Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық университеті
ӘОЖ 373.5.016:811.512.122
Қолжазба құқығында
ЖАМАШЕВА ЖАНАР РАХМаТуЛЛАҚЫЗЫ
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДЕ ІС ҚАҒАЗДАРДЫ ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
(ЖОО қазақ бөлімінің студенттері үшін)
13.00.02 – Оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі
(бастауыш, орта және жоғары білім жүйесіндегі қазақ тілі)
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін
алу үшін дайындалған диссертацияның
АВТОРЕФЕРАТЫ
Ғылыми жетекшісі:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Оразбаева Ф.Ш.
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2009
Жұмыс Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің
Қазіргі қазақ тілі теориясы және әдістемесі кафедрасында орындалды.
Ғылыми жетекшісі: педагогика ғылымдарының
докторы,
профессор
Ф.Ш.Оразбаева
Ресми оппоненттер: педагогика ғылымдарының
докторы,
профессор
Р.Ә.Шаханова
педагогика
ғылымдарының кандидаты,
Д.Ж.Құсаинова
Жетекші ұйым: Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық
университеті
Диссертация 2009 жылы 1 шілдеде сағат 14-те Абай атындағы Қазақ
ұлттық педагогикалық университетінде (050010, Алматы қаласы, Достық
даңғылы, 13, 2 қабат, кіші конференция залы) филология, педагогика
ғылымдарының докторы (кандидаты) ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.09.04
диссертациялық кеңестің мәжілісінде қорғалады.
Диссертациямен Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің кітапханасында танысуға болады.
Автореферат 2009 жылы 30 мамырда таратылды.
Диссертациялық кеңестің
ғалым хатшысы, филология
ғылымдарының докторы,
профессор
Г.Қосымова
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Еліміздегі білім жүйесіндегі өзгерістер мен
жаңалықтар қазақ тілін оқыту мәселесін де жаңа қырынан дамытуды қажет етіп
отырғаны белгілі. Жоғары білім беру жүйесінде әлемдік білім кеңістігіне
кіру үшін іргелі реформалар жүргізілуде. Қазақстан Республикасының Білім
және Ғылым министрлігі білім беру нормаларын мақұлдаған Лиссабон
конвенциясын, жоғары білім саласы мен кұрылымындағы бірізділікке қатысты
Сорбон декларациясын қолдап, белсенді араласуға талпыныс жасап жатқаны
мәлім. Сонымен бірге еліміздің Болон үдерісіне қосылуы білім беру жүйесіне
тың өзгерістер енгізіп, оқыту үдерісінде жаңа әдістерді қолдануды қажет
етіп отыр.
Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесінде қолданылып жүрген білім
беру технологиялары отандық білімнің жаңа талаптары мен республиканың саяси-
экономикалық таңдауына сай қолданылып келеді. Осындай өмірдің өзі талап
етіп отырған технологияның бірі – қашықтан оқыту технологиясы. Соңғы 10-15
жылдың ішінде телекоммуникациялық технологияның және гипермедияның қарқынды
дамуына байланысты оқытуда компьютерді қолданудың тиімділігі артып отырғаны
мәлім. Бүкіл әлемді қамтитын Интернет желілік байланысы қашықтан білім
беру жүйесінің пайда болуына негіз болды. Ғылым мен техниканың дамуы
білімді ақпараттандыру үдерісін жетілдіруді талап етті. Сонымен бірге
әлеуметтік өмірдің барлық саласында қазақ тілінің кеңінен қолданысқа ие
болуы қашықтан оқыту жүйесін іске асыруды қажет етіп отыр.
Қоғамның ақпараттандырылуы студенттерден жаңа ақпаратты құралдарды
барлық салада қолдана алуын талап етеді. Жоғары оқу орындарының қазақ
бөлімінде оқитын студенттерге іс қағаздарын қашықтан оқыту, біріншіден,
мемлекеттік тілді оқытудың ғылыми-теориялық және әдістемелік жағының жоғары
болуына, екіншіден, студенттің кәсіби құзіреттілігінің жетілуіне,
үшіншіден, уақыт үнемдеуге, төртіншіден, алыста тұратын тыңдаушыларға білім
алуға көмектеседі.
Қашық нысаны бойынша оқыту Қазақстан Республикасы Президентінің елде
білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасын іске асыру мақсатында Білім туралы Заңына сәйкес әзірленді
[1,66 б.].
Кәсіби құзіреттілікті жетілдіруді қажет ететін заманда өзінің арнайы
мамандығына қатысты білімді жаңартып отыру, оқытудың тиімді де ұтымды түрін
қолдану қажеттігі туып отыр. Еліміздің экономикалық және әлеуметтік, мәдени
жағдайына сай, қоғам өмірінің барлық салаларында өзін-өзі жетілдіріп,
дамытатын, барлық іс-әрекеттерде шығармашылық бағыт ұстанатын білікті де
білімді маман тәрбиелеу – өзекті мәселе. Жоғары оқу орнының қазақ бөлімінде
оқитын студенттерге іс қағаздарын қашықтан оқытудың зерттеу нысаны
болмағандығы және заманның болашақ мамандардан іс қағаздарын жетік
меңгеруді талап етуі қазақ тілін мамандыққа қатысты оқытудың маңыздылығын,
жұмыстың өзектілігін танытады.
Зерттеудің мақсаты. Жоғары оқу орнының практикалық қазақ тілі
сабағында іс қағаздарды қашықтан оқытудың әдістемелік жүйесін ұсыну, оның
тиімділігін эксперимент арқылы дәлелдеу.
Зерттеу нысаны – жоғары оқу орнының қазақ бөлімі студенттеріне іс
қағаздарды қашықтан оқыту арқылы меңгерту үдерісі.
Зерттеу пәні – жоғары оқу орнының қазақ бөлімдерінде мемлекеттік
тілдегі іс қағаздарды қашықтан оқытудың әдістемесі.
Зерттеудің міндеттері:
– қашықтан оқыту жүйесінің ғылыми-теориялық негізін анықтау;
– мемлекеттік тілде іс қағаздарды жүргізу курсының мазмұнын анықтау;
– қазіргі заманғы желілік жүйенің (интернет) ерекшеліктерін көрсетіп,
іске асу жолдарын белгілеу;
– іс қағаздарды мемлекеттік тілде меңгертудің ұтымды жолдарын
көрсету;
– іс қағаздарды қашықтан меңгертуде қолданылатын жаттығулардың
түрлерін саралау;
– іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы өздік жұмыстардың,
жаттығулардың, шығармашылық деңгейдің, тестілік тапсырмалардың әдістемелік
ерекшеліктерін дәйектеу;
– жоғары оқу орындарында іс қағаздарды қашықтан оқытудың тиімділігін
эксперимент нәтижелеріне сүйеніп дәлелдеу.
Зерттеу болжамы. Мемлекеттік тілде іс қағаздарды оқытқанда желілік
технологияны(интернет) қолданса; студенттерге іс қағаздарды меңгерту
арнаулы тақырыптар бойынша ұсынылатын кешенді тапсырмалар мен жаттығулар
негізінде жүргізілсе, оқытудың нәтижелілігі мен тиімділігі артады. Кешенді
жұмыс түрлері болашақ мамандардың қазіргі ақпаратты технологияны қоса
меңгеріп шығуын қамтамасыз етеді. Кәсіби мамандарды дайындау барысында іс
қағаздарды игеруге арналған тапсырмалар тілді сапалы және жан-жақты
меңгертуге, жүйеленген терминдер студенттердің кәсіби сөздік қорын байытуға
мүмкіндік жасайды.
Зерттеудің жетекші идеясы. Қазақ тіліндегі іс қағаздарды қашықтан
оқыту ҚР азаматтарына мемлекеттік құжаттарды терең меңгеруге, сапалы білім
алуға және олардың кәсіби маман болуына игі ықпал етеді. Іс қағаздарды
қашықтан оқыту қазақ тілінің қоғамдық-әлеуметтік рөлін арттыруға,
студенттердің кәсіби бағыттылығының қалыптасуына әсер етеді. Іс қағаздарды
қашықтан оқыту студенттердің іс қағаздарды сауатты толтыруына мүмкіндік
туғызады. Құжаттармен жұмыс істеу барысында студенттердің адамдармен қарым-
қатынас жасау этикасын жетілдіреді.
Зерттеудің әдіснамалық негізі. Зерттеуде қашықтан оқыту
технологиясына қатысты, психология, педагогика, әлеуметтану, қазақ тілін
оқыту әдістемесі, соның ішінде іс қағаздарды теориялық негізде меңгертуге
арналған ғылыми-әдістемелік зерттеу еңбектері мен оқулықтар, оқу құралдары
басшылыққа алынды.
Зерттеудің әдістері. Жұмыста теориялық талдау әдістері, баяндау,
салыстыру, сараптау, модельдеу, жинақтау, жүйелеу, талдау, қорыту,
тәжірибеден өткізу, бақылау әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының кезеңдері.
Бірінші кезеңде (2005-2006) зерттеу тақырыбына байланысты
лингвистикалық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік еңбектер
сараланып, талданды. Іс қағаздарын қашықтан оқытуды жетілдіру,
студенттердің кәсіби шеберлігін дамыту бағытындағы жалпы тенденцияларды
айқындау мақсатында оқытушылармен, студенттермен сауалнамалар жүргізіліп,
оқытушылардың озық тәжірибелері сараланды. Студенттердің іс жүргізу
барысында кездесетін құжаттарды меңгеру, оларды сауатты толтыру дағдыларын
қалыптастыру бағытында сауалнамалар алынып, бақылау жұмыстары жүргізілді.
Соңғы жылдары жарық көрген ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге, қазақ тілін
оқыту әдістемесіне, қашықтан оқыту технологиясына, қашықтан оқыту
технологиясы арқылы басқа пәндерді оқыту әдістемесіне байланысты ұсынылған
әдістемелік оқу құралдарына, зерттеу еңбектеріне, оқулықтарға талдау
жасалынып, олардың ерекшеліктері сарапталды.
Екінші кезеңде (2006-2007) М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан
мемлекеттік университеті информатика, заң факультеттерінің қазақ бөлімі
студенттеріне арналған қашықтан оқыту бағдарламасы жасалып, оқу-әдістемелік
материалдар бір ізге түсірілді. Іс қағаздарды қашықтан оқытудың тиімді
жолдары мен амал-тәсілдері қалыптастырушы эксперимент арқылы сынақтан
өткізілді.
Үшінші кезеңде (2007-2008) зерттеу нәтижелері бір жүйеге түсіріліп,
жинақталды, қорытындыланды. Жүргізілген педагогикалық эксперименттің
нәтижелері тұжырымдалып, сараптаудан өткізілді. Мемлекеттік тілде іс
қағаздарды жүргізу атты электронды оқулық әзірленді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
– іс қағаздарды қашықтан оқыту курсының мазмұны айқындалды;
– студенттің дара тұлғалық қабілеті мен тілдік-қатысымдық дағдыларын
қалыптастыру бағытында мемлекеттік тілде іс қағаздарды меңгертудің ұтымды
амал-тәсілдері анықталды;
– коммуникациялық жүйені пайдалана отырып, іс қағаздарды мемлекеттік
тілде оқытудың әдістемесі ұсынылды;
– студенттерге құжат үлгілерін үйретуге қажет және білім, білік,
дағдысын жетілдіретін кешенді жаттығулар, өздік жұмыстар, тестілік
тапсырмалар беріліп, оларды игерудің жолдары көрсетілді;
– ақпараттық құралдар арқылы іс қағаздарды қашықтан оқытуда сөйлесім
әрекетінің (тыңдалым, оқылым, жазылым, айтылым, тілдесім) іске асу
тиімділігі анықталды;
Зерттеудің теориялық маңыздылығы. Студенттерді қашықтан оқыту
арқылы анықталған мемлекеттік тілде іс қағаздарды игертудің теориялық
түйіндері мен ұстанымдары және жаңа ақпараттық құралдар арқылы жинақталған
нәтижелері ЖОО қазақ тілін оқыту әдістемесінің ғылыми-теориялық негіздерін
жетілдіруге мүмкіндік береді. Зерттеу барысында жасалған тұжырымдар іс
қағаздарды қашықтан оқытуда құжаттарды үйретудің қағидалары мен
заңдылықтарын іске асырады.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеу қорытындыларын жоғары оқу
орындарында оқулықтар мен оқу құралдарын құрастыру кезінде пайдалануға
болады. Жұмыста ұсынылған әдістемелік жүйе іс қағаздарын меңгертудің
сапасын жетілдіруге, жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды даярлайтын
арнаулы курстардың мазмұнын толықтыруға мүмкіндік береді. Қазақ тілін оқыту
әдістемесін зерттеушілерге көмекші құрал ретінде қызмет ете алады. Іс
қағаздары бойынша берілген тапсырмаларды оқу-әдістемелік кешен даярлауда,
сабақ жоспарын жасауда қолдану мүмкіндігі оның практикалық маңызын
аңғартады. Электронды оқулықты қашықтан оқыту орталықтарының оқытушылары
қолдануларына болады.
Алынған ғылыми нәтижелердің сенімділігі мен нақтылығы зерттеу негізі
етіп алынған теориялық қағидалардың әдіснамалық тұрғыдан сараланып
талдануымен дәйектеледі. Зерттеу жұмысының мақсатына, алға қойылған
міндеттеріне сәйкес қолданылған зерттеу әдістерінің ұтымдылығы мен қол
жеткізген нәтижелер іс қағаздарын қашықтан оқытудың әдістемелік жолдары
арқылы республиканың жоғары оқу орындарында қазақ тілін сапалы меңгертуге
әсер етіп отырғаны зерттеудің сенімділігіне кепілдік береді.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
– іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы студенттердің теориялық
білімін, біліктері мен дағдысын жетілдіру арнайы іріктелген білім мазмұны
мен жаттығулар, тапсырмалар кешені және осы мақсатта ұсынылған оқу
әдістемелік жүйе негізінде жүзеге асырылады;
– қашықтан оқыту формалары материалдық-техникалық базаны кеңейтуге,
кәсіби білім беру мазмұнын электронды жүйеге көшіруге негіз болады.
Нәтижесінде мамандарды қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық
технология негізінде дайындау мүмкіндігі артады;
– қашықтан оқытудың түрлі нұсқаларын (варианттарын) (топтастыру,
тығыз байланыс, кейс, кәсіби даярлық немесе қайта даярлау) ұсыну
студенттердің ақпараттық құралдармен жұмыс істеу сауаттылығын арттырады;
– қашықтан оқытуда қолданылған кейс, корреспенденттік, желілік,
іскерлік ойындар модельдері студенттің тілдік-қатысымдық біліктері мен
дағдысын жетілдіреді, білімдік, пәнаралық, интеллектуалдық, тестілік,
тапсырмалар студенттердің өзін-өзі басқаруын, ұжымдық өзара белсенділік
әрекеттерін арттыруға, іс жүргізуге қатысты құжаттарды толық игеруге,
сауатты толтыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы. Диссертацияның негізгі
тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық және республикалық ғылыми-
практикалық конференцияларда баяндалды. Диссертациялық жұмыстың мазмұны
бойынша республикалық басылымдарда 8 ғылыми мақала жарияланды. Барлығы
ғылыми жұмыс бойынша материал баспадан шықты. Жұмыс Абай атындағы Қазақ
ұлттық педагогикалық университетінің қазіргі қазақ тілі теориясы және
әдістемесі кафедрасында және біріктірілген әдістемелік семинарда
талқыланды.
Зерттеу еңбегінің құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі
бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшадан
тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Жұмыстың бірінші бөлімі ЖОО-да мемлекеттік тілде іс қағаздарды
қашықтан оқытудың теориялық негізі деп аталады. Бұл бөлімнің Үзіліссіз
білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту атты бірінші тармағында қазіргі
кезде адамзат дамуының ерекшелігі болып табылатын ақпараттық өркениетке
көшу, адамдардың интеллектуалдық мүмкіндіктерін арттыратын есептеуіш
техника мен ақпараттық технологиялардың жедел дамуы туралы сөз болады.
Қазіргі білім беру үдерісінде де ақпараттық және телекоммуникациялық
құралдарды пайдалана отырып, білім беру технологиясы даму үстінде. Соның
бірі – қашықтан оқыту технологиясы.
Өткен ғасырдың 20 жылдарында қазақ тіл білімінің негізін салған
көрнекті ғалымдардың еңбектерінде қашықтан оқыту мәселесі қарастырылған.
Қазақ тіл білімінің көрнекті ғалымы Қ.Жұбанов 1926 жылы Еңбекші қазақ
газетіне Аулақтан оқыту деген тақырыпта мақала жариялаған. Мақалада тілші-
ғалым бүгінгі күні қолға алынып жатқан қашықтан оқыту мәселесін сөз етеді.
Арада ұзақ жылдар салып, ғылым мен техниканың жоғары жетістіктеріне
орай Қазақстандық ғалымдар бұл идеяға үн қоса бастады. Р.Ә.Шаханова,
Г.К.Нұрғалиева, Д.М.Жүсібалиева, Г.К.Ізтілеуова, т.б. ғалымдардың
еңбектерінде қашықтан оқыту мәселесі қозғалған.
Р.Ә.Шаханова орыс бөлімдерінде қазақ тілін мамандыққа қатысты оқытуда
қашықтан оқытудың тиімділігін жазса, М.Б.Есбосынов мектептегі қашықтан
оқытудың тәсілдерін, материалды үйренудің жаңа жолдарын көрсетеді [2; 3].
Қазақстанда қашықтан оқыту түрі жаппай жүзеге асырылмағанымен,
кейбір оқу орындарында бұл іс қолға алынып, талпыныс жасалуда. Қашықтан
оқыту қала мен ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтеруге, сапалы
білім алуға жағдай туғызатын оқытудың түрі екенін бүгінгі күннің талабы мен
сұранысы дәлелдеп отыр.
Қашықтан оқыту – жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технология
мен техникалық құралдар кең түрде қолданылатын, студенттерге мемлекеттік
стандартқа сәйкес білім беретін, стандарттағы пәндерді еркін таңдауына
жағдай жасайтын оқытудың түрі. Қазақ тілі сабағында іс қағаздарды қашықтан
оқыту студенттің әлеуметтік жағдайын жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту технологиясының
мазмұны атты екінші тармақта Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандартына сай қашықтан оқытуды ұйымдастыру мен оның
негізгі ережелері мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту
технологиясының мазмұнын құрауға негіз болғаны дәйектелді [4,10-18 бб.].
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту мазмұнын сараптайтын білім
беру бағдарламасы; іс қағаздарды қашықтан оқу процесін ұйымдастыру;
қашықтан оқытудың технологиялары; іс қағаздарды қашықтан оқытудың
дидактикалық құралдары сараланды.
Қашықтан оқытудың білім беру бағдарламасы мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандарты мен типтік бағдарламалар негізінде жасалады.
Студенттер міндетті түрде қашықтан оқыту орталығының ережелерімен танысады.
Ережеде қашықтан оқыту үдерісінде пайдаланылатын ұғымдар мен олардың
анықтамалары қамтылады.
Қашықтан оқу процесін ұйымдастыруда оқытудың білім беру, тәрбиелеу,
дамыту, дәйектілік, жүйелілік, ЖАТ құралдарының мақсатқа сай қолданылуы
басшылыққа алынады. Пәннің жұмыс оқу жоспары мен студенттердің жекеленген
оқу жоспары білім беру үдерісінің негізі болып табылады. Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқытуда мультимедиялық дәрістер, компьютер
модельдеріндегі сабақтар, гипермәтінді жаттығулар, гиперслайдтар, ЖАТ
құралдары пайдаланылады. Студенттер электронды пошта немесе телефон арқылы
кеңес ала алады.
Қазақ тілі сабағында іс қағаздарды қашықтан меңгерту ақпараттық
технология; кейс технологиясы; желілік технология; теледидар технологиясы
арқылы жүзеге асады.
Мемлекеттік тілдегі іс қағаздарды қашықтан оқыту гипер тілдегі жаттығу-
тапсырмалар; аудио бейнетаспалар, бейнефильмдер; компьютерлер; теледидарлық
телеоқулар; электронды оқулықтар; тест тапсырмалары; интернет жүйесі;
телефон т.б. құралдарды пайдалану арқылы іске асады.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытудың лингводидактикалық
жүйесі деп аталатын келесі тармақта мемлекеттік тілде іс қағаздарды
қашықтан оқытудың лингвистикалық және дидактикалық негіздері айқындалды. Іс
қағаздар стилі қазіргі кезде студенттер үшін маңызды мәселе болып отырғаны
мәлім. Заман талабына сай іс қағаздарын қазақ тілінде үйрету – бүгінгі
күннің өзекті мәселесі. Аталған мәселені оқытуда іс қағаздардың даму
тарихы, өзіндік ерекшеліктері, құрылымы, грамматикалық сипаты толық танылуы
тиіс.
Іс қағаздар тілінің замандар бойы қалыптасып, дамыған қоғам өмірімен
біте қайнасқан тарихы бар. Еліміз егемендігін алып, өз алдына дербес ел
болған кезеңнен соң, Қазақстан Республикасының Тіл туралы заңында жоғарғы
және арнаулы оқу орындарының бағдарламасында Қазақ тілдерінде іс
қағаздарды жүргізу пәні өткізілсін, ( деп шешім қабылдады (5,44 б(. Іс
қағаздарды жүргізу ісіне үкіметіміз арнайы көңіл бөлгеннен соң, оқу
бағдарламалары бойынша аталған пән барлық жерде оқытылып, ресми құжаттарды
зерттеу, соған қатысты сөздіктер шығару, монографиялар жазу ісі қолға алына
бастады. Т.Дүйсебаева, А.Алдашева, З.Ахметжанова, Э.Сүлейменова,
Л.Дүйсембекова, Б.Шалабай, В.Салагаев, Ф.Оразбаева, Қ.Мұхамади,
Ж.Макешовалардың т.б. еңбектері – осының дәлелі.
Дидактикалық үдерістің кезеңдерін айқындау, студенттерге мемлекеттік
тілде іс қағаздардың түрлерін, үлгілерін меңгерту, өздік жұмыс орындату
оларды құжаттардың түрлерін танып білуге, болашақ мамандықтарын жете
меңгеруге жетелейді және оған әсер ететін механизмдерді анықтауға
мүмкіндік береді.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы меңгерту
дидактиканың ұстанымдарын басшылыққа алу арқылы жүзеге асады.
Зерттеу жұмысында оқу материалын саналы меңгерту, оқыту материалының
ғылымилығы, жүйелілігі мен сабақтастығы, дидактикалық материалдың
студенттің қабылдауына сәйкестігі, жеңілден күрделіге қарай өту, теория мен
тәжірибенің байланыстылығы ұстанымдары басшылыққа алынды. Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқыту технологиясында тиімді болып табылатын аралық
белсенділік ұстанымы, біркелкі ақпараттық қор базасын жасау ұстанымы,
құжатайналымын электронды күйге ауыстыру ұстанымдары анықталды.
Аралық белсенділік ұстанымы. Қашықтан оқыту технологиясындағы бұл
ұстанымның ерекшелігі – студенттердің оқытушылармен байланысын қамтамасыз
ету, сондай-ақ жаңа ақпараттық құралдар арқылы студент пен студент
арасындағы қарым-қатынастардың заңды жүзеге асуы. Қашықтан оқыту үдерісі
барысында студенттер арасындағы ақпарат алмасу қарқыны студенттер мен
тьюторлардың (оқытушы-кеңесші) арасындағы байланысқа қарағанда әлдеқайда
жоғары екенін көрсетті
Мәселен, барлық студенттердің қатысуымен телеконференциялар
өткізіледі, онда студенттер іс қағаздар үлгілерінің құрамын, лексика-
грамматикалық құрылымын зерделейді. Мұндай жұмыстар олардың арасындағы
қарым-қатынасты арттырады.
Біркелкі ақпараттық қор базасын жасау ұстанымы. Қашықтан оқыту
жүйесі жаңа ақпараттық технология құралдары арқылы жүзеге асырылатындықтан,
барлық оқу материалдарын, кешенді тапсырмалар, өздік жұмыстар жинағын, тағы
басқа да қажетті ақпараттарды бір жерде жинақтап, сақтау өте маңызды болып
табылады. Себебі, студент кез келген тақырыпқа қатысты деректер іздеген
кезде өзіне қажет материалды ақпараттар қорынан тауып алуға тиісті.
Қашықтан білім алатын студент себепті жағдайлармен іссапарға кетуі,
шетелдерге шығуы мүмкін. Сондықтан оған жөнелтілген білім көздері ақпарат
қорында сақталуы қажет. Іссапардан келгеннен кейін студент өзіне тиісті
тапсырмаларды осы ақпарат қорынан ала алады.
Құжатайналымын электронды күйге ауыстыру ұстанымы. Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы меңгерту әдістемесінде арнайы
қолданылатын ұстаным – құжат айналымын электронды күйге айналдыру.
Барлық құжаттар ағымы оқу үдерісі кезінде компьютер арқылы
беріледі. Қажетті тапсырмалар, құжат үлгілерін толтыруға арналған
жаттығулар, басқа да сұрақтар осы жаңа ақпаратты құралдар арқылы (компьютер
немесе электронды пошта) жөнелтілетіндіктен, студенттер жауаптарын кері
байланысқа шыға отырып, қайта жаңа ақпаратты құралдар арқылы жіберіп
отырады. Қашықтан оқыту жүйесінде мұндай жағдайлар педагогикалық ұжымды,
оқытушыны мақсатын нақты қоюға, табысқа қол жеткізу жолында шығармашылық
жұмыстарды іздестіруге жетелейді.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытудың әлеуметтік
жүйесі атты тармақ іс қағаздардың әлеуметтік мәнін анықтауға бағытталды.
Қоғамдағы, күнделікті өмірдегі барлық қызметтер іс қағаздарымен тығыз
байланысты. Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту болашақ
мамандардың қоғамдағы орнымен, әлеуметтік күйімен тығыз байланысты. Қоғам
мен адам байланысы іс қағаздарды дұрыс толтыру мен пайдаланудан көрінеді.
Адамның дүниеге келуі; мектеп табалдырығын аттауы; оны бітіріп шығуы; оқуға
түсуі; еңбекке араласуы; басқа тұлғалармен өзара қатысымдық әрекеті;
белгілі бір ұжыммен араласу қабілеті; қоғамда атқарар қызметі т.б тәрізді
әлеуметтік жағдайлары іс қағаздар, құжаттар негізінде жүзеге асырылады.
Студенттерге берілетін білім мазмұнында заман талабына сай
әлеуметтік ақпараттар болуы қажет. Іс қағаздары бойынша білім мазмұнының
ғылыми-теориялық деректерден бастау алуы, берілген сабақ мәтіні,
тапсырмалар, ондағы лингвистикалық-тарихи мәліметтер студенттің қоғамдық-
әлеуметтік ортада дара тұлға ретінде қалыптасуына, өсуіне ықпал ететін
әлеуеттік күш болып есептеледі.
Студентті жеке тұлға ретінде қалыптастыру мәселесі Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқытудың психологиялық негізі деп аталатын тармақта
сөз болады.
Тілді оқыту барысында студенттің сана-сезіміне әсер етіп, тілдің
қажеттілігін, оның әр саласының маңыздылығын түсіндіріп, пәнге деген дұрыс
көзқарасты қалыптастыру қажет.
Студенттің психологиялық тұлғасы оның әлеуметтік қоғамның толыққанды
мүшесі бола алу қабілетін танытады. Әлеуметтік орны бар білім алушы
психикасының дұрыс дамуына мүмкіндік беру ( іс қағаздар пәніне жүктелген
міндет.
Студенттерге іс қағаздарды танытудағы міндет – олардың іскерлік
қабілеттерін дамыту, қалыптастыру.
Қашықтағы студенттердің психологиясын ескеру мемлекеттік тілде іс
қағаздарды оқытуда маңызды орын алады.
Техникалық, компьютерлік оқытуда студенттер бойында болатын
психологиялық ерекшеліктер белгілі психологтар А.Н.Леонтьев, О.К.Тихомиров,
М.Мұқанов, Қ.Жарықбаев Ә.Алдамұратов, О.Саңғылбаев, С.Рахметова т.б
еңбектеріне сүйене отырып дәйектелді. Қашықтан оқыту кезінде студенттер өз
іс-әрекетін толық бақылайды және өзін-өзі басқарады. Келешек өмірде өзін-
өзі тани алады, сол үшін қажетті теориялық мәліметтермен қарулануға
тырысады.
Студент психикалық даму барысында адамзат қоғамында жинақталған
білімді, материалдық және рухани құндылықтарды игереді. Студенттің өзін-өзі
ұстай білуі, меңгерген білімін терең түсінуі, жаңа ақпаратты технология
құралдарын толықтай игеруі, болашақ маман иесі ретінде де, қоғам азаматы
ретінде де өзін даярлауға ұмтылуы ( іс қағаздарды пән ретінде оқытуда
қалыптасатын қабілеттер. Сонымен бірге сана, ойлау, қабылдау, зейін, көру,
есту т.б. танымдық жан қуаттарының рөлі ерекше.
Қашықтан оқыту барысында студенттің ойлау, қабылдау, зейіндік,
танымдық қабілеттері айқындалып, жетілдірілгендіктен, оқу үдерісінің
формасы, мазмұны мен әдіс-тәсілдері білім алушының жеке психикалық күйімен,
оның даму үдерісімен тығыз байланысты болады.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы құжаттарды
игертуде студенттің жеке тұлғасын дамыту – тьюторлардың (оқытушы-кеңесші)
алдында тұрған басты міндет. Іс қағаздарды қашықтан оқыту барысындағы
студенттердің психологиясы дәстүрлі оқытудағы студент психологиясынан
әлдеқайда жоғары дәрежеде қалыптасады. Ол оқытушыдан, жанында өзімен бірге
оқитындардан көмек күтпей сабаққа деген жауапкершілігін арттырады. Өзіне
деген сенімділігі басым болады. Ал өзіне-өзі сенімді адамның көңіл-күйі
үнемі жоғары болатыны түсінікті. Қашықтан оқитын студент барлық оқу
материалдары мен тапсырмаларды тұратын жерінде, өзі игеріп, орындайды. Бұл
оны өзін-өзі толықтай басқарып, барлық іс әрекетіне жан-жақты жауап беруге
жетелейді.
Екінші бөлім жоғары оқу орындарында іс қағаздарды қашықтан оқытудың
әдістемелік жүйесіне бағытталды. Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан
оқытуды ұйымдастырудың нұсқалары (варианттары) және оны талдау деп
аталатын тармақта мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытуды
ұйымдастырудың бірнеше нұсқалары (варианттары) ұсынылды. Ол үшін, алдымен,
іс қағаздарға қатысты оқу-әдістемелік топтамаларды; оқыту құралдарының
жиынтығын; дидактикалық-ақпараттық технологияларды; материалдық-техникалық
ішкі жүйені; қауіпсіздікпен байланысты; ғылыми-зерттеу тұрғысындағы ішкі
жүйелерді алдын-ала дайындап, қалыптастыру қажет. Бұл іс қағаздарды
мемлекеттік тілде қашықтан оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік
береді.
Оқу сатыларын игеру үшін топтастыру, тығыз байланыс, кейс, кәсіби
даярлық немесе қайта даярлау нұсқалары (вариант) берілді.
Топтастыру нұсқасы (варианты). Қашықтан оқыту жүйесінің мөлшері және
алуан түрлі тәсілдері көпқырлы нысандарды зерттеу, дәл бағдарлау үшін
топтастыруды қажет етеді. Топтастыру – жалпы сызба нұсқаның формасы бойынша
ұсынылатын; олардың арасындағы байланыстарды белгілейтін құрал ретінде
пайдаланылатын; нысандардың көпқырлылығын дәл бағдарлауға арналған нысандар
жүйесі. Топтастыру нұсқасында дәстүрлі оқытудағы сияқты әр күн сайын жеке
тақырыптарды жоспарлап өтпейді. Бір семестрлік немесе бірнеше айда
оқытылатын оқу материалдарын желілік техника құралдары арқылы топтастырып
жіберіп отырады.
Тығыз байланыс нұсқасы (варианты). Студенттер қашықтан оқу кезінде
педагог кадрлардың жетіспеушілік проблемаларын сезінбейді, себебі қашықтан
оқыту әдістемесі бұл жағдайды бәсеңдетеді. Қашықтан оқыту кезінде
студенттер тьютерлермен жүзбе-жүз кездесуді, мүмкіндік болса, аптасына 1
рет өткізгені абзал. Ондай мүмкіндік болмаған жағдайда өз бетінше оқып,
білім алу барысында тьютермен телефон, телефакс, электронды пошта және
байланыстың басқа да құралдарының көмегімен кеңес (консультация) алуына
болады.
Кейбір қолы жеткен (жағдай жасалған жерлерде тұратындар үшін)
студенттер ИНТЕРНЕТ жүйесін пайдаланғаны тиімді.
Кейс нұсқасы(варианты). Студенттерге оқу материалдары бар кейс
тапсырылады және кіріспе сабағы өткізіледі. Студенттер өзінің жұмыс
тобымен, тьютер, сабақты ұйымдастыру жоспары және оқытушының әдістемесімен
танысады. Содан кейін қашық аудандар мен аймақтардағы студенттерге CD-ROM-
ға, аудиокассеталарға жазып, іс қағаздардың (өмірбаян, хаттама, жеке іс
парағы, анықтама, сенімхат т.б.) үлгілерін жіберуге болады. Сондай-ақ
арнайы жүйемен барлық оқу материалдары бар мәтіндерді ИНТЕРНЕТ қызметінің
WEB беттеріне салып ұсынуға болады. Іс қағаздар және оның түрлеріне
байланысты тапсырмалар, соған қатысты материалдарды беруде кейс
технологиясы мен желілік технологиялар тиімді рөл атқарады.
Іс қағаздар не болмаса құжат түрлеріне қатысты мол деректер,
мағлұматтар алу үшін желілік электронды кітапхана қызметін ұйымдастыруға
болады.
Кәсіби даярлық немесе қайта даярлау нұсқасы(варианты). Оқытудың
барлық жүйесі практикалық және ұйымдастырушылық тәжірибесі бар адамдарды
оқытуға даяр болуы керек. Студенттер іс қағаздар курсынан нені оқуы
керек? және өз бетінше оқи ала ма? деген сауалдарға жауап беру үшін
арнайы жоспарлар жасалады. Осы кезеңде студенттердің оқу жоспарына сәйкес
тақырыптарды оқып-зерделеуі, нақтылы жұмыс жағдайының талдануы, оны
жақсарту мен ілгерілету туралы ұсыныстарды өңдеуі, жазбаша тапсырмаларды өз
бетінше орындауы ұйымдастырылады. Оқыту курсында студент үш немесе бес
жазбаша тапсырманы орындауға міндетті. Студент тьюторға (оқытушы-кеңесші)
телефон арқылы, тіпті тікелей кездесіп, ақыл-кеңес алуына болады. Сөйтіп
тұрақты байланыс жасауды қамтамасыз етеді. Бұл оқу барысында туындаған
өзекті мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Курс соңында студенттер
өздерінің білім деңгейін ретке келтіру, топтық жұмыстың практикалық
дағдыларын дамыту, тәжірибе алмасу және іскерлік байланысты орнықтыру үшін
көшпелі жексенбілік мектепті ұйымдастыруларына болады.
Іс қағаздарды оқытудың жаңаша модельдері мен амал-тәсілдерін қамтитын
тармақ Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту модельдері және оны
іске асыру амалдары деп аталады.
Т.П.Воронина, В.П.Кашицин, О.П.Молчановалар еңбектерінде қашықтан
оқыту технологиясын дамытудың кезеңдері ретінде төрт модельді қарастырады.
Олар: ашық, телешолулық, дәстүрлі және сырттай модельдер. Авторлардың
пікірінше, ұйымдастырушылық принциптер мен құрылымдардың біртіндеп дамуы
оларды осылай жіктеуге негіз болған.
Ашық модель жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдалану арқылы
сырттай оқытуды дамыту ретінде қарастырылады.
Телешолу моделі оқытушылар мен студенттер арасындағы іскерлік қарым-
қатынастың басты формасы болып табылатын телеконференцияларды пайдалануға
негізделеді. Телеконференциялар қашықтан оқыту жүйесі арқылы студенттердің
арасында өткізілуі мүмкін. Бұл аудио, аудиографиялық, бейне компьютерлік
телеконференциялар болуы да ықтимал.
Дәстүрлі және сырттай модельдері бұрынғы оқыту формасына сәйкес
жүзеге асырылады.
Ал қазақстандық ғалымдар Л.Керімов пен А.Әлиевалар төмендегі төрт
түрлі модельді ұсынады: кейс технологиялық модел, корреспонденттік оқыту,
радиотелевизиялық модел, желілік оқыту. Ғалымдар сонымен бірге кейс
технологиялық және желілік оқыту модельдеріне толық түсінік беріп,
құрылымын көрсетеді [6,19-20 бб.].
Модельдерді қарастыру кезінде қашықтан оқыту жүйесінің
ұйымдастырушылық-құқықтық белгілері; білімдік қызмет көрсету әрекетінің
бағдары; дайындық бағыты мен мамандығы; білім беру үдерісінің
ұйымдастырылуы, модельдердің типтері сияқты негізгі ерекшеліктері
анықталды.
Қазақ тілі сабағында іс қағаздарды қашықтан оқытудың ұтымды
модельдері сұрыпталды:
1. Кейс технологиялық моделі
2. Корреспенденттік моделі
3. Желілік оқыту моделі
4. Іскерлік ойындар моделі
Кейс технологиялық моделі бойынша мемлекеттік тілде іс қағаздар
пәнінен кешенді оқу материалдары әзірленді. Мұндай оқыту кезінде жекелеген
нысандарды жинақтауды көздеген жалқыдан жалпыға келу (индукциялық) әдісі
пайдаланылады. Бұл әдіс оқытуды белгілі тәртіппен жүргізуге, жүйелі оқытуға
игі ықпал етеді. Кейс құрамына пәнге қатысты төмендегідей материалдар
жинақталады:
1. Оқу бағдарламасы;
2. Қарапайым және мультимедиялық компьютерлік оқыту бағдарламалары;
3. Оқу құралдары (тірек конспектілері, дәріс конспектілерінің
жоспары);
4. Аудио кассеталар (тапсырмалар жүйесі);
5. Бейнекассеталар (шолу дәрістері, телеконференциялар);
6. Жұмыс дәптерлері (тапсырмаларды орындау үлгілері, өзіндік
жұмыстар);
7.Студенттердің өзіндік жұмыстарының жоспар кестесі, өзіндік
жұмыстарды ұйымдастыруға арналған нұсқаулар;
8. Практикалық сабақтарға арналған сұрақтар;
9. Курсты оқып-үйренудің әдістемелік нұсқауы;
10. Әдебиеттер тізімі;
11. Тестілік сұрақтар (бастапқы, аралық, қорытынды).
Кейс технологиялық моделінде мемлекеттік тілде іс қағаздарды оқыту
төмендегідей формада жүзеге асады:
1. ЖОО-ның Мемлекеттік тілде іс қағаздарды жүргізу пәнінің оқу
бағдарламасы толықтай беріледі.
2. Оқу құралдарында пәнге қатысты Мемлекеттік тілде іс қағаздарды
жүргізу атты электронды оқулық және іс қағаздарының әрбір тақырыбына
қатысты дәріс конспектілері беріледі.
3. Практикалық сабақтар Іс қағаздар пәнінің мақсаты мен міндеті,
Іс қағаздарының стилі, Іс қағаздарының түрлері т.б. сияқты тақырыптарға
бөлінеді. Осы тақырыптар бойынша арнайы сұрақтар жазылған таспалар
дайындалады.
4. Іс қағаздарды оқып-үйренудің нұсқауы беріледі. Әдістемелік нұсқауда
cтуденттің қай тақырыпты қандай әдебиеттерден оқып, меңгеруге болатындығы,
тапсырмаларды орындаудың жолдары және тестілік тапсырмаларды орындауда нені
ескеретіні қамтылады. Студент әдістемелік нұсқау арқылы бір оқу сессиясында
қамтылатын оқу материалын игереді.
5. Қашықтағы cтуденттер өздігінен пән тақырыптарын толық меңгеріп,
барлық тапсырмаларды орындауы үшін ғылыми әдебиеттер міндетті түрде
ұсынылады. Студенттер кейс алған уақытта, оның ішінде іс қағаздарына
қатысты Қазақстанның кітапханаларынан табуға болатын ғылыми әдебиеттер
тізімі беріледі.
6.Өтілген оқу материалдарын толық қамтитын тестілер
жасалады.Студенттер дәріс конспектісінен және берілген ғылыми әдебиеттерден
мағлұматтар ала отырып, практикалық сабақтарға арналған сұрақтарға жауап
береді. Тестілік тапсырмалар бастапқы, аралық және қорытынды деп аталатын
үш бөліктен тұрады. Әр түрінен жинаған ұпай саны курсты аяқтау кезіндегі
бағалауға белгілі мөлшерде ықпалын тигізеді.
Қарапайым және мультимедиялық компьютерлік оқыту бағдарламалары, жұмыс
дәптерлері, бейнетаспалар, оқу материалдарының ксерокөшірмелері,
cтуденттердің өзіндік жұмыстарының жоспар кестесі және өзіндік жұмыстарды
ұйымдастыруға арналған нұсқаулардан тұратын кешеннің әрқайсысының да өз
алдына қызметі, ерекшеліктері бар.
Корреспенденттік модель. Студент қазақ тілінің саласын, оқыту
деңгейін және қарқынын өз бетінше таңдап алады. Олар тиісті сауалнама мен
келісімшартты толтырып, оны өзі түсейін деп отырған оқу орнына жолдайды.
Студент білімін бағалауды журнал-жұмыстық дәптер түрінде зерделеумен өзін
байқап көреді. Оқытудың мүмкіндік қарқыны баяу, қалыпты және шапшаңдатылған
болып бөлінеді. Журнал нұсқаулар оқу материалдары, бақылау тапсырмалары,
аудиокассеталардың жинақтамаларынан тұратын дидактикалық материалдарды
қамтиды.
Оқыту үдерісінде тыңдаушы бақылау жұмыстарын орындап, поштамен өзіне
арнайы бекітілген тьютор-оқытушыға тексеруге жібереді. Оқытушы қолына тиген
үй тапсырмаларындағы қателерді түзетеді, сонымен бірге қайталауды
ұйымдастырады.
Желілік оқыту моделі. Жоғарыда келтірілген модельдердің ішінен
желілік оқыту ИНТЕРНЕТ желісін қолдануға негізделгендіктен, кез келген
жоғары оқу орындары үшін оны қашықтан оқыту жүйесінің моделі ретінде таңдау
тиімді болып саналады.
Қашықтан оқыту жүйесіндегі желілік оқыту моделі ақпараттық,
компьютерлік телекоммуникациялық құралдар мен ғылыми тұрғыда негізделген
тәсілдер арқылы білім берудің түрі болып есептеледі. Іс қағаздарды қазақ
топтарына оқыту кезінде мына мәселелерге басты назар аударылады:
– компьютер кабинеттерінің болуы және оқу орнын соңғы үлгідегі
компьютермен толық қамтамасыз ету;
– алыс-жақын шет елдердегі қашықтан оқытудың іс-тәжірибелерін үйрену
және тиімді тұстарын пайдалану;
– қашықтан оқытудың арнаулы орталықтарын құру;
құқықтық және экономикалық негіздемелерін дайындау, бекіту;
– ЖОО-н мультимедиалық бағдарламалармен жабдықтау;
оқытудың бірыңғай бағдарламалы пакетін дайындау;
– ЖОО-да іс қағаздар пәнінен қашықтан оқыту курсының білім мазмұнын
анықтау;
– іс қағаздарды мемлекеттік тілде қашықтан оқыту тәсілін құрастыру,
жобалау;
– студенттің білімін қадағалау және бағалау критерийлерін жасау;
Қашықтан оқыту жүйесінде оқу курстарын ұйымдастырудың ең тиімді жолы
модульдық ұстанымды пайдалану болып табылады. Оқу курсы модульдер жиынтығы
түрінде құралады.
Іскерлік ойындар моделі. Студенттің оқу-танымдық қызметінің негізгі
формасы ― дидактикалық материалдар мен өз бетінше жұмыс. Сонымен бірге
оқытудың тиімділігін арттыру үшін іскерлік ойындар, топтық пікір
сайыстары кеңінен пайдаланылады. Өз бетінше орындалатын тапсырмалар
студенттің ойлау қабілетін жетілдіруге, өз саласында құжаттарды жете
меңгеруге көмегін тигізеді. Мәселен, еңбекке қатысты құжаттар беріліп,
осыған жататын құжат түрлерін дайындау не үлгісін жазып толтыру
тапсырылады.
Іскерлік ойындар студенттерді өздеріне тиісті кәсіби біліммен
қаруландырады, дайын үлгілер бойынша құжаттарды игеріп, тілді қатысымдық
тұрғыдан оқытуға бағытталады. Іскерлік ойында бірінші топ қаулы, заңдар мен
жарлықтар шығарса, екінші топ солардың құзырында қызмет етуші ретінде
құжаттар толтырады. Электронды күйде немесе бейнекөрініс түріндегі топтық
пікір сайыстарда проблемалық мәселелерді талқылау кезінде студенттердің
өзіндік көзқарастары қалыптасады.
Қашықтан оқытуға арналған электронды оқулықтың құрылымы және оны
меңгеру деген екінші бөлімнің үшінші тармағында Мемлекеттік тілде іс
қағаздарды жүргізу атты электронды оқулыққа талдау жасалды.
Жалпы оқу материалының негізі кітап екендігі белгілі. Соған орай бірнеше
жыл іс қағаздарды мемлекеттік тілде оқыту барысында арнайы қашықтан оқыту
жүйесіне HTML бағдарламасындағы Мемлекеттік тілдегі іс қағаздар атты
электронды оқулық енгізілді. Электронды оқулық негізінен төмендегідей
бөлімдерді қамтыды: Алғы сөз; дәрістер; жаттығулар; ОСӨЖ; тест
тапсырмалары; глоссарии; оқытушы журналы; қашықтан оқытылатын сабақ
кестесі.
Электронды оқулықта Ф.Ш.Оразбаева мен Қ.Мұхамадидің авторлықтарымен
жарық көрген Мемлекеттік тілдегі іс қағаздар деп аталатын еңбектің құжат
түрлерінің жіктемесі басшылыққа алынды [7, 10 б.]. Авторлар құжат түрлерін
еңбекке қатысты құжаттар, ақпараттық-анықтамалық құжаттар, бұйрық-жарлық
құжаттары, азаматтық қатынастарды рәсімдейтін құжаттар, ұйымдық-басқару
құжаттары деп беске бөледі. Электронды оқулықта да іс қағаздар түрлері осы
жіктеме бойынша берілді.
Электронды оқулықтың мақсаты: Оқыту үдерісін үздіксіз және толық
деңгейде бақылау, тіл үйренушінің ақпараттық ізденіс қабілеттерін дамыту.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды студенттерге жан-жақты меңгерту, оқулық
арқылы еркін, дербес білім беру.
Электронды оқулықтың тиімділігі: Студенттің ой-өрісін, дүниетанымын
кеңейтеді, таным үдерісіне ықпал етеді. Оқу материалына толық қол
жеткізеді, ізденуге мүмкіндік болады, уақытын үнемдейді. Зерттеушілік
қабілеті бар тұлға қалыптасады. Оқытушының әр студентпен дербес жұмыс
жүргізуіне мүмкіндік туғызады.
Электронды оқулықтың негізі: жинақтылық; жүйелілік; эстетикалық
көркемдігі; жылдамдығы т.б.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытуда СӨЖ және ОСӨЖ
ұйымдастыру және іске асыру жолдары деген екінші бөлімнің төртінші
тармағында оқытушы мен студенттің қатысуымен жүргізілетін өздік жұмысы,
оның білімді игертуге ықпалы, оны орындаудың амалдары мен тәсілдері туралы
мәселелер қарастырылған.
Ақпараттық құралдарды меңгеру, қоғам сұраныстарын қанағаттандыру
мәселелерін шешу жолдарының бірі ( ақпараттық және коммуникативті
технологияға сүйенген қашықтан оқытуды дамыту.
Студенттердің өздік жұмысы педагогикалық үдерістің маңызды компоненті
болып табылады. Өздік жұмыс ұжымдық не жеке түрде жүзеге асырылады. Оқу
әрекетінің басқа түрлеріне қарағанда өздік жұмысты орындау кезінде
студенттер дербес жұмыс істеу арқылы сапалы білім алуды көздейді. Олардың
өздік жұмыстарды орындау кезіндегі танымдық әрекеті ізденіспен жұмыс
жасауына, жоғары деңгейдегі белсенділікке, өз бетінше әрекет ете алуға
талпындырады. Оқытушы студентпен өздік жұмыс жүргізе отырып, жан-жақты
әрекетті іске асырады. Өздік жұмыс студенттің шығармашылық қабілетін,
танымдық қасиетін аңғартады. Студенттерді жеке тұлға ретінде қалыптастыру
бағытында өздік жұмыстың бірнеше түрлері іске асырылды. Олар: глоссарии;
презентация; оқытудағы нақты жағдаят (ситуация); портфолио(студент
портфелі); жеке жоба.
Глоссариді жазу арқылы пән тақырыптары бойынша терминдер мен
ұғымдарға түсінік беріледі. Өздік жұмыстың бұл түрі қазақ, орыс, ағылшын
тілдерінде құжаттарға қатысты дұрыс терминдерді табуды көздейді.
Презентацияда студент өзі белгілі бір тақырыпты таңдап, өз пайымын
айтады. Бұл әрекет белгілі бір құжат түрін қаншалықты дәрежеде меңгергеніне
қарай бағаланып отырады. СӨЖ-ның бұл түрі слайд түрінде жасалынады.
Оқытудағы нақты жағдаят (ситуация) ― студенттен белгілі бір тақырып
немесе құжаттар бойынша сұрақтарға жауап талап ететін жағдай, жай.
Портфолио(студент портфелі) студенттің электрондық поштасындағы білім
мазмұнына сай жасалынған рефераттар, конспекті, құжат үлгілерінің жинағы
болып табылады.
Жеке жоба студенттің өз қалауымен орындалады. Мысалы: құжаттың бір
түрінің пунктуациялық, фонетикалық, лексикологиялық, морфологиялық,
синтаксистік ерекшеліктерін қарастырып, талқылайды.
ОСӨЖ ұйымдастыру, ең алдымен, компьютерлік оқыту жүйесі, оның ішінде
электронды оқулықтардың көмегі арқылы жүзеге асырылады. Әрбір студент off-
line, on-line режимі бойынша өз бетімен үйреніп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қолжазба құқығында
ЖАМАШЕВА ЖАНАР РАХМаТуЛЛАҚЫЗЫ
МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛДЕ ІС ҚАҒАЗДАРДЫ ҚАШЫҚТАН ОҚЫТУ ӘДІСТЕМЕСІ
(ЖОО қазақ бөлімінің студенттері үшін)
13.00.02 – Оқыту және тәрбиелеу теориясы мен әдістемесі
(бастауыш, орта және жоғары білім жүйесіндегі қазақ тілі)
Педагогика ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін
алу үшін дайындалған диссертацияның
АВТОРЕФЕРАТЫ
Ғылыми жетекшісі:
педагогика ғылымдарының докторы,
профессор Оразбаева Ф.Ш.
Қазақстан Республикасы
Алматы, 2009
Жұмыс Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің
Қазіргі қазақ тілі теориясы және әдістемесі кафедрасында орындалды.
Ғылыми жетекшісі: педагогика ғылымдарының
докторы,
профессор
Ф.Ш.Оразбаева
Ресми оппоненттер: педагогика ғылымдарының
докторы,
профессор
Р.Ә.Шаханова
педагогика
ғылымдарының кандидаты,
Д.Ж.Құсаинова
Жетекші ұйым: Қазақ мемлекеттік Қыздар педагогикалық
университеті
Диссертация 2009 жылы 1 шілдеде сағат 14-те Абай атындағы Қазақ
ұлттық педагогикалық университетінде (050010, Алматы қаласы, Достық
даңғылы, 13, 2 қабат, кіші конференция залы) филология, педагогика
ғылымдарының докторы (кандидаты) ғылыми дәрежесін беру жөніндегі Д 14.09.04
диссертациялық кеңестің мәжілісінде қорғалады.
Диссертациямен Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық
университетінің кітапханасында танысуға болады.
Автореферат 2009 жылы 30 мамырда таратылды.
Диссертациялық кеңестің
ғалым хатшысы, филология
ғылымдарының докторы,
профессор
Г.Қосымова
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Еліміздегі білім жүйесіндегі өзгерістер мен
жаңалықтар қазақ тілін оқыту мәселесін де жаңа қырынан дамытуды қажет етіп
отырғаны белгілі. Жоғары білім беру жүйесінде әлемдік білім кеңістігіне
кіру үшін іргелі реформалар жүргізілуде. Қазақстан Республикасының Білім
және Ғылым министрлігі білім беру нормаларын мақұлдаған Лиссабон
конвенциясын, жоғары білім саласы мен кұрылымындағы бірізділікке қатысты
Сорбон декларациясын қолдап, белсенді араласуға талпыныс жасап жатқаны
мәлім. Сонымен бірге еліміздің Болон үдерісіне қосылуы білім беру жүйесіне
тың өзгерістер енгізіп, оқыту үдерісінде жаңа әдістерді қолдануды қажет
етіп отыр.
Қазіргі таңда еліміздің білім беру жүйесінде қолданылып жүрген білім
беру технологиялары отандық білімнің жаңа талаптары мен республиканың саяси-
экономикалық таңдауына сай қолданылып келеді. Осындай өмірдің өзі талап
етіп отырған технологияның бірі – қашықтан оқыту технологиясы. Соңғы 10-15
жылдың ішінде телекоммуникациялық технологияның және гипермедияның қарқынды
дамуына байланысты оқытуда компьютерді қолданудың тиімділігі артып отырғаны
мәлім. Бүкіл әлемді қамтитын Интернет желілік байланысы қашықтан білім
беру жүйесінің пайда болуына негіз болды. Ғылым мен техниканың дамуы
білімді ақпараттандыру үдерісін жетілдіруді талап етті. Сонымен бірге
әлеуметтік өмірдің барлық саласында қазақ тілінің кеңінен қолданысқа ие
болуы қашықтан оқыту жүйесін іске асыруды қажет етіп отыр.
Қоғамның ақпараттандырылуы студенттерден жаңа ақпаратты құралдарды
барлық салада қолдана алуын талап етеді. Жоғары оқу орындарының қазақ
бөлімінде оқитын студенттерге іс қағаздарын қашықтан оқыту, біріншіден,
мемлекеттік тілді оқытудың ғылыми-теориялық және әдістемелік жағының жоғары
болуына, екіншіден, студенттің кәсіби құзіреттілігінің жетілуіне,
үшіншіден, уақыт үнемдеуге, төртіншіден, алыста тұратын тыңдаушыларға білім
алуға көмектеседі.
Қашық нысаны бойынша оқыту Қазақстан Республикасы Президентінің елде
білім беруді дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік
бағдарламасын іске асыру мақсатында Білім туралы Заңына сәйкес әзірленді
[1,66 б.].
Кәсіби құзіреттілікті жетілдіруді қажет ететін заманда өзінің арнайы
мамандығына қатысты білімді жаңартып отыру, оқытудың тиімді де ұтымды түрін
қолдану қажеттігі туып отыр. Еліміздің экономикалық және әлеуметтік, мәдени
жағдайына сай, қоғам өмірінің барлық салаларында өзін-өзі жетілдіріп,
дамытатын, барлық іс-әрекеттерде шығармашылық бағыт ұстанатын білікті де
білімді маман тәрбиелеу – өзекті мәселе. Жоғары оқу орнының қазақ бөлімінде
оқитын студенттерге іс қағаздарын қашықтан оқытудың зерттеу нысаны
болмағандығы және заманның болашақ мамандардан іс қағаздарын жетік
меңгеруді талап етуі қазақ тілін мамандыққа қатысты оқытудың маңыздылығын,
жұмыстың өзектілігін танытады.
Зерттеудің мақсаты. Жоғары оқу орнының практикалық қазақ тілі
сабағында іс қағаздарды қашықтан оқытудың әдістемелік жүйесін ұсыну, оның
тиімділігін эксперимент арқылы дәлелдеу.
Зерттеу нысаны – жоғары оқу орнының қазақ бөлімі студенттеріне іс
қағаздарды қашықтан оқыту арқылы меңгерту үдерісі.
Зерттеу пәні – жоғары оқу орнының қазақ бөлімдерінде мемлекеттік
тілдегі іс қағаздарды қашықтан оқытудың әдістемесі.
Зерттеудің міндеттері:
– қашықтан оқыту жүйесінің ғылыми-теориялық негізін анықтау;
– мемлекеттік тілде іс қағаздарды жүргізу курсының мазмұнын анықтау;
– қазіргі заманғы желілік жүйенің (интернет) ерекшеліктерін көрсетіп,
іске асу жолдарын белгілеу;
– іс қағаздарды мемлекеттік тілде меңгертудің ұтымды жолдарын
көрсету;
– іс қағаздарды қашықтан меңгертуде қолданылатын жаттығулардың
түрлерін саралау;
– іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы өздік жұмыстардың,
жаттығулардың, шығармашылық деңгейдің, тестілік тапсырмалардың әдістемелік
ерекшеліктерін дәйектеу;
– жоғары оқу орындарында іс қағаздарды қашықтан оқытудың тиімділігін
эксперимент нәтижелеріне сүйеніп дәлелдеу.
Зерттеу болжамы. Мемлекеттік тілде іс қағаздарды оқытқанда желілік
технологияны(интернет) қолданса; студенттерге іс қағаздарды меңгерту
арнаулы тақырыптар бойынша ұсынылатын кешенді тапсырмалар мен жаттығулар
негізінде жүргізілсе, оқытудың нәтижелілігі мен тиімділігі артады. Кешенді
жұмыс түрлері болашақ мамандардың қазіргі ақпаратты технологияны қоса
меңгеріп шығуын қамтамасыз етеді. Кәсіби мамандарды дайындау барысында іс
қағаздарды игеруге арналған тапсырмалар тілді сапалы және жан-жақты
меңгертуге, жүйеленген терминдер студенттердің кәсіби сөздік қорын байытуға
мүмкіндік жасайды.
Зерттеудің жетекші идеясы. Қазақ тіліндегі іс қағаздарды қашықтан
оқыту ҚР азаматтарына мемлекеттік құжаттарды терең меңгеруге, сапалы білім
алуға және олардың кәсіби маман болуына игі ықпал етеді. Іс қағаздарды
қашықтан оқыту қазақ тілінің қоғамдық-әлеуметтік рөлін арттыруға,
студенттердің кәсіби бағыттылығының қалыптасуына әсер етеді. Іс қағаздарды
қашықтан оқыту студенттердің іс қағаздарды сауатты толтыруына мүмкіндік
туғызады. Құжаттармен жұмыс істеу барысында студенттердің адамдармен қарым-
қатынас жасау этикасын жетілдіреді.
Зерттеудің әдіснамалық негізі. Зерттеуде қашықтан оқыту
технологиясына қатысты, психология, педагогика, әлеуметтану, қазақ тілін
оқыту әдістемесі, соның ішінде іс қағаздарды теориялық негізде меңгертуге
арналған ғылыми-әдістемелік зерттеу еңбектері мен оқулықтар, оқу құралдары
басшылыққа алынды.
Зерттеудің әдістері. Жұмыста теориялық талдау әдістері, баяндау,
салыстыру, сараптау, модельдеу, жинақтау, жүйелеу, талдау, қорыту,
тәжірибеден өткізу, бақылау әдістері қолданылды.
Зерттеу жұмысының кезеңдері.
Бірінші кезеңде (2005-2006) зерттеу тақырыбына байланысты
лингвистикалық, педагогикалық, психологиялық, әдістемелік еңбектер
сараланып, талданды. Іс қағаздарын қашықтан оқытуды жетілдіру,
студенттердің кәсіби шеберлігін дамыту бағытындағы жалпы тенденцияларды
айқындау мақсатында оқытушылармен, студенттермен сауалнамалар жүргізіліп,
оқытушылардың озық тәжірибелері сараланды. Студенттердің іс жүргізу
барысында кездесетін құжаттарды меңгеру, оларды сауатты толтыру дағдыларын
қалыптастыру бағытында сауалнамалар алынып, бақылау жұмыстары жүргізілді.
Соңғы жылдары жарық көрген ғылыми-әдістемелік әдебиеттерге, қазақ тілін
оқыту әдістемесіне, қашықтан оқыту технологиясына, қашықтан оқыту
технологиясы арқылы басқа пәндерді оқыту әдістемесіне байланысты ұсынылған
әдістемелік оқу құралдарына, зерттеу еңбектеріне, оқулықтарға талдау
жасалынып, олардың ерекшеліктері сарапталды.
Екінші кезеңде (2006-2007) М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан
мемлекеттік университеті информатика, заң факультеттерінің қазақ бөлімі
студенттеріне арналған қашықтан оқыту бағдарламасы жасалып, оқу-әдістемелік
материалдар бір ізге түсірілді. Іс қағаздарды қашықтан оқытудың тиімді
жолдары мен амал-тәсілдері қалыптастырушы эксперимент арқылы сынақтан
өткізілді.
Үшінші кезеңде (2007-2008) зерттеу нәтижелері бір жүйеге түсіріліп,
жинақталды, қорытындыланды. Жүргізілген педагогикалық эксперименттің
нәтижелері тұжырымдалып, сараптаудан өткізілді. Мемлекеттік тілде іс
қағаздарды жүргізу атты электронды оқулық әзірленді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
– іс қағаздарды қашықтан оқыту курсының мазмұны айқындалды;
– студенттің дара тұлғалық қабілеті мен тілдік-қатысымдық дағдыларын
қалыптастыру бағытында мемлекеттік тілде іс қағаздарды меңгертудің ұтымды
амал-тәсілдері анықталды;
– коммуникациялық жүйені пайдалана отырып, іс қағаздарды мемлекеттік
тілде оқытудың әдістемесі ұсынылды;
– студенттерге құжат үлгілерін үйретуге қажет және білім, білік,
дағдысын жетілдіретін кешенді жаттығулар, өздік жұмыстар, тестілік
тапсырмалар беріліп, оларды игерудің жолдары көрсетілді;
– ақпараттық құралдар арқылы іс қағаздарды қашықтан оқытуда сөйлесім
әрекетінің (тыңдалым, оқылым, жазылым, айтылым, тілдесім) іске асу
тиімділігі анықталды;
Зерттеудің теориялық маңыздылығы. Студенттерді қашықтан оқыту
арқылы анықталған мемлекеттік тілде іс қағаздарды игертудің теориялық
түйіндері мен ұстанымдары және жаңа ақпараттық құралдар арқылы жинақталған
нәтижелері ЖОО қазақ тілін оқыту әдістемесінің ғылыми-теориялық негіздерін
жетілдіруге мүмкіндік береді. Зерттеу барысында жасалған тұжырымдар іс
қағаздарды қашықтан оқытуда құжаттарды үйретудің қағидалары мен
заңдылықтарын іске асырады.
Зерттеудің практикалық маңызы. Зерттеу қорытындыларын жоғары оқу
орындарында оқулықтар мен оқу құралдарын құрастыру кезінде пайдалануға
болады. Жұмыста ұсынылған әдістемелік жүйе іс қағаздарын меңгертудің
сапасын жетілдіруге, жоғары оқу орындарында болашақ мамандарды даярлайтын
арнаулы курстардың мазмұнын толықтыруға мүмкіндік береді. Қазақ тілін оқыту
әдістемесін зерттеушілерге көмекші құрал ретінде қызмет ете алады. Іс
қағаздары бойынша берілген тапсырмаларды оқу-әдістемелік кешен даярлауда,
сабақ жоспарын жасауда қолдану мүмкіндігі оның практикалық маңызын
аңғартады. Электронды оқулықты қашықтан оқыту орталықтарының оқытушылары
қолдануларына болады.
Алынған ғылыми нәтижелердің сенімділігі мен нақтылығы зерттеу негізі
етіп алынған теориялық қағидалардың әдіснамалық тұрғыдан сараланып
талдануымен дәйектеледі. Зерттеу жұмысының мақсатына, алға қойылған
міндеттеріне сәйкес қолданылған зерттеу әдістерінің ұтымдылығы мен қол
жеткізген нәтижелер іс қағаздарын қашықтан оқытудың әдістемелік жолдары
арқылы республиканың жоғары оқу орындарында қазақ тілін сапалы меңгертуге
әсер етіп отырғаны зерттеудің сенімділігіне кепілдік береді.
Қорғауға ұсынылатын негізгі қағидалар:
– іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы студенттердің теориялық
білімін, біліктері мен дағдысын жетілдіру арнайы іріктелген білім мазмұны
мен жаттығулар, тапсырмалар кешені және осы мақсатта ұсынылған оқу
әдістемелік жүйе негізінде жүзеге асырылады;
– қашықтан оқыту формалары материалдық-техникалық базаны кеңейтуге,
кәсіби білім беру мазмұнын электронды жүйеге көшіруге негіз болады.
Нәтижесінде мамандарды қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық
технология негізінде дайындау мүмкіндігі артады;
– қашықтан оқытудың түрлі нұсқаларын (варианттарын) (топтастыру,
тығыз байланыс, кейс, кәсіби даярлық немесе қайта даярлау) ұсыну
студенттердің ақпараттық құралдармен жұмыс істеу сауаттылығын арттырады;
– қашықтан оқытуда қолданылған кейс, корреспенденттік, желілік,
іскерлік ойындар модельдері студенттің тілдік-қатысымдық біліктері мен
дағдысын жетілдіреді, білімдік, пәнаралық, интеллектуалдық, тестілік,
тапсырмалар студенттердің өзін-өзі басқаруын, ұжымдық өзара белсенділік
әрекеттерін арттыруға, іс жүргізуге қатысты құжаттарды толық игеруге,
сауатты толтыруға мүмкіндік береді.
Зерттеу жұмысының талқылануы мен жариялануы. Диссертацияның негізгі
тұжырымдары мен нәтижелері халықаралық және республикалық ғылыми-
практикалық конференцияларда баяндалды. Диссертациялық жұмыстың мазмұны
бойынша республикалық басылымдарда 8 ғылыми мақала жарияланды. Барлығы
ғылыми жұмыс бойынша материал баспадан шықты. Жұмыс Абай атындағы Қазақ
ұлттық педагогикалық университетінің қазіргі қазақ тілі теориясы және
әдістемесі кафедрасында және біріктірілген әдістемелік семинарда
талқыланды.
Зерттеу еңбегінің құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспеден, екі
бөлімнен, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімі және қосымшадан
тұрады.
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
Жұмыстың бірінші бөлімі ЖОО-да мемлекеттік тілде іс қағаздарды
қашықтан оқытудың теориялық негізі деп аталады. Бұл бөлімнің Үзіліссіз
білім беру жүйесіндегі қашықтан оқыту атты бірінші тармағында қазіргі
кезде адамзат дамуының ерекшелігі болып табылатын ақпараттық өркениетке
көшу, адамдардың интеллектуалдық мүмкіндіктерін арттыратын есептеуіш
техника мен ақпараттық технологиялардың жедел дамуы туралы сөз болады.
Қазіргі білім беру үдерісінде де ақпараттық және телекоммуникациялық
құралдарды пайдалана отырып, білім беру технологиясы даму үстінде. Соның
бірі – қашықтан оқыту технологиясы.
Өткен ғасырдың 20 жылдарында қазақ тіл білімінің негізін салған
көрнекті ғалымдардың еңбектерінде қашықтан оқыту мәселесі қарастырылған.
Қазақ тіл білімінің көрнекті ғалымы Қ.Жұбанов 1926 жылы Еңбекші қазақ
газетіне Аулақтан оқыту деген тақырыпта мақала жариялаған. Мақалада тілші-
ғалым бүгінгі күні қолға алынып жатқан қашықтан оқыту мәселесін сөз етеді.
Арада ұзақ жылдар салып, ғылым мен техниканың жоғары жетістіктеріне
орай Қазақстандық ғалымдар бұл идеяға үн қоса бастады. Р.Ә.Шаханова,
Г.К.Нұрғалиева, Д.М.Жүсібалиева, Г.К.Ізтілеуова, т.б. ғалымдардың
еңбектерінде қашықтан оқыту мәселесі қозғалған.
Р.Ә.Шаханова орыс бөлімдерінде қазақ тілін мамандыққа қатысты оқытуда
қашықтан оқытудың тиімділігін жазса, М.Б.Есбосынов мектептегі қашықтан
оқытудың тәсілдерін, материалды үйренудің жаңа жолдарын көрсетеді [2; 3].
Қазақстанда қашықтан оқыту түрі жаппай жүзеге асырылмағанымен,
кейбір оқу орындарында бұл іс қолға алынып, талпыныс жасалуда. Қашықтан
оқыту қала мен ауылдың әлеуметтік-экономикалық жағдайын көтеруге, сапалы
білім алуға жағдай туғызатын оқытудың түрі екенін бүгінгі күннің талабы мен
сұранысы дәлелдеп отыр.
Қашықтан оқыту – жаңа ақпараттық және телекоммуникациялық технология
мен техникалық құралдар кең түрде қолданылатын, студенттерге мемлекеттік
стандартқа сәйкес білім беретін, стандарттағы пәндерді еркін таңдауына
жағдай жасайтын оқытудың түрі. Қазақ тілі сабағында іс қағаздарды қашықтан
оқыту студенттің әлеуметтік жағдайын жеңілдетуге мүмкіндік береді.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту технологиясының
мазмұны атты екінші тармақта Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандартына сай қашықтан оқытуды ұйымдастыру мен оның
негізгі ережелері мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту
технологиясының мазмұнын құрауға негіз болғаны дәйектелді [4,10-18 бб.].
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту мазмұнын сараптайтын білім
беру бағдарламасы; іс қағаздарды қашықтан оқу процесін ұйымдастыру;
қашықтан оқытудың технологиялары; іс қағаздарды қашықтан оқытудың
дидактикалық құралдары сараланды.
Қашықтан оқытудың білім беру бағдарламасы мемлекеттік жалпыға
міндетті білім беру стандарты мен типтік бағдарламалар негізінде жасалады.
Студенттер міндетті түрде қашықтан оқыту орталығының ережелерімен танысады.
Ережеде қашықтан оқыту үдерісінде пайдаланылатын ұғымдар мен олардың
анықтамалары қамтылады.
Қашықтан оқу процесін ұйымдастыруда оқытудың білім беру, тәрбиелеу,
дамыту, дәйектілік, жүйелілік, ЖАТ құралдарының мақсатқа сай қолданылуы
басшылыққа алынады. Пәннің жұмыс оқу жоспары мен студенттердің жекеленген
оқу жоспары білім беру үдерісінің негізі болып табылады. Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқытуда мультимедиялық дәрістер, компьютер
модельдеріндегі сабақтар, гипермәтінді жаттығулар, гиперслайдтар, ЖАТ
құралдары пайдаланылады. Студенттер электронды пошта немесе телефон арқылы
кеңес ала алады.
Қазақ тілі сабағында іс қағаздарды қашықтан меңгерту ақпараттық
технология; кейс технологиясы; желілік технология; теледидар технологиясы
арқылы жүзеге асады.
Мемлекеттік тілдегі іс қағаздарды қашықтан оқыту гипер тілдегі жаттығу-
тапсырмалар; аудио бейнетаспалар, бейнефильмдер; компьютерлер; теледидарлық
телеоқулар; электронды оқулықтар; тест тапсырмалары; интернет жүйесі;
телефон т.б. құралдарды пайдалану арқылы іске асады.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытудың лингводидактикалық
жүйесі деп аталатын келесі тармақта мемлекеттік тілде іс қағаздарды
қашықтан оқытудың лингвистикалық және дидактикалық негіздері айқындалды. Іс
қағаздар стилі қазіргі кезде студенттер үшін маңызды мәселе болып отырғаны
мәлім. Заман талабына сай іс қағаздарын қазақ тілінде үйрету – бүгінгі
күннің өзекті мәселесі. Аталған мәселені оқытуда іс қағаздардың даму
тарихы, өзіндік ерекшеліктері, құрылымы, грамматикалық сипаты толық танылуы
тиіс.
Іс қағаздар тілінің замандар бойы қалыптасып, дамыған қоғам өмірімен
біте қайнасқан тарихы бар. Еліміз егемендігін алып, өз алдына дербес ел
болған кезеңнен соң, Қазақстан Республикасының Тіл туралы заңында жоғарғы
және арнаулы оқу орындарының бағдарламасында Қазақ тілдерінде іс
қағаздарды жүргізу пәні өткізілсін, ( деп шешім қабылдады (5,44 б(. Іс
қағаздарды жүргізу ісіне үкіметіміз арнайы көңіл бөлгеннен соң, оқу
бағдарламалары бойынша аталған пән барлық жерде оқытылып, ресми құжаттарды
зерттеу, соған қатысты сөздіктер шығару, монографиялар жазу ісі қолға алына
бастады. Т.Дүйсебаева, А.Алдашева, З.Ахметжанова, Э.Сүлейменова,
Л.Дүйсембекова, Б.Шалабай, В.Салагаев, Ф.Оразбаева, Қ.Мұхамади,
Ж.Макешовалардың т.б. еңбектері – осының дәлелі.
Дидактикалық үдерістің кезеңдерін айқындау, студенттерге мемлекеттік
тілде іс қағаздардың түрлерін, үлгілерін меңгерту, өздік жұмыс орындату
оларды құжаттардың түрлерін танып білуге, болашақ мамандықтарын жете
меңгеруге жетелейді және оған әсер ететін механизмдерді анықтауға
мүмкіндік береді.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы меңгерту
дидактиканың ұстанымдарын басшылыққа алу арқылы жүзеге асады.
Зерттеу жұмысында оқу материалын саналы меңгерту, оқыту материалының
ғылымилығы, жүйелілігі мен сабақтастығы, дидактикалық материалдың
студенттің қабылдауына сәйкестігі, жеңілден күрделіге қарай өту, теория мен
тәжірибенің байланыстылығы ұстанымдары басшылыққа алынды. Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқыту технологиясында тиімді болып табылатын аралық
белсенділік ұстанымы, біркелкі ақпараттық қор базасын жасау ұстанымы,
құжатайналымын электронды күйге ауыстыру ұстанымдары анықталды.
Аралық белсенділік ұстанымы. Қашықтан оқыту технологиясындағы бұл
ұстанымның ерекшелігі – студенттердің оқытушылармен байланысын қамтамасыз
ету, сондай-ақ жаңа ақпараттық құралдар арқылы студент пен студент
арасындағы қарым-қатынастардың заңды жүзеге асуы. Қашықтан оқыту үдерісі
барысында студенттер арасындағы ақпарат алмасу қарқыны студенттер мен
тьюторлардың (оқытушы-кеңесші) арасындағы байланысқа қарағанда әлдеқайда
жоғары екенін көрсетті
Мәселен, барлық студенттердің қатысуымен телеконференциялар
өткізіледі, онда студенттер іс қағаздар үлгілерінің құрамын, лексика-
грамматикалық құрылымын зерделейді. Мұндай жұмыстар олардың арасындағы
қарым-қатынасты арттырады.
Біркелкі ақпараттық қор базасын жасау ұстанымы. Қашықтан оқыту
жүйесі жаңа ақпараттық технология құралдары арқылы жүзеге асырылатындықтан,
барлық оқу материалдарын, кешенді тапсырмалар, өздік жұмыстар жинағын, тағы
басқа да қажетті ақпараттарды бір жерде жинақтап, сақтау өте маңызды болып
табылады. Себебі, студент кез келген тақырыпқа қатысты деректер іздеген
кезде өзіне қажет материалды ақпараттар қорынан тауып алуға тиісті.
Қашықтан білім алатын студент себепті жағдайлармен іссапарға кетуі,
шетелдерге шығуы мүмкін. Сондықтан оған жөнелтілген білім көздері ақпарат
қорында сақталуы қажет. Іссапардан келгеннен кейін студент өзіне тиісті
тапсырмаларды осы ақпарат қорынан ала алады.
Құжатайналымын электронды күйге ауыстыру ұстанымы. Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы меңгерту әдістемесінде арнайы
қолданылатын ұстаным – құжат айналымын электронды күйге айналдыру.
Барлық құжаттар ағымы оқу үдерісі кезінде компьютер арқылы
беріледі. Қажетті тапсырмалар, құжат үлгілерін толтыруға арналған
жаттығулар, басқа да сұрақтар осы жаңа ақпаратты құралдар арқылы (компьютер
немесе электронды пошта) жөнелтілетіндіктен, студенттер жауаптарын кері
байланысқа шыға отырып, қайта жаңа ақпаратты құралдар арқылы жіберіп
отырады. Қашықтан оқыту жүйесінде мұндай жағдайлар педагогикалық ұжымды,
оқытушыны мақсатын нақты қоюға, табысқа қол жеткізу жолында шығармашылық
жұмыстарды іздестіруге жетелейді.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытудың әлеуметтік
жүйесі атты тармақ іс қағаздардың әлеуметтік мәнін анықтауға бағытталды.
Қоғамдағы, күнделікті өмірдегі барлық қызметтер іс қағаздарымен тығыз
байланысты. Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту болашақ
мамандардың қоғамдағы орнымен, әлеуметтік күйімен тығыз байланысты. Қоғам
мен адам байланысы іс қағаздарды дұрыс толтыру мен пайдаланудан көрінеді.
Адамның дүниеге келуі; мектеп табалдырығын аттауы; оны бітіріп шығуы; оқуға
түсуі; еңбекке араласуы; басқа тұлғалармен өзара қатысымдық әрекеті;
белгілі бір ұжыммен араласу қабілеті; қоғамда атқарар қызметі т.б тәрізді
әлеуметтік жағдайлары іс қағаздар, құжаттар негізінде жүзеге асырылады.
Студенттерге берілетін білім мазмұнында заман талабына сай
әлеуметтік ақпараттар болуы қажет. Іс қағаздары бойынша білім мазмұнының
ғылыми-теориялық деректерден бастау алуы, берілген сабақ мәтіні,
тапсырмалар, ондағы лингвистикалық-тарихи мәліметтер студенттің қоғамдық-
әлеуметтік ортада дара тұлға ретінде қалыптасуына, өсуіне ықпал ететін
әлеуеттік күш болып есептеледі.
Студентті жеке тұлға ретінде қалыптастыру мәселесі Мемлекеттік тілде
іс қағаздарды қашықтан оқытудың психологиялық негізі деп аталатын тармақта
сөз болады.
Тілді оқыту барысында студенттің сана-сезіміне әсер етіп, тілдің
қажеттілігін, оның әр саласының маңыздылығын түсіндіріп, пәнге деген дұрыс
көзқарасты қалыптастыру қажет.
Студенттің психологиялық тұлғасы оның әлеуметтік қоғамның толыққанды
мүшесі бола алу қабілетін танытады. Әлеуметтік орны бар білім алушы
психикасының дұрыс дамуына мүмкіндік беру ( іс қағаздар пәніне жүктелген
міндет.
Студенттерге іс қағаздарды танытудағы міндет – олардың іскерлік
қабілеттерін дамыту, қалыптастыру.
Қашықтағы студенттердің психологиясын ескеру мемлекеттік тілде іс
қағаздарды оқытуда маңызды орын алады.
Техникалық, компьютерлік оқытуда студенттер бойында болатын
психологиялық ерекшеліктер белгілі психологтар А.Н.Леонтьев, О.К.Тихомиров,
М.Мұқанов, Қ.Жарықбаев Ә.Алдамұратов, О.Саңғылбаев, С.Рахметова т.б
еңбектеріне сүйене отырып дәйектелді. Қашықтан оқыту кезінде студенттер өз
іс-әрекетін толық бақылайды және өзін-өзі басқарады. Келешек өмірде өзін-
өзі тани алады, сол үшін қажетті теориялық мәліметтермен қарулануға
тырысады.
Студент психикалық даму барысында адамзат қоғамында жинақталған
білімді, материалдық және рухани құндылықтарды игереді. Студенттің өзін-өзі
ұстай білуі, меңгерген білімін терең түсінуі, жаңа ақпаратты технология
құралдарын толықтай игеруі, болашақ маман иесі ретінде де, қоғам азаматы
ретінде де өзін даярлауға ұмтылуы ( іс қағаздарды пән ретінде оқытуда
қалыптасатын қабілеттер. Сонымен бірге сана, ойлау, қабылдау, зейін, көру,
есту т.б. танымдық жан қуаттарының рөлі ерекше.
Қашықтан оқыту барысында студенттің ойлау, қабылдау, зейіндік,
танымдық қабілеттері айқындалып, жетілдірілгендіктен, оқу үдерісінің
формасы, мазмұны мен әдіс-тәсілдері білім алушының жеке психикалық күйімен,
оның даму үдерісімен тығыз байланысты болады.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту арқылы құжаттарды
игертуде студенттің жеке тұлғасын дамыту – тьюторлардың (оқытушы-кеңесші)
алдында тұрған басты міндет. Іс қағаздарды қашықтан оқыту барысындағы
студенттердің психологиясы дәстүрлі оқытудағы студент психологиясынан
әлдеқайда жоғары дәрежеде қалыптасады. Ол оқытушыдан, жанында өзімен бірге
оқитындардан көмек күтпей сабаққа деген жауапкершілігін арттырады. Өзіне
деген сенімділігі басым болады. Ал өзіне-өзі сенімді адамның көңіл-күйі
үнемі жоғары болатыны түсінікті. Қашықтан оқитын студент барлық оқу
материалдары мен тапсырмаларды тұратын жерінде, өзі игеріп, орындайды. Бұл
оны өзін-өзі толықтай басқарып, барлық іс әрекетіне жан-жақты жауап беруге
жетелейді.
Екінші бөлім жоғары оқу орындарында іс қағаздарды қашықтан оқытудың
әдістемелік жүйесіне бағытталды. Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан
оқытуды ұйымдастырудың нұсқалары (варианттары) және оны талдау деп
аталатын тармақта мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытуды
ұйымдастырудың бірнеше нұсқалары (варианттары) ұсынылды. Ол үшін, алдымен,
іс қағаздарға қатысты оқу-әдістемелік топтамаларды; оқыту құралдарының
жиынтығын; дидактикалық-ақпараттық технологияларды; материалдық-техникалық
ішкі жүйені; қауіпсіздікпен байланысты; ғылыми-зерттеу тұрғысындағы ішкі
жүйелерді алдын-ала дайындап, қалыптастыру қажет. Бұл іс қағаздарды
мемлекеттік тілде қашықтан оқыту үдерісін тиімді ұйымдастыруға мүмкіндік
береді.
Оқу сатыларын игеру үшін топтастыру, тығыз байланыс, кейс, кәсіби
даярлық немесе қайта даярлау нұсқалары (вариант) берілді.
Топтастыру нұсқасы (варианты). Қашықтан оқыту жүйесінің мөлшері және
алуан түрлі тәсілдері көпқырлы нысандарды зерттеу, дәл бағдарлау үшін
топтастыруды қажет етеді. Топтастыру – жалпы сызба нұсқаның формасы бойынша
ұсынылатын; олардың арасындағы байланыстарды белгілейтін құрал ретінде
пайдаланылатын; нысандардың көпқырлылығын дәл бағдарлауға арналған нысандар
жүйесі. Топтастыру нұсқасында дәстүрлі оқытудағы сияқты әр күн сайын жеке
тақырыптарды жоспарлап өтпейді. Бір семестрлік немесе бірнеше айда
оқытылатын оқу материалдарын желілік техника құралдары арқылы топтастырып
жіберіп отырады.
Тығыз байланыс нұсқасы (варианты). Студенттер қашықтан оқу кезінде
педагог кадрлардың жетіспеушілік проблемаларын сезінбейді, себебі қашықтан
оқыту әдістемесі бұл жағдайды бәсеңдетеді. Қашықтан оқыту кезінде
студенттер тьютерлермен жүзбе-жүз кездесуді, мүмкіндік болса, аптасына 1
рет өткізгені абзал. Ондай мүмкіндік болмаған жағдайда өз бетінше оқып,
білім алу барысында тьютермен телефон, телефакс, электронды пошта және
байланыстың басқа да құралдарының көмегімен кеңес (консультация) алуына
болады.
Кейбір қолы жеткен (жағдай жасалған жерлерде тұратындар үшін)
студенттер ИНТЕРНЕТ жүйесін пайдаланғаны тиімді.
Кейс нұсқасы(варианты). Студенттерге оқу материалдары бар кейс
тапсырылады және кіріспе сабағы өткізіледі. Студенттер өзінің жұмыс
тобымен, тьютер, сабақты ұйымдастыру жоспары және оқытушының әдістемесімен
танысады. Содан кейін қашық аудандар мен аймақтардағы студенттерге CD-ROM-
ға, аудиокассеталарға жазып, іс қағаздардың (өмірбаян, хаттама, жеке іс
парағы, анықтама, сенімхат т.б.) үлгілерін жіберуге болады. Сондай-ақ
арнайы жүйемен барлық оқу материалдары бар мәтіндерді ИНТЕРНЕТ қызметінің
WEB беттеріне салып ұсынуға болады. Іс қағаздар және оның түрлеріне
байланысты тапсырмалар, соған қатысты материалдарды беруде кейс
технологиясы мен желілік технологиялар тиімді рөл атқарады.
Іс қағаздар не болмаса құжат түрлеріне қатысты мол деректер,
мағлұматтар алу үшін желілік электронды кітапхана қызметін ұйымдастыруға
болады.
Кәсіби даярлық немесе қайта даярлау нұсқасы(варианты). Оқытудың
барлық жүйесі практикалық және ұйымдастырушылық тәжірибесі бар адамдарды
оқытуға даяр болуы керек. Студенттер іс қағаздар курсынан нені оқуы
керек? және өз бетінше оқи ала ма? деген сауалдарға жауап беру үшін
арнайы жоспарлар жасалады. Осы кезеңде студенттердің оқу жоспарына сәйкес
тақырыптарды оқып-зерделеуі, нақтылы жұмыс жағдайының талдануы, оны
жақсарту мен ілгерілету туралы ұсыныстарды өңдеуі, жазбаша тапсырмаларды өз
бетінше орындауы ұйымдастырылады. Оқыту курсында студент үш немесе бес
жазбаша тапсырманы орындауға міндетті. Студент тьюторға (оқытушы-кеңесші)
телефон арқылы, тіпті тікелей кездесіп, ақыл-кеңес алуына болады. Сөйтіп
тұрақты байланыс жасауды қамтамасыз етеді. Бұл оқу барысында туындаған
өзекті мәселелерді шешуге мүмкіндік береді. Курс соңында студенттер
өздерінің білім деңгейін ретке келтіру, топтық жұмыстың практикалық
дағдыларын дамыту, тәжірибе алмасу және іскерлік байланысты орнықтыру үшін
көшпелі жексенбілік мектепті ұйымдастыруларына болады.
Іс қағаздарды оқытудың жаңаша модельдері мен амал-тәсілдерін қамтитын
тармақ Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқыту модельдері және оны
іске асыру амалдары деп аталады.
Т.П.Воронина, В.П.Кашицин, О.П.Молчановалар еңбектерінде қашықтан
оқыту технологиясын дамытудың кезеңдері ретінде төрт модельді қарастырады.
Олар: ашық, телешолулық, дәстүрлі және сырттай модельдер. Авторлардың
пікірінше, ұйымдастырушылық принциптер мен құрылымдардың біртіндеп дамуы
оларды осылай жіктеуге негіз болған.
Ашық модель жаңа ақпараттық технология құралдарын пайдалану арқылы
сырттай оқытуды дамыту ретінде қарастырылады.
Телешолу моделі оқытушылар мен студенттер арасындағы іскерлік қарым-
қатынастың басты формасы болып табылатын телеконференцияларды пайдалануға
негізделеді. Телеконференциялар қашықтан оқыту жүйесі арқылы студенттердің
арасында өткізілуі мүмкін. Бұл аудио, аудиографиялық, бейне компьютерлік
телеконференциялар болуы да ықтимал.
Дәстүрлі және сырттай модельдері бұрынғы оқыту формасына сәйкес
жүзеге асырылады.
Ал қазақстандық ғалымдар Л.Керімов пен А.Әлиевалар төмендегі төрт
түрлі модельді ұсынады: кейс технологиялық модел, корреспонденттік оқыту,
радиотелевизиялық модел, желілік оқыту. Ғалымдар сонымен бірге кейс
технологиялық және желілік оқыту модельдеріне толық түсінік беріп,
құрылымын көрсетеді [6,19-20 бб.].
Модельдерді қарастыру кезінде қашықтан оқыту жүйесінің
ұйымдастырушылық-құқықтық белгілері; білімдік қызмет көрсету әрекетінің
бағдары; дайындық бағыты мен мамандығы; білім беру үдерісінің
ұйымдастырылуы, модельдердің типтері сияқты негізгі ерекшеліктері
анықталды.
Қазақ тілі сабағында іс қағаздарды қашықтан оқытудың ұтымды
модельдері сұрыпталды:
1. Кейс технологиялық моделі
2. Корреспенденттік моделі
3. Желілік оқыту моделі
4. Іскерлік ойындар моделі
Кейс технологиялық моделі бойынша мемлекеттік тілде іс қағаздар
пәнінен кешенді оқу материалдары әзірленді. Мұндай оқыту кезінде жекелеген
нысандарды жинақтауды көздеген жалқыдан жалпыға келу (индукциялық) әдісі
пайдаланылады. Бұл әдіс оқытуды белгілі тәртіппен жүргізуге, жүйелі оқытуға
игі ықпал етеді. Кейс құрамына пәнге қатысты төмендегідей материалдар
жинақталады:
1. Оқу бағдарламасы;
2. Қарапайым және мультимедиялық компьютерлік оқыту бағдарламалары;
3. Оқу құралдары (тірек конспектілері, дәріс конспектілерінің
жоспары);
4. Аудио кассеталар (тапсырмалар жүйесі);
5. Бейнекассеталар (шолу дәрістері, телеконференциялар);
6. Жұмыс дәптерлері (тапсырмаларды орындау үлгілері, өзіндік
жұмыстар);
7.Студенттердің өзіндік жұмыстарының жоспар кестесі, өзіндік
жұмыстарды ұйымдастыруға арналған нұсқаулар;
8. Практикалық сабақтарға арналған сұрақтар;
9. Курсты оқып-үйренудің әдістемелік нұсқауы;
10. Әдебиеттер тізімі;
11. Тестілік сұрақтар (бастапқы, аралық, қорытынды).
Кейс технологиялық моделінде мемлекеттік тілде іс қағаздарды оқыту
төмендегідей формада жүзеге асады:
1. ЖОО-ның Мемлекеттік тілде іс қағаздарды жүргізу пәнінің оқу
бағдарламасы толықтай беріледі.
2. Оқу құралдарында пәнге қатысты Мемлекеттік тілде іс қағаздарды
жүргізу атты электронды оқулық және іс қағаздарының әрбір тақырыбына
қатысты дәріс конспектілері беріледі.
3. Практикалық сабақтар Іс қағаздар пәнінің мақсаты мен міндеті,
Іс қағаздарының стилі, Іс қағаздарының түрлері т.б. сияқты тақырыптарға
бөлінеді. Осы тақырыптар бойынша арнайы сұрақтар жазылған таспалар
дайындалады.
4. Іс қағаздарды оқып-үйренудің нұсқауы беріледі. Әдістемелік нұсқауда
cтуденттің қай тақырыпты қандай әдебиеттерден оқып, меңгеруге болатындығы,
тапсырмаларды орындаудың жолдары және тестілік тапсырмаларды орындауда нені
ескеретіні қамтылады. Студент әдістемелік нұсқау арқылы бір оқу сессиясында
қамтылатын оқу материалын игереді.
5. Қашықтағы cтуденттер өздігінен пән тақырыптарын толық меңгеріп,
барлық тапсырмаларды орындауы үшін ғылыми әдебиеттер міндетті түрде
ұсынылады. Студенттер кейс алған уақытта, оның ішінде іс қағаздарына
қатысты Қазақстанның кітапханаларынан табуға болатын ғылыми әдебиеттер
тізімі беріледі.
6.Өтілген оқу материалдарын толық қамтитын тестілер
жасалады.Студенттер дәріс конспектісінен және берілген ғылыми әдебиеттерден
мағлұматтар ала отырып, практикалық сабақтарға арналған сұрақтарға жауап
береді. Тестілік тапсырмалар бастапқы, аралық және қорытынды деп аталатын
үш бөліктен тұрады. Әр түрінен жинаған ұпай саны курсты аяқтау кезіндегі
бағалауға белгілі мөлшерде ықпалын тигізеді.
Қарапайым және мультимедиялық компьютерлік оқыту бағдарламалары, жұмыс
дәптерлері, бейнетаспалар, оқу материалдарының ксерокөшірмелері,
cтуденттердің өзіндік жұмыстарының жоспар кестесі және өзіндік жұмыстарды
ұйымдастыруға арналған нұсқаулардан тұратын кешеннің әрқайсысының да өз
алдына қызметі, ерекшеліктері бар.
Корреспенденттік модель. Студент қазақ тілінің саласын, оқыту
деңгейін және қарқынын өз бетінше таңдап алады. Олар тиісті сауалнама мен
келісімшартты толтырып, оны өзі түсейін деп отырған оқу орнына жолдайды.
Студент білімін бағалауды журнал-жұмыстық дәптер түрінде зерделеумен өзін
байқап көреді. Оқытудың мүмкіндік қарқыны баяу, қалыпты және шапшаңдатылған
болып бөлінеді. Журнал нұсқаулар оқу материалдары, бақылау тапсырмалары,
аудиокассеталардың жинақтамаларынан тұратын дидактикалық материалдарды
қамтиды.
Оқыту үдерісінде тыңдаушы бақылау жұмыстарын орындап, поштамен өзіне
арнайы бекітілген тьютор-оқытушыға тексеруге жібереді. Оқытушы қолына тиген
үй тапсырмаларындағы қателерді түзетеді, сонымен бірге қайталауды
ұйымдастырады.
Желілік оқыту моделі. Жоғарыда келтірілген модельдердің ішінен
желілік оқыту ИНТЕРНЕТ желісін қолдануға негізделгендіктен, кез келген
жоғары оқу орындары үшін оны қашықтан оқыту жүйесінің моделі ретінде таңдау
тиімді болып саналады.
Қашықтан оқыту жүйесіндегі желілік оқыту моделі ақпараттық,
компьютерлік телекоммуникациялық құралдар мен ғылыми тұрғыда негізделген
тәсілдер арқылы білім берудің түрі болып есептеледі. Іс қағаздарды қазақ
топтарына оқыту кезінде мына мәселелерге басты назар аударылады:
– компьютер кабинеттерінің болуы және оқу орнын соңғы үлгідегі
компьютермен толық қамтамасыз ету;
– алыс-жақын шет елдердегі қашықтан оқытудың іс-тәжірибелерін үйрену
және тиімді тұстарын пайдалану;
– қашықтан оқытудың арнаулы орталықтарын құру;
құқықтық және экономикалық негіздемелерін дайындау, бекіту;
– ЖОО-н мультимедиалық бағдарламалармен жабдықтау;
оқытудың бірыңғай бағдарламалы пакетін дайындау;
– ЖОО-да іс қағаздар пәнінен қашықтан оқыту курсының білім мазмұнын
анықтау;
– іс қағаздарды мемлекеттік тілде қашықтан оқыту тәсілін құрастыру,
жобалау;
– студенттің білімін қадағалау және бағалау критерийлерін жасау;
Қашықтан оқыту жүйесінде оқу курстарын ұйымдастырудың ең тиімді жолы
модульдық ұстанымды пайдалану болып табылады. Оқу курсы модульдер жиынтығы
түрінде құралады.
Іскерлік ойындар моделі. Студенттің оқу-танымдық қызметінің негізгі
формасы ― дидактикалық материалдар мен өз бетінше жұмыс. Сонымен бірге
оқытудың тиімділігін арттыру үшін іскерлік ойындар, топтық пікір
сайыстары кеңінен пайдаланылады. Өз бетінше орындалатын тапсырмалар
студенттің ойлау қабілетін жетілдіруге, өз саласында құжаттарды жете
меңгеруге көмегін тигізеді. Мәселен, еңбекке қатысты құжаттар беріліп,
осыған жататын құжат түрлерін дайындау не үлгісін жазып толтыру
тапсырылады.
Іскерлік ойындар студенттерді өздеріне тиісті кәсіби біліммен
қаруландырады, дайын үлгілер бойынша құжаттарды игеріп, тілді қатысымдық
тұрғыдан оқытуға бағытталады. Іскерлік ойында бірінші топ қаулы, заңдар мен
жарлықтар шығарса, екінші топ солардың құзырында қызмет етуші ретінде
құжаттар толтырады. Электронды күйде немесе бейнекөрініс түріндегі топтық
пікір сайыстарда проблемалық мәселелерді талқылау кезінде студенттердің
өзіндік көзқарастары қалыптасады.
Қашықтан оқытуға арналған электронды оқулықтың құрылымы және оны
меңгеру деген екінші бөлімнің үшінші тармағында Мемлекеттік тілде іс
қағаздарды жүргізу атты электронды оқулыққа талдау жасалды.
Жалпы оқу материалының негізі кітап екендігі белгілі. Соған орай бірнеше
жыл іс қағаздарды мемлекеттік тілде оқыту барысында арнайы қашықтан оқыту
жүйесіне HTML бағдарламасындағы Мемлекеттік тілдегі іс қағаздар атты
электронды оқулық енгізілді. Электронды оқулық негізінен төмендегідей
бөлімдерді қамтыды: Алғы сөз; дәрістер; жаттығулар; ОСӨЖ; тест
тапсырмалары; глоссарии; оқытушы журналы; қашықтан оқытылатын сабақ
кестесі.
Электронды оқулықта Ф.Ш.Оразбаева мен Қ.Мұхамадидің авторлықтарымен
жарық көрген Мемлекеттік тілдегі іс қағаздар деп аталатын еңбектің құжат
түрлерінің жіктемесі басшылыққа алынды [7, 10 б.]. Авторлар құжат түрлерін
еңбекке қатысты құжаттар, ақпараттық-анықтамалық құжаттар, бұйрық-жарлық
құжаттары, азаматтық қатынастарды рәсімдейтін құжаттар, ұйымдық-басқару
құжаттары деп беске бөледі. Электронды оқулықта да іс қағаздар түрлері осы
жіктеме бойынша берілді.
Электронды оқулықтың мақсаты: Оқыту үдерісін үздіксіз және толық
деңгейде бақылау, тіл үйренушінің ақпараттық ізденіс қабілеттерін дамыту.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды студенттерге жан-жақты меңгерту, оқулық
арқылы еркін, дербес білім беру.
Электронды оқулықтың тиімділігі: Студенттің ой-өрісін, дүниетанымын
кеңейтеді, таным үдерісіне ықпал етеді. Оқу материалына толық қол
жеткізеді, ізденуге мүмкіндік болады, уақытын үнемдейді. Зерттеушілік
қабілеті бар тұлға қалыптасады. Оқытушының әр студентпен дербес жұмыс
жүргізуіне мүмкіндік туғызады.
Электронды оқулықтың негізі: жинақтылық; жүйелілік; эстетикалық
көркемдігі; жылдамдығы т.б.
Мемлекеттік тілде іс қағаздарды қашықтан оқытуда СӨЖ және ОСӨЖ
ұйымдастыру және іске асыру жолдары деген екінші бөлімнің төртінші
тармағында оқытушы мен студенттің қатысуымен жүргізілетін өздік жұмысы,
оның білімді игертуге ықпалы, оны орындаудың амалдары мен тәсілдері туралы
мәселелер қарастырылған.
Ақпараттық құралдарды меңгеру, қоғам сұраныстарын қанағаттандыру
мәселелерін шешу жолдарының бірі ( ақпараттық және коммуникативті
технологияға сүйенген қашықтан оқытуды дамыту.
Студенттердің өздік жұмысы педагогикалық үдерістің маңызды компоненті
болып табылады. Өздік жұмыс ұжымдық не жеке түрде жүзеге асырылады. Оқу
әрекетінің басқа түрлеріне қарағанда өздік жұмысты орындау кезінде
студенттер дербес жұмыс істеу арқылы сапалы білім алуды көздейді. Олардың
өздік жұмыстарды орындау кезіндегі танымдық әрекеті ізденіспен жұмыс
жасауына, жоғары деңгейдегі белсенділікке, өз бетінше әрекет ете алуға
талпындырады. Оқытушы студентпен өздік жұмыс жүргізе отырып, жан-жақты
әрекетті іске асырады. Өздік жұмыс студенттің шығармашылық қабілетін,
танымдық қасиетін аңғартады. Студенттерді жеке тұлға ретінде қалыптастыру
бағытында өздік жұмыстың бірнеше түрлері іске асырылды. Олар: глоссарии;
презентация; оқытудағы нақты жағдаят (ситуация); портфолио(студент
портфелі); жеке жоба.
Глоссариді жазу арқылы пән тақырыптары бойынша терминдер мен
ұғымдарға түсінік беріледі. Өздік жұмыстың бұл түрі қазақ, орыс, ағылшын
тілдерінде құжаттарға қатысты дұрыс терминдерді табуды көздейді.
Презентацияда студент өзі белгілі бір тақырыпты таңдап, өз пайымын
айтады. Бұл әрекет белгілі бір құжат түрін қаншалықты дәрежеде меңгергеніне
қарай бағаланып отырады. СӨЖ-ның бұл түрі слайд түрінде жасалынады.
Оқытудағы нақты жағдаят (ситуация) ― студенттен белгілі бір тақырып
немесе құжаттар бойынша сұрақтарға жауап талап ететін жағдай, жай.
Портфолио(студент портфелі) студенттің электрондық поштасындағы білім
мазмұнына сай жасалынған рефераттар, конспекті, құжат үлгілерінің жинағы
болып табылады.
Жеке жоба студенттің өз қалауымен орындалады. Мысалы: құжаттың бір
түрінің пунктуациялық, фонетикалық, лексикологиялық, морфологиялық,
синтаксистік ерекшеліктерін қарастырып, талқылайды.
ОСӨЖ ұйымдастыру, ең алдымен, компьютерлік оқыту жүйесі, оның ішінде
электронды оқулықтардың көмегі арқылы жүзеге асырылады. Әрбір студент off-
line, on-line режимі бойынша өз бетімен үйреніп, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz