Азаматтық құқық түсінігі
ҚР біртұтас құқық жүйесі бірнеше салаға бөлінеді. Солардың бірі-азаматтық құқық. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде қалыптасып келе жатқан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі. Бұл сала адамдар арасындағы мүлікке қатысты қатынастарды реттеу жағынан қарастырады, яғни жеке және заңды тұлғалардың,мемлекеттің және оның әкімшілік-аумақтық бөлшектерінің күнделікті өмірімен, іс-әрекеттерімен тығыз байланыста. Жалпылай алғанда,азаматтық құқық дегеніміз – бір-бірімен мүліктік оқшауланған субъектілер арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды реттейтін нормалардың жиынтығы.
Азаматтық құқықтар және міндеттер АК-тің 7-бабында көрсетіл-гендей, заңдарда көзделген негіздерден, сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғалардың әрекеттерінен пайда болады, өйткені ол әрекет-тер азаматтық заңдарда көрсетілгенімен, олардың жалпы негіздері мен мәніне байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызады. Осы азаматтық құқық заңдары АК-тен, ҚР оған қабылданған өзге де заңдарынан,ҚР Президентінің заң күші бар Жарлықтарынан, Парламенттің қаулыларынан, Парламенттің Сенаты мен Мәжілісінің қаулыларынан,сондай-ақ АК 1-бабының 1,2-тармақтарында аталған қатынастарды реттейтін ҚР Президентінің Жарлықтарынан, ҚР Үкіметінің қаулыларынан тұрады.
Азаматтық құқықты жүзеге асыру да бірнеше шарт пен талаптарды құрайды. Егер онда көзделген талаптарды орындамаған жағдайда сот ол адамның тиісті құқығын қорғаудан бас тарта алады. Нақты АК-тің 8-бабында көрсетілгендей, азаматтар мен заңды тұлғалар өз-деріне берілген азаматтық құқықтарды өз қалауынша пайдаланады; азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде адал,парасатты және әділ әрекет жасауы, кәсіпкерлер іскерлі әдептілік ережелерін сақтауға тиіс; құқықты басқа түрлерде қиянат жасап пайдалануға болмайтын және т.б. сияқты шаттарды орындауы тиіс.
Азаматтық құқықтар және міндеттер АК-тің 7-бабында көрсетіл-гендей, заңдарда көзделген негіздерден, сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғалардың әрекеттерінен пайда болады, өйткені ол әрекет-тер азаматтық заңдарда көрсетілгенімен, олардың жалпы негіздері мен мәніне байланысты азаматтық құқықтар мен міндеттерді туғызады. Осы азаматтық құқық заңдары АК-тен, ҚР оған қабылданған өзге де заңдарынан,ҚР Президентінің заң күші бар Жарлықтарынан, Парламенттің қаулыларынан, Парламенттің Сенаты мен Мәжілісінің қаулыларынан,сондай-ақ АК 1-бабының 1,2-тармақтарында аталған қатынастарды реттейтін ҚР Президентінің Жарлықтарынан, ҚР Үкіметінің қаулыларынан тұрады.
Азаматтық құқықты жүзеге асыру да бірнеше шарт пен талаптарды құрайды. Егер онда көзделген талаптарды орындамаған жағдайда сот ол адамның тиісті құқығын қорғаудан бас тарта алады. Нақты АК-тің 8-бабында көрсетілгендей, азаматтар мен заңды тұлғалар өз-деріне берілген азаматтық құқықтарды өз қалауынша пайдаланады; азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде адал,парасатты және әділ әрекет жасауы, кәсіпкерлер іскерлі әдептілік ережелерін сақтауға тиіс; құқықты басқа түрлерде қиянат жасап пайдалануға болмайтын және т.б. сияқты шаттарды орындауы тиіс.
Азаматтық құқық түсінігі
ҚР біртұтас құқық жүйесі бірнеше салаға бөлінеді. Солардың бірі-
азаматтық құқық. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде қалыптасып келе
жатқан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі. Бұл сала адамдар арасындағы
мүлікке қатысты қатынастарды реттеу жағынан қарастырады, яғни жеке және
заңды тұлғалардың,мемлекеттің және оның әкімшілік-аумақтық бөлшектерінің
күнделікті өмірімен, іс-әрекеттерімен тығыз байланыста. Жалпылай
алғанда,азаматтық құқық дегеніміз – бір-бірімен мүліктік оқшауланған
субъектілер арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды реттейтін
нормалардың жиынтығы.
Азаматтық құқықтар және міндеттер АК-тің 7-бабында көрсетіл-гендей,
заңдарда көзделген негіздерден, сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғалардың
әрекеттерінен пайда болады, өйткені ол әрекет-тер азаматтық заңдарда
көрсетілгенімен, олардың жалпы негіздері мен мәніне байланысты азаматтық
құқықтар мен міндеттерді туғызады. Осы азаматтық құқық заңдары АК-тен, ҚР
оған қабылданған өзге де заңдарынан,ҚР Президентінің заң күші бар
Жарлықтарынан, Парламенттің қаулыларынан, Парламенттің Сенаты мен
Мәжілісінің қаулыларынан,сондай-ақ АК 1-бабының 1,2-тармақтарында аталған
қатынастарды реттейтін ҚР Президентінің Жарлықтарынан, ҚР Үкіметінің
қаулыларынан тұрады.
Азаматтық құқықты жүзеге асыру да бірнеше шарт пен талаптарды құрайды.
Егер онда көзделген талаптарды орындамаған жағдайда сот ол адамның тиісті
құқығын қорғаудан бас тарта алады. Нақты АК-тің 8-бабында көрсетілгендей,
азаматтар мен заңды тұлғалар өз-деріне берілген азаматтық құқықтарды өз
қалауынша пайдаланады; азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде
адал,парасатты және әділ әрекет жасауы, кәсіпкерлер іскерлі әдептілік
ережелерін сақтауға тиіс; құқықты басқа түрлерде қиянат жасап пайдалануға
болмайтын және т.б. сияқты шаттарды орындауы тиіс.
Ең маңыздысы,азаматтық құқықты түсіну үшін азаматтық құқықтық қатынастардың
алатын орны зор. Ол дегеніміз – қатысушылары бір-бірімен субъективті
азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын,азаматтық құқықпен
реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес, мүліктен тыс
мүліктік емес қаты-настар. Ол қатынастардың ерекшелігі төрт түрлі:
1)азаматтық құқықтық қатынастардың субъектілері заң жүзінде тең,бір біріне
тәуелсіз; 2)азаматтық құқықтық қатынастар заңда көрсетіген не көрсетілмеген
негіздердің де барысында пайда болады; 3)азаматтық құқықтық қатынастардың
жағдайы мен мазмұнын бекітуде тараптардын келісімі шешуші рөл атқарады;
4)азаматтық құқық қорғаудың тәртібі мен тәсілінің өзгешелігі.
Қатынастардың негізгі материалды игіліктердің болуы және болмауына
байланысты қалыптасатындықтан азаматтық құқықтық қатынастардың түрлері
мүліктік және мүліктік емес деп бөлінеді. Мұндағы материалды игілік
дегенімізді айта кетсек,ол ақшалай бағаланған азаматтық құқық
субъектілерінің материалдық және өзге де қажеттіліктерін қанағаттандыратын
өзге де заттар, құндылықтар екенін білдіреді.
Мүліктік қатынастар мүліктік, материалды игіліктер сипатында
болатындықтан, олардың экономикалық мазмұны бар.
Мүліктік емес қатынастарға адамның өмірі,денсаулығы,еркіндігі,
бостандығы,қауіпсіздігі, ар-ожданы, аты-жөні т.б.жеке басының мүліктік емес
мүдделері жатады.
Азаматтық құқықтық қатынастардың объектілері менсубъектілері болады. АК
115-бабы көрсеткендей, мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен
құқықтар азаматтық құқықтың объектісі бола алады. Осы баптың 2-тармағы
бойынша, мүліктік игіліктер мен құқықтарға: заттар, ақша, шетел валютасы,
құнды қағаздар, жұмыс, қызмет т.б. мүліктер жатады. Азаматтық құқық
объектілері, яғни мүліктер қозғалатын, қозғалмайтын мүлік; бөлінетін,
бөлінбейтін мүлік болып бөлінеді. Әрқайсысына тоқталып өтсек, қозғалатын
мүлікке ақша, бағалы қағаздар т.б.жатады. Ал қозғалмайтын мүлік түріне жер
учаскелері, үй, ғимарат, жермен тығыз байланысты өзге де мүліктер жатады.
Бөлінетін мүлік-бөлу нәтижесінде бөліктеріөз мақсатын жоғалтпайтын
мүліктер. Бөлінбейтін мүлік-мүлік өзінің шаруашылық мақсатын өзгертпей
бөлуге болмайтын немесе заң құжатында ұйғарылуына қарай бөлінуге жатпайтын
мүліктер.
Және бір айта кететін жәйт, мүліктік, мүліктік емес құқықтардан өзге
мүліктік емес өзіндік құқықтар қарастырылады. Яғни ол субъектілердің жеке
тұлғасымен тығыз байланысты құндылықтар. Оларға ар-намыс, іскерлі бедел,
қадір-қасиет, жеке бастың құпиясын сақтау құқығы, өз бейнесіне құқығы,
тұрғын үйге қол сұғылмау құқықтары жатады.
Енді, осы азаматтық құқық қатынасқа қатысушылар тобы азаматтық құқық
қатынасының субъектілері болып табылады. Оған азаматтар,заңды тұлғалар,
мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық байланыстар жатады. Аталған бұл
субъектілердің азаматтық құқық қатынастарға қатысуының алғышарты олардың
азаматтық құқық қабілеттілікке және азаматтық әрекет қабілеттілігіне ие
бола алады.
Оларды ашып айтар болсақ, азаматтық құқық қабілеттіліктерді АК-тің 12-
бабына сәйкес азаматтардың азаматтық құқықтарға ие болып,міндет атқару
қабілетін айтамыз. Ол барлық азаматтарға бірдей, ортақ деп танылады. Сол 12-
баптың 2-тармағы тағы да “азаматтық құқық қабілеттілігі ол туған кезден
бастап қайтыс болған соң тоқтатылады” деп көрсетеді.
Азаматтардың әрекетқабілеттілігі АК-тің 17-бабына сәйкес азаматтың өз
әрекеттерімен азаматтық құқықтарға ие болуға және жүзеге асыруға, өзі үшін
азаматтық міндеттер жасап, оларды орындауға қабілеттілігі болып табылады.
Бұл әрекет қабілеттілік барлық азаматтарға тең болады және он сегіз жасқа
толғаннан кейін толық көлемінде пайда болады. Дегенмен АК-тің бабы бойынша
“заң құжаттарында он сегіз жасқа жеткенге дейін некелесуге рұқсат етілетін
жағдайда, он сегіз жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық
көлемінде әрекет қабілеттілігіне ие болады” деп көр-сетіледі.
Азаматтық құқық қатынастарының субъектісі болып танылатын жеке тұлға
ұғымы ҚР азаматтары,басқа мемлекеттің азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ
адамдар танылады (12-бап).
Ал заңдаы тұлға ұғымы меншік,шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін,өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын,сотта талапкер мен
жауапкер бола алатын ұйым болып табылады.Оның өз атауы және мөрі болады.
Азаматтық құқық қатынастарының тууының әмбебап тәсілдеріне мәмілелер
жатады. Мәміле дегеніміз АК-тің 174 бабына сәйкес, азаматтар мен заңды
тұллғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерін белгілеуге,өзгертуге немесе
тоқтатуға бағытталған әрекет-тері. Мәміленің белгілері:
1) ол адамдардың еркін білдіретін ерікті әрекет;
2) ол заңмен мақұлданған,құқыққа сәйкес әрекет;
3) ол тек азаматтық құқық қатынастарды тудыруға,өзгертуге және тоқтатуға
бағытталған әрекет;
4)ол қатынастардың құқықтық салдарлары азаматтық заңнамалардың нормалармен
реттелуі.
Мәміле АК-тің 148-бабында 1-тармағында көрсетілгендей біржақты, екіжақты
және көпжақты болуы мүмкін. Сол баптың 2-тармағында “заңдардың немесе
тараптардың келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет
және жеткілікті болатын мәміле біржақты деп есептеледі” деп берілген. Ал 3-
тармағы бойынша шарт жасасу үшін екі тараптың (екіжақты) немесе одан да
көөп тараптың (көпжақты) келісілген ерік білдіруі қажет.
Мәміле ауыша,жазбаша немесе конклюдетті әрекет арқылы және үндемеу
сияқты түрпішіндерде болады. Ауызша түрі мәміле жасаушы тараптардың
еріктіліктің тікелей қабылдануы. Мұнда мәміле жасаушылардың еркі
тарптардың бір-бірімен ауызша келісіміне негізделеді. Ондай келісім
телефон, тараптардың тікелей кездесуі, жүздесуі не олардың өкілдері арқылы
жасалуы мүмкін.
Жазбаша түрі АК-тің 152-бабының 1-тармағының 3) тармақшасына сәйкес
заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге де реттеулерде
жасалуға тиіс.
Хат, жеделхат, телефонжазба, факс, электрондық құжаттар немесе
субъектілерді және олардың ерік білдіруінің мазмұнын айқындайтын өзге де
құжаттар алмасу, егер заңдармен немесе тараптардың келісімімен өзгеше
белгіленбесе,жазбаша түрде жасалған мәмілеге теңестіріледі.
Мәміле нотариатта куәландырылуы тиіс. АК-тің 154-бабының 1-тармағында
көрсетілгендей,заң құжаттарында немесе тараптардың келісімімен
белгіленген реттерде жазбаша мәмілелер оларды нотариат куәландырғаннан
кейін ғана жасалды деп саналады. Мұндай талапты сақтамау АК-тің 157-бабының
3-тармағында көзделген салдармен мәміленің жарамсыз болып қалуына әкеліп
соқтырады. Осы баптың 1-тармағына сәйкес мәміле оның нысанына, мазмұнына
және қатысушыларына, сондай-ақ олардың ерік білдіру бостандығына қойылатын
талаптар бұзылған жағдайда мүдделіадамдардың, тиісті мемлекеттік органның
не прокурордың талаба бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін. Ол жарамсыз деп
танылған жағдайда тараптардың әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алын-
ғанның бәрін қайтарып беруге,ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаған
жағдайда құнын ақшалай өтеуге міндетті.
Мәміленің енді бір түрі мәміле жасауға деген еркі айқын
көрінетін,ниетінің байқалуы болып табылатын конклюдентті мәміле және
әрекетсіздік,яғни заңдарда көзделген реттеулерде мәміле жасауға ерік
білдіру болып табылатын үндемеу түрі алдыңғы екі мәміле түрлерінен
өзгешелеу болып келеді.
Азаматтық құқыққа қатысты АК-інде меншік құқығы қарасты-тырылады.Ол
ұғым жайлы АК-тің 188- бабында толықтай берілген. Осы баптың 1-тармағына
сәйкес, меншік құқығы дегеніміз - субъектінің зат құжаттары арқылы
танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша
иелену,пайдалану және оған билік ету құқығы делінген. Ал 2-тармағында өз
мүлкін иелену, пайдалану және билік ету құқығына тоқталып өткен. Иелену
құқығы дегеніміз - мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыруды заң жүзінде
қамтамасыз ету. Пайдалану құқығы дегеніміз - мүліктен оның пай-далы табиғи
қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз
етілуі. Билік ету құқығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ҚР біртұтас құқық жүйесі бірнеше салаға бөлінеді. Солардың бірі-
азаматтық құқық. Азаматтық құқық сала ретінде елімізде қалыптасып келе
жатқан нарықтық экономиканың бірден-бір негізі. Бұл сала адамдар арасындағы
мүлікке қатысты қатынастарды реттеу жағынан қарастырады, яғни жеке және
заңды тұлғалардың,мемлекеттің және оның әкімшілік-аумақтық бөлшектерінің
күнделікті өмірімен, іс-әрекеттерімен тығыз байланыста. Жалпылай
алғанда,азаматтық құқық дегеніміз – бір-бірімен мүліктік оқшауланған
субъектілер арасындағы мүліктік және мүліктік емес қатынастарды реттейтін
нормалардың жиынтығы.
Азаматтық құқықтар және міндеттер АК-тің 7-бабында көрсетіл-гендей,
заңдарда көзделген негіздерден, сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғалардың
әрекеттерінен пайда болады, өйткені ол әрекет-тер азаматтық заңдарда
көрсетілгенімен, олардың жалпы негіздері мен мәніне байланысты азаматтық
құқықтар мен міндеттерді туғызады. Осы азаматтық құқық заңдары АК-тен, ҚР
оған қабылданған өзге де заңдарынан,ҚР Президентінің заң күші бар
Жарлықтарынан, Парламенттің қаулыларынан, Парламенттің Сенаты мен
Мәжілісінің қаулыларынан,сондай-ақ АК 1-бабының 1,2-тармақтарында аталған
қатынастарды реттейтін ҚР Президентінің Жарлықтарынан, ҚР Үкіметінің
қаулыларынан тұрады.
Азаматтық құқықты жүзеге асыру да бірнеше шарт пен талаптарды құрайды.
Егер онда көзделген талаптарды орындамаған жағдайда сот ол адамның тиісті
құқығын қорғаудан бас тарта алады. Нақты АК-тің 8-бабында көрсетілгендей,
азаматтар мен заңды тұлғалар өз-деріне берілген азаматтық құқықтарды өз
қалауынша пайдаланады; азаматтық құқықты жүзеге асыру кезінде
адал,парасатты және әділ әрекет жасауы, кәсіпкерлер іскерлі әдептілік
ережелерін сақтауға тиіс; құқықты басқа түрлерде қиянат жасап пайдалануға
болмайтын және т.б. сияқты шаттарды орындауы тиіс.
Ең маңыздысы,азаматтық құқықты түсіну үшін азаматтық құқықтық қатынастардың
алатын орны зор. Ол дегеніміз – қатысушылары бір-бірімен субъективті
азаматтық құқықтар мен міндеттер арқылы жалғанатын,азаматтық құқықпен
реттелетін мүліктік не мүлікпен байланысты жеке мүліктік емес, мүліктен тыс
мүліктік емес қаты-настар. Ол қатынастардың ерекшелігі төрт түрлі:
1)азаматтық құқықтық қатынастардың субъектілері заң жүзінде тең,бір біріне
тәуелсіз; 2)азаматтық құқықтық қатынастар заңда көрсетіген не көрсетілмеген
негіздердің де барысында пайда болады; 3)азаматтық құқықтық қатынастардың
жағдайы мен мазмұнын бекітуде тараптардын келісімі шешуші рөл атқарады;
4)азаматтық құқық қорғаудың тәртібі мен тәсілінің өзгешелігі.
Қатынастардың негізгі материалды игіліктердің болуы және болмауына
байланысты қалыптасатындықтан азаматтық құқықтық қатынастардың түрлері
мүліктік және мүліктік емес деп бөлінеді. Мұндағы материалды игілік
дегенімізді айта кетсек,ол ақшалай бағаланған азаматтық құқық
субъектілерінің материалдық және өзге де қажеттіліктерін қанағаттандыратын
өзге де заттар, құндылықтар екенін білдіреді.
Мүліктік қатынастар мүліктік, материалды игіліктер сипатында
болатындықтан, олардың экономикалық мазмұны бар.
Мүліктік емес қатынастарға адамның өмірі,денсаулығы,еркіндігі,
бостандығы,қауіпсіздігі, ар-ожданы, аты-жөні т.б.жеке басының мүліктік емес
мүдделері жатады.
Азаматтық құқықтық қатынастардың объектілері менсубъектілері болады. АК
115-бабы көрсеткендей, мүліктік және жеке мүліктік емес игіліктер мен
құқықтар азаматтық құқықтың объектісі бола алады. Осы баптың 2-тармағы
бойынша, мүліктік игіліктер мен құқықтарға: заттар, ақша, шетел валютасы,
құнды қағаздар, жұмыс, қызмет т.б. мүліктер жатады. Азаматтық құқық
объектілері, яғни мүліктер қозғалатын, қозғалмайтын мүлік; бөлінетін,
бөлінбейтін мүлік болып бөлінеді. Әрқайсысына тоқталып өтсек, қозғалатын
мүлікке ақша, бағалы қағаздар т.б.жатады. Ал қозғалмайтын мүлік түріне жер
учаскелері, үй, ғимарат, жермен тығыз байланысты өзге де мүліктер жатады.
Бөлінетін мүлік-бөлу нәтижесінде бөліктеріөз мақсатын жоғалтпайтын
мүліктер. Бөлінбейтін мүлік-мүлік өзінің шаруашылық мақсатын өзгертпей
бөлуге болмайтын немесе заң құжатында ұйғарылуына қарай бөлінуге жатпайтын
мүліктер.
Және бір айта кететін жәйт, мүліктік, мүліктік емес құқықтардан өзге
мүліктік емес өзіндік құқықтар қарастырылады. Яғни ол субъектілердің жеке
тұлғасымен тығыз байланысты құндылықтар. Оларға ар-намыс, іскерлі бедел,
қадір-қасиет, жеке бастың құпиясын сақтау құқығы, өз бейнесіне құқығы,
тұрғын үйге қол сұғылмау құқықтары жатады.
Енді, осы азаматтық құқық қатынасқа қатысушылар тобы азаматтық құқық
қатынасының субъектілері болып табылады. Оған азаматтар,заңды тұлғалар,
мемлекет, сондай-ақ әкімшілік-аумақтық байланыстар жатады. Аталған бұл
субъектілердің азаматтық құқық қатынастарға қатысуының алғышарты олардың
азаматтық құқық қабілеттілікке және азаматтық әрекет қабілеттілігіне ие
бола алады.
Оларды ашып айтар болсақ, азаматтық құқық қабілеттіліктерді АК-тің 12-
бабына сәйкес азаматтардың азаматтық құқықтарға ие болып,міндет атқару
қабілетін айтамыз. Ол барлық азаматтарға бірдей, ортақ деп танылады. Сол 12-
баптың 2-тармағы тағы да “азаматтық құқық қабілеттілігі ол туған кезден
бастап қайтыс болған соң тоқтатылады” деп көрсетеді.
Азаматтардың әрекетқабілеттілігі АК-тің 17-бабына сәйкес азаматтың өз
әрекеттерімен азаматтық құқықтарға ие болуға және жүзеге асыруға, өзі үшін
азаматтық міндеттер жасап, оларды орындауға қабілеттілігі болып табылады.
Бұл әрекет қабілеттілік барлық азаматтарға тең болады және он сегіз жасқа
толғаннан кейін толық көлемінде пайда болады. Дегенмен АК-тің бабы бойынша
“заң құжаттарында он сегіз жасқа жеткенге дейін некелесуге рұқсат етілетін
жағдайда, он сегіз жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық
көлемінде әрекет қабілеттілігіне ие болады” деп көр-сетіледі.
Азаматтық құқық қатынастарының субъектісі болып танылатын жеке тұлға
ұғымы ҚР азаматтары,басқа мемлекеттің азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ
адамдар танылады (12-бап).
Ал заңдаы тұлға ұғымы меншік,шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару
құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша
жауап беретін,өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен
міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын,сотта талапкер мен
жауапкер бола алатын ұйым болып табылады.Оның өз атауы және мөрі болады.
Азаматтық құқық қатынастарының тууының әмбебап тәсілдеріне мәмілелер
жатады. Мәміле дегеніміз АК-тің 174 бабына сәйкес, азаматтар мен заңды
тұллғалардың азаматтық құқықтар мен міндеттерін белгілеуге,өзгертуге немесе
тоқтатуға бағытталған әрекет-тері. Мәміленің белгілері:
1) ол адамдардың еркін білдіретін ерікті әрекет;
2) ол заңмен мақұлданған,құқыққа сәйкес әрекет;
3) ол тек азаматтық құқық қатынастарды тудыруға,өзгертуге және тоқтатуға
бағытталған әрекет;
4)ол қатынастардың құқықтық салдарлары азаматтық заңнамалардың нормалармен
реттелуі.
Мәміле АК-тің 148-бабында 1-тармағында көрсетілгендей біржақты, екіжақты
және көпжақты болуы мүмкін. Сол баптың 2-тармағында “заңдардың немесе
тараптардың келісіміне сәйкес жасалуы үшін бір тараптың ерік білдіруі қажет
және жеткілікті болатын мәміле біржақты деп есептеледі” деп берілген. Ал 3-
тармағы бойынша шарт жасасу үшін екі тараптың (екіжақты) немесе одан да
көөп тараптың (көпжақты) келісілген ерік білдіруі қажет.
Мәміле ауыша,жазбаша немесе конклюдетті әрекет арқылы және үндемеу
сияқты түрпішіндерде болады. Ауызша түрі мәміле жасаушы тараптардың
еріктіліктің тікелей қабылдануы. Мұнда мәміле жасаушылардың еркі
тарптардың бір-бірімен ауызша келісіміне негізделеді. Ондай келісім
телефон, тараптардың тікелей кездесуі, жүздесуі не олардың өкілдері арқылы
жасалуы мүмкін.
Жазбаша түрі АК-тің 152-бабының 1-тармағының 3) тармақшасына сәйкес
заңдарда немесе тараптардың келісімінде көзделген өзге де реттеулерде
жасалуға тиіс.
Хат, жеделхат, телефонжазба, факс, электрондық құжаттар немесе
субъектілерді және олардың ерік білдіруінің мазмұнын айқындайтын өзге де
құжаттар алмасу, егер заңдармен немесе тараптардың келісімімен өзгеше
белгіленбесе,жазбаша түрде жасалған мәмілеге теңестіріледі.
Мәміле нотариатта куәландырылуы тиіс. АК-тің 154-бабының 1-тармағында
көрсетілгендей,заң құжаттарында немесе тараптардың келісімімен
белгіленген реттерде жазбаша мәмілелер оларды нотариат куәландырғаннан
кейін ғана жасалды деп саналады. Мұндай талапты сақтамау АК-тің 157-бабының
3-тармағында көзделген салдармен мәміленің жарамсыз болып қалуына әкеліп
соқтырады. Осы баптың 1-тармағына сәйкес мәміле оның нысанына, мазмұнына
және қатысушыларына, сондай-ақ олардың ерік білдіру бостандығына қойылатын
талаптар бұзылған жағдайда мүдделіадамдардың, тиісті мемлекеттік органның
не прокурордың талаба бойынша жарамсыз деп танылуы мүмкін. Ол жарамсыз деп
танылған жағдайда тараптардың әрқайсысы екінші тарапқа мәміле бойынша алын-
ғанның бәрін қайтарып беруге,ал заттай қайтарып беру мүмкін болмаған
жағдайда құнын ақшалай өтеуге міндетті.
Мәміленің енді бір түрі мәміле жасауға деген еркі айқын
көрінетін,ниетінің байқалуы болып табылатын конклюдентті мәміле және
әрекетсіздік,яғни заңдарда көзделген реттеулерде мәміле жасауға ерік
білдіру болып табылатын үндемеу түрі алдыңғы екі мәміле түрлерінен
өзгешелеу болып келеді.
Азаматтық құқыққа қатысты АК-інде меншік құқығы қарасты-тырылады.Ол
ұғым жайлы АК-тің 188- бабында толықтай берілген. Осы баптың 1-тармағына
сәйкес, меншік құқығы дегеніміз - субъектінің зат құжаттары арқылы
танылатын және қорғалатын өзіне тиесілі мүлікті өз қалауынша
иелену,пайдалану және оған билік ету құқығы делінген. Ал 2-тармағында өз
мүлкін иелену, пайдалану және билік ету құқығына тоқталып өткен. Иелену
құқығы дегеніміз - мүлікті іс жүзінде иеленуді жүзеге асыруды заң жүзінде
қамтамасыз ету. Пайдалану құқығы дегеніміз - мүліктен оның пай-далы табиғи
қасиеттерін алудың, сондай-ақ одан пайда табудың заң жүзінде қамтамасыз
етілуі. Билік ету құқығы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz