық жүйе оларды бумаларға
біріктіруге мүмкіндік береді.
Мұндағы бума - басқа файлдар мен бумалар тіркелген арнайы файл. Егер
файл бумада тіркелсе, файлдың барлық параметрлері мен орналасқан жері
туралы мәлімет сол бумада мазмұндалады. Файл кандай да бір қосымша
аныктамалық мэліметсіз байттардың тізбегі түріңде сақталады.
Бумаларға ат меншіктеу файлдарға ат меншіктеу ережесімен сәйкес
келеді, бірақ мұнда кеңейтілу колданылмайды.
Төменгі денгейдегі бумалар жоғары деңгейдегі бумаларға біріктіріледі.
Иерархиялық кұрылымдағы жоғары деңгей түпкі бума (корневой каталог) деп
аталады.
Әрбір дискіде бір ғана "\" символымен аталған кұрамына басқа бумалар
файлдар енетін түпкі бума болады. Түпкі бума дискіні пішімдеуде құрылып,
дискілік естің анықталған аймағында сақталады. Түпкі буманың өлшемі
шектеулі және ешқандай ортада жойьлмайды.
Әрбір бума өзінің келесі ережелермен пішімделетін файлдық құрылымын
сақтайды:
- бумафайл тек бір ғана бумаға кіруі мүмкін;
- әртүрлі бумаларға файлдар мен бумалар бірдей аттармен кіре алады
(бір бумаға емес);
- бумалардың деңгейіне шек қойылмайды.
Бір бумада өзара кандай да ортақ белгіге байланысты файлдар тобы
біріктіріледі. Мысалы, бір типті мазмұндағы бумалар мен файлдар, бір
пайдаланушының файлдары мен бумалары.
Операциялық жүйедегі логикалық диск түсінігі файлбума түсініктеріне
байланысты. Аты бір латын әрпінен (мысалы А, Ғ, С т.с.с) тұратын Логикалық
диск арнайы бағдарламамен құрылып, басқарылады. Логикалық диск қатты
дискіде, иілгіш дискіде, СD RОМ (ағылш. compact disk – read only memory -
тек окуға арналған компакт-дискі) дискіде, оперативті жадта орналасуы
мүмкін. Бір физикалық дискіде бірнеше логикалық дискілер құралады.
Логикалық дискі төмендегідей екі жағдайда болады:
1. Ағымдық диск - пайдаланушының ағымдық уақыт мезетінде жұмыс
істейтін дискі.
2. Ағымдық емес диск - дәл қазіргі мезетте пайдаланушы жұмыс істемейтін
дискі. Бумалардың ағымдықағымдық емсс болуы мүмкін. Операциялық жүйе әрбір
логикалық дискідегі ағымдық буманы есте сақтайды. Буманың келесі жағдайы -
екпінділік. Екпінді бума - ағымдық дискінің ағымдық бумасы ретінде
аныкталған, дәл сол уакыт мезе-тіде байланыс орнатылған бума.
Құрылған файлға енуфайлдық құрылымдағы файлдың орнын анықтау
әрекеттерін камтамасыз етуде төмендегі мәліметтер берілуі кажет:
- ізделінді файл мазмұндалғанжаңа файлды орналастыруға арналған диск
орнатылған кұрылғы аты;
- осы дискінің файлдық кұрылымындағы файлдың жолы;
- файлдың толық аты (файл аты және кеңейтілуі).
Берілген мәліметтер файлдың келесі бейнеленуін көрсетеді:
[тасымалдаушының аты]:[маршрут(жол)] файл аты[кеңейтілуі]
Маршрут (жол) - ізделінді файл тіркелген бумаға иерархиялық құрылым
арқылы енуге болатын, өзара бағынышты бумалар тізбегі. Маршрут көрсетуде
бумалардың аты орналасу ретіне карай жазылып, бір-бірінсн ""\" символымен
ажыратылады.
Маршрут элементтері толық болмаған жағдайда, төмендегі ережелермен
қалыпқа келтіріледі:
- ағымдық бума аты берілмесе, пернелік тақтадан теріледі;
- маршрут "\" символымен басталса (толық маршрут көрсетілсе), файл
орналасқан буманы іздеу таңдалған дискі жетектегі дискінің тупкі бумасынан
басталады;
- жоғарғы пунктте келтірілген шарт орындалмаса, файл орналасқан буманы
іздеу таңдалған дискі жетектегі дискінің ағымдык бумасынан басталады;
- маршрут көрсетілмесе, файл таңдалған дискі жетектегі дискінің
ағымдық бумасында мазмұндалған деи саналады.
Анықталған әрекетті (көшіру, жою, жылжыту) бірнеше файлдарға бір
мезетте орындауға болады. Операциялық жүйе бірнеше файлдармен бір мезгілде
жұмыс істеуді файлдарды топқа біріктіретін файл аты шаблонының көмегімен
іске асырады.
Файл атының шаблоны - файл аты және типі жолында "*" "?" символдары
пайдаланылатын арнайы пішім.
* символы символдардың кез келген тізбегін алмастыруға
пайдаланылады. Шаблонда файл аты және типі жолында "*" бір ғана симво-лы
пайдаланьшуы мүмкін.
"?" символы бір ғана символды алмастыруға пайдаланылады. Шаб-лонда
мұндай символдардың бірнешеуі қолданылуы мүмкін.
1 мысал. Шарт: кеntаи.dос файлы mediс5 екпінді бумасында тіркелген.
Берілген файлға калай енуге болады?
Бұл жағдайда файлдың кеntаи.dос атын көрсету жеткілікті.
2 мысал. Шарт: [С] дискі берілген уақыт мезетінде ағымдык емес.
а) dana.dос атымен берілген файлға қалай енуге болады? Файлға енудің толық
маршрутын (жолын) көрсету қажет. -
С:\кепtаи\dапа.dос
б) кеn бумасының барлық файлдарына қалай енуге болады? Файлдар тобына енуде
толық маршрут(жол) көрсетіледі - С:\кепtаи*.*
3 мысал. Шарт: кеп бумасы екпінді.
а) tаи бумасының dос кеңейтілуімен берілген барлық файлдарына қалай енуге
болады?
Файлдар тобына ену үшін келесі маршрут (жол) көрсетіледі *. dос
б) аи бумасының кенейтілуі әріпімен басталатын барлық файлдарына калай
енуге болады?
Файлдар тобына ену үшін келесі маршрут (жол) көрсетіледі -tаи\*д??.
в) кепtаи бумасының tаикеп.дос файлына қалай енуге болады?
Файлға енуде – кепtаиtаикеп.дос жолы көрсетіледі. Операциялық жүйенің
жұмыс режимі. Операциялық жүйе пакеттік және сұхбаттың режимдерде жұмыс
істейді.
Пакеттік режимде операциялық жүйе берілген командалар тізбегін
автоматты түрде орындайды сүхбаттық режимде операциялық жүйе пайдаланушының
командасын күту жағдайында болады. Берілген команданы орындап, келесісін
күту жағдайына көшеді.
Пайдаланушы интерфейсінің турлері ІІайдаланушы интерфейсінің типтері
символдық (сызықтық)!графикалық операциялық жүйелер болып ажыратылады.
Сызықтық операциялық жүйелерде интерфейс командалық жол түрінде
беріледі. Негізгі басқару құрылғысы - пернелік тақта. Команда
пернеліктақтадан теріліп, дисплей экранында бейнеленеді. Команданы енгізу
пернелік тақтадан "Еnter" пернесінің басылуымен бекітіледі. Сызықтық
интерфейсті операциялық жүйелермен жұмыс істеуде берілген ортаның
командалық тілін, командалар жиынтығын, тілдің синтаксисі анықталатын
құрылымын игеру қажет.
Графикалық операциялық жүйелерде интерфейс екпіндіекпінді емес
графикалық экрандық басқару элементтеріне негізделеді. Басқару құрылғылары:
пернелік тақта мен "тышқан "(мышь) манипуляторы. Басқарудың екпінді
элементі - жылжуы "тышқан "(мышь) құрылғысының жылжуына синхрондалған
графикалық объект - "тышқан" (мышь) манипуляторының курсор көрсеткіші.
Басқарудың екпінді емес элементтері басқару косымшаларының графикалық
элементгері (экрандық батырмалар, белгілер, іске қоскышажыратқыш,
жалаушалар, мәзір жолдары және т.б.)
1.1. Windows туралы жалпы мағлұматтар
Бұрынғы компьютерлерде кең тараған MS (PC)-DOS операциялық
жүйесі болатын. MS-DOS операциялық жүйесінің бір адамның жұмыс істеуіне
арналғанын және бір мезетте тек бір мақсатты ғана шешетінін,
онын үстіне MS-DOS операциялық жүйесі компьютерді тек 640 Кб жедел жадын
ғана (RAM) пайдалана алатынын білетін боларсыздар.
Әрине, MS-DOS операциялық жүйесі соңғы версиялары қолданбалы
программаларға 1 Мб-тан артық жедел жадын қолдану және программалардың
бірінен екіншісіне ауысу мумкіндігін беретін, кейініректе шыкқан
сервистік программалармен толықтырылған болатын.
Адам мен компьютер арасындағы байланысты ұйымдастырушы қызметін, яғни
пайдаланылатын негізгі интерфейс рөлін MS-DOS жүйесінде командалық жол
атқарады. Бұл жол арқылы MS-DOS жуйесі мен адам арасындағы сұхбат
ыңғайсыз жургізіледі. ЭЕМ-ді басқаруға арналған қажет жүзден аса
командалар, пернелерден енгізіліп барып орындалады. Командаларды жазу
тәртібі өте күрделі деуге болады, кейде бір команданы орындау үшін ондаған
символдарды теруге тура келеді. Осы операциялык жуйемен негізінен тек маман
программалаушылар гана тікелей жұмыс істейді де, көптеген адамдар ондай
дәрежеге көтеріле алмайды.
Осыдан барып, адам мен операциялық жүйе арасындағы 1 байланысты
жеңілдету үшін әртүрлі жүйелік қоршаулар қарастырыла бастады. Бірақ олар
негізінен мәтіндік режимде (ең кең таралғандарының бірі - Norton Commander)
жұмыс істейтін еді. Бұларда бір-екі пернені қатар басу арқылы күрделі де
қиын командаларды термей-ақ, тікелей орыңдау жүзеге асырылды.
Жүйелік программалық қоршаулар негізінен компьютердің файлдық
жүйесімен жұмыс істеуді жеңілдетті, яғни қажет информацияны жылдам әрі
женіл тауып, оның мазмұнын қорғауға және онымен жұмыс істеуге өз септігін
тигізді.
DEC фирмасы компьютерлерінің операциялық жүйесі ретінде UNIX
қолданылды, олар үлкен жөне орташа ЭЕМ-дерде жүмыс істеген болатын, UNIX
операциялық жүйесінің MS-DOS жүйесінен негізгі артықшылығы - оның бір
мезетте бірнеше мақсатты шешу мүмкіндігі, яғни бірнеше программаларды
параллель орындау қасиеті.
80-ші жылдардың ортасында MS (PC)-DOS –тың мұндай кемшілігінен арылу
үшін, Microsoft фирмасы IBM тәрізді компьютерлерге арналған көп мақсатты
опсрациялық жүйелер даярлау жұмысые қолға алды. Солардың бірі WINDOWS
жүйесі болатын. Алайда, осы уақытқа дейін олардың онша көп
таралмауын дербес компьютерлердің есептеу мүмкіндіктерінің төмендегімен
түсіндіруге болады.
80386 сериялы микропроцессорлардың пайда болуымен қатар іске қосыла
бастаған WINDOWS графикалық ортасының жаңа версиясы Windows 3.1 бірте-
бірте бұрынғы мәтіндік программалық қоршауларды қатардан ығыстырып
шығара бастады. 80486 сериялы процессорлардың шығуына байланысты
дербес компьютерлердің көптеген жаңа түрлерін графикалық мүмкіндігі мол
Windows 3.1 немесе одан кейінгі Windows 3.11 версиялы MS-DOS операциялық
жүйесі тағайындала бастады.
Microsoft корпорациясының ОС даярлау жолындағы келесі елеулі қадамы
болып, ондағы графикалык интерфейс қоңдырма программа күйінде емес, сол
жүйенің ажырамас бөлігі болатын операциялық жүйені даярлау болып саналады.
Осылайша Windows 95, Windows 98 және Windows NT операциялық жүйелері пайда
болды. Windows 95 жүйесінің, сондай-ақ Windows NT жүйесінің соңғы
версияларыньң графиктік интерфейс стандарттары Windows 3.1 жүйесінің
стаңдартынан өзгеше түрге енді, бірақ негізгі идеологиясы бұрынғыша
сақталған болатын. Windows 3.1-ден Windows 96-ке өту әрине MS-DOS-тан
бірден Windows 95-ке өтуге қарағанда біршама жеңіл екені түсінікті.
Қазіргі операциялық жүйелердің адамға беретін жеңілдіктері MS-DOS
жүйесінің мүмкіндіктеріне қарағанда өте жоғары, ал графиктік интерфейс
солардың тек бір қыры ғана. Бұдан былай WINDOWS жүйесі деген сөзді Windows
3.1х (кез келген сан) және Windows 95, Windows 98 операциялық жүйелері деп
ұқкан жөн.
1.2. WINDOWS жүйесінің негізгі функциялары
Кез келген операциялық жүйе сияқты WINDOWS мынадай мәселелердің
орындалуын қамтамасыз етуі тиіс:
- компьютердің барлық ақпараттық құрал-жабдықтарын басқару;
- файлдық жүйемен жұмыс істеуді қамтамасыз ету,
- қолданбалы программаларды іске қосу. Бұған қоса WINDOWS жүйесі:
- бір уақытта бірнеше программалардың жұмыс істеуін;
- әр түрлі программалар арасында мәліметтер алмасуды;
- масштабталатын қаріптерді қолдауды;
- мультимедиа мүмкіндіктерін пайдалануды,
- бірыңғай анықтамалық жүйе жұмысын қолдануды қамтамасыз ете алады.
1.3. WINDOWS жүйесінің негізгі ұғымдары
Терезе - WINDOWS жүйесіндегі ең негізгі ұғым болып саналады, WINDOWS
сөзінің нақты аудармасы "терезелер" екені осыны білдіреді.
Терезе – экранның төртбұрышты қоршаулы аумағы, онда әртүрлі программалар
орыңдалады, кез келген мәліметтер өңделіп түзетіледі және басқару
әрекеттері жүргізіледі. WINDOWS терезесінің экраңды толығымен жартылай
немесе белгілі бір бөлігін ғана қамтуы мүмкін.
Экран бетіңде бір мезетте бірнеше терезе орналаса береді. Мұнда кез
келген программаның өзіне тән жұмыс істеу терезесі болады. Егер терезені
жабатын болсақ, дәл сол уақытқы дейін терезе ішінде екпінді жүйде болып
жұмыс істеп тұрған программаның жұмысы да аяқталады.
Болашақта WINDOWS ортасының әр түрлі терезелерін қарастырамыз,
олардың жұмыс істеуінде айырмашылық болса да, бәрінің кейбір ортақ
элементтері, қасиеттері бар. Енді сол элементтермен танысайық.
Терезе шекаралары - бұл терезенің периметрі бойынша өтетін тік және
көлденең сызықтар. Терезенің жоғарғы жағында тақырып жолы орналасқан.
Тақырып жолының сол жағында жүйелік меню батырмасы орналасқан, ал оң
жағында терезенің аймағын өзгертуге арналған батырмалар бар. Тақырып
жолынан төменірек меню жолы бар. Ал меню жолынан төменгі төртбұрышты аудан
- терезенің жұмыс аумағы деп аталады. Осы жұмыс аумағында әр түрлі
информация болады: орыңдалатын программа, өңделуге арналған мәліметтер,
басқа кішігірім терезелер және т. б.
Кез келген терезенің белгілі бір шектеулі мөлшері болады, сондықтан
информация көп болса, ол терезеге симай қалады. Мұндай жағдайда терезенің
оң жақ шетінде (төменгі шетінде) айналу сызықтары деп аталатын элемент
пайда болады. Бұл элементтің пайда болуы осы мезетте терезе ішіне симайтын
информацияның бар екендігін көрсетеді.
Экран бетіндегі программалар мен кұжаттар орналасатын терезелер үш
түрлі болады:
- толық экранды терезе, яғни терезе экранды толығымен алып тұрады;
- қалыпты күйдегі терезе, яғни терезе экранның белгілі бір бөлігін алып
тұрады;
- белгіше (пиктограмма) түрінде, яғни терезе кішірейтіліп белгішеге
айналып кеткен.
Жұмыс столы
Жұмыс столы - екінші негізгі ұғым. Жұмыс столы ұғымы қазіргі барлық
операциялық жуйелер (WINDOWS, OS2, Macintosh компьютерлеріндегі OS, SUN
компьютерлеріндегі OS, т.б.) интерфейсінің элементі болып саналады.
Әдеттегі өзіміздің жұмысты алайық. Жұмыс столыңда кітаптар, мәліметтер,
бумалар, құрал-жабдықтар (қалам, қарындаш, өшіргіш т.б) орналасуы мүмкін.
Олар сіздің қалауыңызша, столда әр күйде орналаса алады. Стол беті әдемі
дастарқанмен жабылуы мүмкін немесе ештеңе төселмей таза болуы да ықтимал,
стол бетіндегі заттарды алма-кезек қолдануға және орнын ауыстыруыңызға
болады. Дәл осы стол бейнесі да жүзеге асырылып отыр.
WINDOWS ортасында жұмыс столының ролін экран атқарады. Онда жұмыс
істейтін программалардың терезелері, ққжаттардың жеке файлдары белгілер
шартбелгілер) түрінде орналасқан.
Өзіңіздің жұмыс столыңызды реттеп таза ұстауыңыз сияқты, экрамның да
қоқырсып жатқан столда жұмыс істеу ыңғайсыз. Қажетті құжаттарды, құрал-
жабдықтарды жоғалтып алмайтындай, экранда артық зат ұстамай жұмыс істеуге
көңіл бөлейік.
Белгішелер, жарлықтар, бумалар
Белгіше (icon) - бұл экран бетіндегі қысқаша жазуы кішірейтілген
графикалық бейне. Ол дисплей программаны, терезені, функцияны, файлды, т.б.
тұруы мүмкін. Әр белгіше бегілі бір терезеге сәйкес жәнс ол қажет болғаңда
үлкейту батырмасы терезеге айналады. Экранда мынадай белгішелер кездеседі:
- қосымша (қолданбалы) программалар белгішесі,
- белгілі бір топ белгішесі;
- функциялар белгішесі.
Жарлық (shortcut) - бұл белгілі бір объектімен қатынас жасауды іске
асыратын командалық файл. Мысалы, жарлық арқылы каталогтың, желідегі
дискінің ішіндегісін көрсетуге болады, тез арада басқа каталогта орналасқан
программаларды іске косуға, файлды жылдам ашуға болады және т.б. Жарлықты
пайдаланғанда негізгі объектілердің өздері (файлдар, каталоггар және т. б.)
өз орындарында ешбір өзгеріссіз тұрады. Ал сол обьектілермен қатынас жасау
Shortcut файлында сакталған информацияның көмегімен іске асырылады. Мысалы,
егер жұмыс столында файдың (каталогың) өзі орналастырыған
болса, онда олардың бірін жою командасын қолданған кезде ол дискіден
жойылады. Ал егер де сіз жұмыс столынан Shortcut белгішесін орналастырып,
оны артынан өшірсеңіз, оның жарлық беріп тұрған командалық файл жойылады
да, бастапқы файлдар ешбір өзгеріссіз қалады.
Бума (folder) экранда каталогтарды (Windows 98) және программалық
топтарды (Windows 3) белгілеу үшін қолданылады. Мұның мағынасы
мынада: каталог пен программалар тобы белгілі бір объектілсрді
орналастыруда қолданылатын контейнер болып табылады. Бума - каталог,
директорий ұғымының баламасы болып табылады. Каталог – файлдарға арналған
контейнер, т.с.с. Әрине мұндай контейнерлер әр объект үшін әр түрлі болуы
мүмкін. Бірақ олрамен атқарылатын амалдар біртектес бола береді (мысалға,
жою, көшіру және т.б).
"Тышқан" тәрізді графикалық сілтеме
Windows ортасында пернелер тақтасының көмегімен жұмыс істеуге болады.
Бірақ тышқан тетігімен басқарылатын графиктік сілтемені (Point) немесе
олардың комбинацияларын (бірге) қолдану өте тиімді. Стол бетімен тышқанды
жылжыту экран бетіндегі тышқан сілтемесінің яғни курсорының жылжуымен сай
келеді.
Тышқан тетігінің екі немесе үш батырмасы болады. Жұмыс барысында
негізінен (көбінесе) оның сол жақтағы, ал анда-санда оң жақтагы батырмасы
пайдаланылады. Тетігінің ортаңғы батырмасы (егер бар болса) Windows
ортасының тек кейбір программаларымен жұмыс пайдаланылады.
Тышқан тетігімен орындалатын ең негізгі операция бетімен курсордың
(сілтеме) қозғалуы болып ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz