Көңілді балалар әні
КІРІСПЕ
Біздер, қандай ата-ана болсақ та, балаларымыздың әрқайсысы
қабілетті, тапқыр, талантты, басқа балалардан кем емес, керісінше,
артық болғанын армандаймыз. Алайда қымбатты достар, біз алдымен
бұл жайында емес, біздің балаларымыздың жақсы Адам болғаны туралы
армандауымыз керек деп ойлаймын. Оның кісілерге жақсылық жасауы,
қоғамға зиянын емес, пайдасын келтіруі жайында; Адам деген биік
атақты бүкіл өмір бойғы сын-сынақтардан шаң тигізбей алып өтуі
хақында арман етсек деймін....
Бөбек қорының президенті С.Назарбаева
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру ұғымына
мақсаты – қоғам мүшелерінің жоғары адамгершілік, парасаттылық, мәдени,
физикалық деңгейінің дамуына және кәсіби біліктілігіне қол жеткізу болып
табылатын тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі деп нақты анықтама
берілген.
Білім берудің шынайы мақсаты – адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана
емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мәнін дамыту. Қазіргі
педагогика ғылымы тәрбие саласындағы басымдық міндеттердің бірі ретінде жас
ұрпақты ғасырлар бойы жинақталған халық даналығының жалпыадамзаттық
құндылықтарын меңгерту негізінде тәрбиелеу қажеттігін дәлелдеп отыр.
Балалардың өмірден өз орнын табуына өз бойындағы табиғи дарыны мен
қабілетінің ашыла түсуіне көмектесудің қажеттілігі арта түсуде.
Қазақстан Республикасының Бірінші Ханымы Сара Алпысқызының Өзін-өзі
тану рухани-адамгершілік білім жобасы жан-жақты дамыған тұлғаны
тәрбиелеуді көздейді. Өзін-өзі тану баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін
сыйлауға, өзгелердің талқылауына тәуелді болмауға, өзін-өзі жетілдіруге,
рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының
болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін
жауапкершілікті сезіне білуге тәрбиелейді.
Балалық өзінің руханилығымен, өзінің тазалығымен және өмірді таза
күйінде қабылдай алуымен талантты. Кіші мектеп жасындағы тұлға бойында
жалпы мәдениеттің негізі қаланады, өзін-өзі тануға қызығушылығы артады,
дербестілігі дамиды. Кіші мектеп жасындағы балалар өзінің жеке сапалары мен
мүмкіндіктерін түсіне бастайды. Осы жастағы баланың адамгершілік сезімдері,
эмоциялары, өзара қарым-қатынастары туралы түсініктері кеңейеді. Балалар
үлкендермен және құрбыластарымен қарым-қатынас жасау мәдениетіне қол
жеткізеді, бірқатар адамгершілік құндылықтар мен адами қасиеттердің мәнін
түсінеді, оның Отанға, отбасына, жақын адамдарына, қоршаған табиғатқа деген
сүйіспеншіліктері артады. Ол алғаш рет алдында тұрған міндеттерді өзінің
шешуі керектігін, оқушының әлеуметтік рөлін ұғынуын, сондай-ақ
сыныптастарымен және ұстаздарымен жағымды қарым-қатынастар орнату
қажеттігін түсінеді.
Өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі ұжымда жақсы көңіл күйдегі жағымды
жағдай тудыра отырып әрбір баланың дербестігінің дамуына ықпал етеді.
Педагогикалық процеске қатысушылардың эмоционалдық қарым-қатынастары
жанашырлық, тілектестік, ынтымақтастық, рақымдылық, мейірімділік,
ізеттілік, сенімділік сияқты адамгершілік сезімдері мен күйлерінің кең
аумағын қамтиды. Эмоционалдық біліктілік өз сезімдерін танып білуіне, өз
әрекеттерін түсіндіре алуына, өзгелердің әрекеттері мен көңіл күйлерін тани
білуіне көмектеседі.
Әрбір баланың әр түрлі іс-әрекетке түсуіне, әр түрлі адамдармен қарым-
қатынасының ұлғаюына байланысты оның парасаттылық, шығармашылық,
эмоционалдық потенциалының дамуына ықпал ететін жағымды қарым-қатынасқа
сұранысы қалыптасады. Кіші жастағы оқушылардың мұндай ерекшеліктері
мұғалімнің барлық уақытта өз оқушыларына үлгі болу керектігін талап етеді.
Мұғалім жақсылық туралы айтып қана қоймай, өзінің өмірде нағыз мейірімді
болуы, еркін қарым-қатынас жасауға ықпал етуі және өз мінез-құлқына
жауапкершілікті сезінуі тиіс.
Осы тұрғыдан алғанда Өзін-өзі тану пәнінің негізгі мақсаты–оқушылардың
жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруде өзіне жағымды қарым-қатынасының,
өзін-өзі жүзеге асыруының, сондай-ақ әлеуметтік және тұлғалық мәнге ие іс-
әрекеттерде өзін-өзі дамытуға сұранысының дамуы.
Осы мақсатқа сәйкес пәннің міндеттері төмендегідей болып белгіленді:
-оқушылардың жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруін, белсенді өмірлік
ұстанымдарын қалыптастыру мен жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
-балалардың қоршаған әлеуметтік-мәдени және табиғи ортамен үйлесімді
байланысын, этикалық және экологиялық мәдениетін, адамдарға, өзіне және
қоршаған ортаға жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары мен тәжірибесін
қалыптастыру;
-балаларды адамгершілік нормаларымен, қарым-қатынас жасау амалдарымен,
құралдарымен және әдістерімен таныстыру;
-балалардың адам, өмір, отан, денсаулық, отбасы, табиғат, махаббат, достық,
еңбек құндылықтары мен мейірімділік, сыйластық, сүйіспеншілік, адалдық,
патриоттық, еңбексүйгіштік (адами қасиеттері туралы түсініктерін кеңейту;
-танымдық сұраныстарын, коммуникативтік және әлеуметтік тұрғыдағы қарым-
қатынас жасау іскерліктері мен дағдыларын дамыту;
-тұлғаның эмоционалдық-сезімін, рухани-адамгершілігін, қоршаған ортаға
эстетикалық қарым-қатынасын, әр түрлі шығармашылық іс-әрекеттерде өзін-өзі
жүзеге асыруға сұранысын дамыту;
-адамгершілікті, әлеуметтік, табиғат пен қоғам байлықтарына
жауапкершілікпен қарайтын белсенді, шығармашылық тұрғыдағы тұлғаны
тәрбиелеу;
-азаматтық, патриоттық, мәдени сапаларын арттыру; Отанын, отбасын, мектебін
сүюге тәрбиелеу.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 2-сынып оқушыларына арналған оқу-әдестемелік
кешен (ОӘК) құрамына мұғалімге арналған әдістемелік құрал, оқулық, оқушы
дәптері, дидактикалық материалдардың жинағы енеді. ОӘК-нің барлық құрамдары
өзара байланыста сабақта және үйде қолданылады.
Өзін-өзі тану пәнін 2-сыныпта оқуға 32 сағат бөлінген. Оқу материалы
жүйеленіп төрт тарау бойынша берілді:
1) Өзін-өзі тану бақыты – 8 сағат.
2) Адами қарым-қатынасқа үйренейік – 8 сағат.
3) Адам болам десеңіз... – 8 сағат.
4) Әсемдік әлемінде – 8 сағат.
Өзін-өзі тану бақыты атты І тарауда өзін-өзі тану, білім, елжандылық,
еңбек, отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік,
сөз және т.б. құндылықтарды оқып үйренуге баса назар аударылады. Балалар
өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді, сыныптастарымен,
ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді үйренеді.
Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты ІІ тарауда 2- сынып оқушылары
достық, қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық, Отан, отбасы,
сүйіспеншілік, әдептілік, қамқорлық, өзара түсіністік, сыйластық, және т.б.
құндылықтарды меңгереді. Сыныпта, отбасында тең құқылы, ізгілікті қарым-
қатынастар орнатуға, әлеуметтік белсенділігін дамытуға ерекше назар
аударылады.
Адам болам десеңіз... атты ІІІ тарауда мейірімділік, қайырымдылық,
жауапкершілік, адалдық, жақсылық жасауға ұмтылушылық, қамқорлық, шыншылдық
сияқты адами қасиеттердің мәні түсіндіріледі. Кіші мектеп жасындағы балалар
өз істеріне, әрекеттеріне жауапкершілікті сезінуді үйренеді.
Әсемдік әлемінде атты ІV тарауда табиғат, денсаулық құндылықтары
бойынша және Отан, табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық
жарасымы туралы түсініктері қалыптасады. Оқушылар адам және қоғам
ұғымдарының жан-жақтылығын түсінеді.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 2-сыныпқа арналған тақырыптық жоспар
№ Сабақтың тақырыбы
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-2 Біз осындай баламыз 2
3-4 Көңіл күйімізді басқара білейік 2
5-6 Оқуға құштарлық 2
7-8 Менің ұстаздарым 2
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9-10 Үлкенге құрмет – кішіге ізет 2
11-12 Кешірімді бала – кішіпейіл бала 2
13-14 Келісім түбі – жарастық 2
15-16 Күш бірлікте 2
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17-18 Текті білу тегін емес 2
19 Ұятты бала – арлы бала 1
20 Обал мен сауап 1
21-22 Еңбек бәрін жеңбек 2
23-24 Жүрек жылуы 2
IV ТАРАУ. ӘСЕМДІК ӘЛЕМІНДЕ
25 Халық даналығы 1
26 Халқым менің қонақжай 1
27 Табиғат – әсемдік әлемі 1
28 Табиғат – денсаулық мекені 1
29 Табиғатпен біргеміз 1
30 Атамекен табиғаты, анамдайсың 1
31 Қазақстан – менің елім 1
32 Үйренгенім көп менің 1
Өзін-өзі тану сабақтарын 2-сыныпта оқыту
әдістемесінің ерекшеліктері
Өзін-өзі тану сабақтарының ерекшеліктері болып мұғалім мен оқушылардың
тұлғалық қарым-қатынасқа түсу процесі табылады. Бұл процесте балалар өзі
туралы, өзінің сезімдері, ойлары мен әрекеттері туралы біледі, оларды
талдай алады және адамгершілік тұрғысынан бағалай біледі, өзін және
өзгелерді тыңдауға, адамдарды сол қалпында ізгі ниетпен қабылдап, әр іске
шыдамдылық танытуға үйренеді.
Өзін-өзі тану сабақтарында әлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтер
арқылы адами қарым-қатынастар шыңдалады, өмірлік тәжірибелерімен алмасады,
қоғамға қызмет көрсету дағдылары дамиды.
Өзін, өзгелерді, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасауды танып-
білу, сондай-ақ ақиқат пен сүйіспеншілікті адам өмірінің ең жоғарғы символы
ретінде түсіну балалардың еркін ойлана алатындай, өз пікірін жеткізе
алатындай, дарыны мен қабілеттерін көрсете алатындай сенімді, еркін қарым-
қатынас жағдайларында өтеді.
Өзін-өзі тану процесін ұйымдастырудың маңызды шарты балалардың
психологиялық, физиологиялық, жас ерекшеліктеріне сәйкес жағымды эмоциялық
күймен қамтамасыз ететін жағымды ортаны құру болып табылады. Сабақта әр
түрлі іс-әрекеттерді алмастырып отыру ( оқуға жағымды қатынас тудырып,
оқушылардың ынтасын, қызығушылығын арттырады.
Өзін-өзі танудың өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес сабақтардың стандартты
емес түрлері ұсынылады: ойлану сабақтар, талдау сабақтар, театрландырылған
көріністер түріндегі сабақтар, шығармашылық сабақтар, сайыс сабақтар,
концерт сабақтар, экскурсия сабақтар, ойын сабақтар және т.б.
Өзін-өзі тану сабақтары 10-15 адамнан тұратын топтарда үнтаспалармен,
бейнетаспалармен, көрнекіліктер және дидактикалық материалдармен арнайы
жабдықталған кабинеттерде өткізіледі.
Өзін-өзі тану сабақтарын өткізудің әдістері мен формаларының кең
көлемділігі оларды арнайы кабинеттерде ғана емес концерт залдарында,
мектептің сыртқы алаңдарында, табиғат аясында, мұражайда, сурет
галереясында, театрда және т.б. орындарда өткізуді қарастырады.
Өзін-өзі танудың сабақтан тыс жұмыстары балалардың сабақта меңгерген
білімдерін іс жүзінде өмірде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуді
қарастырады.
Өзін-өзі тануды оқыту процесінде пәннің өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес
мынадай әдістемелік тәсілдерді қолдану ұсынылады:
Шаттық шеңбері ─ сабақты көтеріңкі, жақсы көңіл күймен ұйымдастыруға
бағытталған сабақтың бас кезеңінде қолданылатын әдістемелік тәсіл. Мұғалім
балалармен бірге құрған шеңберде олар бір-бірімен еркін қарым-қатынас
жасайды, әр түрлі әндер мен өлеңдер айтады. Шаттық шеңберінің
педагогикалық тұрғыда маңызы зор. Өйткені мұнда әрбір бала өзін еркін
сезінетін үлкен достық шеңберіне қабылданғанын түсінеді, өзіне сенімі артып
және өзгелердің де сеніміне ие болады.
Тыныштық сәті ─ релаксация тұрғысындағы әдістемелік тәсіл. Толық
тыныштықта баланың жүрек соғу ырғағы мен тыныс алуы реттеледі, денесі
жеңілденеді. Ол өз ойын жинақтай алу мүмкіндігіне ие болады, өзінің ішкі
Менін түсіне алады, өзінің сезімі мен көңіл күйін жақсы сезінеді. Мұғалім
балаларға осы жаттығуды орындату барысында олардың дене қалпына, тыныс алуы
мен денесін бос ұстай білуіне баса назар аударуы тиіс.
Өзіммен-өзім ─ бұл тәсіл баланың өзін және өзінің жүрегін тыңдай
білуіне септігін тигізеді. Ол баланың сезімі мен эмоциясын, жалпы
рефлексияға қабілеттерінің дамуын ынталандырады. Осы тәсіл балаларға жайлы
әсер етеді, олардың қиялын дамытады, топтағы мінез-құлыққа жағымды ықпал
етеді және әдетте, материалды жаңадан түсіну барысында пайдаланылады. Осы
мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалімнің сөзі, сондай-ақ үнтаспалар,
бейнетаспалар (классикалық музыка тыңдау, бейнефильмдер мен мультфильмдер
көру және т.б.) қолданылады.
Мәтін оқу ─ оқушылардың білімін және адамгершілік қасиеттер мен
құндылықтар туралы түсініктерін кеңейтуге, оқу іскерліктерін дамытуға
бағытталған әдіс. Оқушылардың танып-білуге құштарлығын арттыру мақсатында
үлкендермен бірге және өз бетінше көркем шығармаларды оқу ұсынылады. Бұл
әдіс оқушылардың ойын, жадын, эмоционалдық күйін, еркіндігін дамытады.
Сабақтың дәйексөзі ─ оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, оқу
материалын эмоционалдық-бейнелі тұрғыдан қабылдауға ықпал ететін өзін-өзі
тану сабақтарының міндетті элементі болып табылады. Сабақтың дәйексөзі
ретінде халық даналығы, халық мақалы, нақыл сөз, даналық сөз, ұлағатты сөз
алынады.
Әңгімелеу ─ оқушылардың әңгіме, ертегі, өсиет әңгіме, өлеңдерді ұжым
болып тыңдауына жақсы жағдайлар тудыратын сөйлеу мен ойлау іс-әрекеттерінің
маңызды түрі. Балалар осы әдіс арқылы әңгімені тыңдай және ести білуді,
сезіне алу және сезіммен қабылдауды, ойдан өткізу мен талдай алуды
үйренеді. Мұнда шығарманы үзіліспен әңгімелеу сияқты амал-тәсілдер
қолданылады. Әңгімелеу, сахналық элементтер бірлігінде жүзеге асырылады.
Әңгімелеу – 1,2-сыныптарда (рөлдік әңгімелеуді қоспағанда) мұғалімнің
әңгімелеуі арқылы, жүзеге асырылады.
Әңгімелеуге арналған мәтіндер Өзін-өзі тану оқулығында беріледі.
Әңгімелесу – бұл балалардың тақырып мазмұнын түсінуіне мүмкіндік
беретін дидактикалық тәсілдің сұрақтар мен жауаптар түріндегі қарым-қатынас
формасы. Әрбір бала өзінің пікірін айта алады, тақырыпқа өзінің көзқарасын
білдіре алады, өзін ойландыратын сұрақтарды қоя алады. Мұғалім балалардың
өз пікірлерін айтуын қолдап отырады, оларға ойлана алуды, жағдаяттар мен іс-
әрекеттерге адамгершілік тұрғысынан баға бере білуді үйретеді.
Ойын, Жаттығу ─ балалардың танымдық қызығушылықтарын арттыру мен
жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.
Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде
оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады. Балалар ойындар мен жаттығулар
нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларына ие
болады, өмірлік дағдыларды меңгереді.
Шығармашылық жұмыс ─ өзін-өзі тану сабағының маңызды бөлігі.
Шығармашылық жұмыс сурет салу, макеттер, коллаждар мен өлең, әңгіме
құрастыру және т.б. түрінде жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл тәсіл балалардың
шығармашылық шабытын аша түсуге, олардың символдарды, бейнелер мен
әрекеттерді ұғынуы арқылы өзіндік Менін көрсете алуына септігін тигізеді.
Бірлескен шығармашылық әрекет оқушылардың ынтымақтастық, шыдамдылық,
ынталылық сияқты адами қасиеттерді ұғынуына; өзінің пікірін айту мен
басқалардың пікірін құрметтей білу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді;
балалардың өз күшіне сенімділігін, өзінің қабілеттері мен шығармашылық
мүмкіндіктеріне сенімдерін қалыптастырады; жауапкершілікке, дербестілікке
тәрбиелейді.
Жаттығу-ойлану ( балалардың өмірдің тәлімдік-танымдық жағдайларының
мәнін ұғына білу мен нақты өмірлік жағдаяттарды бағалай білу дағдыларын
дамытуға, өзінің ойы мен ісіне, әрекеттеріне жауапкершілігін қалыптастыруға
ықпал ететін әдістемелік тәсіл. Жаттығу-ойлану тапсырмалары болып нақты
өмірлік жағдаяттар, мақал-мәтелдер, тәлімдік-танымдық мәні бар өлең жолдары
табылады. Балалардың мақал-мәтелдерді өлең жолдарының тәлімдік, өмірлік
мәнін талдауы және жағдаяттарды талқылауы арқылы олардың ойлана білуге,
өзін және өзгелерді бағалай алуға икемділігі артып, адамдармен, айналасымен
жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары қалыптасады.
Жаттығу-ойлану жұмыстарын орындау барысында ойлануға берілетін уақытты
тапсырмалардың күрделілігіне қарай мұғалімнің өзі белгілейді.
Бейнематериалдар көру (фильмнен, мультфильмнен үзінділер және т.б.) –
оқу мағлұматтарын көрнекілік тұрғысынан жеткілікті түсіндіруге мүмкіндік
беретін әдістемелік тәсіл. Айқын, көркем көріністер балаларға оқу
материалының мазмұнын түсінікті қабылдауына және жете меңгеруіне ықпал
етеді.
Сергіту сәті ─ сабақ үстінде балалардың жалығуы мен шаршағандығын
ұмыттыратын, бойларын сергітуге қажетті өзін-өзі тану сабағының құрамдас
бір бөлігі. Сергіту жаттығулары бір іс-әрекет түрінен екіншісіне ауысатын
сәтте қысқа ойындар, қимыл-қозғалыстар түрінде қолданылады. Осы тәсіл
топтың көңіл күйін көтереді; оқуға, білуге ынтасын дамытады; жылдам назар
аударуын күшейтеді; ұжымның ұйымшыл болуына ықпал етеді.
Сахналау ─ бұл тәсіл өзін-өзі тану сабақтарында оқу материалының
мазмұнын эмоционалдық-сезімдік күймен тиімді қабылдау мақсатында әр түрлі
жағдаяттарды балалардың өздері рөлдерде орындауы арқылы ұйымдастырылады.
Қорытындылау ─ сабақ барысында айтылған ойларды мұғалімнің өзі немесе
балалармен бірге жинақтап қорытуға бағытталған әдістемелік тәсіл.
Жүректен жүрекке шеңбері ─ сабақтың аяқталу кезеңінде қолданылатын,
бір-бірімен пікір алмасуды, бір-біріне тілектер айтуды немесе бәрі бірге
сабақтың негізгі ойын қорытатындай ән не өлең орындауды қамтитын және
мұғалімнің әрбір баланың эмоционалдық күйін, олардың сабақ мазмұнын түсіну
деңгейін анықтауға мүмкіндік туғызатын әдістемелік тәсіл.
Үй тапсырмасы ─ баланың сабақ тақырыбына және сабақта меңгерген
білімдері мен игерген іскерлік, дағдыларын бекітуге қызығушылығын
арттыратын тәсіл. Балалар үй тапсырмасын дәптерлеріне өз бетінше немесе
үлкендермен бірге орындайды. Бұл балалар мен үлкендердің бірін-бірі жақсы
түсінуіне септігін тигізеді. Балалардың үй тапсырмасын қызығушылықпен,
жақсы көңілмен орындауы үшін дәптерге олардың көмекшілері – Данышпан ата,
ақылды ұл мен қыз – Алпамыс, Махаббат, түйенің ботасы – Ақбота сияқты
ертегі кейіпкерлері енгізілді.
Сабақ барысында әдістемелік тәсілдер байланысының ара жігін үзбей, сабақ
мазмұнымен сабақтастыра отырып үй тапсырмасын сұрап, балаларға ризашылық
сезімін білдіру мұғалімнің шығармашылық шеберлігіне байланысты.
Өзін-өзі тану пәні әлемнің ең басты құндылығы – адам және адамның өмір
сүру үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің
осындай қарапайым ақиқатына – жақсы адам болуға баланы жастайынан үйрету
керек. Бұл тұрғыда мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен
тәрбиелеудің қазіргі әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын
терең талдай отырып белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық
процесті ұйымдастыра алады. Дегенмен табысқа жетудің ең басты көзі болып
мұғалімнің әрбір баланың жеке тұлғалық ерекшелігіне негізделген балаларға
деген махаббаты саналады. Әрбір тәрбиеленушіге өз бойындағы дарыны мен
талантын, қабілеттерін аша түсуге мүмкіндік жасау қажет, оларды өзімен және
әлеммен үйлесімділікте өмір сүруге үйрету керек. Ал бұл – қоғамға қызмет
етуді мақсат етіп, осындай игі істі таңдаған Өзін-өзі тану пәні
мұғалімінің ең басты міндеті.
Мұғалім әрбір оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, балалардың қоршаған
ортада өзінің тұлғалық Менін жете түсінуіне көмектеседі. Ол – дайын
білімдерді жеткізуші ғана емес, балалардың өмірдегі маңызды іскерліктері
мен дағдыларын игеруге жетелейтін өзін-өзі тану процесінің жетекшісі. Ол
балалармен бірге ойланады, жаңалықтар ашады, дауларды шешеді, таңданады,
күмәнданады, бірлестік әрекеттерде қызығушылықпен өмірдің ақиқатына көз
жеткізеді, сыныпта жағымды жағдай туғызады.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды өзін-өзі тануға үйрету мұғалімнің
жоғары адамгершілікті, мәдениетті, жан-жақты білімді, ізгі ойлы және жылы
жүректі болуын талап етеді. Мұғалім рухани құндылықтарды талдай отырып бала
жүрегіне мейрімділіктің, адамгершіліктің нұрын себеді.
Сіздің әрбір оқушыңыз бақытты болсын!
БІРІНШІ ТАРАУ
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-сабақ
БІЗ ОСЫНДАЙ БАЛАМЫЗ
Өзіңді танығанда ғана өзгені білесің.
А. Пивен
Мақсаты: Өзін-өзі тану адамгершілік құндылығы туралы түсініктерін
кеңейту.
Міндеттері:
- 2-сыныпқа арналған Өзін-өзі тану пәнінің мазмұнымен таныстыру;
- өзін және айналасын тануға деген қызығушылықтарын арттыру;
- ізгілікке тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер
Шаттық шеңбері
Мұғалім өзін-өзі танудың 2-сыныптағы алғашқы сабағын мынадай
мазмұндағы кіріспе сөзбен бастайды:
– Қош келдіңдер, балалар! Міне жазғы демалысымыз да аяқталып, жаңа
оқу жылы басталды. Балалар, енді сендер екінші сынып оқушысысыңдар. Ер
жетіп, ақылдарыңа ақыл қосылды. Сендерді алда қызығы мен шаттығына,
жақсылығы мен жаңалығына толы Өзін-өзі тану сабақтары күтіп тұр. Ол
сабақтарда өз бойларыңдағы жақсы қасиеттерің мен жаңа мүмкіншіліктеріңді
білетін боласыңдар, сондай-ақ адами қарым-қатынаста шыншылдықпен танылып,
адамгершілік құндылықтар мен денсаулықты бағалай білесіңдер. Табиғат
перзенті, Отан ұланы екендеріңді мақтан тұтасыңдар.
Сабақтың жақсы көңіл күймен басталуы үшін мұғалім тарапынан
оқушыларға шеңбер айналасында көңілді ән айту ұсынылады:
– Кәнеки, дәстүрлі Шаттық шеңберін құрып, қол ұстасайық. Бір-
бірімізге зор денсаулық, оқуда табыс, сенімді дос тілейік. Осындай
жылы тілектерге толы шеңбер аясында бәріміз бірге қуанышпен ән
салайық.
Жас дәуірдің түлегіміз
Сөзі – Е.Өтетілеуовтікі
Әні – И.Нүсіпбаевтікі
Бау, бақша, белдер,
Орман, тау, көлдер –
Көрікті шексіз даламыз.
Дәулеті тасқан,
Сәулеті асқан –
Көңілді ауыл, қаламыз.
Қайырмасы:
Жадырап күндей,
Жайнаған гүлдей –
Бақытты біздер баламыз! (2 рет)
Өзіміз туған,
Көбелек қуған –
Өлкеде өсіп, толамыз.
Жалықпай оқып,
Көңілге тоқып –
Білімді адам боламыз.
Тапсырма
Оқушылардың Өзін-өзі тану пәнінен үйренген жақсы әдеттері мен
қылықтарын жазғы демалыста қалай көрсете алғандарын білу мақсатында
төмендегідей тапсырма беріледі.
Оқушыларға суреттерге қарап, Менің жазғы демалысым тақырыбына әңгіме
құрастыру тапсырылады.
Оқулықтағы суреттерде балалардың жазғы демалыста бау-бақшаны күтуге
қарасқандары; табиғат аясында серуен құрғандары; саяхат-сапарларға
шыққандары; аулада ойнаған кездері бейнеленген. Балалар осы суреттерге
қарап отырып және өздерінің демалыс кездерін естеріне түсіріп, басқа
қызықты істері, есте қаларлық оқиғалары туралы әңгімелеп береді.
Әңгімелесу
Оқушылардың өзін-өзі тану сабақтарына қызығушылықтарын арттырып, оларды
танып-білуге баулу мақсатында әңгімелесу әдісі қолданылады. Әңгімелесу
сұрақтары төмендегідей беріледі:
• Өзін-өзі тану сабақтарында не үйрендіңдер?
• Өзіңе, өзгеге, табиғатқа құрмет дегенді қалай түсінесіңдер?
• Өз бойыңда қандай қасиеттер болғанын қалайсың?
Берілген сұрақтар бойынша оқушылар өзін-өзі тану сабақтарынан 1-сыныпта
оқып-үйренгенлерін естеріне түсіріп айтады. Балалардың өзіне, өзгелерге,
табиғатқа деген құрмет сезімін қалай түсінетіндері де сұралады. Мұнда
оқушылар айналасындағы адамдарға, қоршаған ортаға сыйлы қарым-қатынас
жасаудың маңызын қалай бағалайтындарын айтады. Сонымен қатар балалардың өз
бойларынан қандай жақсы қасиеттерді, неліктен көргілері келетіндерін ортаға
салады.
Жаңа ақпарат
Оқушылар оқулықтан Өзін-өзі тану сабақтары арқылы адам өзін, басқа
адамдарды және қоршаған ортаны тани алады. Сүйіспеншілік, отбасы, жақсылық,
достық, бақыт, білім сияқты ең асыл құндылықтармен танысады деген жаңа
ақпаратты оқиды. Сүйіспеншілік, отбасы, жақсылық, достық, бақыт, білім
сияқты құндылықтар адам өмірінде ең маңызды рөл атқаратынын ұғынады.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушылардың Өзін-өзі тану пәні туралы білімдерін дамыту
мақсатында өлеңді оқып береді. Мен қандаймын? Жақсы болу – өзіңнен, –
деген өлең жолдарындағы ойларды айқындай түсу үшін сұрақ қоюына болады.
Өзіңді тану
Ө. Ақыпбеков
Жақсы болу – өзіңнен,
Жаман болу – өзіңнен.
Өзіңді өзің ая да,
Өзіңнен үйрен, өзіңнен.
Жақсылық көрсең біреуден,
Мен қандаймын? – деп ойла.
Жамандық көрсең біреуден,
Мен қандаймын? – деп ойла.
Өзіңді өзің қолыңа ал,
Өзіңсің ақыл айнасы.
Тиеді саған мәні бар,
Өзіңді тану пайдасы.
Тапсырма
Тапсырма бойынша оқушылар суреттегі алма ағашында көрсетілген өзін өзі
танудан үйренген құндылықтар туралы түсініктерін айтып береді. Олар
әдептілік, білім, қайырымдылық, достық, табиғат, Отан, денсаулық, отбасы,
махаббат, бірлік сынды құндылықтар. Осы құндылықтар туралы айтқанда
оқушылар сабақта үйренгендерін естеріне түсіріп, нақты мысалдар келтіре
отырып айтады.
Дәптермен жұмыс
Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.
Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария
етеді.
Тапсырма: Кіші шеңберлердің ішіндегі әріптерден мейірім, қамқорлық,
тазалық, денсаулық, рақмет, кешіріңіз деген сөздерді құрап, торкөздерге
жазыңдар.
Жүректен жүрекке
Балалар шеңберге жиналып, ән салады.
Біз бақытты балдырғандар
Сөзі – М.Әлімбаевтікі
Әні – Ө.Байділдаевтікі
Асыр салып ойнаймыз да,
Ән шырқаймыз, билейміз,
Үлкендерді сыйлаймыз да,
Тентектерді сүймейміз.
Қайырмасы:
Біз – бақытты,
Біз – бақытты,
Біз-бақытты балдырған.
Тату-тәтті достармыз біз,
Ынталы да талапты.
Көп білуге құштармыз біз,
Жақсы оқимыз сабақты.
Қайырмасы.
Отырғызып балғын шыбық,
Сән береміз өңірге.
Еңбекте де біз құлшынып,
Талпынамыз өнерге.
Қайырмасы.
2-сабақ
БІЗ ОСЫНДАЙ БАЛАМЫЗ
Мақсаты: Өзін-өзі тану адамгершілік құндылығы туралы түсініктерін
кеңейту.
Міндеттері:
- 2-сыныпқа арналған Өзін-өзі тану пәнінің мазмұнымен таныстыру;
- өзін және айналасын тануға деген қызығушылықтарын арттыру;
- ізгілікке тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер.
Шаттық шеңбері
Мұғалім балаларды шеңберге шақырады. Барлығы қосылып, ән салады.
Біз бақытты баламыз!
Б. Жақып
Жылай қалсақ, жұбанамыз,
Ақыл тыңдап, тіл аламыз,
Біз тәртіпті баламыз!
Таңда ерте тұра аламыз,
Беті-қолды жуа аламыз,
Біз ұқыпты баламыз!
Үлкендерді сыйлаймыз біз,
Үй тазалап жинаймыз біз,
Біз қолқанат баламыз!
Домбыра да тарта аламыз,
Өлеңді де айта аламыз.
Біз өнерпаз баламыз!
Аспаны ашық еліміздің,
Көркі сұлу жеріміздің,
Біз бақытты баламыз!
Дәйексөз
Мұғалім тақтаға А. Пивеннің Өзіңді танығанда ғана өзгені білесің
деген нақыл сөзін жазып қояды.
– Өзіңді танығанда ғана өзгені білесің делінген нақыл сөздің үлкен
мәні бар. Шынайы өмірде жағымды да, жағымсыз да құбылыстар, әрекеттер
кездесуі мүмкін. Соларды ажырата білу арқылы өмірдің жағымды жақтарын
бойымызға сіңіріп, жақсы өмір сүруге, адамдарға және айналамызға қуаныш,
бақыт сыйлай білуге үйренеміз.
Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген Менің дәйексөздерім
айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді
жазуға кеңес береді.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушыларға сабақ тақырыбын кеңірек түсіндіру мақсатында әңгіме
оқуды ұсынады. Әңгімеде өздері сияқты балалардың жазғы демалыс кезінде
жасаған қамқорлық істері жайлы айтылады.
Балапан
Жазғы каникулда Арман мен Нұрлан атасы мен әжесінің ауылына қыдырып
барды. Бірде олар аталарына аула ішіндегі бау-бақшаларды арам шөптерден
тазартып, ретке келтіруге көмектесіп жүр еді. Арман Нұрланды шақырды.
Барса, жерде шиқылдап, сары ауыз балапан жатыр екен. Бұл ағаш басындағы
ұядан құлап түскен торғайдың балапаны болып шықты. Өзі кіп-кішкентай, жүні
жоқ, қызылшақа. Балапан шиқылдай береді. Арман басқышқа мініп, балапанды
ұясына қайта салды. Арман мен Нұрлан балапанға қарайлап, үнемі қамқорлық
жасап жүретін болды.
Ұлан газетінен
Мұғалім оқушыларға әңгіме мазмұны бойынша және оқушыларды сондай
жақсы істер жасауға талпындыру үшін мынадай сұрақтар қояды.
• Арман мен Нұрлан балапанға қандай қамқорлық көрсетті?
• Сендер жазғы демалыс кезінде қандай қамқорлық істер жасай алдыңдар?
Енді сол туралы әңгімелеп беріңдер.
Балалардың жауаптары.
Мұғалім балалардың жауаптарын былай түйіндейді:
– Балалар, Өзін-өзі тану пәнінен үйренген адамгершілік құндылықтарын
өмір жағдайларында пайдаланып, адамдарға және айналаға жасаған
жақсылықтарыңа қуанып тұрмын.
Ойын.
Өзін-өзі танудың 2- сыныбындағы алғашқы сабақ болғандықтан өзін-өзі
тануды алдымен өзінен бастау керектігін оқушылардың есіне түсіру мақсатында
Мен қандай баламын? ойыны ұйымдастырылады.
Ойынның шарты бойынша мұғалім тапсырма береді: айнаға қарап тұрып,
өздеріңнің бір жыл ішінде қалай өзгергендерің туралы ойланыңдар. Мейлі ол,
сыртқы келбеті болсын, мейлі ол ішкі ойлары болсын, мейлі ол, ақылдары мен
адамгершілік қасиеттері болсын, мейлі ол жақын, туыстарымен, достарымен
қарым-қатынастары болсын. Ойлануға 1-2 минут уақыт беріледі. Оқушылардың
ойын жетелеу үшін мұғалім мынадай сұрақтар қоюы мүмкін:
• 1-сыныпта сен нені жақсы көруші едің? Ал қазір ше?
• Не істей алмаушы едің? Ал қазір қолыңнан не келеді?
• Былтыр сен нені армандадың? Ал биыл ше?
• 1-сыныпты досың қанша еді? Ал қазір ше?
Балалардың жауаптары тыңдалады.
Шығармашылық жұмыс
Оқушылардың сабақта алған білімдерін бекіту үшін шығармашылық жұмыс
беріледі. Шығармашылық жұмыс бойынша балалар суреттерге қарап және берілген
сұрақтарды қолдана отырып, Біз осылай өсеміз тақырыбына әңгіме
құрастырады.
• Өсімдіктер мен жан-жануарлардың өсуі үшін не қажет?
• Адамның дамуына не ықпал етеді?
• Өскен сайын өз бойларыңнан қандай өзгерістер байқадыңдар?
• Өз бойларыңда қандай қасиеттер болғанын қалайсыңдар?
Дәптермен жұмыс
Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.
Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария
етеді.
Тапсырма:
Менің жазғы демалысым тақырыбында шағын әңгіме жазыңдар.
Қорытындылау
Мұғалім оқушылардың 1-сыныпта алған білімдерін еске түсіру мақсатында
төмендегі бағытта өрбітуі мүмкін:
– Балалар, біз 1-сыныпта “Өзін-өзі тану” пәні бойынша жақсылық
жасауды, әдепті болуды, көмектесе білуді, үлкенді сыйлауды, көпшіл және
шыншыл болуды, жақсы мен жаманды айыра білуді, қайырымды, жауапкершілікті
болуды, отанды, табиғатты сүюді, денсаулықты күтуді үйрендік. Осы
білгеніміз жазғы демалыста пайдаға асты ма? Сол бойынша бір-бірімізге айтып
көрейік. Ол үшін шеңбер құрып тұрып, шеңберді бойлай кезектесіп, мұғалім
бастап жазғы демалыстағы өздерінің жақсы істері, әрекеттерің туралы
айтамыз. Мысалы, Мен жаңа дос таптым, Мен әкеме үй жөндеу жұмыстарына
көмектестім, Мен көрші әжейге дүкеннен азық-түлік әкелуге көмектестім,
Мен гүл өсірдім, Мен күнде ауланы тазаладым, Мен ата-әжемнің айтқанын
екі етпедім, Мен ән-би үйірмесіне қатыстым, Мен ініме сурет салуды
үйреттім және т.б.
Жүректен жүрекке
Балалар мұғаліммен бірге шеңбер құрып, ән айтады.
Біз осылай өсеміз
Сөзі – М.Әлімбаевтікі
Әні–И.Нүсіпбаевтікі
Суда жүзіп өсеміз,
Қырды сүзіп өсеміз.
Күнге қызып өсеміз,
Құмда шыжып өсеміз.
Қайырмасы:
Талаптанып өсеміз,
Қанаттанып өсеміз.
Таулар көріп өсеміз,
Баулар егіп өсеміз.
Жеміс теріп өсеміз,
Жеңіскер боп өсеміз.
Қайырмасы.
3-сабақ
КӨҢІЛ КҮЙІМІЗДІ БАСҚАРА БІЛЕЙІК
Өмір деген жарыста,
Шаттанғын, дос, қалыспа!
Ш. Смаханұлы
Мақсаты: Махаббат, бақыт адамгершілік құндылықтары туралы
түсініктерін кеңейту.
Міндеттері:
- жағымды қарым-қатынастар туралы түсінік беру.
- өзін-өзі ұстай білу іскерліктерін дамыту;
- ұстамдылыққа, сабырлылыққа, ризашылдыққа тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: Әр түрлі көңіл күйді білдіретін суреттер.
Шаттық шеңбері
Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Өлең шумақтарын бәрі бірге
қосылып айтады.
Кел, балалар, күлейік
Ө.Тұрманжанов
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Қабақ түйген не керек?
Көңілді боп жүрейік.
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Күлкі көңіл ашады,
Күліп өмір сүрейік.
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Күлкімізді күн қылып,
Гүл өссін деп тілейік.
Әңгімелесу
Әңгімелесудің мақсаты – оқушылардың жағымды көңіл күй, ұстамды болу
және әр түрлі жағдайларда өзін ұстай білуі туралы ойларын тыңдап,
өміріндегі мәнін түсіндіру.
Оқушылардың айналасындағы адамдардың, өзінің көңіл күйі туралы
сезінгендерін ортаға салуып айтулары үшін әңгімелесу жүргізіледі. Ол үшін
мынадай әңгімелесу сұрақтары беріледі:
• Ренжіген немесе қуанған кездеріңде өздеріңді қалай ұстайсыңдар?
• Адамдардың көңіл күйі сендерге қалай әсер етеді?
Мұғалім сұрақтар арқылы балалардың адамдармен қарым қатынаста көңіл күйдің
әсерін ұғынуға қол жеткізеді. Олардың өмірлік ұстанымдарының қалыптасуына
ықпал етеді.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушыларға сабақтың тақырыбын ашып түсіндіру мақсатында
мәтінмен жұмыс жүргізеді. Оқушылар мәтінді оқып, ондағы айтылған негізгі
ойды ашады, сұрақтарға жауап береді.
Мәтінді оқушылардың өздеріне кезекпен оқытуына немесе мұғалім өзі оқып,
айтып беруіне болады.
Бос қайық
Аңыз әңгіме
Бір данышпан өз оқушыларына былай деді:
– Мен жас кезімде қайықпен жалғыз өзім жиі серуенге шығатынмын. Онда
мен керемет рақатқа бөленетін едім. Мен ұзақ уақыт өзенде жүзіп
жүретінмін.
Бір күні мен көзімді жұмып, қайық үстінде терең ойға шомып кеткен
екенмін. Кенеттен ағыспен жүзіп келе жатқан бір қайық менің қайығымды соғып
кетті. Мен ызаға булығып кеттім. Мен көзімді ашып, менің мазамды алған
адаммен ұрыспақ болып, басымды көтеріп едім, қайық бос екен. Өшімді алар
ешкім болмаған соң, қайта көзімді жұмып, өз ашуыммен бетпе-бет қалдым.
Оны көрген сәттен бастап, мен өзімді өзім тануға бірінші қадам жасадым.
Бос қайық маған өмірлік сабақ болды. Содан бері мен біреуге ренжіп, ашу-ыза
қыса бастаса, өзімнен-өзім күлемін де: Бұл да бос қайық! деп, сабама
түсемін.
• Аңызда адамның қандай көңіл күйі сөз болады?
• Өздерің қандай қорытынды жасар едіңдер?
Мұғалім мәтіндегі негізгі ойды білдіретін: Мен көзімді ашып, менің
мазамды алған адаммен ұрыспақ болып, басымды көтеріп едім, қайық бос
екен., ...өз ашуыммен бетпе-бет қалдым. немесе Бос қайық маған өмірлік
сабақ болды, – деген сөздерге көңіл бөлдіртеді.
Жаңа ақпарат
Оқулықта берілгенАдамның көңіл күйі әр түрлі жағдайларға байланысты
болады. Жақсы іс, ізгі ниет, жылы сөз, жақсылық хабар, қуаныш адамның көңіл
күйінің көтерілуіне әсер етеді деген түйіндеу сөзбен танысады. Жаңа
ақпаратты талдау оқушылардың тақырыпқа байланысты өз көзқарастарын
қалыптастыруға негіз болады. Жақсы іс, жағымды әрекет, ізгі ниет, жылы сөз,
жақсылық хабар, қуаныштың адам өміріндегі маңызын түсінуге мұғалім бағдар
береді.
Тапсырма
Жаңа ақпаратта берілген ойларды түйіндеу және қуаныш, таңдану,
көңілді, көңілсіз, қорқыныш, реніш сияқты адамның бет бейнесі арқылы
көңіл күйді қалай байқауға болатынын үйрену мақсатында тапсырма
ұсынылады.
Онда Суреттегі балалардың бет бейнелеріне қарап, қандай көңіл күйде
тұрғанын әңгімелеп беру тапсырылады. Оқушылар ұсынылған суреттерге қарап,
ондағы балалардың көңіл күйін ажыратып айтады. Оқушылар орындаған
тапсырманы жария ету кезінде мұғалімнің көмегімен Бет әлпетіне қарап
адамдарды жайдары, жылы жүзді, түсі суық, ренжулі деп ажыратуға болады.
Жақсы көңіл күй адамға қуат береді. Ал сабырлы болу адамның әр түрлі
жағдайларда өзін ұстай білуі, ұстамды болуы деген қорытынды жасайды..
Қорытынды
– Балалар, біздің бүгінгі сабағымыз Көңіл күйімізді басқара білейік деп
аталды. Бұл дегеніміз қандай жағдайда болмасын сабыр сақтап, өзімізді
ұстай білуімізді және өзімізге, айналамызға қуаныш сыйлауымызды білдіреді.
Дәптермен жұмыс
Дәптерде мынандай тапсырма берілген:
Ребусты (Орындық, сызғыш, айна, от, шаш суреттері берілген) шешіңдер.
Дұрыс шешсеңдер, мақал шығады. Мақалды оқыңдар және жазыңдар. (Шешуі.
Орынсыз ашу – от шашу).
Жүректен жүрекке
Балалар шеңберге тұрып, бүгінгі сабақтан алған әсерлерін айтып, өз
көңіл күйі қандай екенін сыныптастары алдында жария етеді.
Мысалы: Менің көңіл күйім көтеріңкі, өйткені жақсы көңіл күй қуаныш
әкеледі.
4-сабақ
КӨҢІЛ КҮЙІМІЗДІ БАСҚАРА БІЛЕЙІК
Мақсаты: Махаббат, бақыт адамгершілік құндылықтары туралы
түсініктерін кеңейту.
Міндеттері:
- жағымды қарым-қатынастар туралы түсінік беру.
- өзін-өзі ұстай білу іскерліктерін дамыту;
- ұстамдылыққа, сабырлыққа, ризашылдыққа тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: Әр түрлі көңіл-күйді білдіретін суреттер.
Шаттық шеңбері
Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Өлең шумақтарын қосылып
айтады.
Ризамыз саған біз
Қ. Ыдырысов
Күнде шат күліп күн –
Өміріміз жайдары.
Мәңгілік бақыттың
Өзіміз – айғағы.
Дәйексөз
Мұғалім тақтаға Ш. Смаханұлының
Өмір деген жарыста,
Шаттанғын, дос, қалыспа! деген нақыл сөзін жазып қояды.
Балалардан осының мағынасын қалай түснетіндерін сұрайды. Балалардың
жауаптарын тыңдаған соң, мұғалім өзі қорытынды жасайды:
– Адам әр түрлі жағдайларға байланысты ренжуі, жабырқауы, қабағының
қатыңқы болуы, тіпті ашулануы мүмкін. Сондай жағдайларда адам көңіл күйін
көтеріңкі ұстауы, жылы шырай танытуы, жымиып қарауы, күлімсіреуі, қандай
сөзді, істі болмасын күліп тұрып қабылдауы көңілді сергітіп жібереді.
Өйткені барлық уақытта да көңілді жүрсең, өміріңнің ұзақ болатыны да
сөзсіз.
Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген Менің дәйексөздерім
айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді
жазуға кеңес береді.
Жағдаяттарды талдау
Оқушылардың сабақта үйренгендерін іс жүзінде көрсете алуға үйрету үшін
жағдаяттарды шешу ұсынылады. Мұнда балалар Өзіңнің, өзгенің көңіл күйін
қалай көтеруге болады деп ойлайсыңдар? деген сауалға ойланады. Ол үшін
оқулықта бірқатар суреттер берілген. Оқушылардың жағдаяттардың шешімін
табуы үшін осы суреттерді негізге алуларына болады.
Сахналау
Балалар Мен әртіспін атты тақырыпта сахналық көрініс көрсетеді.
Мұнда әр түрлі көңіл күйдің адамдарға оң және кері әсерін көрсетуі мен
жағымсыз күйлерді болдырмау мақсаты көзделеді.
Сахналауға мынадай тапсырмалар беріледі:
- Қуанышты күйді көрсететін көрініс.
- Ренішті күйді сипаттайтын көрініс.
- Таңғалуды сипаттайтын көрініс.
Балалар үш топқа бөлініп, тапсырмаларды рөлдерде ойнап көрсетеді.
Ойын
Балалар Менің көңіл күйім қандай? деген ойын ойнайды. Мұнда
ортаға бір бала шығып, өз көңіл күйін мимика, түрлі қимыл-қозғалыстар
арқылы көрсетеді. Қалғандары оны тауып айтады. Ойын кезекпен осылайша
жалғаса береді.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушыларға сабақтың тақырыбын ашып түсіндіру мақсатында
мәтінмен жұмыс жүргізеді. Оқушылар мәтінді оқып, ондағы айтылған негізгі
ойды ашады, сұрақтарға жауап береді.
Тиін мен қасқыр
Л.Н. Толстой
Тиін бұтақтан-бұтаққа – секіріп жүріп, ұйықтап жатқан қасқырдың үстіне
құлап түседі. Қасқыр ұшып тұрып оны жемекші болады.
– Қоя бер мені! – деп, тиін жалына бастайды.
– Жақсы, қоя берейін, бірақ осы тиін біткен неге сонша көңілді
боласыңдар, соның себебін айтшы маған. Мен үнемі жабығып жүремін, ал сендер
төбемізде асыр салып ойнайсыңдар да жүресіндер.
– Ең әуелі мені ағаштың басына жібер, сол жерде тұрып айтайын, әйтпесе
сенен қорқамын, – деп жауап береді тиін оған.
Қасқыр тиінді қоя береді. Ол ағаштың басына шығып алып:
– Сен өзің зұлымсың, содан ылғи жабығасың да жүресің... Ал біз болсақ,
қайырымдымыз, ешкімге жамандық жасамаймыз, сондықтан үнемі көңілді боламыз,
– дейді.
• Тиін неліктен үнемі көңілді жүреді?
• Жақсы көңіл күйде жүру үшін адам бойында қандай қасиеттер болу керек?
Назар аударыңдар
Оқулықтағы Назар аударайық айдарымен мынадай түйіндеу берілген:
Жақсы көңіл күй – тез түсінісуге септігін тигізеді.
Жақсы көңіл күй – өзара сыйластыққа негіз болады.
Жақсы көңіл күй – достасуға көмектеседі.
Балалар оқып, оның мағынасына мән береді.
Назар аударыңдар тәсілінде жақсы көңіл күйдің күнделікті өмірде өте қажет
екенін сезіндіреді және өзін-өзі ұстай білуді, өзіне, басқа адамдарға
қуаныш сыйлай білуге үйретеді.
Қорытынды
– Балалар, көңілді, қуанышты адамның жүзі де әдемі. Қараған сайын қарай
бергің келеді. Ал ашулы адамның жүзі адамды өзіне тартпайды. Сондықтан
қолдан келгенше ашулы сезімдерімізді ақылмен іштей жеңіп, көңілді
жүргеніміз дұрыс. Ол біздің адамдарға, айналаға деген сүйіспеншілігімізді
оятады және бақытты өмір сүруімізге көмектеседі.
Дәптермен жұмыс
Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.
Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария
етеді.
Тапсырма:
Балалардың суреттеріне қарап, олардың көңіл күйлерін табиғатпен
салыстырып жазыңдар.
Мысалы: жымиып тұрған қыз суреті – күлімдеген күндей.
Жүректен жүрекке
Мұғалім жақсы көңіл күй адамдарды достыққа, сыйластыққа, жақсылыққа
жетелейтінін ұғындырып,
Е.Өтетілеовтың Көңілді балалар әні өлеңімен
сабақты аяқтауына болады.
Көңілді балалар әні
Е. Өтетілеуов
Жабырқауды білмейміз,
Жалқаулықты сүймейміз.
Біз талапты жас ұлан,
Үлгі аламыз жақсыдан.
Жазда гүлдер тереміз,
Қыста шаңғы тебеміз.
Думандатып өңірді,
Дем аламыз көңілді.
5- сабақ
ОҚУҒА ҚҰШТАРЛЫҚ
Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ.
Халық мақалы
Мақсаты: Білім, махаббат адамгершілік құндылықтары туралы
түсініктерін кеңейту.
Міндеттері:
- оқу-білімнің адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру;
- оқуға, білім алуға деген ынталарын дамыту;
- кітапты қадірлеуге, еңбекті сүюге тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: оқулық, дәптер, үлкен ватман қағаз, түрлі түсті
қағаздар, қайшы, үнтаспа.
Шаттық шеңбері
Балалар мұғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Үнтаспадан
Бақытты балалық шақ әнін оқушылар мұғаліммен қосылып айтады.
Бақытты балалық шақ
СӨЗI — Ж.ТҰРБЕКОВТIКI
Әнi — Ә.Еспаевтiкi
Жарастықпен жайнатып өмiр көркiн,
Гүл-бақшада сайрандап өскен еркiн.
Шат көңiлдi, бақытты ел ұланымыз,
Келешекте ұлы iстi меңгеретiн.
Отанымыз әлпештеп анадайын,
Құшақтайды аялап сағат сайын.
Зәулiм мектеп, кең сарай, түрлi алаң,
Не керектiң бiз үшiн бәрi дайын.
Бiлiм шыңын өрлеймiз басып алға,
Қиындық жоқ, бөгелiс жолымызда.
Салтанатпен сап түзеп, ән шырқаймыз,
Көк туымыз желбiреп қолымызда.
Ән айтылып болған соң оқушылар орындарына отырғызылады. Мұғалім сабақтың
негізгі бөліміне көшу мақсатында оқушыларды бүгінгі сабақтың тақырыбымен
таныстырады:
– Балалар, бүгін біз оқу, білімнің адам өміріндегі қажеттілігі, маңыздылығы
туралы әңгімелесеміз. Сондықтан да бүгінгі тақырып Оқуға құштарлық деп
аталады.
Әңгімелесу
Тақырыптың мақсатын аша түсу үшін оқулықта Ойланайық, пікірлесейік
айдарымен берілген сұрақтар бойынша әңгіме жүргізіледі:
• Адамға білім не үшін қажет?
• Оқу кезінде қандай қиындықтар кездеседі?
• Оларды қалай жеңуге болады деп ойлайсыңдар?
• Білімді болу үшін адамға қандай қасиеттер қажет деп ойлайсыңдар?
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім аңыз әңгімедегі Әлімнің Мен оқуым керек – деген өз мақсатына
қалай жеткенін және оның үлкен ғалым болғанын мысалға ала отырып,
балалардың оқуға құштарлығын арттырады.
Табанды бала
Аңыз әңгіме
Ерте заманда Әлім деген бала өмір сүріпті. Оның әкесі өліп, жалғыз
анасымен қалады. Олар өте жұпыны өмір сүреді. Кейде ішерге астары да болмай
қалатын.
Күн артынан күн өте береді. Баланың мектепке барып, оқитын уақыты
келеді. Бірақ оның мектепке баруға еш мүмкіндігі болмайды. Алайда Әлім Мен
оқуым керек деп шешеді.
Кішкентай Әлімнің көршілері өте бай адамдар еді. Әлім көршісіне келіп,
сіз үйіңізге қызметші адам іздеп жүр екенсіз, мені алыңызшы! Мен еңбегіме
көп ақы сұрамаймын, тек қана анда-санда сіздің ұлдарыңыз қалай оқып
жатқанын көрсем, маған сол да жеткілікті, – дейді.
Бай тегін жұмысшы тапқанына қуанып, келісе кетеді.
Бала байдың үйінде таң атқаннан кеш батқанға дейін бел жазбай жұмыс
істейді. Бірақ Әлім ауық-ауық бай балаларының кітаптарына қарап, кейде
мұғалімге көрінбей, оның айтқандарын тасада тығылып тұрып тыңдап алатын
еді. Сөйтіп, Әлім барлығын үйреніп алады.
Бір жылдан кейін өз бетінше сөздерді ажырата алатын болды. Бірақ қайда,
немен жазатынын білмей, басы қатады.
Әлім өзінің анасымен теңіз жағасындағы кішкентай үйде тұратын еді.
Теңіз толқыны құм бетін шайып, тегістеп кететін. Әлім қолына таяқ алып,
теңіз жағасына келіп, құм бетіне әріптерді жаза бастады. Теңіз толқыны
шайып, жазғандарын өшіріп кетеді. Әлім ерінбей қайта жазудан жалықпайды.
Енді оған оқитын кітап керек болды.
Бір күні өзінің қожайынына келіп, Мен өз еңбегімнің ақысын сұрайын деп
келдім. Егер маған өз кітаптарыңызды оқуға рұқсат етсеңіз, мен тағы да бір
жыл ақысыз жұмыс істеуге келісер едім, – дейді.
Байдың мұндай тегін жұмысшыдан айырылғысы келмей, келісе кетеді.
Енді кішкентай Әлім оқитын кітапқа да қол жеткізді.
Әлімге ертеден қара кешке дейін жұмыс істеп, түнде оқуға тура келді.
Оның шамға май алатын ақшасы да жоқ еді. Бірақ Әлім ешқашан мойымады.
Жарқырап ай туғанда айдың жарығымен оқып, жазатын.
Одан бері көп жылдар өтті. Әлім өз мақсатына жетіп, үлкен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Біздер, қандай ата-ана болсақ та, балаларымыздың әрқайсысы
қабілетті, тапқыр, талантты, басқа балалардан кем емес, керісінше,
артық болғанын армандаймыз. Алайда қымбатты достар, біз алдымен
бұл жайында емес, біздің балаларымыздың жақсы Адам болғаны туралы
армандауымыз керек деп ойлаймын. Оның кісілерге жақсылық жасауы,
қоғамға зиянын емес, пайдасын келтіруі жайында; Адам деген биік
атақты бүкіл өмір бойғы сын-сынақтардан шаң тигізбей алып өтуі
хақында арман етсек деймін....
Бөбек қорының президенті С.Назарбаева
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру ұғымына
мақсаты – қоғам мүшелерінің жоғары адамгершілік, парасаттылық, мәдени,
физикалық деңгейінің дамуына және кәсіби біліктілігіне қол жеткізу болып
табылатын тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі деп нақты анықтама
берілген.
Білім берудің шынайы мақсаты – адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана
емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мәнін дамыту. Қазіргі
педагогика ғылымы тәрбие саласындағы басымдық міндеттердің бірі ретінде жас
ұрпақты ғасырлар бойы жинақталған халық даналығының жалпыадамзаттық
құндылықтарын меңгерту негізінде тәрбиелеу қажеттігін дәлелдеп отыр.
Балалардың өмірден өз орнын табуына өз бойындағы табиғи дарыны мен
қабілетінің ашыла түсуіне көмектесудің қажеттілігі арта түсуде.
Қазақстан Республикасының Бірінші Ханымы Сара Алпысқызының Өзін-өзі
тану рухани-адамгершілік білім жобасы жан-жақты дамыған тұлғаны
тәрбиелеуді көздейді. Өзін-өзі тану баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін
сыйлауға, өзгелердің талқылауына тәуелді болмауға, өзін-өзі жетілдіруге,
рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының
болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін
жауапкершілікті сезіне білуге тәрбиелейді.
Балалық өзінің руханилығымен, өзінің тазалығымен және өмірді таза
күйінде қабылдай алуымен талантты. Кіші мектеп жасындағы тұлға бойында
жалпы мәдениеттің негізі қаланады, өзін-өзі тануға қызығушылығы артады,
дербестілігі дамиды. Кіші мектеп жасындағы балалар өзінің жеке сапалары мен
мүмкіндіктерін түсіне бастайды. Осы жастағы баланың адамгершілік сезімдері,
эмоциялары, өзара қарым-қатынастары туралы түсініктері кеңейеді. Балалар
үлкендермен және құрбыластарымен қарым-қатынас жасау мәдениетіне қол
жеткізеді, бірқатар адамгершілік құндылықтар мен адами қасиеттердің мәнін
түсінеді, оның Отанға, отбасына, жақын адамдарына, қоршаған табиғатқа деген
сүйіспеншіліктері артады. Ол алғаш рет алдында тұрған міндеттерді өзінің
шешуі керектігін, оқушының әлеуметтік рөлін ұғынуын, сондай-ақ
сыныптастарымен және ұстаздарымен жағымды қарым-қатынастар орнату
қажеттігін түсінеді.
Өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі ұжымда жақсы көңіл күйдегі жағымды
жағдай тудыра отырып әрбір баланың дербестігінің дамуына ықпал етеді.
Педагогикалық процеске қатысушылардың эмоционалдық қарым-қатынастары
жанашырлық, тілектестік, ынтымақтастық, рақымдылық, мейірімділік,
ізеттілік, сенімділік сияқты адамгершілік сезімдері мен күйлерінің кең
аумағын қамтиды. Эмоционалдық біліктілік өз сезімдерін танып білуіне, өз
әрекеттерін түсіндіре алуына, өзгелердің әрекеттері мен көңіл күйлерін тани
білуіне көмектеседі.
Әрбір баланың әр түрлі іс-әрекетке түсуіне, әр түрлі адамдармен қарым-
қатынасының ұлғаюына байланысты оның парасаттылық, шығармашылық,
эмоционалдық потенциалының дамуына ықпал ететін жағымды қарым-қатынасқа
сұранысы қалыптасады. Кіші жастағы оқушылардың мұндай ерекшеліктері
мұғалімнің барлық уақытта өз оқушыларына үлгі болу керектігін талап етеді.
Мұғалім жақсылық туралы айтып қана қоймай, өзінің өмірде нағыз мейірімді
болуы, еркін қарым-қатынас жасауға ықпал етуі және өз мінез-құлқына
жауапкершілікті сезінуі тиіс.
Осы тұрғыдан алғанда Өзін-өзі тану пәнінің негізгі мақсаты–оқушылардың
жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруде өзіне жағымды қарым-қатынасының,
өзін-өзі жүзеге асыруының, сондай-ақ әлеуметтік және тұлғалық мәнге ие іс-
әрекеттерде өзін-өзі дамытуға сұранысының дамуы.
Осы мақсатқа сәйкес пәннің міндеттері төмендегідей болып белгіленді:
-оқушылардың жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруін, белсенді өмірлік
ұстанымдарын қалыптастыру мен жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
-балалардың қоршаған әлеуметтік-мәдени және табиғи ортамен үйлесімді
байланысын, этикалық және экологиялық мәдениетін, адамдарға, өзіне және
қоршаған ортаға жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары мен тәжірибесін
қалыптастыру;
-балаларды адамгершілік нормаларымен, қарым-қатынас жасау амалдарымен,
құралдарымен және әдістерімен таныстыру;
-балалардың адам, өмір, отан, денсаулық, отбасы, табиғат, махаббат, достық,
еңбек құндылықтары мен мейірімділік, сыйластық, сүйіспеншілік, адалдық,
патриоттық, еңбексүйгіштік (адами қасиеттері туралы түсініктерін кеңейту;
-танымдық сұраныстарын, коммуникативтік және әлеуметтік тұрғыдағы қарым-
қатынас жасау іскерліктері мен дағдыларын дамыту;
-тұлғаның эмоционалдық-сезімін, рухани-адамгершілігін, қоршаған ортаға
эстетикалық қарым-қатынасын, әр түрлі шығармашылық іс-әрекеттерде өзін-өзі
жүзеге асыруға сұранысын дамыту;
-адамгершілікті, әлеуметтік, табиғат пен қоғам байлықтарына
жауапкершілікпен қарайтын белсенді, шығармашылық тұрғыдағы тұлғаны
тәрбиелеу;
-азаматтық, патриоттық, мәдени сапаларын арттыру; Отанын, отбасын, мектебін
сүюге тәрбиелеу.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 2-сынып оқушыларына арналған оқу-әдестемелік
кешен (ОӘК) құрамына мұғалімге арналған әдістемелік құрал, оқулық, оқушы
дәптері, дидактикалық материалдардың жинағы енеді. ОӘК-нің барлық құрамдары
өзара байланыста сабақта және үйде қолданылады.
Өзін-өзі тану пәнін 2-сыныпта оқуға 32 сағат бөлінген. Оқу материалы
жүйеленіп төрт тарау бойынша берілді:
1) Өзін-өзі тану бақыты – 8 сағат.
2) Адами қарым-қатынасқа үйренейік – 8 сағат.
3) Адам болам десеңіз... – 8 сағат.
4) Әсемдік әлемінде – 8 сағат.
Өзін-өзі тану бақыты атты І тарауда өзін-өзі тану, білім, елжандылық,
еңбек, отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік,
сөз және т.б. құндылықтарды оқып үйренуге баса назар аударылады. Балалар
өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді, сыныптастарымен,
ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді үйренеді.
Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты ІІ тарауда 2- сынып оқушылары
достық, қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық, Отан, отбасы,
сүйіспеншілік, әдептілік, қамқорлық, өзара түсіністік, сыйластық, және т.б.
құндылықтарды меңгереді. Сыныпта, отбасында тең құқылы, ізгілікті қарым-
қатынастар орнатуға, әлеуметтік белсенділігін дамытуға ерекше назар
аударылады.
Адам болам десеңіз... атты ІІІ тарауда мейірімділік, қайырымдылық,
жауапкершілік, адалдық, жақсылық жасауға ұмтылушылық, қамқорлық, шыншылдық
сияқты адами қасиеттердің мәні түсіндіріледі. Кіші мектеп жасындағы балалар
өз істеріне, әрекеттеріне жауапкершілікті сезінуді үйренеді.
Әсемдік әлемінде атты ІV тарауда табиғат, денсаулық құндылықтары
бойынша және Отан, табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық
жарасымы туралы түсініктері қалыптасады. Оқушылар адам және қоғам
ұғымдарының жан-жақтылығын түсінеді.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 2-сыныпқа арналған тақырыптық жоспар
№ Сабақтың тақырыбы
І ТАРАУ. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-2 Біз осындай баламыз 2
3-4 Көңіл күйімізді басқара білейік 2
5-6 Оқуға құштарлық 2
7-8 Менің ұстаздарым 2
ІІ ТАРАУ. АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
9-10 Үлкенге құрмет – кішіге ізет 2
11-12 Кешірімді бала – кішіпейіл бала 2
13-14 Келісім түбі – жарастық 2
15-16 Күш бірлікте 2
ІІІ ТАРАУ. АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
17-18 Текті білу тегін емес 2
19 Ұятты бала – арлы бала 1
20 Обал мен сауап 1
21-22 Еңбек бәрін жеңбек 2
23-24 Жүрек жылуы 2
IV ТАРАУ. ӘСЕМДІК ӘЛЕМІНДЕ
25 Халық даналығы 1
26 Халқым менің қонақжай 1
27 Табиғат – әсемдік әлемі 1
28 Табиғат – денсаулық мекені 1
29 Табиғатпен біргеміз 1
30 Атамекен табиғаты, анамдайсың 1
31 Қазақстан – менің елім 1
32 Үйренгенім көп менің 1
Өзін-өзі тану сабақтарын 2-сыныпта оқыту
әдістемесінің ерекшеліктері
Өзін-өзі тану сабақтарының ерекшеліктері болып мұғалім мен оқушылардың
тұлғалық қарым-қатынасқа түсу процесі табылады. Бұл процесте балалар өзі
туралы, өзінің сезімдері, ойлары мен әрекеттері туралы біледі, оларды
талдай алады және адамгершілік тұрғысынан бағалай біледі, өзін және
өзгелерді тыңдауға, адамдарды сол қалпында ізгі ниетпен қабылдап, әр іске
шыдамдылық танытуға үйренеді.
Өзін-өзі тану сабақтарында әлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтер
арқылы адами қарым-қатынастар шыңдалады, өмірлік тәжірибелерімен алмасады,
қоғамға қызмет көрсету дағдылары дамиды.
Өзін, өзгелерді, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасауды танып-
білу, сондай-ақ ақиқат пен сүйіспеншілікті адам өмірінің ең жоғарғы символы
ретінде түсіну балалардың еркін ойлана алатындай, өз пікірін жеткізе
алатындай, дарыны мен қабілеттерін көрсете алатындай сенімді, еркін қарым-
қатынас жағдайларында өтеді.
Өзін-өзі тану процесін ұйымдастырудың маңызды шарты балалардың
психологиялық, физиологиялық, жас ерекшеліктеріне сәйкес жағымды эмоциялық
күймен қамтамасыз ететін жағымды ортаны құру болып табылады. Сабақта әр
түрлі іс-әрекеттерді алмастырып отыру ( оқуға жағымды қатынас тудырып,
оқушылардың ынтасын, қызығушылығын арттырады.
Өзін-өзі танудың өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес сабақтардың стандартты
емес түрлері ұсынылады: ойлану сабақтар, талдау сабақтар, театрландырылған
көріністер түріндегі сабақтар, шығармашылық сабақтар, сайыс сабақтар,
концерт сабақтар, экскурсия сабақтар, ойын сабақтар және т.б.
Өзін-өзі тану сабақтары 10-15 адамнан тұратын топтарда үнтаспалармен,
бейнетаспалармен, көрнекіліктер және дидактикалық материалдармен арнайы
жабдықталған кабинеттерде өткізіледі.
Өзін-өзі тану сабақтарын өткізудің әдістері мен формаларының кең
көлемділігі оларды арнайы кабинеттерде ғана емес концерт залдарында,
мектептің сыртқы алаңдарында, табиғат аясында, мұражайда, сурет
галереясында, театрда және т.б. орындарда өткізуді қарастырады.
Өзін-өзі танудың сабақтан тыс жұмыстары балалардың сабақта меңгерген
білімдерін іс жүзінде өмірде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуді
қарастырады.
Өзін-өзі тануды оқыту процесінде пәннің өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес
мынадай әдістемелік тәсілдерді қолдану ұсынылады:
Шаттық шеңбері ─ сабақты көтеріңкі, жақсы көңіл күймен ұйымдастыруға
бағытталған сабақтың бас кезеңінде қолданылатын әдістемелік тәсіл. Мұғалім
балалармен бірге құрған шеңберде олар бір-бірімен еркін қарым-қатынас
жасайды, әр түрлі әндер мен өлеңдер айтады. Шаттық шеңберінің
педагогикалық тұрғыда маңызы зор. Өйткені мұнда әрбір бала өзін еркін
сезінетін үлкен достық шеңберіне қабылданғанын түсінеді, өзіне сенімі артып
және өзгелердің де сеніміне ие болады.
Тыныштық сәті ─ релаксация тұрғысындағы әдістемелік тәсіл. Толық
тыныштықта баланың жүрек соғу ырғағы мен тыныс алуы реттеледі, денесі
жеңілденеді. Ол өз ойын жинақтай алу мүмкіндігіне ие болады, өзінің ішкі
Менін түсіне алады, өзінің сезімі мен көңіл күйін жақсы сезінеді. Мұғалім
балаларға осы жаттығуды орындату барысында олардың дене қалпына, тыныс алуы
мен денесін бос ұстай білуіне баса назар аударуы тиіс.
Өзіммен-өзім ─ бұл тәсіл баланың өзін және өзінің жүрегін тыңдай
білуіне септігін тигізеді. Ол баланың сезімі мен эмоциясын, жалпы
рефлексияға қабілеттерінің дамуын ынталандырады. Осы тәсіл балаларға жайлы
әсер етеді, олардың қиялын дамытады, топтағы мінез-құлыққа жағымды ықпал
етеді және әдетте, материалды жаңадан түсіну барысында пайдаланылады. Осы
мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалімнің сөзі, сондай-ақ үнтаспалар,
бейнетаспалар (классикалық музыка тыңдау, бейнефильмдер мен мультфильмдер
көру және т.б.) қолданылады.
Мәтін оқу ─ оқушылардың білімін және адамгершілік қасиеттер мен
құндылықтар туралы түсініктерін кеңейтуге, оқу іскерліктерін дамытуға
бағытталған әдіс. Оқушылардың танып-білуге құштарлығын арттыру мақсатында
үлкендермен бірге және өз бетінше көркем шығармаларды оқу ұсынылады. Бұл
әдіс оқушылардың ойын, жадын, эмоционалдық күйін, еркіндігін дамытады.
Сабақтың дәйексөзі ─ оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға, оқу
материалын эмоционалдық-бейнелі тұрғыдан қабылдауға ықпал ететін өзін-өзі
тану сабақтарының міндетті элементі болып табылады. Сабақтың дәйексөзі
ретінде халық даналығы, халық мақалы, нақыл сөз, даналық сөз, ұлағатты сөз
алынады.
Әңгімелеу ─ оқушылардың әңгіме, ертегі, өсиет әңгіме, өлеңдерді ұжым
болып тыңдауына жақсы жағдайлар тудыратын сөйлеу мен ойлау іс-әрекеттерінің
маңызды түрі. Балалар осы әдіс арқылы әңгімені тыңдай және ести білуді,
сезіне алу және сезіммен қабылдауды, ойдан өткізу мен талдай алуды
үйренеді. Мұнда шығарманы үзіліспен әңгімелеу сияқты амал-тәсілдер
қолданылады. Әңгімелеу, сахналық элементтер бірлігінде жүзеге асырылады.
Әңгімелеу – 1,2-сыныптарда (рөлдік әңгімелеуді қоспағанда) мұғалімнің
әңгімелеуі арқылы, жүзеге асырылады.
Әңгімелеуге арналған мәтіндер Өзін-өзі тану оқулығында беріледі.
Әңгімелесу – бұл балалардың тақырып мазмұнын түсінуіне мүмкіндік
беретін дидактикалық тәсілдің сұрақтар мен жауаптар түріндегі қарым-қатынас
формасы. Әрбір бала өзінің пікірін айта алады, тақырыпқа өзінің көзқарасын
білдіре алады, өзін ойландыратын сұрақтарды қоя алады. Мұғалім балалардың
өз пікірлерін айтуын қолдап отырады, оларға ойлана алуды, жағдаяттар мен іс-
әрекеттерге адамгершілік тұрғысынан баға бере білуді үйретеді.
Ойын, Жаттығу ─ балалардың танымдық қызығушылықтарын арттыру мен
жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.
Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде
оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады. Балалар ойындар мен жаттығулар
нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларына ие
болады, өмірлік дағдыларды меңгереді.
Шығармашылық жұмыс ─ өзін-өзі тану сабағының маңызды бөлігі.
Шығармашылық жұмыс сурет салу, макеттер, коллаждар мен өлең, әңгіме
құрастыру және т.б. түрінде жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл тәсіл балалардың
шығармашылық шабытын аша түсуге, олардың символдарды, бейнелер мен
әрекеттерді ұғынуы арқылы өзіндік Менін көрсете алуына септігін тигізеді.
Бірлескен шығармашылық әрекет оқушылардың ынтымақтастық, шыдамдылық,
ынталылық сияқты адами қасиеттерді ұғынуына; өзінің пікірін айту мен
басқалардың пікірін құрметтей білу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді;
балалардың өз күшіне сенімділігін, өзінің қабілеттері мен шығармашылық
мүмкіндіктеріне сенімдерін қалыптастырады; жауапкершілікке, дербестілікке
тәрбиелейді.
Жаттығу-ойлану ( балалардың өмірдің тәлімдік-танымдық жағдайларының
мәнін ұғына білу мен нақты өмірлік жағдаяттарды бағалай білу дағдыларын
дамытуға, өзінің ойы мен ісіне, әрекеттеріне жауапкершілігін қалыптастыруға
ықпал ететін әдістемелік тәсіл. Жаттығу-ойлану тапсырмалары болып нақты
өмірлік жағдаяттар, мақал-мәтелдер, тәлімдік-танымдық мәні бар өлең жолдары
табылады. Балалардың мақал-мәтелдерді өлең жолдарының тәлімдік, өмірлік
мәнін талдауы және жағдаяттарды талқылауы арқылы олардың ойлана білуге,
өзін және өзгелерді бағалай алуға икемділігі артып, адамдармен, айналасымен
жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары қалыптасады.
Жаттығу-ойлану жұмыстарын орындау барысында ойлануға берілетін уақытты
тапсырмалардың күрделілігіне қарай мұғалімнің өзі белгілейді.
Бейнематериалдар көру (фильмнен, мультфильмнен үзінділер және т.б.) –
оқу мағлұматтарын көрнекілік тұрғысынан жеткілікті түсіндіруге мүмкіндік
беретін әдістемелік тәсіл. Айқын, көркем көріністер балаларға оқу
материалының мазмұнын түсінікті қабылдауына және жете меңгеруіне ықпал
етеді.
Сергіту сәті ─ сабақ үстінде балалардың жалығуы мен шаршағандығын
ұмыттыратын, бойларын сергітуге қажетті өзін-өзі тану сабағының құрамдас
бір бөлігі. Сергіту жаттығулары бір іс-әрекет түрінен екіншісіне ауысатын
сәтте қысқа ойындар, қимыл-қозғалыстар түрінде қолданылады. Осы тәсіл
топтың көңіл күйін көтереді; оқуға, білуге ынтасын дамытады; жылдам назар
аударуын күшейтеді; ұжымның ұйымшыл болуына ықпал етеді.
Сахналау ─ бұл тәсіл өзін-өзі тану сабақтарында оқу материалының
мазмұнын эмоционалдық-сезімдік күймен тиімді қабылдау мақсатында әр түрлі
жағдаяттарды балалардың өздері рөлдерде орындауы арқылы ұйымдастырылады.
Қорытындылау ─ сабақ барысында айтылған ойларды мұғалімнің өзі немесе
балалармен бірге жинақтап қорытуға бағытталған әдістемелік тәсіл.
Жүректен жүрекке шеңбері ─ сабақтың аяқталу кезеңінде қолданылатын,
бір-бірімен пікір алмасуды, бір-біріне тілектер айтуды немесе бәрі бірге
сабақтың негізгі ойын қорытатындай ән не өлең орындауды қамтитын және
мұғалімнің әрбір баланың эмоционалдық күйін, олардың сабақ мазмұнын түсіну
деңгейін анықтауға мүмкіндік туғызатын әдістемелік тәсіл.
Үй тапсырмасы ─ баланың сабақ тақырыбына және сабақта меңгерген
білімдері мен игерген іскерлік, дағдыларын бекітуге қызығушылығын
арттыратын тәсіл. Балалар үй тапсырмасын дәптерлеріне өз бетінше немесе
үлкендермен бірге орындайды. Бұл балалар мен үлкендердің бірін-бірі жақсы
түсінуіне септігін тигізеді. Балалардың үй тапсырмасын қызығушылықпен,
жақсы көңілмен орындауы үшін дәптерге олардың көмекшілері – Данышпан ата,
ақылды ұл мен қыз – Алпамыс, Махаббат, түйенің ботасы – Ақбота сияқты
ертегі кейіпкерлері енгізілді.
Сабақ барысында әдістемелік тәсілдер байланысының ара жігін үзбей, сабақ
мазмұнымен сабақтастыра отырып үй тапсырмасын сұрап, балаларға ризашылық
сезімін білдіру мұғалімнің шығармашылық шеберлігіне байланысты.
Өзін-өзі тану пәні әлемнің ең басты құндылығы – адам және адамның өмір
сүру үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің
осындай қарапайым ақиқатына – жақсы адам болуға баланы жастайынан үйрету
керек. Бұл тұрғыда мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен
тәрбиелеудің қазіргі әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын
терең талдай отырып белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық
процесті ұйымдастыра алады. Дегенмен табысқа жетудің ең басты көзі болып
мұғалімнің әрбір баланың жеке тұлғалық ерекшелігіне негізделген балаларға
деген махаббаты саналады. Әрбір тәрбиеленушіге өз бойындағы дарыны мен
талантын, қабілеттерін аша түсуге мүмкіндік жасау қажет, оларды өзімен және
әлеммен үйлесімділікте өмір сүруге үйрету керек. Ал бұл – қоғамға қызмет
етуді мақсат етіп, осындай игі істі таңдаған Өзін-өзі тану пәні
мұғалімінің ең басты міндеті.
Мұғалім әрбір оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, балалардың қоршаған
ортада өзінің тұлғалық Менін жете түсінуіне көмектеседі. Ол – дайын
білімдерді жеткізуші ғана емес, балалардың өмірдегі маңызды іскерліктері
мен дағдыларын игеруге жетелейтін өзін-өзі тану процесінің жетекшісі. Ол
балалармен бірге ойланады, жаңалықтар ашады, дауларды шешеді, таңданады,
күмәнданады, бірлестік әрекеттерде қызығушылықпен өмірдің ақиқатына көз
жеткізеді, сыныпта жағымды жағдай туғызады.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды өзін-өзі тануға үйрету мұғалімнің
жоғары адамгершілікті, мәдениетті, жан-жақты білімді, ізгі ойлы және жылы
жүректі болуын талап етеді. Мұғалім рухани құндылықтарды талдай отырып бала
жүрегіне мейрімділіктің, адамгершіліктің нұрын себеді.
Сіздің әрбір оқушыңыз бақытты болсын!
БІРІНШІ ТАРАУ
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-сабақ
БІЗ ОСЫНДАЙ БАЛАМЫЗ
Өзіңді танығанда ғана өзгені білесің.
А. Пивен
Мақсаты: Өзін-өзі тану адамгершілік құндылығы туралы түсініктерін
кеңейту.
Міндеттері:
- 2-сыныпқа арналған Өзін-өзі тану пәнінің мазмұнымен таныстыру;
- өзін және айналасын тануға деген қызығушылықтарын арттыру;
- ізгілікке тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер
Шаттық шеңбері
Мұғалім өзін-өзі танудың 2-сыныптағы алғашқы сабағын мынадай
мазмұндағы кіріспе сөзбен бастайды:
– Қош келдіңдер, балалар! Міне жазғы демалысымыз да аяқталып, жаңа
оқу жылы басталды. Балалар, енді сендер екінші сынып оқушысысыңдар. Ер
жетіп, ақылдарыңа ақыл қосылды. Сендерді алда қызығы мен шаттығына,
жақсылығы мен жаңалығына толы Өзін-өзі тану сабақтары күтіп тұр. Ол
сабақтарда өз бойларыңдағы жақсы қасиеттерің мен жаңа мүмкіншіліктеріңді
білетін боласыңдар, сондай-ақ адами қарым-қатынаста шыншылдықпен танылып,
адамгершілік құндылықтар мен денсаулықты бағалай білесіңдер. Табиғат
перзенті, Отан ұланы екендеріңді мақтан тұтасыңдар.
Сабақтың жақсы көңіл күймен басталуы үшін мұғалім тарапынан
оқушыларға шеңбер айналасында көңілді ән айту ұсынылады:
– Кәнеки, дәстүрлі Шаттық шеңберін құрып, қол ұстасайық. Бір-
бірімізге зор денсаулық, оқуда табыс, сенімді дос тілейік. Осындай
жылы тілектерге толы шеңбер аясында бәріміз бірге қуанышпен ән
салайық.
Жас дәуірдің түлегіміз
Сөзі – Е.Өтетілеуовтікі
Әні – И.Нүсіпбаевтікі
Бау, бақша, белдер,
Орман, тау, көлдер –
Көрікті шексіз даламыз.
Дәулеті тасқан,
Сәулеті асқан –
Көңілді ауыл, қаламыз.
Қайырмасы:
Жадырап күндей,
Жайнаған гүлдей –
Бақытты біздер баламыз! (2 рет)
Өзіміз туған,
Көбелек қуған –
Өлкеде өсіп, толамыз.
Жалықпай оқып,
Көңілге тоқып –
Білімді адам боламыз.
Тапсырма
Оқушылардың Өзін-өзі тану пәнінен үйренген жақсы әдеттері мен
қылықтарын жазғы демалыста қалай көрсете алғандарын білу мақсатында
төмендегідей тапсырма беріледі.
Оқушыларға суреттерге қарап, Менің жазғы демалысым тақырыбына әңгіме
құрастыру тапсырылады.
Оқулықтағы суреттерде балалардың жазғы демалыста бау-бақшаны күтуге
қарасқандары; табиғат аясында серуен құрғандары; саяхат-сапарларға
шыққандары; аулада ойнаған кездері бейнеленген. Балалар осы суреттерге
қарап отырып және өздерінің демалыс кездерін естеріне түсіріп, басқа
қызықты істері, есте қаларлық оқиғалары туралы әңгімелеп береді.
Әңгімелесу
Оқушылардың өзін-өзі тану сабақтарына қызығушылықтарын арттырып, оларды
танып-білуге баулу мақсатында әңгімелесу әдісі қолданылады. Әңгімелесу
сұрақтары төмендегідей беріледі:
• Өзін-өзі тану сабақтарында не үйрендіңдер?
• Өзіңе, өзгеге, табиғатқа құрмет дегенді қалай түсінесіңдер?
• Өз бойыңда қандай қасиеттер болғанын қалайсың?
Берілген сұрақтар бойынша оқушылар өзін-өзі тану сабақтарынан 1-сыныпта
оқып-үйренгенлерін естеріне түсіріп айтады. Балалардың өзіне, өзгелерге,
табиғатқа деген құрмет сезімін қалай түсінетіндері де сұралады. Мұнда
оқушылар айналасындағы адамдарға, қоршаған ортаға сыйлы қарым-қатынас
жасаудың маңызын қалай бағалайтындарын айтады. Сонымен қатар балалардың өз
бойларынан қандай жақсы қасиеттерді, неліктен көргілері келетіндерін ортаға
салады.
Жаңа ақпарат
Оқушылар оқулықтан Өзін-өзі тану сабақтары арқылы адам өзін, басқа
адамдарды және қоршаған ортаны тани алады. Сүйіспеншілік, отбасы, жақсылық,
достық, бақыт, білім сияқты ең асыл құндылықтармен танысады деген жаңа
ақпаратты оқиды. Сүйіспеншілік, отбасы, жақсылық, достық, бақыт, білім
сияқты құндылықтар адам өмірінде ең маңызды рөл атқаратынын ұғынады.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушылардың Өзін-өзі тану пәні туралы білімдерін дамыту
мақсатында өлеңді оқып береді. Мен қандаймын? Жақсы болу – өзіңнен, –
деген өлең жолдарындағы ойларды айқындай түсу үшін сұрақ қоюына болады.
Өзіңді тану
Ө. Ақыпбеков
Жақсы болу – өзіңнен,
Жаман болу – өзіңнен.
Өзіңді өзің ая да,
Өзіңнен үйрен, өзіңнен.
Жақсылық көрсең біреуден,
Мен қандаймын? – деп ойла.
Жамандық көрсең біреуден,
Мен қандаймын? – деп ойла.
Өзіңді өзің қолыңа ал,
Өзіңсің ақыл айнасы.
Тиеді саған мәні бар,
Өзіңді тану пайдасы.
Тапсырма
Тапсырма бойынша оқушылар суреттегі алма ағашында көрсетілген өзін өзі
танудан үйренген құндылықтар туралы түсініктерін айтып береді. Олар
әдептілік, білім, қайырымдылық, достық, табиғат, Отан, денсаулық, отбасы,
махаббат, бірлік сынды құндылықтар. Осы құндылықтар туралы айтқанда
оқушылар сабақта үйренгендерін естеріне түсіріп, нақты мысалдар келтіре
отырып айтады.
Дәптермен жұмыс
Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.
Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария
етеді.
Тапсырма: Кіші шеңберлердің ішіндегі әріптерден мейірім, қамқорлық,
тазалық, денсаулық, рақмет, кешіріңіз деген сөздерді құрап, торкөздерге
жазыңдар.
Жүректен жүрекке
Балалар шеңберге жиналып, ән салады.
Біз бақытты балдырғандар
Сөзі – М.Әлімбаевтікі
Әні – Ө.Байділдаевтікі
Асыр салып ойнаймыз да,
Ән шырқаймыз, билейміз,
Үлкендерді сыйлаймыз да,
Тентектерді сүймейміз.
Қайырмасы:
Біз – бақытты,
Біз – бақытты,
Біз-бақытты балдырған.
Тату-тәтті достармыз біз,
Ынталы да талапты.
Көп білуге құштармыз біз,
Жақсы оқимыз сабақты.
Қайырмасы.
Отырғызып балғын шыбық,
Сән береміз өңірге.
Еңбекте де біз құлшынып,
Талпынамыз өнерге.
Қайырмасы.
2-сабақ
БІЗ ОСЫНДАЙ БАЛАМЫЗ
Мақсаты: Өзін-өзі тану адамгершілік құндылығы туралы түсініктерін
кеңейту.
Міндеттері:
- 2-сыныпқа арналған Өзін-өзі тану пәнінің мазмұнымен таныстыру;
- өзін және айналасын тануға деген қызығушылықтарын арттыру;
- ізгілікке тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер.
Шаттық шеңбері
Мұғалім балаларды шеңберге шақырады. Барлығы қосылып, ән салады.
Біз бақытты баламыз!
Б. Жақып
Жылай қалсақ, жұбанамыз,
Ақыл тыңдап, тіл аламыз,
Біз тәртіпті баламыз!
Таңда ерте тұра аламыз,
Беті-қолды жуа аламыз,
Біз ұқыпты баламыз!
Үлкендерді сыйлаймыз біз,
Үй тазалап жинаймыз біз,
Біз қолқанат баламыз!
Домбыра да тарта аламыз,
Өлеңді де айта аламыз.
Біз өнерпаз баламыз!
Аспаны ашық еліміздің,
Көркі сұлу жеріміздің,
Біз бақытты баламыз!
Дәйексөз
Мұғалім тақтаға А. Пивеннің Өзіңді танығанда ғана өзгені білесің
деген нақыл сөзін жазып қояды.
– Өзіңді танығанда ғана өзгені білесің делінген нақыл сөздің үлкен
мәні бар. Шынайы өмірде жағымды да, жағымсыз да құбылыстар, әрекеттер
кездесуі мүмкін. Соларды ажырата білу арқылы өмірдің жағымды жақтарын
бойымызға сіңіріп, жақсы өмір сүруге, адамдарға және айналамызға қуаныш,
бақыт сыйлай білуге үйренеміз.
Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген Менің дәйексөздерім
айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді
жазуға кеңес береді.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушыларға сабақ тақырыбын кеңірек түсіндіру мақсатында әңгіме
оқуды ұсынады. Әңгімеде өздері сияқты балалардың жазғы демалыс кезінде
жасаған қамқорлық істері жайлы айтылады.
Балапан
Жазғы каникулда Арман мен Нұрлан атасы мен әжесінің ауылына қыдырып
барды. Бірде олар аталарына аула ішіндегі бау-бақшаларды арам шөптерден
тазартып, ретке келтіруге көмектесіп жүр еді. Арман Нұрланды шақырды.
Барса, жерде шиқылдап, сары ауыз балапан жатыр екен. Бұл ағаш басындағы
ұядан құлап түскен торғайдың балапаны болып шықты. Өзі кіп-кішкентай, жүні
жоқ, қызылшақа. Балапан шиқылдай береді. Арман басқышқа мініп, балапанды
ұясына қайта салды. Арман мен Нұрлан балапанға қарайлап, үнемі қамқорлық
жасап жүретін болды.
Ұлан газетінен
Мұғалім оқушыларға әңгіме мазмұны бойынша және оқушыларды сондай
жақсы істер жасауға талпындыру үшін мынадай сұрақтар қояды.
• Арман мен Нұрлан балапанға қандай қамқорлық көрсетті?
• Сендер жазғы демалыс кезінде қандай қамқорлық істер жасай алдыңдар?
Енді сол туралы әңгімелеп беріңдер.
Балалардың жауаптары.
Мұғалім балалардың жауаптарын былай түйіндейді:
– Балалар, Өзін-өзі тану пәнінен үйренген адамгершілік құндылықтарын
өмір жағдайларында пайдаланып, адамдарға және айналаға жасаған
жақсылықтарыңа қуанып тұрмын.
Ойын.
Өзін-өзі танудың 2- сыныбындағы алғашқы сабақ болғандықтан өзін-өзі
тануды алдымен өзінен бастау керектігін оқушылардың есіне түсіру мақсатында
Мен қандай баламын? ойыны ұйымдастырылады.
Ойынның шарты бойынша мұғалім тапсырма береді: айнаға қарап тұрып,
өздеріңнің бір жыл ішінде қалай өзгергендерің туралы ойланыңдар. Мейлі ол,
сыртқы келбеті болсын, мейлі ол ішкі ойлары болсын, мейлі ол, ақылдары мен
адамгершілік қасиеттері болсын, мейлі ол жақын, туыстарымен, достарымен
қарым-қатынастары болсын. Ойлануға 1-2 минут уақыт беріледі. Оқушылардың
ойын жетелеу үшін мұғалім мынадай сұрақтар қоюы мүмкін:
• 1-сыныпта сен нені жақсы көруші едің? Ал қазір ше?
• Не істей алмаушы едің? Ал қазір қолыңнан не келеді?
• Былтыр сен нені армандадың? Ал биыл ше?
• 1-сыныпты досың қанша еді? Ал қазір ше?
Балалардың жауаптары тыңдалады.
Шығармашылық жұмыс
Оқушылардың сабақта алған білімдерін бекіту үшін шығармашылық жұмыс
беріледі. Шығармашылық жұмыс бойынша балалар суреттерге қарап және берілген
сұрақтарды қолдана отырып, Біз осылай өсеміз тақырыбына әңгіме
құрастырады.
• Өсімдіктер мен жан-жануарлардың өсуі үшін не қажет?
• Адамның дамуына не ықпал етеді?
• Өскен сайын өз бойларыңнан қандай өзгерістер байқадыңдар?
• Өз бойларыңда қандай қасиеттер болғанын қалайсыңдар?
Дәптермен жұмыс
Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.
Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария
етеді.
Тапсырма:
Менің жазғы демалысым тақырыбында шағын әңгіме жазыңдар.
Қорытындылау
Мұғалім оқушылардың 1-сыныпта алған білімдерін еске түсіру мақсатында
төмендегі бағытта өрбітуі мүмкін:
– Балалар, біз 1-сыныпта “Өзін-өзі тану” пәні бойынша жақсылық
жасауды, әдепті болуды, көмектесе білуді, үлкенді сыйлауды, көпшіл және
шыншыл болуды, жақсы мен жаманды айыра білуді, қайырымды, жауапкершілікті
болуды, отанды, табиғатты сүюді, денсаулықты күтуді үйрендік. Осы
білгеніміз жазғы демалыста пайдаға асты ма? Сол бойынша бір-бірімізге айтып
көрейік. Ол үшін шеңбер құрып тұрып, шеңберді бойлай кезектесіп, мұғалім
бастап жазғы демалыстағы өздерінің жақсы істері, әрекеттерің туралы
айтамыз. Мысалы, Мен жаңа дос таптым, Мен әкеме үй жөндеу жұмыстарына
көмектестім, Мен көрші әжейге дүкеннен азық-түлік әкелуге көмектестім,
Мен гүл өсірдім, Мен күнде ауланы тазаладым, Мен ата-әжемнің айтқанын
екі етпедім, Мен ән-би үйірмесіне қатыстым, Мен ініме сурет салуды
үйреттім және т.б.
Жүректен жүрекке
Балалар мұғаліммен бірге шеңбер құрып, ән айтады.
Біз осылай өсеміз
Сөзі – М.Әлімбаевтікі
Әні–И.Нүсіпбаевтікі
Суда жүзіп өсеміз,
Қырды сүзіп өсеміз.
Күнге қызып өсеміз,
Құмда шыжып өсеміз.
Қайырмасы:
Талаптанып өсеміз,
Қанаттанып өсеміз.
Таулар көріп өсеміз,
Баулар егіп өсеміз.
Жеміс теріп өсеміз,
Жеңіскер боп өсеміз.
Қайырмасы.
3-сабақ
КӨҢІЛ КҮЙІМІЗДІ БАСҚАРА БІЛЕЙІК
Өмір деген жарыста,
Шаттанғын, дос, қалыспа!
Ш. Смаханұлы
Мақсаты: Махаббат, бақыт адамгершілік құндылықтары туралы
түсініктерін кеңейту.
Міндеттері:
- жағымды қарым-қатынастар туралы түсінік беру.
- өзін-өзі ұстай білу іскерліктерін дамыту;
- ұстамдылыққа, сабырлылыққа, ризашылдыққа тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: Әр түрлі көңіл күйді білдіретін суреттер.
Шаттық шеңбері
Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Өлең шумақтарын бәрі бірге
қосылып айтады.
Кел, балалар, күлейік
Ө.Тұрманжанов
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Қабақ түйген не керек?
Көңілді боп жүрейік.
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Күлкі көңіл ашады,
Күліп өмір сүрейік.
Кел, балалар, күлейік!
Күлкіменен түлейік!
Күлкімізді күн қылып,
Гүл өссін деп тілейік.
Әңгімелесу
Әңгімелесудің мақсаты – оқушылардың жағымды көңіл күй, ұстамды болу
және әр түрлі жағдайларда өзін ұстай білуі туралы ойларын тыңдап,
өміріндегі мәнін түсіндіру.
Оқушылардың айналасындағы адамдардың, өзінің көңіл күйі туралы
сезінгендерін ортаға салуып айтулары үшін әңгімелесу жүргізіледі. Ол үшін
мынадай әңгімелесу сұрақтары беріледі:
• Ренжіген немесе қуанған кездеріңде өздеріңді қалай ұстайсыңдар?
• Адамдардың көңіл күйі сендерге қалай әсер етеді?
Мұғалім сұрақтар арқылы балалардың адамдармен қарым қатынаста көңіл күйдің
әсерін ұғынуға қол жеткізеді. Олардың өмірлік ұстанымдарының қалыптасуына
ықпал етеді.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушыларға сабақтың тақырыбын ашып түсіндіру мақсатында
мәтінмен жұмыс жүргізеді. Оқушылар мәтінді оқып, ондағы айтылған негізгі
ойды ашады, сұрақтарға жауап береді.
Мәтінді оқушылардың өздеріне кезекпен оқытуына немесе мұғалім өзі оқып,
айтып беруіне болады.
Бос қайық
Аңыз әңгіме
Бір данышпан өз оқушыларына былай деді:
– Мен жас кезімде қайықпен жалғыз өзім жиі серуенге шығатынмын. Онда
мен керемет рақатқа бөленетін едім. Мен ұзақ уақыт өзенде жүзіп
жүретінмін.
Бір күні мен көзімді жұмып, қайық үстінде терең ойға шомып кеткен
екенмін. Кенеттен ағыспен жүзіп келе жатқан бір қайық менің қайығымды соғып
кетті. Мен ызаға булығып кеттім. Мен көзімді ашып, менің мазамды алған
адаммен ұрыспақ болып, басымды көтеріп едім, қайық бос екен. Өшімді алар
ешкім болмаған соң, қайта көзімді жұмып, өз ашуыммен бетпе-бет қалдым.
Оны көрген сәттен бастап, мен өзімді өзім тануға бірінші қадам жасадым.
Бос қайық маған өмірлік сабақ болды. Содан бері мен біреуге ренжіп, ашу-ыза
қыса бастаса, өзімнен-өзім күлемін де: Бұл да бос қайық! деп, сабама
түсемін.
• Аңызда адамның қандай көңіл күйі сөз болады?
• Өздерің қандай қорытынды жасар едіңдер?
Мұғалім мәтіндегі негізгі ойды білдіретін: Мен көзімді ашып, менің
мазамды алған адаммен ұрыспақ болып, басымды көтеріп едім, қайық бос
екен., ...өз ашуыммен бетпе-бет қалдым. немесе Бос қайық маған өмірлік
сабақ болды, – деген сөздерге көңіл бөлдіртеді.
Жаңа ақпарат
Оқулықта берілгенАдамның көңіл күйі әр түрлі жағдайларға байланысты
болады. Жақсы іс, ізгі ниет, жылы сөз, жақсылық хабар, қуаныш адамның көңіл
күйінің көтерілуіне әсер етеді деген түйіндеу сөзбен танысады. Жаңа
ақпаратты талдау оқушылардың тақырыпқа байланысты өз көзқарастарын
қалыптастыруға негіз болады. Жақсы іс, жағымды әрекет, ізгі ниет, жылы сөз,
жақсылық хабар, қуаныштың адам өміріндегі маңызын түсінуге мұғалім бағдар
береді.
Тапсырма
Жаңа ақпаратта берілген ойларды түйіндеу және қуаныш, таңдану,
көңілді, көңілсіз, қорқыныш, реніш сияқты адамның бет бейнесі арқылы
көңіл күйді қалай байқауға болатынын үйрену мақсатында тапсырма
ұсынылады.
Онда Суреттегі балалардың бет бейнелеріне қарап, қандай көңіл күйде
тұрғанын әңгімелеп беру тапсырылады. Оқушылар ұсынылған суреттерге қарап,
ондағы балалардың көңіл күйін ажыратып айтады. Оқушылар орындаған
тапсырманы жария ету кезінде мұғалімнің көмегімен Бет әлпетіне қарап
адамдарды жайдары, жылы жүзді, түсі суық, ренжулі деп ажыратуға болады.
Жақсы көңіл күй адамға қуат береді. Ал сабырлы болу адамның әр түрлі
жағдайларда өзін ұстай білуі, ұстамды болуы деген қорытынды жасайды..
Қорытынды
– Балалар, біздің бүгінгі сабағымыз Көңіл күйімізді басқара білейік деп
аталды. Бұл дегеніміз қандай жағдайда болмасын сабыр сақтап, өзімізді
ұстай білуімізді және өзімізге, айналамызға қуаныш сыйлауымызды білдіреді.
Дәптермен жұмыс
Дәптерде мынандай тапсырма берілген:
Ребусты (Орындық, сызғыш, айна, от, шаш суреттері берілген) шешіңдер.
Дұрыс шешсеңдер, мақал шығады. Мақалды оқыңдар және жазыңдар. (Шешуі.
Орынсыз ашу – от шашу).
Жүректен жүрекке
Балалар шеңберге тұрып, бүгінгі сабақтан алған әсерлерін айтып, өз
көңіл күйі қандай екенін сыныптастары алдында жария етеді.
Мысалы: Менің көңіл күйім көтеріңкі, өйткені жақсы көңіл күй қуаныш
әкеледі.
4-сабақ
КӨҢІЛ КҮЙІМІЗДІ БАСҚАРА БІЛЕЙІК
Мақсаты: Махаббат, бақыт адамгершілік құндылықтары туралы
түсініктерін кеңейту.
Міндеттері:
- жағымды қарым-қатынастар туралы түсінік беру.
- өзін-өзі ұстай білу іскерліктерін дамыту;
- ұстамдылыққа, сабырлыққа, ризашылдыққа тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: Әр түрлі көңіл-күйді білдіретін суреттер.
Шаттық шеңбері
Оқушылар шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Өлең шумақтарын қосылып
айтады.
Ризамыз саған біз
Қ. Ыдырысов
Күнде шат күліп күн –
Өміріміз жайдары.
Мәңгілік бақыттың
Өзіміз – айғағы.
Дәйексөз
Мұғалім тақтаға Ш. Смаханұлының
Өмір деген жарыста,
Шаттанғын, дос, қалыспа! деген нақыл сөзін жазып қояды.
Балалардан осының мағынасын қалай түснетіндерін сұрайды. Балалардың
жауаптарын тыңдаған соң, мұғалім өзі қорытынды жасайды:
– Адам әр түрлі жағдайларға байланысты ренжуі, жабырқауы, қабағының
қатыңқы болуы, тіпті ашулануы мүмкін. Сондай жағдайларда адам көңіл күйін
көтеріңкі ұстауы, жылы шырай танытуы, жымиып қарауы, күлімсіреуі, қандай
сөзді, істі болмасын күліп тұрып қабылдауы көңілді сергітіп жібереді.
Өйткені барлық уақытта да көңілді жүрсең, өміріңнің ұзақ болатыны да
сөзсіз.
Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген Менің дәйексөздерім
айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді
жазуға кеңес береді.
Жағдаяттарды талдау
Оқушылардың сабақта үйренгендерін іс жүзінде көрсете алуға үйрету үшін
жағдаяттарды шешу ұсынылады. Мұнда балалар Өзіңнің, өзгенің көңіл күйін
қалай көтеруге болады деп ойлайсыңдар? деген сауалға ойланады. Ол үшін
оқулықта бірқатар суреттер берілген. Оқушылардың жағдаяттардың шешімін
табуы үшін осы суреттерді негізге алуларына болады.
Сахналау
Балалар Мен әртіспін атты тақырыпта сахналық көрініс көрсетеді.
Мұнда әр түрлі көңіл күйдің адамдарға оң және кері әсерін көрсетуі мен
жағымсыз күйлерді болдырмау мақсаты көзделеді.
Сахналауға мынадай тапсырмалар беріледі:
- Қуанышты күйді көрсететін көрініс.
- Ренішті күйді сипаттайтын көрініс.
- Таңғалуды сипаттайтын көрініс.
Балалар үш топқа бөлініп, тапсырмаларды рөлдерде ойнап көрсетеді.
Ойын
Балалар Менің көңіл күйім қандай? деген ойын ойнайды. Мұнда
ортаға бір бала шығып, өз көңіл күйін мимика, түрлі қимыл-қозғалыстар
арқылы көрсетеді. Қалғандары оны тауып айтады. Ойын кезекпен осылайша
жалғаса береді.
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім оқушыларға сабақтың тақырыбын ашып түсіндіру мақсатында
мәтінмен жұмыс жүргізеді. Оқушылар мәтінді оқып, ондағы айтылған негізгі
ойды ашады, сұрақтарға жауап береді.
Тиін мен қасқыр
Л.Н. Толстой
Тиін бұтақтан-бұтаққа – секіріп жүріп, ұйықтап жатқан қасқырдың үстіне
құлап түседі. Қасқыр ұшып тұрып оны жемекші болады.
– Қоя бер мені! – деп, тиін жалына бастайды.
– Жақсы, қоя берейін, бірақ осы тиін біткен неге сонша көңілді
боласыңдар, соның себебін айтшы маған. Мен үнемі жабығып жүремін, ал сендер
төбемізде асыр салып ойнайсыңдар да жүресіндер.
– Ең әуелі мені ағаштың басына жібер, сол жерде тұрып айтайын, әйтпесе
сенен қорқамын, – деп жауап береді тиін оған.
Қасқыр тиінді қоя береді. Ол ағаштың басына шығып алып:
– Сен өзің зұлымсың, содан ылғи жабығасың да жүресің... Ал біз болсақ,
қайырымдымыз, ешкімге жамандық жасамаймыз, сондықтан үнемі көңілді боламыз,
– дейді.
• Тиін неліктен үнемі көңілді жүреді?
• Жақсы көңіл күйде жүру үшін адам бойында қандай қасиеттер болу керек?
Назар аударыңдар
Оқулықтағы Назар аударайық айдарымен мынадай түйіндеу берілген:
Жақсы көңіл күй – тез түсінісуге септігін тигізеді.
Жақсы көңіл күй – өзара сыйластыққа негіз болады.
Жақсы көңіл күй – достасуға көмектеседі.
Балалар оқып, оның мағынасына мән береді.
Назар аударыңдар тәсілінде жақсы көңіл күйдің күнделікті өмірде өте қажет
екенін сезіндіреді және өзін-өзі ұстай білуді, өзіне, басқа адамдарға
қуаныш сыйлай білуге үйретеді.
Қорытынды
– Балалар, көңілді, қуанышты адамның жүзі де әдемі. Қараған сайын қарай
бергің келеді. Ал ашулы адамның жүзі адамды өзіне тартпайды. Сондықтан
қолдан келгенше ашулы сезімдерімізді ақылмен іштей жеңіп, көңілді
жүргеніміз дұрыс. Ол біздің адамдарға, айналаға деген сүйіспеншілігімізді
оятады және бақытты өмір сүруімізге көмектеседі.
Дәптермен жұмыс
Мұғалім оқушыларға дәптермен жұмысты орындау жолдарын түсіндіреді.
Оқушылар тапсырманы дәптерлерінде орындайды. Орындап біткен соң жария
етеді.
Тапсырма:
Балалардың суреттеріне қарап, олардың көңіл күйлерін табиғатпен
салыстырып жазыңдар.
Мысалы: жымиып тұрған қыз суреті – күлімдеген күндей.
Жүректен жүрекке
Мұғалім жақсы көңіл күй адамдарды достыққа, сыйластыққа, жақсылыққа
жетелейтінін ұғындырып,
Е.Өтетілеовтың Көңілді балалар әні өлеңімен
сабақты аяқтауына болады.
Көңілді балалар әні
Е. Өтетілеуов
Жабырқауды білмейміз,
Жалқаулықты сүймейміз.
Біз талапты жас ұлан,
Үлгі аламыз жақсыдан.
Жазда гүлдер тереміз,
Қыста шаңғы тебеміз.
Думандатып өңірді,
Дем аламыз көңілді.
5- сабақ
ОҚУҒА ҚҰШТАРЛЫҚ
Оқусыз білім жоқ, білімсіз күнің жоқ.
Халық мақалы
Мақсаты: Білім, махаббат адамгершілік құндылықтары туралы
түсініктерін кеңейту.
Міндеттері:
- оқу-білімнің адам өміріндегі маңызы туралы түсінік беру;
- оқуға, білім алуға деген ынталарын дамыту;
- кітапты қадірлеуге, еңбекті сүюге тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: оқулық, дәптер, үлкен ватман қағаз, түрлі түсті
қағаздар, қайшы, үнтаспа.
Шаттық шеңбері
Балалар мұғаліммен бірге шеңбер құрып тұрады, сәлемдеседі. Үнтаспадан
Бақытты балалық шақ әнін оқушылар мұғаліммен қосылып айтады.
Бақытты балалық шақ
СӨЗI — Ж.ТҰРБЕКОВТIКI
Әнi — Ә.Еспаевтiкi
Жарастықпен жайнатып өмiр көркiн,
Гүл-бақшада сайрандап өскен еркiн.
Шат көңiлдi, бақытты ел ұланымыз,
Келешекте ұлы iстi меңгеретiн.
Отанымыз әлпештеп анадайын,
Құшақтайды аялап сағат сайын.
Зәулiм мектеп, кең сарай, түрлi алаң,
Не керектiң бiз үшiн бәрi дайын.
Бiлiм шыңын өрлеймiз басып алға,
Қиындық жоқ, бөгелiс жолымызда.
Салтанатпен сап түзеп, ән шырқаймыз,
Көк туымыз желбiреп қолымызда.
Ән айтылып болған соң оқушылар орындарына отырғызылады. Мұғалім сабақтың
негізгі бөліміне көшу мақсатында оқушыларды бүгінгі сабақтың тақырыбымен
таныстырады:
– Балалар, бүгін біз оқу, білімнің адам өміріндегі қажеттілігі, маңыздылығы
туралы әңгімелесеміз. Сондықтан да бүгінгі тақырып Оқуға құштарлық деп
аталады.
Әңгімелесу
Тақырыптың мақсатын аша түсу үшін оқулықта Ойланайық, пікірлесейік
айдарымен берілген сұрақтар бойынша әңгіме жүргізіледі:
• Адамға білім не үшін қажет?
• Оқу кезінде қандай қиындықтар кездеседі?
• Оларды қалай жеңуге болады деп ойлайсыңдар?
• Білімді болу үшін адамға қандай қасиеттер қажет деп ойлайсыңдар?
Мәтінмен жұмыс
Мұғалім аңыз әңгімедегі Әлімнің Мен оқуым керек – деген өз мақсатына
қалай жеткенін және оның үлкен ғалым болғанын мысалға ала отырып,
балалардың оқуға құштарлығын арттырады.
Табанды бала
Аңыз әңгіме
Ерте заманда Әлім деген бала өмір сүріпті. Оның әкесі өліп, жалғыз
анасымен қалады. Олар өте жұпыны өмір сүреді. Кейде ішерге астары да болмай
қалатын.
Күн артынан күн өте береді. Баланың мектепке барып, оқитын уақыты
келеді. Бірақ оның мектепке баруға еш мүмкіндігі болмайды. Алайда Әлім Мен
оқуым керек деп шешеді.
Кішкентай Әлімнің көршілері өте бай адамдар еді. Әлім көршісіне келіп,
сіз үйіңізге қызметші адам іздеп жүр екенсіз, мені алыңызшы! Мен еңбегіме
көп ақы сұрамаймын, тек қана анда-санда сіздің ұлдарыңыз қалай оқып
жатқанын көрсем, маған сол да жеткілікті, – дейді.
Бай тегін жұмысшы тапқанына қуанып, келісе кетеді.
Бала байдың үйінде таң атқаннан кеш батқанға дейін бел жазбай жұмыс
істейді. Бірақ Әлім ауық-ауық бай балаларының кітаптарына қарап, кейде
мұғалімге көрінбей, оның айтқандарын тасада тығылып тұрып тыңдап алатын
еді. Сөйтіп, Әлім барлығын үйреніп алады.
Бір жылдан кейін өз бетінше сөздерді ажырата алатын болды. Бірақ қайда,
немен жазатынын білмей, басы қатады.
Әлім өзінің анасымен теңіз жағасындағы кішкентай үйде тұратын еді.
Теңіз толқыны құм бетін шайып, тегістеп кететін. Әлім қолына таяқ алып,
теңіз жағасына келіп, құм бетіне әріптерді жаза бастады. Теңіз толқыны
шайып, жазғандарын өшіріп кетеді. Әлім ерінбей қайта жазудан жалықпайды.
Енді оған оқитын кітап керек болды.
Бір күні өзінің қожайынына келіп, Мен өз еңбегімнің ақысын сұрайын деп
келдім. Егер маған өз кітаптарыңызды оқуға рұқсат етсеңіз, мен тағы да бір
жыл ақысыз жұмыс істеуге келісер едім, – дейді.
Байдың мұндай тегін жұмысшыдан айырылғысы келмей, келісе кетеді.
Енді кішкентай Әлім оқитын кітапқа да қол жеткізді.
Әлімге ертеден қара кешке дейін жұмыс істеп, түнде оқуға тура келді.
Оның шамға май алатын ақшасы да жоқ еді. Бірақ Әлім ешқашан мойымады.
Жарқырап ай туғанда айдың жарығымен оқып, жазатын.
Одан бері көп жылдар өтті. Әлім өз мақсатына жетіп, үлкен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz
Реферат
Курстық жұмыс
Диплом
Материал
Диссертация
Практика
Презентация
Сабақ жоспары
Мақал-мәтелдер
1‑10 бет
11‑20 бет
21‑30 бет
31‑60 бет
61+ бет
Негізгі
Бет саны
Қосымша
Іздеу
Ештеңе табылмады :(
Соңғы қаралған жұмыстар
Қаралған жұмыстар табылмады
Тапсырыс
Антиплагиат
Қаралған жұмыстар
kz