Суреттерде балалардың балабақшадағы достары
КІРІСПЕ
Біз тұрғызатын қоғам арды бағалайтын,
белсенді, жоғары моральді, әдепті және
рухани байлығы мол адамдардан тұру керек.
Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру ұғымына
мақсаты қоғам мүшелерінің жоғары адамгершілік, парасаттылық, мәдени,
физикалық деңгейінің дамуына және кәсіби біліктілігіне қол жеткізу болып
табылатын тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі деп нақты анықтама
берілген.
Білім берудің шынайы мақсаты – адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана
емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мәнін дамыту. Қазіргі
педагогика ғылымы тәрбие саласындағы басымдық міндеттердің бірі ретінде жас
ұрпақты ғасырлар бойы жинақталған халық даналығының жалпыадамзаттық
құндылықтарын меңгерту негізінде тәрбиелеу қажеттігін дәлелдеп отыр.
Балалардың өмірден өз орнын табуы үшін өз бойындағы табиғи дарыны мен
қабілетінің ашыла түсуіне көмектесудің қажеттілігі арта түсуде.
Қазақстан Республикасының Бірінші Ханымы Сара Алпысқызының Өзін-өзі
тану рухани-адамгершілік білім жобасы жан-жақты дамыған тұлғаны
тәрбиелеуді көздейді. Өзін-өзі тану баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін
сыйлауға, өзгелердің талқылауына тәуелді болмауға, өзін-өзі жетілдіруге,
рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының
болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін
жауапкершілікті сезіне білуге тәрбиелейді.
Балалық өзінің руханилығымен, өзінің тазалығымен және өмірді таза
күйінде қабылдай алуымен талантты. Кіші мектеп жасындағы тұлға бойында
жалпы мәдениеттің негізі қаланады, өзін-өзі тануға қызығушылығы артады,
дербестілігі дамиды. Кіші мектеп жасындағы балалар өзінің жеке сапалары мен
мүмкіндіктерін түсіне бастайды. Осы жастағы баланың адамгершілік сезімдері,
эмоциялары, өзара қарым-қатынастары туралы түсініктері кеңейеді. Балалар
үлкендермен және құрбыластарымен қарым-қатынас жасау мәдениетіне қол
жеткізеді, бірқатар адамгершілік құндылықтар мен адами қасиеттердің мәнін
түсінеді, оның Отанға, отбасына, жақын адамдарына, қоршаған табиғатқа деген
сүйіспеншіліктері артады. Ол алғаш рет алдында тұрған міндеттерді өзінің
шешуі керектігін, оқушының әлеуметтік рөлін ұғынуын, сондай-ақ
сыныптастарымен және ұстаздарымен жағымды қарым-қатынастар орнату
қажеттігін түсінеді.
Өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі ұжымда жақсы көңіл күйдегі жағымды
жағдай тудыра отырып әрбір баланың дербестігінің дамуына ықпал етеді.
Педагогикалық процеске қатысушылардың эмоционалдық қарым-қатынастары
жанашырлық, тілектестік, ынтымақтастық, рақымдылық, мейірімділік,
ізеттілік, сенімділік сияқты адамгершілік сезімдері мен күйлерінің кең
аумағын қамтиды. Эмоционалдық біліктілік өз сезімдерін танып білуіне, өз
әрекеттерін түсіндіре алуына, өзгелердің әрекеттері мен көңіл күйлерін тани
білуіне көмектеседі.
Әрбір баланың әр түрлі іс-әрекетке түсуіне, әр түрлі адамдармен қарым-
қатынасының ұлғаюына байланысты оның парасаттылық, шығармашылық,
эмоционалдық потенциалының дамуына ықпал ететін жағымды қарым-қатынасқа
сұранысы қалыптасады. Кіші жастағы оқушылардың мұндай ерекшеліктері
мұғалімнің барлық уақытта өз оқушыларына үлгі болу керектігін талап етеді.
Мұғалім жақсылық туралы айтып қана қоймай, өзінің өмірде нағыз мейірімді
болуы, еркін қарым-қатынас жасауға ықпал етуі және өз мінез-құлқына
жауапкершілікті сезінуі тиіс.
Осы тұрғыдан алғанда Өзін-өзі тану пәнінің негізгі мақсаты –
оқушылардың жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеру, өзіне жағымды қарым-
қатынасының, өзін-өзі жүзеге асыруының, сондай-ақ әлеуметтік және тұлғалық
мәнге ие іс-әрекеттерде өзін-өзі дамытуға сұранысының дамуы.
Осы мақсатқа сәйкес пәннің міндеттері төмендегідей болып белгіленді:
• оқушылардың жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруін, белсенді өмірлік
ұстанымдарын қалыптастыру және оны жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
• балалардың қоршаған әлеуметтік-мәдени және табиғи ортамен үйлесімді
байланысын, этикалық және экологиялық мәдениетін, адамдарға, өзіне
және қоршаған ортаға жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары мен
тәжірибесін қалыптастыру;
• балаларды адамгершілік нормаларымен, қарым-қатынас жасау амалдарымен,
құралдарымен және әдістерімен таныстыру;
• балалардың адам, өмір, отан, денсаулық, отбасы, табиғат, махаббат,
достық, еңбек құндылықтары мен мейірімділік, сыйластық, сүйіспеншілік,
адалдық, патриоттық, еңбексүйгіштік −адами қасиеттері туралы
түсініктерін кеңейту;
• танымдық сұраныстарын, коммуникативтік және әлеуметтік тұрғыдағы қарым-
қатынас жасау іскерліктері мен дағдыларын дамыту;
• тұлғаның эмоционалдық-сезімдік, рухани-адамгершілік, қоршаған ортаға
эстетикалық қарым-қатынасын, әр түрлі шығармашылық іс-әрекеттерде өзін-
өзі жүзеге асыруға сұранысын дамыту;
• адамгершілікті, әлеуметтік, табиғат пен қоғам байлықтарына
жауапкершілікпен қарайтын белсенді, шығармашылық тұрғыдағы тұлғаны
тәрбиелеу;
• азаматтық, патриоттық, мәдени сапаларын арттыру, Отанын, отбасын,
мектебін сүюге тәрбиелеу.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 1-сынып оқушыларына арналған оқу-
әдестемелік кешен (ОӘК) құрамына мұғалімге арналған әдістемелік құрал,
оқулық, оқушы дәптері, дидактикалық материалдардың жинағы енеді. ОӘК-тің
барлық құрамдары өзара байланыста сабақта және үйде қолданылады.
Өзін-өзі тану пәнін 1-сыныпта оқуға 32 сағат бөлінген. Оқу материалы
жүйеленіп төрт тарау бойынша берілді:
1) Өзін-өзі тану бақыты – 8 сағат.
2) Адами қарым-қатынасқа үйренейік – 8 сағат.
3) Адам болам десеңіз... – 8 сағат.
4) Әсемдік әлемінде – 8 сағат.
Өзін-өзі тану бақыты атты І тарауда өзін-өзі тану, білім, елжандылық,
еңбек, отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік,
сөз және т.б. құндылықтарды оқып үйренуге баса назар аударылады. Балалар
өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді, сыныптастарымен,
ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді үйренеді.
Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты ІІ тарауда
1-сынып оқушылары достық, қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық,
Отан, отбасы, сүйіспеншілік, әдептілік, қамқорлық, өзара түсіністік,
сыйластық және т.б. құндылықтарды меңгереді. Сыныпта, отбасында тең құқылы,
ізгілікті қарым-қатынастар орнатуға, әлеуметтік белсенділігін дамытуға
ерекше назар аударылады.
Адам болам десеңіз... атты ІІІ тарауда мейірімділік, қайырымдылық,
жауапкершілік, адалдық, жақсылық жасауға ұмтылушылық, қамқорлық, шыншылдық
сияқты адами қасиеттердің мәні түсіндіріледі. Кіші мектеп жасындағы балалар
өз істеріне, әрекеттеріне жауапкершілікті сезінуді үйренеді.
Әсемдік әлемінде атты ІV тарауда Отан, табиғат, денсаулық, құндылықтар
бойынша және табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық жарасымы
туралы түсініктері қалыптасады. Оқушылар адам және қоғам ұғымдарының
жан-жақтылығын түсінеді.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 1-сыныпқа арналған тақырыптық жоспар
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІНІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
1-СЫНЫП
І-ТАРАУ
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
№ Сабақтың Сабақтың Сағат
тақырыбы мазмұны саны
1-2 Шаттыққа толы жүрекпен Өзін-өзі тану пәні нені 2
үйрететінін ұғыну Өзін-өзі тану
пәнін оқып-үйренуге қызығушылық
Әрбір атқан таңға, бейбіт күнге 2
3-4 Арайлап атсын әр таңым қуану, ризашылық білдіру,
айналасындағы адамдардың бір-біріне
қуаныш сыйлауы
Оқушы мәртебесі, жақсы оқушы болуға 2
тырысу, Сыныпта ұжымға бірігуі,
танысу, достасу.
5-6 Бәрін білгім келеді Оқушы өмірінде ұстаздың алатын орны,
оқушы мен ұстаз арасындағы өзара
сыйластық. Мектептің оқушы
өміріндегі маңызы, мектепте оқу,
мектеп өміріне араласу
Достары (балабақша, аула, ауыл, 2
сынып), достық қарым-қатынастың
7-8 Достық қымбат өмірде өмірде алатын орны, достыққа негіз
болатын адами қасиеттер туралы жалпы
түсінік. Қорытынды және кіріспе
сабақтар өткелі
ІІ-ТАРАУ
АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
Үлкендермен амандасуға, бір-бірімен 2
сәлемдесуге үйрену, бір-біріне ізет,
сый-құрмет көрсете білу. Әдептілік,
9-10 Сәлем берем ізетпен сыпайылық, ізеттілік ұғымдарын
түсіну, әдеп талаптарын орындай
білу, ізетті, сыпайы, тәртіпті
болуға үйрену
Бір-бірін түсіне білуге, тыңдауға 2
11-12 Тіл табыса білейік үйрену, кешірімді болу, өзара
сыйластық, өзара түсіністік пен
татулықты бағалай білу
Айналасындағы адамдарға көмек 2
13-14 Көмектесе білейік көрсету, өзара көмек жасауға үйрену.
Өзіне жақын, ниеттес адамға сенім
білдіру, өзара жауапкершілікті
түсіну, қамқорлық жасай білу,
бір-біріне адал болуға үйрену
Дос, жақын, туыс адамдармен өзара 2
15-16 Сыйласаң – сыйлы боласаң сыйластық, адамдарға ақ ниетпен
құрмет көрсете білу
ІІІ-ТАРАУ
АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
Жақсы мен жаманды ажырата білу, 2
17-18 Жақсыдан үйрен, жаманнан жақсыны бойға сіңіру, жаманнан аулақ
жирен болу. Жақсылық жасауға үйрену,
жақсылықты өнеге ету, жақсылықты
риясыз жасау
Сүйіспеншілікті, қайырымдылықты, 2
мейірімділікті сезіне білу,
айналасындағы адамдарға деген
19-20 Қамқор болып өсемін ықыласы мен көмегі, адамдарды жақсы
көру, қайырымды, мейірімді болу
Қамқорлық сезімдерін дамыту, адамға,
табиғатқа, жан-жанурларға қамқорлық
жасай білу
21-22 Шыншылдық – адамдықтың Шындық пен өтірікті айыра білу, 2
белгісі шындықты айта білу, өтірік айтпау,
шыншыл, турашыл болуға үйрену
Адам құндылығының маңызы. Адамның 2
адамгершілік қасиеттер туралы
білімдерін кеңейту. Әр адамның
23-24 Адам болу арманым ерекшелігін көрсететін табиғи
дарыны, қабілеттері туралы түсінік
беру. Өзін-өзі танудың: өмір,
қарым-қатынас, ата-ана, бауырмалдық
және т.б. негізгі ұғымдарын
меңгерту.
ІҮ-ТАРАУ
ӘСЕМДІК ӘЛЕМІНДЕ
Табиғаттың сұлулығы мен әсемдігін 2
сезіне білу, табиғаттан
үйлесімділік, жарасымдылық табу,
25-26 Табиғатқа құштарлық әсемдікке, сұлулықққа талпыну.
Табиғатқа қамқорлық жасау, аяушылық,
жанашырлық таныту, күтіп-баптау,
өсіп-өнуіне көмектесу
Денсаулықтың маңызын түсіну, 2
27-28 Денсаулық құпиялары денсаулық құпияларын білу,
денсаулықты күту, бағалау, нығайту
Отанды сүю, құрметтеу, мақтан тұту, 2
29-30 Отанымды сүйемін қызмет етуге үйрену. Туған өлкенің
табиғаты, байлығы .
31-32 Өзін-өзі тану пәнінен 1-сыныпта Өзін-өзі тану пәнінен 2
үйренгенім үйренгендерін жинақтап, қорыту
Өзін-өзі тану сабақтарын 1-сыныпта оқыту
әдістемесінің ерекшеліктері
Өзін-өзі тану сабақтарының ерекшеліктері болып мұғалім мен оқушылардың
тұлғалық қарым-қатынасқа түсу процесі табылады. Бұл процесте балалар өзі
туралы, өзінің сезімдері, ойлары мен әрекеттері туралы біледі, оларды
талдай алады және адамгершілік тұрғысынан бағалай біледі, өзін және
өзгелерді тыңдауға, адамдарды сол қалпында ізгі ниетпен қабылдап, әр іске
шыдамдылық танытуға үйренеді.
Өзін-өзі тану сабақтарында әлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтер
арқылы адами қарым-қатынастар шыңдалады, өмірлік тәжірибелерімен алмасады,
қоғамға қызмет көрсету дағдылары дамиды.
Өзін, өзгелерді, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасауды танып-
білу, сондай-ақ ақиқат пен сүйіспеншілікті адам өмірінің ең жоғарғы символы
ретінде түсіну балалардың еркін ойлана алатындай, өз пікірін жеткізе
алатындай, дарыны мен қабілеттерін көрсете алатындай сенімді еркін қарым-
қатынас жағдайларында өтеді.
Өзін-өзі тану процесін ұйымдастырудың маңызды шарты болып балалардың
психологиялық, физиологиялық, жас ерекшеліктеріне сәйкес жағымды эмоциялық
күймен қамтамасыз ететін жағымды ортаны құру болып табылады. Сабақта әр
түрлі іс-әрекеттерді алмастырып отыру− оқуға жағымды қатынас тудыруды
қамтамасыз етеді.
Өзін-өзі танудың өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес сабақтардың стандартты
емес түрлері ұсынылады: ойлану сабақтары, талдау сабақтары,
театрландырылған көріністер түріндегі сабақтар, шығармашылық сабақтар,
сайыс сабақтар, концерт сабақтар, экскурсия сабақтары, ойын сабақтары және
т.б.
Өзін-өзі тану сабақтары 10-15 адамнан тұратын топтарда үнтаспалармен,
бейнетаспалармен, көрнекіліктер және дидактикалық материалдармен арнайы
жабдықталған кабинеттерде өткізіледі.
Өзін-өзі тану сабақтарын өткізудің әдістері мен формаларының кең
көлемділігі оларды арнайы кабинеттерде ғана емес концерт залдарында,
мектептің сыртқы алаңдарында, табиғат аясында, мұражайда, сурет
галереясында, театрда және т.б. орындарда өткізуді қарастырады.
Өзін-өзі танудың сабақтан тыс жұмыстары балалардың сабақта меңгерген
білімдерін іс жүзінде өмірде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуді
қарастырады.
Өзін-өзі танудағы оқыту процесінде пәннің өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес
мынадай әдістемелік тәсілдерді қолдану ұсынылады:
Шаттық шеңбері ─ сабақты көтеріңкі, жақсы көңіл күймен ұйымдастыруға
бағытталған сабақтың бас кезеңінде қолданылатын әдістемелік тәсіл.
Мұғалімнің балалармен бірге құрған шеңберінде олар бір-бірімен еркін қарым-
қатынас жасайды, әр түрлі әндер мен өлеңдер айтады. Шаттық шеңберінің
педагогикалық тұрғыда маңызы зор. Өйткені мұнда әрбір бала өзін еркін
сезінетін үлкен достық шеңберіне қабылданғанын түсінеді, өзіне сенімі артып
және өзгелердің де сеніміне ие болады.
Тыныштық сәті ─ релаксация тұрғысындағы әдістемелік тәсіл. Толық
тыныштықта баланың жүрек соғу ырғағы мен тыныс алуы реттеледі, денесі
жеңілденеді. Ол өз ойын жинақтай алу мүмкіндігіне ие болады, өзінің ішкі
Менін түсіне алады, өзінің сезімі мен көңіл күйін жақсы сезінеді. Мұғалім
балаларға осы жаттығуды орындату барысында олардың дене қалпына, тыныс алуы
мен денесін бос ұстай білуіне баса назар аударуы тиіс.
Өзіммен-өзім ─ бұл тәсіл баланың өзін және өзінің жүрегін тыңдай
білуіне септігін тигізеді. Ол баланың сезімі мен эмоциясын, жалпы
рефлексияға қабілеттерінің дамуын ынталандырады. Осы тәсіл балаларға жайлы
әсер етеді, олардың қиялын дамытады, топтағы мінез-құлыққа жағымды ықпал
етеді және әдетте, материалды жаңадан түсіну барысында пайдаланылады. Осы
мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалімнің сөзі, сондай-ақ үнтаспалар,
бейнетаспалар (классикалық музыка тыңдау, бейнефильмдер мен мультфильмдер
көру және т.б.) қолданылады.
Мәтінмен жұмыс ─ оқушылардың білімін және адамгершілік қасиеттер мен
құндылықтар туралы түсініктерін кеңейтуге, оқу іскерліктерін дамытуға
бағытталған әдіс. Оқушылардың танып-білуге құштарлығын арттыру мақсатында
үлкендермен бірге және өз бетінше көркем шығармаларды оқу ұсынылады. Бұл
әдіс оқушылардың ойын, жадын, эмоционалдық күйін, еркіндігін дамытады.
Мәтінмен жұмыс оқушылардың әңгіме, ертегі, өсиет әңгіме, өлеңдерді ұжым
болып тыңдауына жақсы жағдайлар тудыратын сөйлеу мен ойлау іс-әрекеттерінің
маңызды түрі. Балалар осы әдіс арқылы әңгімені тыңдай және есіте білуді,
сезіне алу және сезіммен қабылдауды, ойдан өткізу мен талдай алуды
үйренеді. Шығарманы үзіліспен әңгімелеу сияқты амал-тәсілдері қолданылады:
әңгімелеу, сахналық элементтер бірлігінде жүзеге асырылады.
Мәтінмен жұмыс 1,2-сыныптарда (рөлдік әңгімелеуді қоспағанда) мұғалімнің
әңгімелеуі арқылы, жүзеге асырылады.
Сабақтың дәйексөзі ─ оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға,
оқу материалын эмоционалдық-бейнелі тұрғыдан қабылдауға ықпал ететін өзін-
өзі тану сабақтарының міндетті элементі болып табылады. Сабақтың дәйексөзі
ретінде халық даналығы, халық мақалы, нақыл сөз, даналық сөз, ұлағатты сөз
алынады.
Әңгімелесу – бұл балалардың тақырып мазмұнын түсінуіне мүмкіндік
беретін дидактикалық тәсілдің сұрақтар мен жауаптар түріндегі қарым-қатынас
формасы. Әрбір бала өзінің пікірін айта алады, тақырыпқа өзінің көзқарасын
білдіре алады, өзін ойландыратын сұрақтарды қоя алады. Мұғалім балалардың
өз пікірлерін айтуын қолдап отырады, оларға ойлана алуды, жағдаяттар мен іс-
әрекеттерге адамгершілік тұрғысынан баға бере білуді үйретеді.
Ойын, Жаттығу ─ балалардың танымдық қызығушылықтарын арттыру мен
жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.
Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде
оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады. Балалар ойындар мен жаттығулар
нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларына ие
болады, өмірлік дағдыларды меңгереді.
Шығармашылық жұмыс ─ өзін-өзі тану сабағының маңызды бөлігі.
Шығармашылық жұмыс сурет салу, макеттер, коллаждар мен өлең, әңгіме
құрастыру және т.б. түрінде жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл тәсіл балалардың
шығармашылық шабытын аша түсуге, олардың символдарды, бейнелер мен
әрекеттерді ұғынуы арқылы өзіндік Менін көрсете алуына септігін тигізеді.
Бірлескен шығармашылық әрекет оқушылардың ынтымақтастық, шыдамдылық,
ынталылық сияқты адами қасиеттерді ұғынуына, өзінің пікірін айту мен
басқалардың пікірін құрметтей білу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді,
балалардың өз күшіне сенімділігін, өзінің қабілеттері мен шығармашылық
мүмкіндіктеріне сенімдерін қалыптастырады, жауапкершілікке, дербестілікке
тәрбиелейді.
Жаттығу-ойлану − балалардың өмірдің тәлімдік-танымдық жағдайларының
мәнін ұғына білу мен нақты өмірлік жағдаяттарды бағалай білу дағдыларын
дамытуға, өзінің ойы мен ісіне, әрекеттеріне жауапкершілігін қалыптастыруға
ықпал ететін әдістемелік тәсіл. Жаттығу-ойлану тапсырмалары болып нақты
өмірлік жағдаяттар, мақал-мәтелдер, тәлімдік-танымдық мәні бар өлең жолдары
табылады. Балалардың мақал-мәтелдерді өлең жолдарының тәлімдік, өмірлік
мәнін талдауы және жағдаяттарды талқылауы арқылы олардың ойлана білуге,
өзін және өзгелерді бағалай алуға икемділігі артып, адамдармен, айналасымен
жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары қалыптасады.
Жаттығу-ойлану жұмыстарын орындау барысында ойлануға берілетін уақытты
тапсырмалардың күрделілігіне қарай мұғалімнің өзі белгілейді.
Бейнематериалдар көру (фильмнен, мультфильмнен үзінділер және т.б.) –
оқу мағлұматтарын көрнекілік тұрғысынан жеткілікті түсіндіруге мүмкіндік
беретін әдістемелік тәсіл. Айқын көркем көріністер балаларға оқу
материалының мазмұнын түсінікті қабылдауына және жете меңгеруіне ықпал
етеді.
Сергіту сәті ─ сабақ үстінде балалардың жалығуы мен шаршағандығын
ұмыттыратын, бойларын сергітуге қажетті өзін-өзі тану сабағының құрамдас
бір бөлігі. Сергіту жаттығулары бір іс-әрекет түрінен екіншісіне ауысатын
сәтте қысқа ойындар, қимыл-қозғалыстар түрінде қолданылады. Осы тәсіл
топтың көңіл күйін көтереді, оқуға, білуге ынтасын дамытады, жылдам назар
аударуын күшейтеді, ұжымның ұйымшыл болуына ықпал етеді.
Сахналау ─ бұл тәсіл өзін-өзі тану сабақтарында оқу материалының
мазмұнын эмоционалдық-сезімдік күймен тиімді қабылдау мақсатында әр түрлі
жағдаяттарды балалардың өздері рөлдерде орындауы арқылы ұйымдастырылады.
Қорытындылау ─ сабақ барысында айтылған ойларды мұғалімнің өзі немесе
балалармен бірге жинақтап қорытуға бағытталған әдістемелік тәсіл.
Жүректен жүрекке шеңбері ─ сабақтың аяқталу кезеңінде қолданылатын,
бір-бірімен пікір алмасуды, бір-біріне тілектер айтуды немесе бәрі бірге
сабақтың негізгі ойын қорытатындай ән не өлең орындауды қамтитын және
мұғалімнің әрбір баланың эмоционалдық күйін, олардың сабақ мазмұнын түсіну
деңгейін анықтауға мүмкіндік туғызатын әдістемелік тәсіл.
Үй тапсырмасы ─ баланың сабақ тақырыбына және сабақта меңгерген
білімдері мен игерген іскерлік, дағдыларын бекітуге қызығушылығын
арттыратын тәсіл. Балалар үй тапсырмасын дәптерлеріне өз бетінше немесе
үлкендермен бірге орындайды. Бұл балалар мен үлкендердің бірін-бірі жақсы
түсінуіне септігін тигізеді. Балалардың үй тапсырмасын қызығушылықпен,
жақсы көңілмен орындауы үшін дәптерге олардың көмекшілері – Данышпан ата,
ақылды ұл мен қыз– Алпамыс, Махаббат, түйенің ботасы – Ақбота сияқты ертегі
кейіпкерлері енгізілді.
Сабақ барысында әдістемелік тәсілдер байланысының ара жігін үзбей, сабақ
мазмұнымен сабақтастыра отырып үй тапсырмасын сұрап, балаларға ризашылық
сезімін білдіру мұғалімнің шығармашылық шеберлігіне байланысты.
Өзін-өзі тану пәні әлемдегі ең басты құндылыққа – адамның өмір сүру
үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің осындай
қарапайым ақиқатына – жақсы адам болуға баланы жастайынан үйрету керек. Бұл
тұрғыда мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі
әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын терең талдай отырып
белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық процесті
ұйымдастыра алады. Дегенмен табысқа жетудің ең басты көзі болып мұғалімнің
әрбір баланың жеке тұлғалық ерекшелігіне негізделген балаларға деген
махаббаты саналады. Әрбір тәрбиеленушіге өз бойындағы дарыны мен талантын,
қабілеттерін аша түсуге мүмкіндік жасау қажет, оларды өзімен және әлеммен
үйлесімділікте өмір сүруге үйрету керек. Ал бұл, қоғамға қызмет етуде
осындай күрделі де жауапкершілікті, игі істі таңдаған Өзін-өзі тану пәні
мұғалімінің ең басты міндеті болып табылады.
Өзін-өзі тану мұғалімі оқушыларға білім алуға, даналықты, адамзаттың
мәдени жетістіктерін игеруге, қоғамның барлық мүшелерімен өзара
түсіністікпен, жағымды қарым-қатынастар жасауды үйренуге мүмкіндіктер
туғызады.
Мұғалім әрбір оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, балалардың қоршаған
ортада өзінің тұлғалық Менін жете түсінуіне көмектеседі. Ол дайын
білімдерді жеткізуші емес, балалардың өмірдегі маңызды іскерліктері мен
дағдыларын игеруге жетелейтін өзін-өзі тану процесінің жетекшісі. Ол
балалармен бірге ойланады, жаңалықтар ашады, дауларды шешеді, таңданады,
күмәнданады, бірлестік әрекеттерде қызығушылықпен өмірдің ақиқатына көз
жеткізеді, сыныпта жағымды жағдай туғызады.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды өзін-өзі тануға үйрету мұғалімнің
жоғары адамгершілікті, мәдениетті, жан-жақты білімді, ізгі ойлы және жылы
жүректі болуын талап етеді. Мұғалім баланың жанына ерікті немесе еріксіз
әсер етеді. Педагогикалық іс-әрекет мұғалім мен оқушы арасында тең
құқықтылық сақталатын ынтымақтастық, серіктестік ұстанымдары бойынша
құрылады. Мұғалім рухани құндылықтарды талдай отырып бала жүрегіне
мейрімділіктің, адамгершіліктің нұрын себеді. Кіші жастағы оқушылар өзін-
өзі тану сабағында үйренгендерін өмірде көрсете алуы үшін үлкендер
балаларға барлық уақытта үлгілі, досжанды, мейірбанды, шыдамды және
сезімтал болуы тиіс.
Көрнекті гуманист және педагог Януш Корчак өзінің Баланы қалай сүю
керек еңбегінде нағыз мұғалім бұғау салмайды, еркіндік береді; басымдық
көрсетпейді, мақтап-мадақтайды; намысына тимейді, қалыптастырады;
бұйырмайды, үйретеді; талап етпейді, сұрайды, балалардың қиналған
сәттерінде олармен бірге күйзеліске түседі... деп айтқан болатын. Өзін-өзі
тану мұғалімі де дәл солай болуы тиіс.
Осыдан төрт жүз жыл бұрын өмір сүрген, дидактиканың негізін салушы,
педагог-гуманист Ян Амос Коменский Алдымен сүю, содан кейін үйрету деген
болатын Баланы кішкентай күнінен сүюге үйрету керек, өйткені махаббат пен
сыйластық адамның ішкі дүниесінде және қоршаған ортасында да тыныштық пен
үйлесімділікті орнатады. Біздің тәрбиеленушілеріміз әрбір жаңа күнді өз
айналасына мейірімді, жағымды жағдай тудыратын жымиюдан бастауы өте
маңызды. Балаларды өмірді тыңдау мен қарауға ғана емес, есітуге, көруге,
сезінуге үйретіңіздер. Сіздің әрбір оқушыңыз бақытты болсын!
І ТАРАУ
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-сабақ
ШАТТЫҚҚА ТОЛЫ ЖҮРЕКПЕН
Өмірді тану – өзіңді танудан басталады.
Халық даналығы
Мақсаты: Балалардың өзін-өзі тануына, адамгершілік құндылықтарын
үйренуіне ықпал ету.
Міндеттері:
- өзін-өзі тану пәні туралы түсінік беру;
- өзіне деген сенімділігін арттыру;
- өзін және бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, Өзін-өзі тану елінің суреті, сюжетті
суреттер, домбыра, алтын сақа (асық), сандықтың сұлбасы.
Шаттық шеңбері
Мұғалім балалармен сәлемдесіп, оларды шаттық шеңберін құру арқылы
Өзін-өзі тану пәнімен танысуға шақырады.
– Қош келдіңдер, балалар! Мен сендерді көргеніме қуаныштымын. Шаттық
шеңбері аясында бір-бірімізбен танысайық.
Танысу ойын түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.
Алғашқы айналымда сағат тілінің қозғалысы бойынша мұғалімнің өзінен
бастап әр оқушы кезегімен өзін көрсетіп тұрып, өз есімін Мен Болатпын, Мен
Аружанмын деп атап шығады. Екінші айналымда әр бала бірінші өзінің есімін
қайта атап, содан кейін оң жағындағы және сол жағындағы көршілерінің
аттарын атап, Әсел, Мирас, мен сендермен танысқаныма қуаныштымын деп
айтып шығады. Осылайша танысу аяқталады.
Мұғалім шаттық шеңберінің мәнін түсіндіру үшін балаларға төмендегі өлең
жолдарын бірге қайталап, қимылмен көрсетуді ұсынады және ол бойынша ой
түйіндейді:
Қуанамын мен де, (Өзін көрсетеді.)
Қуанасың сен де, (Жанындағы досын көрсетеді.)
Қуанайық, достарым , (Бір-бірінің қолдарынан ұстайды.)
Арайлап атқан күнге! (Қолдарын жоғары көтереді.)
– Балалар, Шаттық шеңберінде бір-бірімізге өзіміздің жылы, жақсы
сөздерімізді шын көңілмен, мейіріммен жеткізейік. Қимылдарды көтеріңкі
көңіл күймен, өз еркімізбен жасайық.
Әңгімелесу
Мұғалім балаларды Өзін-өзі тану пәнімен таныстыру мақсатында Өзін-өзі
тану пәні тақырыбында әңгімелесуге шақырады. Балаларға Өзін-өзі тану
дегенді қалай түсінесіңдер? деген сұрақ қойылып, олардың жауаптары
тыңдалған соң мұғалім қорытынды жасауына болады:
– Өзі деген – Мен, яғни ол – Бекзат, Аяулым. Тану дегеніміз адам
туралы, оны қоршаған айнала мен адамдар, құбылыстар туралы ақпараттарды
білу. Өзін-өзі тану – өзіңді, өзгені, айналаңды адамгершілік құндылықтар
арқылы тану. Ал Адамгершілік құндылықтар дегеніміз не екенін Өзін-өзі
тану пәнін оқу барысында білетін боласыңдар. Бұл пән бізге жақсылық
жасауды, көмектесуді, кешірімді, мейірімді болуды, достасуды үйретеді.
Өзіңді, үлкендерді, жасы кішілерді, жақын, туыс, басқа да адамдарды сүюді,
сыйлауды, құрметтеуді түсіндіреді. Достық, Махаббат, Шындық, Денсаулық
туралы түсінік береді. Жақсы мен жаманды айыра білуге жетелейді. Ең
бастысы, өзіңді-өзің тәрбиелеуге көмектеседі.
Тапсырма
Оқушыларға оқулықта берілген суретке қарай отырып, Сәлем саған,
мектебім тақырыбына әңгіме құрастыру тапсырылады. Мұғалім алдымен
балалардың назарын суретке аударып, онда нелерді көріп, тұрғанын сұрайды.
Мұғалім балалардың мектеп туралы білетіндерін білу мақсатында оларға
сұрақтар қойып, әңгімеге тартады. Әңгімелесу барысында мұғалім балаларға
мектепке келуді, оқуды ұнатты ма, олар мектепке келуге қалай даярланды,
мектептен қандай жақсылықтар, қызықтар күтті, оларды мектепе кімдер ертіп
әкелді деген тәрізді сұрақтар қояды. Осылайша балалар мұғалімнің көмегімен
дайындық жасап, өз ойларынан аталған тақырыпта әңгіме құрастырады. Әрине,
балалардан көлемді әңгіме құрастырып беруді талап ете алмаймыз, олар өз жас
шамаларына қарай әңгімесін өз ойымен еркін айтып жеткізулері жеткілікті
болады.
Назар аударыңдар
Мұғалім балаларға өзін-өзі тану сабақтарында өздерімен бірге болатын
Данышпан ата, Алпамыс, Ақ бота, Махаббат атты көмекшілерімен таныстырады.
Олардың өздеріне арнаған түрлі сұрақтары, тапсырмалары, жұмбақтары, тіпті
сыйлықтары болатынын айтады.
Өзіммен-өзім
Балаларға көмекшілерді жақынырақ таныстыру үшін Өзіммен өзім тәсілі
ұйымдастырылуы мүмкін. Үнтаспада баяу музыка қойылады. Мұғалімнің айтқан
сөздерін балалар көз алдарына елестетеді және әңгіме барысын сезінуге
тырысады.
– Балалар, барлығымыз ыңғайланып отырайық. Көздеріңді жұмсаңдар да
болады. Өздеріңді Өзін-өзі тану елінде жүрміз деп елестетіңдер. Бұл Елді
үлкендерді құрметтеп, кішілерге қамқор бола білетін, Отанын сүйетін,
жүректері мейірім мен сүйіспеншілікке толы, денсаулығы мықты, ержүрек
адамдар мекен етеді. Солардың ішіндегі ең данасы, ең жомарты, ең ақылгөйі –
Данышпан ата. Оны сол Елдің тұрғындарының бәрі сыйлайды. Қиналған
сәттерінде ақыл-кеңес сұрайды. Данышпан ата айналасындағылардан көмегін
аяған емес. Ол өзін, өзінің айналасын танып, білгісі келетін адамдардың
барлығына сыйлық береді екен. Ендеше, сендердің Өзін-өзі тану елімен
танысуға деген құштарлықтарыңды байқап, сендерге де арнайы сыйлық беріп
жіберіпті. Көз алдарыңа Данышпан ата сендерге сыйлық әкеле жатыр деп
елестетіңдер. Ол сыйлықтың сендер үшін ең қымбат, ұмытылмас сыйлық екенін
сезініңдер.
Енді бұрынғы қалыптарыңа түсіп, көздеріңді ашып қараңдар. Данышпан
атаның сыйлығы – Өзін-өзі тану дәптері. Осы дәптерге сендер өздерің
ұнататын суреттерді саласыңдар, қызықты тапсырмаларды орындайсыңдар.
Мұғалім Өзін-өзі тану дәптерін балаларға үлестіріп, дәптердегі өлең
жолдарын оқып береді:
Дәптердің беттері ақ,
Сендердің көңілдерің пәк!
Сыйлығым бәріңе бүгінгі
Әкелсін қуаныш, бақ!
– Балалар, енді сол дәптердің алғашқы бетін ашайық. Осы беттегі
суреттерге назар аударайық. Суретте берілген ақылды, әдемі ұл мен қыз –
Алпамыс пен Махаббат, түйенің ботасы – сүйкімді Ақ бота. Олар – сендердің
көмекшілерің.
Жаңа ақпарат
Оқулықтағы жаңа ақпарат Өзін-өзі тану еліне саяхат атты тақырыпта
ұсынылған суреттер берілген.
Тақтаға Өзін-өзі тану еліне саяхаттың үлкейтілген суретін іліп қоюға
болады.
– Балалар, бүгінгі сабақта Өзін-өзі тану еліне саяхат жасаймыз. Ол
елде орман-тау, өзен-көл, патшалықтар, елді мекендер мен сарайлар бар.
Өзін-өзі тану елі – Тіл табысу, Білім, Табиғат пен денсаулық,
Адамгершілік атты өлкелерден тұрады.
Мұғалім суреттен көрсете отырып, балаларды осы өлкелермен таныстырады.
– Балалар, бұл Тіл табысу өлкесі. Бұл өлкеде сыпайы, бір-біріне
қамқор, мейірімді адамдар өмір сүреді. Біз де өз бойымыздағы жақсы
қасиеттерді көрсете білейік. Ол үшін адамдармен қарым-қатынас жасауда
айтылатын жақсы сөздерді айтайық.
Оқушылар қарым-қатынаста қолданылатын жақсы сөздерді айтады: сәлеметсіз
бе, қош келдіңіз, сізге қуаныштымыз... т.с.с.
– Балалар, адам өзін тану үшін, елін таныта алу үшін бойында білім,
адамгершілік, табиғат пен денсаулық туралы құндылықтар болуы қажет.
Сондықтан біз Өзін-өзі тану елінің Білім, Табиғат пен денсаулық,
Адамгершілік өлкелеріне саяхатымызды жалғастырамыз.
Оқушыларға үнтаспадан Асылбек Еңсеповтің орындауында Б.Будашкиннің
Қуаныш күйін тыңдау ұсынылады.
– Балалар, осы күйді тыңдаған сәтте қандай көңіл күйде болдыңдар, көз
алдарыңа нелер елестеді?
Балалар өз ойларын айтады.
Мұғалім:
– Дұрыс айтасыңдар, балалар! Күй тыңдаған сәтте көз алдымызға аққу,
көл, тамылжыған табиғат, ұшқан құстар елестеді. Табиғат − біздің
досымыз, денсаулық мекені. Саяхат-сапарымызды әрі қарай
жалғастырайық. Алдымыздағы қалың ағаштар арасынан алыстан жарқырап,
әдемі де биік ақ күмістен, саф алтыннан, асыл тастардан соғылған
күмбезді сарай көрінді. Сарай айналасы аппақ нұрға бөленген.
Сарайдан төгілген жылылық шуағы көңілімізді, ойымызды жарық нұрымен
толтырғандай. Осы сарайға кіру – әрбір адамның арманы. Өйткені бұл
Білім сарайы. Осы жылылық шуағын сезінген адам білімді болады. Ал
білімді адам өз арманына жете алады. Біз де өз білімімізді
байқатайық, балалар. Ол үшін Данышпан атаның бізге жіберген
тапсырмасын орындап, сыйлығын алайық.
Данышпан атаның бірінші тапсырмасы: Жұмбақтың шешуін табыңдар.
Қабат-қабат қаттама,
Ақылың болса аттама. (Кітап.)
Данышпан атаның екінші тапсырмасы: Мақал-мәтелдердің жалғасын тауып
айтыңдар.
1. Оқусыз білім жоқ, ... ... ... . (білімсіз күнің жоқ).
2. Күш – білімде, білім – ... ... ... (кітапта).
– Балалар, жарайсыңдар! Білім алу үшін кітап, мектеп, оқу – біз үшін аса
қажет. Данышпан ата сендердің жауаптарыңа риза болып Үкілі домбыраны
(көрсетеді) сыйға тартады. Данышпан ата сыйға тартқан Үкілі домбыра
көтеріңкі көңіл күй, шаттық, қуаныш әкеледі.
– Енді бізді Өзін-өзі тану елінің ең төрінен орын алған Адамгершілік
өлкесі күтіп тұр. Басын қар мен мұз басқан осы шыңға кез келген бала шыға
алмайды. Шыңға үлкенді құрметтейтін, кішіге қамқор болатын, шындықты
айтатын, достарына көмектесетін, еңбекқор балалар ғана шыға алады. Ал
шыңның басында Алтын сандық бар. Сандық ішінде Данышпан атаның екінші
сыйлығы жатыр. Ол үшін мына жағдаяттарды дұрыс талдай алсақ, біз сол шыңға
шығып, сандықты аламыз.
1-жағдаят:
Сәуле ауырып қалды. Әлия сабақтан кейін ауырған құрбысына барып, үй
тапсырмасын орындауға көмектесті.
• Осы жағдаяттан Әлияның қандай қасиетін көріп отырсыңдар?
2-жағдаят:
Асан жүгіріп келе жатып, абайсызда Дамирді қағып кетті. Дамир жерге
құлап, қолын ауыртып алды. Асан оған қарамастан, асығып жүгірген күйі өте
шықты.
• Сендер Асанның орнында болсаңдар не істер едіңдер?
Әрбір жағдаятқа қойылған сұрақтан соң балалардың жауаптары тыңдалады.
– Балалар, жарайсыңдар! Тапсырманы сүрінбей орындап шықтыңдар.
Адамгершілік шыңына шығуға бізге бойымыздағы жақсы қасиеттер көмектесті.
Данышпан атаның үшінші сыйлығын алғыларың келе ме?
Мұғалім сандықтың ішінен алтын сақаны (асықты) алып көрсетеді.
– Балалар, біз саяхатымызда Өзін-өзі тану елінің Тіл табысу,
Білім, Табиғат пен денсаулық, Адамгершілік атты өлкелерінде болдық.
Осы өлкелерде біз бір-бірімізге, үлкендерге жылы сөздер, жақсы тілектер
айтуды үйрендік. Достық, көмек, махаббат, сыйластық, шыншылдық, денсаулық,
табиғатқа қамқорлық, Отанға сүйіспеншілік құндылықтарымен таныстық. Адам
болып қалыптасуымыз үшін оқу мен білімнің қажеттілігін түсіндік.
Тыныштық сәті
Баланың өзінің ішкі күйіне үңілуге, олардың саяхаттан алған әсерлерін
сезінуге мүмкіндік беретін тыныштық сәті төмендегідей ұйымдастырылады.
– Балалар, денелерінді түзу ұстап, бастарыңды жоғары көтеріп, ыңғайланып
отырыңдар. Көздеріңді жұмсаңдар да болады. Ауаны терең жұтып, еркін тыныс
алыңдар. Өздеріңнің тыныс алуларыңды бақылап, бақытқа, махаббат пен
тыныштыққа толы таза, шипалы ауаның тұла бойларыңа толғанын сезініңдер. Ал
енді көздеріңді ашсаңдар да болады.
Дәптермен жұмыс
Дәптерде төмендегідей тапсырма беріледі.
• Табиғат аясын өздеріңе ұнайтын түспен бояңдар.
Қорытындылау
Сабақты қорытындылау кезінде мұғалім мынандай сұрақ қоюы мүмкін:
– Балалар, бүгінгі өзін-өзі тану сабағында кімдермен таныстық?
Балалар өздері қорытындылайды. Мысалы:
Біздің көмекшілеріміз – Данышпан Ата, Алпамыс, Махаббат және Ақботамен
таныстық.
Жүректен жүрекке
Мұғалім балаларды жүректен жүрекке шеңберіне жинап, бәрі қосылып, мына
өлеңді айтады.
Көк аспанда Күн күлсін!
Бірге күлсін бүлдіршін.
Көк аспанда Күн күлсін,
Жерге ұдайы нұр құйсын!
2-сабақ
ШАТТЫҚҚА ТОЛЫ ЖҮРЕКПЕН
Мақсаты: Балалардың өзін-өзі тануына, адамгершілік құндылықтарын
үйренуіне ықпал ету.
Міндеттері:
- Өзін-өзі тану пәні туралы түсінік беру;
- өзіне деген сенімділігін арттыру;
- өзін және бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер.
Шаттық шеңбері
Мұғалім оқушылармен бірге шаттық шеңберін құрады.
• Балалар, сендерді көргеніме қуаныштымын. Бір-бірімізбен күлімдеп
сәлемдесейік.
Балалар үнтаспаға қосылып, ән шырқайды.
Әнші балапан
Сөзі – Қ. Қазыбекұлынікі
Әні – М. Омаровтікі
Білім, ғылым, өнерге,
Қанат қағар кездерің.
Ата салтын ертеңге
Жеткізетін өздерің,
Жеткізетін өздерің!
Қайырмасы:
Әнші, биші, әнші балапан,
Әнші, жыршы, күйші балапан.
Әнші, биші, әнші балапан,
Әнші, жыршы, күйші балапан.
Дәйексөз
Мұғалім тақтаға Өмірді тану – өзіңді танудан басталады деп жазып қояды
және балалардың өзін-өзі тану пәнін үйренуге қызығушылықтарын арттыру
мақсатында және бүгінгі сабақтың дәйексөзі ретінде халық даналығының мәнін
түсіндіреді:
– Халық даналығында Өмірді тану – өзіңді танудан басталады деп өте
орынды айтылған. Себебі өзіңді адамдармен, қоршаған ортамен, қоғаммен қарым-
қатынаста тани аласың. Ал адамдарды, қоршаған ортаны, қоғамды және олардағы
құбылыстар мен әрекеттерді білу – өмірді тану дегенді білдіреді.
Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген Менің дәйексөздерім
айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді
жазуға кеңес береді
Жаңа ақпарат
Үйренерім көп менің деген тақырыпта оқушыларға жаңа ақпарат беріледі.
Мұғалім оқулықтағы Үйренерім көп менің тақырыбында берілген суреттерге
оқушылардың назарын аударады. Онда Білім, Денсаулық Қамқорлық,
Әдептілік, бейнелейтін суреттер берілген. Мұғалім оқушыларға жаңа
ақпаратты меңгерту арқылы өзін-өзі танудан үйренетін бірқатар
құндылықтармен таныстыру мақсатында коллаж құрастыруды тапсырады.
Мұғалім оқу-білімнің маңызын, адамдар арасындағы достықты, махаббатты,
сыйластықты, қамқорлықты, әдептілікті, сыпайылықты, оқушылар мен
ұстаздардың сыйлы қарым-қатынастарын, денсаулықты күтіп-нығайтуды
бейнелейтін түрлі суреттерді үстелдің үстіне жайып қояды.
Балалар топқа бөлініп, әр топ үстел үстіндегі суреттерді мұғалім
ұсынған тақырыпқа сәйкес таңдап топтастырады.
Мұғалім балалар құрастырған коллаж бойынша тоқталып, адамгершілік
құндылықтар туралы айтады:
─ Балалар, өздерің құрастырған коллажда балалардың оқу-білімге
құштарлығы, татулық, бірлік, достық, көтеріңкі көңіл күй, өзара көмек,
сыйластық, үлкенге құрмет, қамқорлық, сыпайылық қарым-қатынастары
көрсетілген.
Білім тақырыбындағы коллажда мектеп, оқушы мен ұстаз арасындағы сыйлы
қарым-қатынастар, оқушының ұстазға сүйіспеншілігі, ұстаздың оқушыға
қамқорлығы бейнеленгенін айтыңдар. Адамға білім өте қажет. Білім алу
жолында адам құштарлықпен талмай ізденеді. Білімді адам өзін де,
өзгелерді де тани алады.
Денсаулық тақырыбындағы коллажды сондай әдемі құрастырыпсыңдар.
Бірінші байлық – денсаулық. Денсаулығы жақсы адамның бойы сергек, ойы
таза, көңілі көтеріңкі болады.
Қамқорлық тақырыбындағы коллажда адамдардың бір-біріне, табиғатқа,
жан-жануарларға, құстарға қамқорлығы, табиғатты аялауы, қорғауы, сүюі,
табиғатпен достығы бейнеленгенін көрсеттіңдер.
Адамға, табиғатқа, жан-жануарларға қамқорлық көрсету – игілікті іс.
Қамқорлық – ол бір-бірімізге көмек көрсету, жердем беру, жылы сөз айту.
Ал Әдептілік тақырыбында мәдениеттілік әдептері мен жағымды қарым-
қатынастары жайында коллаж орынды құрастырылыпты.
Әдептілік – сыпайылық, ізеттілік дегенді білдіреді. Ол адамның сөзінен,
ісінен, жүріс-тұрысынан көрінеді. Әдепті бала сыпайы, кішіпейіл, ізетті
болады.
Сондай-ақ өздерің құрастырған коллаждардан көріп отырғандай, осындай
адам бойындағы жақсы құндылықтар мен қасиеттерді Өзін-өзі тану пәні
арқылы біз де бойымызға сіңіре береміз.
Жағдаяттарды шешу
Оқушылардың адамгершілік құндылықтар туралы түсініктерін бекіте түсу
үшін жағдаяттармен жұмыс жүргізіледі. Мұғалім оқулықтағы берілген
суреттерге оқушылардың назарын аударып, немесе тақтаға сюжетті суреттер
іліп, жағдаяттарды шешу жолын түсіндіреді:
– Мына суреттерде әр түрлі әрекеттерді көрсететін жағдаяттар берілген.
Осы жағдаяттар бойынша өз ойларыңды білдіріп, ортаға салыңдар.
Сюжетті суреттер:
1. Анасы шаңсорғышпен едендегі кілемді тазалап жатыр, Айжан теледидар
көріп отыр.
2. Немересі киіне бастаған атасына бас киімін, таяғын беріп тұр.
Осы сюжетті суреттер бойынша мынадай сұрақ қойылады:
• Суреттердегі балалардың орнында өздерің болсаңдар, қандай әрекет
жасар едіңдер?
Балалардың жауаптары тыңдалады.
Дәптермен жұмыс
Мұғалім дәптерде бейнеленген Өзін-өзі тану елінің суретін бояуды
тапсырады.
Қорытындылау
Сабақты қорытындылау кезінде мұғалім мынадай сұрақ қоюына болады:
– Балалар, бүгінгі өзін-өзі тану сабағында адам бойындағы қандай
құндылықтармен таныстық?
Балалар өздері қорытындылайды. Мысалы:
– Достық, білім, әдептілік, табиғатқа қамқорлық құндылықтарымен,
сыйластық, сыпайылық қасиеттерімен таныстық.
Мұғалім қорытынды жасайды:
– Балалар, біз саяхатымызда Өзін-өзі тану елінің – Тіл табысу,
Білім, Табиғат пен денсаулық, Адамгершілік атты өлкелерінде болдық.
Осы өлкелерде біз бір-бірімізге жылы сөздер, жақсы тілектер айтуды
үйрендік. Достық көмек, өзара сыйластық, денсаулық, қамқорлық, құрмет
құндылықтарымен таныстық. Адам болып қалыптасуымыз үшін оқу мен білімнің
қажеттілігін түсіндік.
Жүректен жүрекке
Мұғалім оқушыларды шеңберге тұрғызады. Оқушылар адамгершілік
құндылықтардың мәнін ұққандарын бірі-біріне достық тілек айту арқылы
білдіреді.
– Бұл Алтын сақа – әрбір баланың арман-тілегінің орындалуына, бір-
бірімен достасып ойнауына көмектеседі. Қазір осы алтын сақаны қолымызға
ұстап тұрып, бір-бірімізге жақсы тілектер айтайық.
Мұғалім өзінен кейінгі оқушыға Алтын сақаны (асық) ұсынады. Шеңбер
бойындағы балалар асықты бір-біріне бере отырып, тілек (Ашық аспан!
Қуанышты күн! Мықты денсаулық! Өзара сыйластық! Жақсы достар тілеймін! Сәт
сапар және т.б.) айтады. Осылайша алтын сақа мұғалімнің қолына қайтып
келеді.
3-сабақ
АРАЙЛАП АТСЫН ӘР ТАҢЫМ!
Әрбір таңғы қуаныш өмірге шаттық сыйлайды
Халық даналығы
Мақсаты: Бақыт, махаббат ұғымдарының адамгершілік құндылықтары
ретіндегі мәнін ашу.
Міндеттері:
- әр түрлі көңіл күйді сезіне білуге және мәдениетті қарым-қатынас
жасауды үйрету;
- сыныптастарымен, үлкендермен, жақын адамдарымен жағымды қарым-
қатынастарын дамыту;
- өзін және айналасындағы адамдарды сыйлай және қуанта білуге тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа.
Шаттық шеңбері
Балалар шеңбер құрып, қол ұстасып тұрады, сәлемдеседі. Мұғаліммен бірге
мына өлең жолдарын қайталайды:
Қуан, шаттан!
Қуан, шаттан!
Қуанатын күн бүгін.
Қайырлы таң!
Қайырлы күн!
Күліп шықты күн бүгін!
Өзіммен-өзім
Мұғалім сабақтың тақырыбын Өзіммен өзім әдісін ұйымдастыру арқылы
түсіндіруіне болады.
Оқушыларға үнтаспаға алдын ала жазып алынған ұйқыдан оянатын таңғы
сәттегі тіршілік әрекеттерінен үзінді тыңдатылады. Мысалы, Тұра ғой,
құлыным!, Қайырлы таң!, Күн жақсы болсын! деп айтылған сөздер, әтештің
шақырғаны, сағат қоңырауының шырылдағаны, малдардың, тағы басқа жан-
жануарлардың үндері, жүріп бара жатқан көліктердің дыбыстары, диктордың
Қайырлы таң! Астана уақыты сағат 7.00 деген даусы және т.б.
Әңгімелесу
Мұғалім оқушыларға Таңертеңгі көңіл күй мәнін түсіндіруді әңгімелесу
арқылы ұйымдастырады.
• Үнтаспадағы қандай дыбыстар сендерге таныс?
• Сендерді кімдер оятады немесе ненің дыбысынан оянасыңдар?
• Қандай көңіл күймен оянасыңдар?
• Таңертеңгі қуануыңа не себеп болды?
• Таңертеңгі жабырқауыңа не себеп болды?
Балалардың жауаптары тыңдалып, дәйексөздің түсіндірілуімен
қорытындыланады.
Тапсырма
Адамдардың әр түрлі көңіл күйде болатынын түсіндіру мақсатында
оқушыларға оқулықта берілген тапсырма ұсынылады:
Суреттерге қараңдар. Балалардың қандай көңiл күйде екенін айтып
беріңдер?
Тапсырманы орындау барысында балалардың таңертеңгі көңіл күй туралы
пікірлері беки түседі.
Мұғалім тақтаға сюжетті суреттерді іледі. Суреттер бойынша сұрақтарға
балалар жауап береді.
1-сурет. Ұл баланы таңғы ұйқыдан оятып жатқан ананың суреті.
• Анасы баласын қандай сөздер айтып оятты деп ойлайсыңдар?
Балалардан күтілетін жауаптардың үлгісі: Қайырлы таң, ұлым!, Құлыным,
тұра ғой!, Жаным жақсы ұйықтап тұрдың ба?, Күнің жақсы өтсін, ботам!,
Күнім, күліп тұрдың ғой!
2-сурет. Ұл мен қыздың отбасындағы суреті.
• Арман мен Жанарға ата-анасы қандай тілек айтты?
• Арман мен Жанар ата-анасына қандай тілек айтты?
Балалардан күтілетін жауаптардың үлгісі: Арман, Жанар: Қайырлы таң!,
Қуанышты күн болсын! Сабақта бес алыңдар
Әже, Әке, Ана: Қайырлы таң!, Жұмыстарыңызға сәттілік тілеймін.
3-сурет. Мектепке келген Арманның сыныптасымен күлімдеп сәлемдесіп
тұрған суреті.
• Арман сыныптасымен сәлемдесіп тұрып қандай жақсы сөздер айтып тұр
деп ойлайсыңдар?
Балалардан күтілетін жауаптардың үлгісі: Қайырлы таң!, Сені көргеніме
қуаныштымын, Күн жақсы болсын!, Қуанышты күн болсын!, Сені көргім
келді, Сен бүгін әдемі болып кетіпсің!
Балалардың жауаптары дұрыс болмаған жағдайда немесе жауап беруге
қиналғанда мұғалім күтілетін жауаптар үлгісі арқылы балаларды жетелейді
және жауаптарын толықтырып, қорытындылайды:
– Балалар, адамның қуану, жабырқау, ренжу, шаттану сезімдері әр түрлі
жағдайларға байланысты болатынын білдік. Қолымыздан келгенше бір-бірімізге
қуаныш сыйлай білейік.
Ойын
Балаларды жақсы көңіл күйде жүруге дағдыландыруды ойын арқылы
ұйымдастыруға болады.
Көңіл күйімді тап атты бұл ойында мұғалім әр түрлі көңіл күйді
білдіретін сөздер жазылған кеспе қағаздарды үстел үстіне жазуы
көрінбейтіндей етіп жайып қояды. Балалар кезегімен шығып кеспе қағаздардың
біреуін таңдайды. Кеспе қағазда жазылған сөзді мұғалім баланың құлағына
сыбырлап айтады. Бала сол көңіл күйді тек қимылмен ғана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Біз тұрғызатын қоғам арды бағалайтын,
белсенді, жоғары моральді, әдепті және
рухани байлығы мол адамдардан тұру керек.
Қазақстан Республикасының
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім беру ұғымына
мақсаты қоғам мүшелерінің жоғары адамгершілік, парасаттылық, мәдени,
физикалық деңгейінің дамуына және кәсіби біліктілігіне қол жеткізу болып
табылатын тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі деп нақты анықтама
берілген.
Білім берудің шынайы мақсаты – адамға белгілі бір білімді жеткізу ғана
емес, сондай-ақ оның рухани, адамгершілік тұрғыдағы мәнін дамыту. Қазіргі
педагогика ғылымы тәрбие саласындағы басымдық міндеттердің бірі ретінде жас
ұрпақты ғасырлар бойы жинақталған халық даналығының жалпыадамзаттық
құндылықтарын меңгерту негізінде тәрбиелеу қажеттігін дәлелдеп отыр.
Балалардың өмірден өз орнын табуы үшін өз бойындағы табиғи дарыны мен
қабілетінің ашыла түсуіне көмектесудің қажеттілігі арта түсуде.
Қазақстан Республикасының Бірінші Ханымы Сара Алпысқызының Өзін-өзі
тану рухани-адамгершілік білім жобасы жан-жақты дамыған тұлғаны
тәрбиелеуді көздейді. Өзін-өзі тану баланы өзінің қадірін өзі білуге, өзін
сыйлауға, өзгелердің талқылауына тәуелді болмауға, өзін-өзі жетілдіруге,
рухани өмірде және қоршаған өмір жағдайларында өзінің бағыт-бағдарының
болуына, өз бетінше шешім қабылдай алуына және өз сөзі мен әрекеттері үшін
жауапкершілікті сезіне білуге тәрбиелейді.
Балалық өзінің руханилығымен, өзінің тазалығымен және өмірді таза
күйінде қабылдай алуымен талантты. Кіші мектеп жасындағы тұлға бойында
жалпы мәдениеттің негізі қаланады, өзін-өзі тануға қызығушылығы артады,
дербестілігі дамиды. Кіші мектеп жасындағы балалар өзінің жеке сапалары мен
мүмкіндіктерін түсіне бастайды. Осы жастағы баланың адамгершілік сезімдері,
эмоциялары, өзара қарым-қатынастары туралы түсініктері кеңейеді. Балалар
үлкендермен және құрбыластарымен қарым-қатынас жасау мәдениетіне қол
жеткізеді, бірқатар адамгершілік құндылықтар мен адами қасиеттердің мәнін
түсінеді, оның Отанға, отбасына, жақын адамдарына, қоршаған табиғатқа деген
сүйіспеншіліктері артады. Ол алғаш рет алдында тұрған міндеттерді өзінің
шешуі керектігін, оқушының әлеуметтік рөлін ұғынуын, сондай-ақ
сыныптастарымен және ұстаздарымен жағымды қарым-қатынастар орнату
қажеттігін түсінеді.
Өзін-өзі тану пәнінің мұғалімі ұжымда жақсы көңіл күйдегі жағымды
жағдай тудыра отырып әрбір баланың дербестігінің дамуына ықпал етеді.
Педагогикалық процеске қатысушылардың эмоционалдық қарым-қатынастары
жанашырлық, тілектестік, ынтымақтастық, рақымдылық, мейірімділік,
ізеттілік, сенімділік сияқты адамгершілік сезімдері мен күйлерінің кең
аумағын қамтиды. Эмоционалдық біліктілік өз сезімдерін танып білуіне, өз
әрекеттерін түсіндіре алуына, өзгелердің әрекеттері мен көңіл күйлерін тани
білуіне көмектеседі.
Әрбір баланың әр түрлі іс-әрекетке түсуіне, әр түрлі адамдармен қарым-
қатынасының ұлғаюына байланысты оның парасаттылық, шығармашылық,
эмоционалдық потенциалының дамуына ықпал ететін жағымды қарым-қатынасқа
сұранысы қалыптасады. Кіші жастағы оқушылардың мұндай ерекшеліктері
мұғалімнің барлық уақытта өз оқушыларына үлгі болу керектігін талап етеді.
Мұғалім жақсылық туралы айтып қана қоймай, өзінің өмірде нағыз мейірімді
болуы, еркін қарым-қатынас жасауға ықпал етуі және өз мінез-құлқына
жауапкершілікті сезінуі тиіс.
Осы тұрғыдан алғанда Өзін-өзі тану пәнінің негізгі мақсаты –
оқушылардың жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеру, өзіне жағымды қарым-
қатынасының, өзін-өзі жүзеге асыруының, сондай-ақ әлеуметтік және тұлғалық
мәнге ие іс-әрекеттерде өзін-өзі дамытуға сұранысының дамуы.
Осы мақсатқа сәйкес пәннің міндеттері төмендегідей болып белгіленді:
• оқушылардың жалпыадамзаттық құндылықтарды меңгеруін, белсенді өмірлік
ұстанымдарын қалыптастыру және оны жүзеге асыруды қамтамасыз ету;
• балалардың қоршаған әлеуметтік-мәдени және табиғи ортамен үйлесімді
байланысын, этикалық және экологиялық мәдениетін, адамдарға, өзіне
және қоршаған ортаға жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары мен
тәжірибесін қалыптастыру;
• балаларды адамгершілік нормаларымен, қарым-қатынас жасау амалдарымен,
құралдарымен және әдістерімен таныстыру;
• балалардың адам, өмір, отан, денсаулық, отбасы, табиғат, махаббат,
достық, еңбек құндылықтары мен мейірімділік, сыйластық, сүйіспеншілік,
адалдық, патриоттық, еңбексүйгіштік −адами қасиеттері туралы
түсініктерін кеңейту;
• танымдық сұраныстарын, коммуникативтік және әлеуметтік тұрғыдағы қарым-
қатынас жасау іскерліктері мен дағдыларын дамыту;
• тұлғаның эмоционалдық-сезімдік, рухани-адамгершілік, қоршаған ортаға
эстетикалық қарым-қатынасын, әр түрлі шығармашылық іс-әрекеттерде өзін-
өзі жүзеге асыруға сұранысын дамыту;
• адамгершілікті, әлеуметтік, табиғат пен қоғам байлықтарына
жауапкершілікпен қарайтын белсенді, шығармашылық тұрғыдағы тұлғаны
тәрбиелеу;
• азаматтық, патриоттық, мәдени сапаларын арттыру, Отанын, отбасын,
мектебін сүюге тәрбиелеу.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 1-сынып оқушыларына арналған оқу-
әдестемелік кешен (ОӘК) құрамына мұғалімге арналған әдістемелік құрал,
оқулық, оқушы дәптері, дидактикалық материалдардың жинағы енеді. ОӘК-тің
барлық құрамдары өзара байланыста сабақта және үйде қолданылады.
Өзін-өзі тану пәнін 1-сыныпта оқуға 32 сағат бөлінген. Оқу материалы
жүйеленіп төрт тарау бойынша берілді:
1) Өзін-өзі тану бақыты – 8 сағат.
2) Адами қарым-қатынасқа үйренейік – 8 сағат.
3) Адам болам десеңіз... – 8 сағат.
4) Әсемдік әлемінде – 8 сағат.
Өзін-өзі тану бақыты атты І тарауда өзін-өзі тану, білім, елжандылық,
еңбек, отбасы, қамқорлық, сыйластық, достық, ұжым, бақыт, сүйіспеншілік,
сөз және т.б. құндылықтарды оқып үйренуге баса назар аударылады. Балалар
өзінің жаңа әлеуметтік тұрғыдағы оқушы рөлін түсінеді, сыныптастарымен,
ұстаздарымен, мектеппен танысады, жалпы ұжымда еңбек етуді үйренеді.
Адами қарым-қатынасқа үйренейік атты ІІ тарауда
1-сынып оқушылары достық, қарым-қатынас, тіл табысу, ынтымақтастық,
Отан, отбасы, сүйіспеншілік, әдептілік, қамқорлық, өзара түсіністік,
сыйластық және т.б. құндылықтарды меңгереді. Сыныпта, отбасында тең құқылы,
ізгілікті қарым-қатынастар орнатуға, әлеуметтік белсенділігін дамытуға
ерекше назар аударылады.
Адам болам десеңіз... атты ІІІ тарауда мейірімділік, қайырымдылық,
жауапкершілік, адалдық, жақсылық жасауға ұмтылушылық, қамқорлық, шыншылдық
сияқты адами қасиеттердің мәні түсіндіріледі. Кіші мектеп жасындағы балалар
өз істеріне, әрекеттеріне жауапкершілікті сезінуді үйренеді.
Әсемдік әлемінде атты ІV тарауда Отан, табиғат, денсаулық, құндылықтар
бойынша және табиғатқа қамқорлық, денсаулықты сақтау, жасампаздық жарасымы
туралы түсініктері қалыптасады. Оқушылар адам және қоғам ұғымдарының
жан-жақтылығын түсінеді.
Өзін-өзі тану пәні бойынша 1-сыныпқа арналған тақырыптық жоспар
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ ПӘНІНІҢ ТАҚЫРЫПТЫҚ ЖОСПАРЫ
1-СЫНЫП
І-ТАРАУ
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
№ Сабақтың Сабақтың Сағат
тақырыбы мазмұны саны
1-2 Шаттыққа толы жүрекпен Өзін-өзі тану пәні нені 2
үйрететінін ұғыну Өзін-өзі тану
пәнін оқып-үйренуге қызығушылық
Әрбір атқан таңға, бейбіт күнге 2
3-4 Арайлап атсын әр таңым қуану, ризашылық білдіру,
айналасындағы адамдардың бір-біріне
қуаныш сыйлауы
Оқушы мәртебесі, жақсы оқушы болуға 2
тырысу, Сыныпта ұжымға бірігуі,
танысу, достасу.
5-6 Бәрін білгім келеді Оқушы өмірінде ұстаздың алатын орны,
оқушы мен ұстаз арасындағы өзара
сыйластық. Мектептің оқушы
өміріндегі маңызы, мектепте оқу,
мектеп өміріне араласу
Достары (балабақша, аула, ауыл, 2
сынып), достық қарым-қатынастың
7-8 Достық қымбат өмірде өмірде алатын орны, достыққа негіз
болатын адами қасиеттер туралы жалпы
түсінік. Қорытынды және кіріспе
сабақтар өткелі
ІІ-ТАРАУ
АДАМИ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСҚА ҮЙРЕНЕЙІК
Үлкендермен амандасуға, бір-бірімен 2
сәлемдесуге үйрену, бір-біріне ізет,
сый-құрмет көрсете білу. Әдептілік,
9-10 Сәлем берем ізетпен сыпайылық, ізеттілік ұғымдарын
түсіну, әдеп талаптарын орындай
білу, ізетті, сыпайы, тәртіпті
болуға үйрену
Бір-бірін түсіне білуге, тыңдауға 2
11-12 Тіл табыса білейік үйрену, кешірімді болу, өзара
сыйластық, өзара түсіністік пен
татулықты бағалай білу
Айналасындағы адамдарға көмек 2
13-14 Көмектесе білейік көрсету, өзара көмек жасауға үйрену.
Өзіне жақын, ниеттес адамға сенім
білдіру, өзара жауапкершілікті
түсіну, қамқорлық жасай білу,
бір-біріне адал болуға үйрену
Дос, жақын, туыс адамдармен өзара 2
15-16 Сыйласаң – сыйлы боласаң сыйластық, адамдарға ақ ниетпен
құрмет көрсете білу
ІІІ-ТАРАУ
АДАМ БОЛАМ ДЕСЕҢІЗ...
Жақсы мен жаманды ажырата білу, 2
17-18 Жақсыдан үйрен, жаманнан жақсыны бойға сіңіру, жаманнан аулақ
жирен болу. Жақсылық жасауға үйрену,
жақсылықты өнеге ету, жақсылықты
риясыз жасау
Сүйіспеншілікті, қайырымдылықты, 2
мейірімділікті сезіне білу,
айналасындағы адамдарға деген
19-20 Қамқор болып өсемін ықыласы мен көмегі, адамдарды жақсы
көру, қайырымды, мейірімді болу
Қамқорлық сезімдерін дамыту, адамға,
табиғатқа, жан-жанурларға қамқорлық
жасай білу
21-22 Шыншылдық – адамдықтың Шындық пен өтірікті айыра білу, 2
белгісі шындықты айта білу, өтірік айтпау,
шыншыл, турашыл болуға үйрену
Адам құндылығының маңызы. Адамның 2
адамгершілік қасиеттер туралы
білімдерін кеңейту. Әр адамның
23-24 Адам болу арманым ерекшелігін көрсететін табиғи
дарыны, қабілеттері туралы түсінік
беру. Өзін-өзі танудың: өмір,
қарым-қатынас, ата-ана, бауырмалдық
және т.б. негізгі ұғымдарын
меңгерту.
ІҮ-ТАРАУ
ӘСЕМДІК ӘЛЕМІНДЕ
Табиғаттың сұлулығы мен әсемдігін 2
сезіне білу, табиғаттан
үйлесімділік, жарасымдылық табу,
25-26 Табиғатқа құштарлық әсемдікке, сұлулықққа талпыну.
Табиғатқа қамқорлық жасау, аяушылық,
жанашырлық таныту, күтіп-баптау,
өсіп-өнуіне көмектесу
Денсаулықтың маңызын түсіну, 2
27-28 Денсаулық құпиялары денсаулық құпияларын білу,
денсаулықты күту, бағалау, нығайту
Отанды сүю, құрметтеу, мақтан тұту, 2
29-30 Отанымды сүйемін қызмет етуге үйрену. Туған өлкенің
табиғаты, байлығы .
31-32 Өзін-өзі тану пәнінен 1-сыныпта Өзін-өзі тану пәнінен 2
үйренгенім үйренгендерін жинақтап, қорыту
Өзін-өзі тану сабақтарын 1-сыныпта оқыту
әдістемесінің ерекшеліктері
Өзін-өзі тану сабақтарының ерекшеліктері болып мұғалім мен оқушылардың
тұлғалық қарым-қатынасқа түсу процесі табылады. Бұл процесте балалар өзі
туралы, өзінің сезімдері, ойлары мен әрекеттері туралы біледі, оларды
талдай алады және адамгершілік тұрғысынан бағалай біледі, өзін және
өзгелерді тыңдауға, адамдарды сол қалпында ізгі ниетпен қабылдап, әр іске
шыдамдылық танытуға үйренеді.
Өзін-өзі тану сабақтарында әлеуметтік-рөлдік ойындар мен тренингтер
арқылы адами қарым-қатынастар шыңдалады, өмірлік тәжірибелерімен алмасады,
қоғамға қызмет көрсету дағдылары дамиды.
Өзін, өзгелерді, қоршаған ортамен өзара қарым-қатынас жасауды танып-
білу, сондай-ақ ақиқат пен сүйіспеншілікті адам өмірінің ең жоғарғы символы
ретінде түсіну балалардың еркін ойлана алатындай, өз пікірін жеткізе
алатындай, дарыны мен қабілеттерін көрсете алатындай сенімді еркін қарым-
қатынас жағдайларында өтеді.
Өзін-өзі тану процесін ұйымдастырудың маңызды шарты болып балалардың
психологиялық, физиологиялық, жас ерекшеліктеріне сәйкес жағымды эмоциялық
күймен қамтамасыз ететін жағымды ортаны құру болып табылады. Сабақта әр
түрлі іс-әрекеттерді алмастырып отыру− оқуға жағымды қатынас тудыруды
қамтамасыз етеді.
Өзін-өзі танудың өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес сабақтардың стандартты
емес түрлері ұсынылады: ойлану сабақтары, талдау сабақтары,
театрландырылған көріністер түріндегі сабақтар, шығармашылық сабақтар,
сайыс сабақтар, концерт сабақтар, экскурсия сабақтары, ойын сабақтары және
т.б.
Өзін-өзі тану сабақтары 10-15 адамнан тұратын топтарда үнтаспалармен,
бейнетаспалармен, көрнекіліктер және дидактикалық материалдармен арнайы
жабдықталған кабинеттерде өткізіледі.
Өзін-өзі тану сабақтарын өткізудің әдістері мен формаларының кең
көлемділігі оларды арнайы кабинеттерде ғана емес концерт залдарында,
мектептің сыртқы алаңдарында, табиғат аясында, мұражайда, сурет
галереясында, театрда және т.б. орындарда өткізуді қарастырады.
Өзін-өзі танудың сабақтан тыс жұмыстары балалардың сабақта меңгерген
білімдерін іс жүзінде өмірде қолдана білуді және қоғамға қызмет етуді
қарастырады.
Өзін-өзі танудағы оқыту процесінде пәннің өзіне тән ерекшеліктеріне сәйкес
мынадай әдістемелік тәсілдерді қолдану ұсынылады:
Шаттық шеңбері ─ сабақты көтеріңкі, жақсы көңіл күймен ұйымдастыруға
бағытталған сабақтың бас кезеңінде қолданылатын әдістемелік тәсіл.
Мұғалімнің балалармен бірге құрған шеңберінде олар бір-бірімен еркін қарым-
қатынас жасайды, әр түрлі әндер мен өлеңдер айтады. Шаттық шеңберінің
педагогикалық тұрғыда маңызы зор. Өйткені мұнда әрбір бала өзін еркін
сезінетін үлкен достық шеңберіне қабылданғанын түсінеді, өзіне сенімі артып
және өзгелердің де сеніміне ие болады.
Тыныштық сәті ─ релаксация тұрғысындағы әдістемелік тәсіл. Толық
тыныштықта баланың жүрек соғу ырғағы мен тыныс алуы реттеледі, денесі
жеңілденеді. Ол өз ойын жинақтай алу мүмкіндігіне ие болады, өзінің ішкі
Менін түсіне алады, өзінің сезімі мен көңіл күйін жақсы сезінеді. Мұғалім
балаларға осы жаттығуды орындату барысында олардың дене қалпына, тыныс алуы
мен денесін бос ұстай білуіне баса назар аударуы тиіс.
Өзіммен-өзім ─ бұл тәсіл баланың өзін және өзінің жүрегін тыңдай
білуіне септігін тигізеді. Ол баланың сезімі мен эмоциясын, жалпы
рефлексияға қабілеттерінің дамуын ынталандырады. Осы тәсіл балаларға жайлы
әсер етеді, олардың қиялын дамытады, топтағы мінез-құлыққа жағымды ықпал
етеді және әдетте, материалды жаңадан түсіну барысында пайдаланылады. Осы
мақсаттарды жүзеге асыру барысында мұғалімнің сөзі, сондай-ақ үнтаспалар,
бейнетаспалар (классикалық музыка тыңдау, бейнефильмдер мен мультфильмдер
көру және т.б.) қолданылады.
Мәтінмен жұмыс ─ оқушылардың білімін және адамгершілік қасиеттер мен
құндылықтар туралы түсініктерін кеңейтуге, оқу іскерліктерін дамытуға
бағытталған әдіс. Оқушылардың танып-білуге құштарлығын арттыру мақсатында
үлкендермен бірге және өз бетінше көркем шығармаларды оқу ұсынылады. Бұл
әдіс оқушылардың ойын, жадын, эмоционалдық күйін, еркіндігін дамытады.
Мәтінмен жұмыс оқушылардың әңгіме, ертегі, өсиет әңгіме, өлеңдерді ұжым
болып тыңдауына жақсы жағдайлар тудыратын сөйлеу мен ойлау іс-әрекеттерінің
маңызды түрі. Балалар осы әдіс арқылы әңгімені тыңдай және есіте білуді,
сезіне алу және сезіммен қабылдауды, ойдан өткізу мен талдай алуды
үйренеді. Шығарманы үзіліспен әңгімелеу сияқты амал-тәсілдері қолданылады:
әңгімелеу, сахналық элементтер бірлігінде жүзеге асырылады.
Мәтінмен жұмыс 1,2-сыныптарда (рөлдік әңгімелеуді қоспағанда) мұғалімнің
әңгімелеуі арқылы, жүзеге асырылады.
Сабақтың дәйексөзі ─ оқушылардың танымдық белсенділігін арттыруға,
оқу материалын эмоционалдық-бейнелі тұрғыдан қабылдауға ықпал ететін өзін-
өзі тану сабақтарының міндетті элементі болып табылады. Сабақтың дәйексөзі
ретінде халық даналығы, халық мақалы, нақыл сөз, даналық сөз, ұлағатты сөз
алынады.
Әңгімелесу – бұл балалардың тақырып мазмұнын түсінуіне мүмкіндік
беретін дидактикалық тәсілдің сұрақтар мен жауаптар түріндегі қарым-қатынас
формасы. Әрбір бала өзінің пікірін айта алады, тақырыпқа өзінің көзқарасын
білдіре алады, өзін ойландыратын сұрақтарды қоя алады. Мұғалім балалардың
өз пікірлерін айтуын қолдап отырады, оларға ойлана алуды, жағдаяттар мен іс-
әрекеттерге адамгершілік тұрғысынан баға бере білуді үйретеді.
Ойын, Жаттығу ─ балалардың танымдық қызығушылықтарын арттыру мен
жаңа игерілген түсініктері мен іскерліктерін бекітуге арналған оқыту әдісі.
Ойын әрекеттері мен жаттығулары арқылы баланың жеке тәжірибесі негізінде
оқу материалының мазмұны жүзеге асырылады. Балалар ойындар мен жаттығулар
нәтижесінде құрбыластарымен жағымды қарым-қатынас жасау дағдыларына ие
болады, өмірлік дағдыларды меңгереді.
Шығармашылық жұмыс ─ өзін-өзі тану сабағының маңызды бөлігі.
Шығармашылық жұмыс сурет салу, макеттер, коллаждар мен өлең, әңгіме
құрастыру және т.б. түрінде жүзеге асырылуы мүмкін. Бұл тәсіл балалардың
шығармашылық шабытын аша түсуге, олардың символдарды, бейнелер мен
әрекеттерді ұғынуы арқылы өзіндік Менін көрсете алуына септігін тигізеді.
Бірлескен шығармашылық әрекет оқушылардың ынтымақтастық, шыдамдылық,
ынталылық сияқты адами қасиеттерді ұғынуына, өзінің пікірін айту мен
басқалардың пікірін құрметтей білу дағдыларын дамытуға мүмкіндік береді,
балалардың өз күшіне сенімділігін, өзінің қабілеттері мен шығармашылық
мүмкіндіктеріне сенімдерін қалыптастырады, жауапкершілікке, дербестілікке
тәрбиелейді.
Жаттығу-ойлану − балалардың өмірдің тәлімдік-танымдық жағдайларының
мәнін ұғына білу мен нақты өмірлік жағдаяттарды бағалай білу дағдыларын
дамытуға, өзінің ойы мен ісіне, әрекеттеріне жауапкершілігін қалыптастыруға
ықпал ететін әдістемелік тәсіл. Жаттығу-ойлану тапсырмалары болып нақты
өмірлік жағдаяттар, мақал-мәтелдер, тәлімдік-танымдық мәні бар өлең жолдары
табылады. Балалардың мақал-мәтелдерді өлең жолдарының тәлімдік, өмірлік
мәнін талдауы және жағдаяттарды талқылауы арқылы олардың ойлана білуге,
өзін және өзгелерді бағалай алуға икемділігі артып, адамдармен, айналасымен
жағымды қарым-қатынас жасау дағдылары қалыптасады.
Жаттығу-ойлану жұмыстарын орындау барысында ойлануға берілетін уақытты
тапсырмалардың күрделілігіне қарай мұғалімнің өзі белгілейді.
Бейнематериалдар көру (фильмнен, мультфильмнен үзінділер және т.б.) –
оқу мағлұматтарын көрнекілік тұрғысынан жеткілікті түсіндіруге мүмкіндік
беретін әдістемелік тәсіл. Айқын көркем көріністер балаларға оқу
материалының мазмұнын түсінікті қабылдауына және жете меңгеруіне ықпал
етеді.
Сергіту сәті ─ сабақ үстінде балалардың жалығуы мен шаршағандығын
ұмыттыратын, бойларын сергітуге қажетті өзін-өзі тану сабағының құрамдас
бір бөлігі. Сергіту жаттығулары бір іс-әрекет түрінен екіншісіне ауысатын
сәтте қысқа ойындар, қимыл-қозғалыстар түрінде қолданылады. Осы тәсіл
топтың көңіл күйін көтереді, оқуға, білуге ынтасын дамытады, жылдам назар
аударуын күшейтеді, ұжымның ұйымшыл болуына ықпал етеді.
Сахналау ─ бұл тәсіл өзін-өзі тану сабақтарында оқу материалының
мазмұнын эмоционалдық-сезімдік күймен тиімді қабылдау мақсатында әр түрлі
жағдаяттарды балалардың өздері рөлдерде орындауы арқылы ұйымдастырылады.
Қорытындылау ─ сабақ барысында айтылған ойларды мұғалімнің өзі немесе
балалармен бірге жинақтап қорытуға бағытталған әдістемелік тәсіл.
Жүректен жүрекке шеңбері ─ сабақтың аяқталу кезеңінде қолданылатын,
бір-бірімен пікір алмасуды, бір-біріне тілектер айтуды немесе бәрі бірге
сабақтың негізгі ойын қорытатындай ән не өлең орындауды қамтитын және
мұғалімнің әрбір баланың эмоционалдық күйін, олардың сабақ мазмұнын түсіну
деңгейін анықтауға мүмкіндік туғызатын әдістемелік тәсіл.
Үй тапсырмасы ─ баланың сабақ тақырыбына және сабақта меңгерген
білімдері мен игерген іскерлік, дағдыларын бекітуге қызығушылығын
арттыратын тәсіл. Балалар үй тапсырмасын дәптерлеріне өз бетінше немесе
үлкендермен бірге орындайды. Бұл балалар мен үлкендердің бірін-бірі жақсы
түсінуіне септігін тигізеді. Балалардың үй тапсырмасын қызығушылықпен,
жақсы көңілмен орындауы үшін дәптерге олардың көмекшілері – Данышпан ата,
ақылды ұл мен қыз– Алпамыс, Махаббат, түйенің ботасы – Ақбота сияқты ертегі
кейіпкерлері енгізілді.
Сабақ барысында әдістемелік тәсілдер байланысының ара жігін үзбей, сабақ
мазмұнымен сабақтастыра отырып үй тапсырмасын сұрап, балаларға ризашылық
сезімін білдіру мұғалімнің шығармашылық шеберлігіне байланысты.
Өзін-өзі тану пәні әлемдегі ең басты құндылыққа – адамның өмір сүру
үшін, бақыт үшін, қуаныш үшін жаралғандығына негізделеді. Өмірдің осындай
қарапайым ақиқатына – жақсы адам болуға баланы жастайынан үйрету керек. Бұл
тұрғыда мұғалімнің рөлі аса зор. Өйткені ол оқыту мен тәрбиелеудің қазіргі
әдістемесін жеткілікті меңгеріп, балалар психологиясын терең талдай отырып
белгілі бір жастағы балаларға бағытталған педагогикалық процесті
ұйымдастыра алады. Дегенмен табысқа жетудің ең басты көзі болып мұғалімнің
әрбір баланың жеке тұлғалық ерекшелігіне негізделген балаларға деген
махаббаты саналады. Әрбір тәрбиеленушіге өз бойындағы дарыны мен талантын,
қабілеттерін аша түсуге мүмкіндік жасау қажет, оларды өзімен және әлеммен
үйлесімділікте өмір сүруге үйрету керек. Ал бұл, қоғамға қызмет етуде
осындай күрделі де жауапкершілікті, игі істі таңдаған Өзін-өзі тану пәні
мұғалімінің ең басты міндеті болып табылады.
Өзін-өзі тану мұғалімі оқушыларға білім алуға, даналықты, адамзаттың
мәдени жетістіктерін игеруге, қоғамның барлық мүшелерімен өзара
түсіністікпен, жағымды қарым-қатынастар жасауды үйренуге мүмкіндіктер
туғызады.
Мұғалім әрбір оқушының ерекшеліктерін ескере отырып, балалардың қоршаған
ортада өзінің тұлғалық Менін жете түсінуіне көмектеседі. Ол дайын
білімдерді жеткізуші емес, балалардың өмірдегі маңызды іскерліктері мен
дағдыларын игеруге жетелейтін өзін-өзі тану процесінің жетекшісі. Ол
балалармен бірге ойланады, жаңалықтар ашады, дауларды шешеді, таңданады,
күмәнданады, бірлестік әрекеттерде қызығушылықпен өмірдің ақиқатына көз
жеткізеді, сыныпта жағымды жағдай туғызады.
Кіші мектеп жасындағы оқушыларды өзін-өзі тануға үйрету мұғалімнің
жоғары адамгершілікті, мәдениетті, жан-жақты білімді, ізгі ойлы және жылы
жүректі болуын талап етеді. Мұғалім баланың жанына ерікті немесе еріксіз
әсер етеді. Педагогикалық іс-әрекет мұғалім мен оқушы арасында тең
құқықтылық сақталатын ынтымақтастық, серіктестік ұстанымдары бойынша
құрылады. Мұғалім рухани құндылықтарды талдай отырып бала жүрегіне
мейрімділіктің, адамгершіліктің нұрын себеді. Кіші жастағы оқушылар өзін-
өзі тану сабағында үйренгендерін өмірде көрсете алуы үшін үлкендер
балаларға барлық уақытта үлгілі, досжанды, мейірбанды, шыдамды және
сезімтал болуы тиіс.
Көрнекті гуманист және педагог Януш Корчак өзінің Баланы қалай сүю
керек еңбегінде нағыз мұғалім бұғау салмайды, еркіндік береді; басымдық
көрсетпейді, мақтап-мадақтайды; намысына тимейді, қалыптастырады;
бұйырмайды, үйретеді; талап етпейді, сұрайды, балалардың қиналған
сәттерінде олармен бірге күйзеліске түседі... деп айтқан болатын. Өзін-өзі
тану мұғалімі де дәл солай болуы тиіс.
Осыдан төрт жүз жыл бұрын өмір сүрген, дидактиканың негізін салушы,
педагог-гуманист Ян Амос Коменский Алдымен сүю, содан кейін үйрету деген
болатын Баланы кішкентай күнінен сүюге үйрету керек, өйткені махаббат пен
сыйластық адамның ішкі дүниесінде және қоршаған ортасында да тыныштық пен
үйлесімділікті орнатады. Біздің тәрбиеленушілеріміз әрбір жаңа күнді өз
айналасына мейірімді, жағымды жағдай тудыратын жымиюдан бастауы өте
маңызды. Балаларды өмірді тыңдау мен қарауға ғана емес, есітуге, көруге,
сезінуге үйретіңіздер. Сіздің әрбір оқушыңыз бақытты болсын!
І ТАРАУ
ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ БАҚЫТЫ
1-сабақ
ШАТТЫҚҚА ТОЛЫ ЖҮРЕКПЕН
Өмірді тану – өзіңді танудан басталады.
Халық даналығы
Мақсаты: Балалардың өзін-өзі тануына, адамгершілік құндылықтарын
үйренуіне ықпал ету.
Міндеттері:
- өзін-өзі тану пәні туралы түсінік беру;
- өзіне деген сенімділігін арттыру;
- өзін және бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, Өзін-өзі тану елінің суреті, сюжетті
суреттер, домбыра, алтын сақа (асық), сандықтың сұлбасы.
Шаттық шеңбері
Мұғалім балалармен сәлемдесіп, оларды шаттық шеңберін құру арқылы
Өзін-өзі тану пәнімен танысуға шақырады.
– Қош келдіңдер, балалар! Мен сендерді көргеніме қуаныштымын. Шаттық
шеңбері аясында бір-бірімізбен танысайық.
Танысу ойын түрінде ұйымдастырылуы мүмкін.
Алғашқы айналымда сағат тілінің қозғалысы бойынша мұғалімнің өзінен
бастап әр оқушы кезегімен өзін көрсетіп тұрып, өз есімін Мен Болатпын, Мен
Аружанмын деп атап шығады. Екінші айналымда әр бала бірінші өзінің есімін
қайта атап, содан кейін оң жағындағы және сол жағындағы көршілерінің
аттарын атап, Әсел, Мирас, мен сендермен танысқаныма қуаныштымын деп
айтып шығады. Осылайша танысу аяқталады.
Мұғалім шаттық шеңберінің мәнін түсіндіру үшін балаларға төмендегі өлең
жолдарын бірге қайталап, қимылмен көрсетуді ұсынады және ол бойынша ой
түйіндейді:
Қуанамын мен де, (Өзін көрсетеді.)
Қуанасың сен де, (Жанындағы досын көрсетеді.)
Қуанайық, достарым , (Бір-бірінің қолдарынан ұстайды.)
Арайлап атқан күнге! (Қолдарын жоғары көтереді.)
– Балалар, Шаттық шеңберінде бір-бірімізге өзіміздің жылы, жақсы
сөздерімізді шын көңілмен, мейіріммен жеткізейік. Қимылдарды көтеріңкі
көңіл күймен, өз еркімізбен жасайық.
Әңгімелесу
Мұғалім балаларды Өзін-өзі тану пәнімен таныстыру мақсатында Өзін-өзі
тану пәні тақырыбында әңгімелесуге шақырады. Балаларға Өзін-өзі тану
дегенді қалай түсінесіңдер? деген сұрақ қойылып, олардың жауаптары
тыңдалған соң мұғалім қорытынды жасауына болады:
– Өзі деген – Мен, яғни ол – Бекзат, Аяулым. Тану дегеніміз адам
туралы, оны қоршаған айнала мен адамдар, құбылыстар туралы ақпараттарды
білу. Өзін-өзі тану – өзіңді, өзгені, айналаңды адамгершілік құндылықтар
арқылы тану. Ал Адамгершілік құндылықтар дегеніміз не екенін Өзін-өзі
тану пәнін оқу барысында білетін боласыңдар. Бұл пән бізге жақсылық
жасауды, көмектесуді, кешірімді, мейірімді болуды, достасуды үйретеді.
Өзіңді, үлкендерді, жасы кішілерді, жақын, туыс, басқа да адамдарды сүюді,
сыйлауды, құрметтеуді түсіндіреді. Достық, Махаббат, Шындық, Денсаулық
туралы түсінік береді. Жақсы мен жаманды айыра білуге жетелейді. Ең
бастысы, өзіңді-өзің тәрбиелеуге көмектеседі.
Тапсырма
Оқушыларға оқулықта берілген суретке қарай отырып, Сәлем саған,
мектебім тақырыбына әңгіме құрастыру тапсырылады. Мұғалім алдымен
балалардың назарын суретке аударып, онда нелерді көріп, тұрғанын сұрайды.
Мұғалім балалардың мектеп туралы білетіндерін білу мақсатында оларға
сұрақтар қойып, әңгімеге тартады. Әңгімелесу барысында мұғалім балаларға
мектепке келуді, оқуды ұнатты ма, олар мектепке келуге қалай даярланды,
мектептен қандай жақсылықтар, қызықтар күтті, оларды мектепе кімдер ертіп
әкелді деген тәрізді сұрақтар қояды. Осылайша балалар мұғалімнің көмегімен
дайындық жасап, өз ойларынан аталған тақырыпта әңгіме құрастырады. Әрине,
балалардан көлемді әңгіме құрастырып беруді талап ете алмаймыз, олар өз жас
шамаларына қарай әңгімесін өз ойымен еркін айтып жеткізулері жеткілікті
болады.
Назар аударыңдар
Мұғалім балаларға өзін-өзі тану сабақтарында өздерімен бірге болатын
Данышпан ата, Алпамыс, Ақ бота, Махаббат атты көмекшілерімен таныстырады.
Олардың өздеріне арнаған түрлі сұрақтары, тапсырмалары, жұмбақтары, тіпті
сыйлықтары болатынын айтады.
Өзіммен-өзім
Балаларға көмекшілерді жақынырақ таныстыру үшін Өзіммен өзім тәсілі
ұйымдастырылуы мүмкін. Үнтаспада баяу музыка қойылады. Мұғалімнің айтқан
сөздерін балалар көз алдарына елестетеді және әңгіме барысын сезінуге
тырысады.
– Балалар, барлығымыз ыңғайланып отырайық. Көздеріңді жұмсаңдар да
болады. Өздеріңді Өзін-өзі тану елінде жүрміз деп елестетіңдер. Бұл Елді
үлкендерді құрметтеп, кішілерге қамқор бола білетін, Отанын сүйетін,
жүректері мейірім мен сүйіспеншілікке толы, денсаулығы мықты, ержүрек
адамдар мекен етеді. Солардың ішіндегі ең данасы, ең жомарты, ең ақылгөйі –
Данышпан ата. Оны сол Елдің тұрғындарының бәрі сыйлайды. Қиналған
сәттерінде ақыл-кеңес сұрайды. Данышпан ата айналасындағылардан көмегін
аяған емес. Ол өзін, өзінің айналасын танып, білгісі келетін адамдардың
барлығына сыйлық береді екен. Ендеше, сендердің Өзін-өзі тану елімен
танысуға деген құштарлықтарыңды байқап, сендерге де арнайы сыйлық беріп
жіберіпті. Көз алдарыңа Данышпан ата сендерге сыйлық әкеле жатыр деп
елестетіңдер. Ол сыйлықтың сендер үшін ең қымбат, ұмытылмас сыйлық екенін
сезініңдер.
Енді бұрынғы қалыптарыңа түсіп, көздеріңді ашып қараңдар. Данышпан
атаның сыйлығы – Өзін-өзі тану дәптері. Осы дәптерге сендер өздерің
ұнататын суреттерді саласыңдар, қызықты тапсырмаларды орындайсыңдар.
Мұғалім Өзін-өзі тану дәптерін балаларға үлестіріп, дәптердегі өлең
жолдарын оқып береді:
Дәптердің беттері ақ,
Сендердің көңілдерің пәк!
Сыйлығым бәріңе бүгінгі
Әкелсін қуаныш, бақ!
– Балалар, енді сол дәптердің алғашқы бетін ашайық. Осы беттегі
суреттерге назар аударайық. Суретте берілген ақылды, әдемі ұл мен қыз –
Алпамыс пен Махаббат, түйенің ботасы – сүйкімді Ақ бота. Олар – сендердің
көмекшілерің.
Жаңа ақпарат
Оқулықтағы жаңа ақпарат Өзін-өзі тану еліне саяхат атты тақырыпта
ұсынылған суреттер берілген.
Тақтаға Өзін-өзі тану еліне саяхаттың үлкейтілген суретін іліп қоюға
болады.
– Балалар, бүгінгі сабақта Өзін-өзі тану еліне саяхат жасаймыз. Ол
елде орман-тау, өзен-көл, патшалықтар, елді мекендер мен сарайлар бар.
Өзін-өзі тану елі – Тіл табысу, Білім, Табиғат пен денсаулық,
Адамгершілік атты өлкелерден тұрады.
Мұғалім суреттен көрсете отырып, балаларды осы өлкелермен таныстырады.
– Балалар, бұл Тіл табысу өлкесі. Бұл өлкеде сыпайы, бір-біріне
қамқор, мейірімді адамдар өмір сүреді. Біз де өз бойымыздағы жақсы
қасиеттерді көрсете білейік. Ол үшін адамдармен қарым-қатынас жасауда
айтылатын жақсы сөздерді айтайық.
Оқушылар қарым-қатынаста қолданылатын жақсы сөздерді айтады: сәлеметсіз
бе, қош келдіңіз, сізге қуаныштымыз... т.с.с.
– Балалар, адам өзін тану үшін, елін таныта алу үшін бойында білім,
адамгершілік, табиғат пен денсаулық туралы құндылықтар болуы қажет.
Сондықтан біз Өзін-өзі тану елінің Білім, Табиғат пен денсаулық,
Адамгершілік өлкелеріне саяхатымызды жалғастырамыз.
Оқушыларға үнтаспадан Асылбек Еңсеповтің орындауында Б.Будашкиннің
Қуаныш күйін тыңдау ұсынылады.
– Балалар, осы күйді тыңдаған сәтте қандай көңіл күйде болдыңдар, көз
алдарыңа нелер елестеді?
Балалар өз ойларын айтады.
Мұғалім:
– Дұрыс айтасыңдар, балалар! Күй тыңдаған сәтте көз алдымызға аққу,
көл, тамылжыған табиғат, ұшқан құстар елестеді. Табиғат − біздің
досымыз, денсаулық мекені. Саяхат-сапарымызды әрі қарай
жалғастырайық. Алдымыздағы қалың ағаштар арасынан алыстан жарқырап,
әдемі де биік ақ күмістен, саф алтыннан, асыл тастардан соғылған
күмбезді сарай көрінді. Сарай айналасы аппақ нұрға бөленген.
Сарайдан төгілген жылылық шуағы көңілімізді, ойымызды жарық нұрымен
толтырғандай. Осы сарайға кіру – әрбір адамның арманы. Өйткені бұл
Білім сарайы. Осы жылылық шуағын сезінген адам білімді болады. Ал
білімді адам өз арманына жете алады. Біз де өз білімімізді
байқатайық, балалар. Ол үшін Данышпан атаның бізге жіберген
тапсырмасын орындап, сыйлығын алайық.
Данышпан атаның бірінші тапсырмасы: Жұмбақтың шешуін табыңдар.
Қабат-қабат қаттама,
Ақылың болса аттама. (Кітап.)
Данышпан атаның екінші тапсырмасы: Мақал-мәтелдердің жалғасын тауып
айтыңдар.
1. Оқусыз білім жоқ, ... ... ... . (білімсіз күнің жоқ).
2. Күш – білімде, білім – ... ... ... (кітапта).
– Балалар, жарайсыңдар! Білім алу үшін кітап, мектеп, оқу – біз үшін аса
қажет. Данышпан ата сендердің жауаптарыңа риза болып Үкілі домбыраны
(көрсетеді) сыйға тартады. Данышпан ата сыйға тартқан Үкілі домбыра
көтеріңкі көңіл күй, шаттық, қуаныш әкеледі.
– Енді бізді Өзін-өзі тану елінің ең төрінен орын алған Адамгершілік
өлкесі күтіп тұр. Басын қар мен мұз басқан осы шыңға кез келген бала шыға
алмайды. Шыңға үлкенді құрметтейтін, кішіге қамқор болатын, шындықты
айтатын, достарына көмектесетін, еңбекқор балалар ғана шыға алады. Ал
шыңның басында Алтын сандық бар. Сандық ішінде Данышпан атаның екінші
сыйлығы жатыр. Ол үшін мына жағдаяттарды дұрыс талдай алсақ, біз сол шыңға
шығып, сандықты аламыз.
1-жағдаят:
Сәуле ауырып қалды. Әлия сабақтан кейін ауырған құрбысына барып, үй
тапсырмасын орындауға көмектесті.
• Осы жағдаяттан Әлияның қандай қасиетін көріп отырсыңдар?
2-жағдаят:
Асан жүгіріп келе жатып, абайсызда Дамирді қағып кетті. Дамир жерге
құлап, қолын ауыртып алды. Асан оған қарамастан, асығып жүгірген күйі өте
шықты.
• Сендер Асанның орнында болсаңдар не істер едіңдер?
Әрбір жағдаятқа қойылған сұрақтан соң балалардың жауаптары тыңдалады.
– Балалар, жарайсыңдар! Тапсырманы сүрінбей орындап шықтыңдар.
Адамгершілік шыңына шығуға бізге бойымыздағы жақсы қасиеттер көмектесті.
Данышпан атаның үшінші сыйлығын алғыларың келе ме?
Мұғалім сандықтың ішінен алтын сақаны (асықты) алып көрсетеді.
– Балалар, біз саяхатымызда Өзін-өзі тану елінің Тіл табысу,
Білім, Табиғат пен денсаулық, Адамгершілік атты өлкелерінде болдық.
Осы өлкелерде біз бір-бірімізге, үлкендерге жылы сөздер, жақсы тілектер
айтуды үйрендік. Достық, көмек, махаббат, сыйластық, шыншылдық, денсаулық,
табиғатқа қамқорлық, Отанға сүйіспеншілік құндылықтарымен таныстық. Адам
болып қалыптасуымыз үшін оқу мен білімнің қажеттілігін түсіндік.
Тыныштық сәті
Баланың өзінің ішкі күйіне үңілуге, олардың саяхаттан алған әсерлерін
сезінуге мүмкіндік беретін тыныштық сәті төмендегідей ұйымдастырылады.
– Балалар, денелерінді түзу ұстап, бастарыңды жоғары көтеріп, ыңғайланып
отырыңдар. Көздеріңді жұмсаңдар да болады. Ауаны терең жұтып, еркін тыныс
алыңдар. Өздеріңнің тыныс алуларыңды бақылап, бақытқа, махаббат пен
тыныштыққа толы таза, шипалы ауаның тұла бойларыңа толғанын сезініңдер. Ал
енді көздеріңді ашсаңдар да болады.
Дәптермен жұмыс
Дәптерде төмендегідей тапсырма беріледі.
• Табиғат аясын өздеріңе ұнайтын түспен бояңдар.
Қорытындылау
Сабақты қорытындылау кезінде мұғалім мынандай сұрақ қоюы мүмкін:
– Балалар, бүгінгі өзін-өзі тану сабағында кімдермен таныстық?
Балалар өздері қорытындылайды. Мысалы:
Біздің көмекшілеріміз – Данышпан Ата, Алпамыс, Махаббат және Ақботамен
таныстық.
Жүректен жүрекке
Мұғалім балаларды жүректен жүрекке шеңберіне жинап, бәрі қосылып, мына
өлеңді айтады.
Көк аспанда Күн күлсін!
Бірге күлсін бүлдіршін.
Көк аспанда Күн күлсін,
Жерге ұдайы нұр құйсын!
2-сабақ
ШАТТЫҚҚА ТОЛЫ ЖҮРЕКПЕН
Мақсаты: Балалардың өзін-өзі тануына, адамгершілік құндылықтарын
үйренуіне ықпал ету.
Міндеттері:
- Өзін-өзі тану пәні туралы түсінік беру;
- өзіне деген сенімділігін арттыру;
- өзін және бірін-бірі сыйлауға тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа, сюжетті суреттер.
Шаттық шеңбері
Мұғалім оқушылармен бірге шаттық шеңберін құрады.
• Балалар, сендерді көргеніме қуаныштымын. Бір-бірімізбен күлімдеп
сәлемдесейік.
Балалар үнтаспаға қосылып, ән шырқайды.
Әнші балапан
Сөзі – Қ. Қазыбекұлынікі
Әні – М. Омаровтікі
Білім, ғылым, өнерге,
Қанат қағар кездерің.
Ата салтын ертеңге
Жеткізетін өздерің,
Жеткізетін өздерің!
Қайырмасы:
Әнші, биші, әнші балапан,
Әнші, жыршы, күйші балапан.
Әнші, биші, әнші балапан,
Әнші, жыршы, күйші балапан.
Дәйексөз
Мұғалім тақтаға Өмірді тану – өзіңді танудан басталады деп жазып қояды
және балалардың өзін-өзі тану пәнін үйренуге қызығушылықтарын арттыру
мақсатында және бүгінгі сабақтың дәйексөзі ретінде халық даналығының мәнін
түсіндіреді:
– Халық даналығында Өмірді тану – өзіңді танудан басталады деп өте
орынды айтылған. Себебі өзіңді адамдармен, қоршаған ортамен, қоғаммен қарым-
қатынаста тани аласың. Ал адамдарды, қоршаған ортаны, қоғамды және олардағы
құбылыстар мен әрекеттерді білу – өмірді тану дегенді білдіреді.
Мұғалім балаларға дәптердің соңында берілген Менің дәйексөздерім
айдарындағы бүгінгі сабақтың тақырыбы көрсетілген бетке осы дәйексөзді
жазуға кеңес береді
Жаңа ақпарат
Үйренерім көп менің деген тақырыпта оқушыларға жаңа ақпарат беріледі.
Мұғалім оқулықтағы Үйренерім көп менің тақырыбында берілген суреттерге
оқушылардың назарын аударады. Онда Білім, Денсаулық Қамқорлық,
Әдептілік, бейнелейтін суреттер берілген. Мұғалім оқушыларға жаңа
ақпаратты меңгерту арқылы өзін-өзі танудан үйренетін бірқатар
құндылықтармен таныстыру мақсатында коллаж құрастыруды тапсырады.
Мұғалім оқу-білімнің маңызын, адамдар арасындағы достықты, махаббатты,
сыйластықты, қамқорлықты, әдептілікті, сыпайылықты, оқушылар мен
ұстаздардың сыйлы қарым-қатынастарын, денсаулықты күтіп-нығайтуды
бейнелейтін түрлі суреттерді үстелдің үстіне жайып қояды.
Балалар топқа бөлініп, әр топ үстел үстіндегі суреттерді мұғалім
ұсынған тақырыпқа сәйкес таңдап топтастырады.
Мұғалім балалар құрастырған коллаж бойынша тоқталып, адамгершілік
құндылықтар туралы айтады:
─ Балалар, өздерің құрастырған коллажда балалардың оқу-білімге
құштарлығы, татулық, бірлік, достық, көтеріңкі көңіл күй, өзара көмек,
сыйластық, үлкенге құрмет, қамқорлық, сыпайылық қарым-қатынастары
көрсетілген.
Білім тақырыбындағы коллажда мектеп, оқушы мен ұстаз арасындағы сыйлы
қарым-қатынастар, оқушының ұстазға сүйіспеншілігі, ұстаздың оқушыға
қамқорлығы бейнеленгенін айтыңдар. Адамға білім өте қажет. Білім алу
жолында адам құштарлықпен талмай ізденеді. Білімді адам өзін де,
өзгелерді де тани алады.
Денсаулық тақырыбындағы коллажды сондай әдемі құрастырыпсыңдар.
Бірінші байлық – денсаулық. Денсаулығы жақсы адамның бойы сергек, ойы
таза, көңілі көтеріңкі болады.
Қамқорлық тақырыбындағы коллажда адамдардың бір-біріне, табиғатқа,
жан-жануарларға, құстарға қамқорлығы, табиғатты аялауы, қорғауы, сүюі,
табиғатпен достығы бейнеленгенін көрсеттіңдер.
Адамға, табиғатқа, жан-жануарларға қамқорлық көрсету – игілікті іс.
Қамқорлық – ол бір-бірімізге көмек көрсету, жердем беру, жылы сөз айту.
Ал Әдептілік тақырыбында мәдениеттілік әдептері мен жағымды қарым-
қатынастары жайында коллаж орынды құрастырылыпты.
Әдептілік – сыпайылық, ізеттілік дегенді білдіреді. Ол адамның сөзінен,
ісінен, жүріс-тұрысынан көрінеді. Әдепті бала сыпайы, кішіпейіл, ізетті
болады.
Сондай-ақ өздерің құрастырған коллаждардан көріп отырғандай, осындай
адам бойындағы жақсы құндылықтар мен қасиеттерді Өзін-өзі тану пәні
арқылы біз де бойымызға сіңіре береміз.
Жағдаяттарды шешу
Оқушылардың адамгершілік құндылықтар туралы түсініктерін бекіте түсу
үшін жағдаяттармен жұмыс жүргізіледі. Мұғалім оқулықтағы берілген
суреттерге оқушылардың назарын аударып, немесе тақтаға сюжетті суреттер
іліп, жағдаяттарды шешу жолын түсіндіреді:
– Мына суреттерде әр түрлі әрекеттерді көрсететін жағдаяттар берілген.
Осы жағдаяттар бойынша өз ойларыңды білдіріп, ортаға салыңдар.
Сюжетті суреттер:
1. Анасы шаңсорғышпен едендегі кілемді тазалап жатыр, Айжан теледидар
көріп отыр.
2. Немересі киіне бастаған атасына бас киімін, таяғын беріп тұр.
Осы сюжетті суреттер бойынша мынадай сұрақ қойылады:
• Суреттердегі балалардың орнында өздерің болсаңдар, қандай әрекет
жасар едіңдер?
Балалардың жауаптары тыңдалады.
Дәптермен жұмыс
Мұғалім дәптерде бейнеленген Өзін-өзі тану елінің суретін бояуды
тапсырады.
Қорытындылау
Сабақты қорытындылау кезінде мұғалім мынадай сұрақ қоюына болады:
– Балалар, бүгінгі өзін-өзі тану сабағында адам бойындағы қандай
құндылықтармен таныстық?
Балалар өздері қорытындылайды. Мысалы:
– Достық, білім, әдептілік, табиғатқа қамқорлық құндылықтарымен,
сыйластық, сыпайылық қасиеттерімен таныстық.
Мұғалім қорытынды жасайды:
– Балалар, біз саяхатымызда Өзін-өзі тану елінің – Тіл табысу,
Білім, Табиғат пен денсаулық, Адамгершілік атты өлкелерінде болдық.
Осы өлкелерде біз бір-бірімізге жылы сөздер, жақсы тілектер айтуды
үйрендік. Достық көмек, өзара сыйластық, денсаулық, қамқорлық, құрмет
құндылықтарымен таныстық. Адам болып қалыптасуымыз үшін оқу мен білімнің
қажеттілігін түсіндік.
Жүректен жүрекке
Мұғалім оқушыларды шеңберге тұрғызады. Оқушылар адамгершілік
құндылықтардың мәнін ұққандарын бірі-біріне достық тілек айту арқылы
білдіреді.
– Бұл Алтын сақа – әрбір баланың арман-тілегінің орындалуына, бір-
бірімен достасып ойнауына көмектеседі. Қазір осы алтын сақаны қолымызға
ұстап тұрып, бір-бірімізге жақсы тілектер айтайық.
Мұғалім өзінен кейінгі оқушыға Алтын сақаны (асық) ұсынады. Шеңбер
бойындағы балалар асықты бір-біріне бере отырып, тілек (Ашық аспан!
Қуанышты күн! Мықты денсаулық! Өзара сыйластық! Жақсы достар тілеймін! Сәт
сапар және т.б.) айтады. Осылайша алтын сақа мұғалімнің қолына қайтып
келеді.
3-сабақ
АРАЙЛАП АТСЫН ӘР ТАҢЫМ!
Әрбір таңғы қуаныш өмірге шаттық сыйлайды
Халық даналығы
Мақсаты: Бақыт, махаббат ұғымдарының адамгершілік құндылықтары
ретіндегі мәнін ашу.
Міндеттері:
- әр түрлі көңіл күйді сезіне білуге және мәдениетті қарым-қатынас
жасауды үйрету;
- сыныптастарымен, үлкендермен, жақын адамдарымен жағымды қарым-
қатынастарын дамыту;
- өзін және айналасындағы адамдарды сыйлай және қуанта білуге тәрбиелеу.
Көрнекі құралдар: үнтаспа.
Шаттық шеңбері
Балалар шеңбер құрып, қол ұстасып тұрады, сәлемдеседі. Мұғаліммен бірге
мына өлең жолдарын қайталайды:
Қуан, шаттан!
Қуан, шаттан!
Қуанатын күн бүгін.
Қайырлы таң!
Қайырлы күн!
Күліп шықты күн бүгін!
Өзіммен-өзім
Мұғалім сабақтың тақырыбын Өзіммен өзім әдісін ұйымдастыру арқылы
түсіндіруіне болады.
Оқушыларға үнтаспаға алдын ала жазып алынған ұйқыдан оянатын таңғы
сәттегі тіршілік әрекеттерінен үзінді тыңдатылады. Мысалы, Тұра ғой,
құлыным!, Қайырлы таң!, Күн жақсы болсын! деп айтылған сөздер, әтештің
шақырғаны, сағат қоңырауының шырылдағаны, малдардың, тағы басқа жан-
жануарлардың үндері, жүріп бара жатқан көліктердің дыбыстары, диктордың
Қайырлы таң! Астана уақыты сағат 7.00 деген даусы және т.б.
Әңгімелесу
Мұғалім оқушыларға Таңертеңгі көңіл күй мәнін түсіндіруді әңгімелесу
арқылы ұйымдастырады.
• Үнтаспадағы қандай дыбыстар сендерге таныс?
• Сендерді кімдер оятады немесе ненің дыбысынан оянасыңдар?
• Қандай көңіл күймен оянасыңдар?
• Таңертеңгі қуануыңа не себеп болды?
• Таңертеңгі жабырқауыңа не себеп болды?
Балалардың жауаптары тыңдалып, дәйексөздің түсіндірілуімен
қорытындыланады.
Тапсырма
Адамдардың әр түрлі көңіл күйде болатынын түсіндіру мақсатында
оқушыларға оқулықта берілген тапсырма ұсынылады:
Суреттерге қараңдар. Балалардың қандай көңiл күйде екенін айтып
беріңдер?
Тапсырманы орындау барысында балалардың таңертеңгі көңіл күй туралы
пікірлері беки түседі.
Мұғалім тақтаға сюжетті суреттерді іледі. Суреттер бойынша сұрақтарға
балалар жауап береді.
1-сурет. Ұл баланы таңғы ұйқыдан оятып жатқан ананың суреті.
• Анасы баласын қандай сөздер айтып оятты деп ойлайсыңдар?
Балалардан күтілетін жауаптардың үлгісі: Қайырлы таң, ұлым!, Құлыным,
тұра ғой!, Жаным жақсы ұйықтап тұрдың ба?, Күнің жақсы өтсін, ботам!,
Күнім, күліп тұрдың ғой!
2-сурет. Ұл мен қыздың отбасындағы суреті.
• Арман мен Жанарға ата-анасы қандай тілек айтты?
• Арман мен Жанар ата-анасына қандай тілек айтты?
Балалардан күтілетін жауаптардың үлгісі: Арман, Жанар: Қайырлы таң!,
Қуанышты күн болсын! Сабақта бес алыңдар
Әже, Әке, Ана: Қайырлы таң!, Жұмыстарыңызға сәттілік тілеймін.
3-сурет. Мектепке келген Арманның сыныптасымен күлімдеп сәлемдесіп
тұрған суреті.
• Арман сыныптасымен сәлемдесіп тұрып қандай жақсы сөздер айтып тұр
деп ойлайсыңдар?
Балалардан күтілетін жауаптардың үлгісі: Қайырлы таң!, Сені көргеніме
қуаныштымын, Күн жақсы болсын!, Қуанышты күн болсын!, Сені көргім
келді, Сен бүгін әдемі болып кетіпсің!
Балалардың жауаптары дұрыс болмаған жағдайда немесе жауап беруге
қиналғанда мұғалім күтілетін жауаптар үлгісі арқылы балаларды жетелейді
және жауаптарын толықтырып, қорытындылайды:
– Балалар, адамның қуану, жабырқау, ренжу, шаттану сезімдері әр түрлі
жағдайларға байланысты болатынын білдік. Қолымыздан келгенше бір-бірімізге
қуаныш сыйлай білейік.
Ойын
Балаларды жақсы көңіл күйде жүруге дағдыландыруды ойын арқылы
ұйымдастыруға болады.
Көңіл күйімді тап атты бұл ойында мұғалім әр түрлі көңіл күйді
білдіретін сөздер жазылған кеспе қағаздарды үстел үстіне жазуы
көрінбейтіндей етіп жайып қояды. Балалар кезегімен шығып кеспе қағаздардың
біреуін таңдайды. Кеспе қағазда жазылған сөзді мұғалім баланың құлағына
сыбырлап айтады. Бала сол көңіл күйді тек қимылмен ғана ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz