Жеке тұлға түсінігінің және онымен байланысты ғылыми категориялардың мәні осында

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Тәрбие – жеке тұғаны мақсатты қалыптастыру процесі, бұл процесте
тұқымқуалаушылық бейімділік пен микроортаның өзгерістері жөнге келтірілді.
Барлық балалар тәрбиелік-білім беру мекемелерінен өтеді, ол мекемелер
педагогикалық процесті сауатты құрастырып, оқушылардың жан-жақты қызмет
әрекетін жемісті ұйымдастырады, өйткені ол жеке тұлғаның дамуының шешшуі
шарты болып табылады.
Тәрбие жеке тұлғаның тәбиелілігі нәтижесінің белгілі бір эталонының
болуын талап етеді. Тәбие менбілім беру адамның қоғамдық қажетті білім,
білік, дағдылардың бегілі бір жиынтығын қарулануын, оның қоғам өмірі мен
еңбегіне дайындығын, осы қоғамдағы нормалар мен мінез-құлық ережелерін
сақтауын, адамдармен қарым-қатынасын оның әлеуметтік институттармен ара
қатынасын қарастырады. Қазіргі жағдайларда адамның ұзақ та
арнайыұйымдастырылған білім-тәрбиесіз өмірге араласуы өте қиын. Тек тәрбие
ғана жеке тұлғаның дамуының әлеуметтік бағдарламасын жүзеге асыратын, оның
бейімділігі мен қабілеттілігін жетілдіретін шешуші күш.
Тәрбиенің оның мақсаттылығынбасқа ерекшеөзгешеліктерінің бірі оның
осы бір әлеуметтік қызметті орындау үшін қоғамның арнайы дайындаған
адамдары арқылы жүзеге асырылуы. Педагогиканың ұлы классигі К.Д.Ушинский
жеке тұғаның қалыптасуындағы тәрбиешінің ерекше орны туралы былай деген:
Тәрбиеші тұлғасының жас жанға әсері оқулықтармен де, моральдық
нұсқаулармен де, жазалау мен мадақтау жүйесімен де алмастыруға болмайтын
тәрбиелік күшті құрайды.
Осылайша жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасу-ының жемісті болуының
шарты тарихи анықталған және әрдайым өзгеріп отыратын үш фактор: тума
қасиеттері, қоршаған орта және тәрбие болып табылады.
Жеке тұлғаның қалыптасуында тәрбиеге шешуші мән бере отырып, өзара
күрделі байланыста болып отырған мақсатты тәрбие мен баланың дамуының ара
қатынасының мәнін дұрыс түсіне білу керек.
Психологиялық- педагогикалық теорияда бұл мәселеге қатысты әр түрлі
көзқарастар бар. Олардың бірі баланың дамуы тәрбие мен білім беруі
тәуелсіз, яғни тез түрде жүзеге асады деді (Э. Мейман. А. Ф. Лазурский, Ж.
Пиаже). Бұл орайда тәрбие мен оқыту дамуға бейімделеді, баланың дамуының
соңында бірге жүреді (Л. С. Выготский ). Келесі бір көзқарас бойынша даму
іс-әрекеттің тарихи қалыптасқан формаларын меңгеруі арқылы жүзеге
асырылады(яғни, оқыту мен тәрбие көмегімен), бұл орайда оқыту мен тәрбие
баланың дамуының қол жеткізген деңгейінде ғана тоқтап қоймай, сонымен қатар
алдағы міндетін шешу(К.Д.Ушинский, П.П. блонский, Л.С. Выготский ). Л. С.
Выготский оқыту мен дамудың ара қатынасын зерттей отырып, оқытуды
ұйымдастыруда баланың дамуының ең жақын болашағына сүйену керектігін
айтқан. Ол былай деп жазған: Дамудың алдында болған оқыту ғана жақсы болып
табылады. Сондықтан, тәрбиенің ең тәсілі - табиғи бейімділіктердің
жиынтығын мұқият айқындау, сол арқылы және қоршаған орта жағдайларына
сүйене отырып,баланың соған сай қызметін арнайы ұйымдастыру.
Баланың дамуының ең жақын аймағың туралы сөз ете отырып, Л.
С. Выготский оқушының тапсырманы өз бетінше орындауға әзірлігінің
дәрежесін айтқан болатын. Осылайша ол бұл әзірлікті екі деңгейге
бөлген болатын: оқушы тапсырманы мұғалімнің көмегінсіз орындайды (ол осы
кезеңдегі өз дамуының деңгейіне жетті), ары қарай оған мұғалімнің көмегін
қажет ететін қиынырақ тапсырма беру керек, яғни, жаңа танымдық мәселе
қойылады (қиындық, қарама- қайшылық), бұл оқушының ақыл-ойының дамуына дем
береді.
Тәрбиенің негізгі мақсаты жеке адамды қалыптастыру және оны жан-
жақты дамыту. Ал бұл міндеттердің нәтижелі болуы жеке адамның қалыптасуына
қандай жағдайлардың ықпал ететінін білумен байланысты. Тәрбие қоғамдық
өндірістік және мәдени өмірдің белсенді қатысушысын даярлауды мақсат етіп
қойған жеке адамды қалыптастырудың жүйелі үрдісі.
Педагогика үшін мәнді мәселенің бірі – “жеке тұлға” түсінігінің өзін
айқындап алу. Адамның дамуында бір-біріне байланысты екі өзек байқалады,
оның бірі – биологиялық, екіншісі – әлеуметтік. Шетел педагогикасы мен
психологиясы жеке тұлғаның даму мәселесін үш негізгі бағытта қарастырады,
яғни олар: биологиялық, әлеуметтік және биосоциологиялық. Осы бағыттар
адамның дүниеге келген күнінен бастап оның дамуы мен қалыптасуында көрініс
бере бастайды. Адам туғанда тек биологиялық тіршілік иесі болып танылады,
жеке тұлғалыққа жету әлі ерте. Биологиялық нышандар мен қасиеттердің дамуы
адамның өмір бойы мүшелік пісіп жетілуі және қалыптасуы үрдісінің сипатын
көрсетіп отырады. Адамның биологиялық кемелдену және өзгеру үрдісі, оның
дамуының жастық сатылары мен мінез-құлығында көрініп, осыдан балалық,
жасөспірімділік, ересектік және қариялық табиғи бітістерін ажыратамыз. Жеке
адам қоғам өмірінің өнімі болғанымен, оның тірі организм екенін ұмытпау
керек. Әлеуметтік және биологиялық қатынастар жеке адамның қалыптасып
дамуына әртүрлі әсер етеді.
Адамның табиғи дамуы сан алуан әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді
қабылдауымен тығыз байланыста бірге дамып отырады, бұл адамды қоғамдық
тіршілік иесі ретінде сипаттайды. Мысалы, нәрестенің жақын адамдарды танып,
күлімсіреуі, кейін тілге келуі, тік жүру қабілетін игеруі, үйдегі және
көпшілік арасындағы қалыптары, еңбектеуі және т.б. Өсе келе ол білім
игереді, моральдық қалыптар мен ерекшеліктерді орындайды, әртүрлі жұмыс
істеу арқылы ептіліктер мен дағдылары қалыптасады және олардың барлығы да
өмір барысында адамда пайда болып, дамып отырады.
Баланың қабілетін дамытуда оның өзінің белсенділігі маңызды және
қажетті жағдай болып табылады. Бұл белсенділік баланың кез-келген
әрекетінде: ойында, оқуда, еңбекте көрінеді. Әрине бұл жағдай ересектердің
бағыт-бағдар беруі арқылы жүзеге асады. Баланың қабілеті оның өз қолдауы
табылған іс-әрекетінде қалыптасады және дамиды. Бала тек белсенді іс-
әрекетте ғана жан-жақты дамиды да, жеке тұлға ретінде қалыптасудың реті
туады.

Тұлға дамуы туралы ізденістегі психологтердің айтуы бойынша әр
адамның дамуы өз қолында, оны сырттан әсер етер күшпен дамытуға болмайды,
тек оңтайлы ықпал жасауға болады. Осы пікірден туған білім беру мақсатының
басқа да тұжырымы бар. Оқушы тұлғасын дамыту, ол оның толық өзіндік
өсуінің, өзіндік қалыптасуының, өзіндік жетілуінің амалы ретінде
қарастырылады. Сондықтан, мектеп мақсаты баланың табиғи күштері мен
мүмкіншіліктерінің өзіндік ашылуына қолайлы жағдай жасау болып табылады. Ол
үшін оқушы тұлғасының дамуын көздейтін білім беру үрдісін ұйымдастырудың
түрлі әдістері мен амалдарын анықтап, жүзеге асыру қажет.
Сонымен, адам баласы тұлға ретінде өмір сүру барысында өзінің
қоғамдық мәнін сипаттайтын көптеген әлеуметтік сапалар мен қасиеттерді
қалыптастырады, әрі дамытады. Міне, осыдан ол ғылымда биоәлеуметтік тұлға,
субъект, яғни тарихи-қоғамдық қызмет пен таным иесі деп танылады. Демек,
“адам” түсінігі осыдан биологиялық және әлеуметтік (қоғамдық), сапа мен
қасиеттердің бірлігін білдіреді.
Ал “жеке тұлға” түсінігін алатын болсақ, ол тек қана әлеуметтік сапа
мен қасиеттерді игерген тұлғаны танумен байланысты. Л.С. Выготскийдің айтуы
бойынша: “Жеке тұлғаның негізгі функциялары қоғамдық тәжірибені
шығармашылықпен меңгеру және қоғамдық қатынас жүйесіне қосылу” [1]. Бұл
тұлға қоғамдық тіршілік иесі сипатында көрініп, тіл игеруі, санасы, әртүрлі
әдеттермен ерекшеленеді. Жеке адамдық қасиетке ие болу, оның табиғи
биологиялық болмысына емес, қоғамдық қасиеттерге тікелей байланысты.
Сонымен “жеке тұлға” дегеніміз адамның қоғамдық сипатын танытып, оның өмір
барысында өзіне топтаған әлеуметтік сапалар мен қасиеттер жиынтығын
білдіреді.
Жеке адамдық сапалар өмір барысында қалыптасқандықтан, олар
біреулерде айқын көрініп, басқаларда күңгірттеу болады. Олай болса, жеке
адамдық дәреже деңгейін қалай білеміз және оның өлшемдері қандай деген
сұрақтар туындайтыны сөзсіз.
С.Л. Рубинштейн зерттеуі бойынша жеке адам өз қылығы мен іс-әрекетін
саналы басқаруға мүмкіндік беретін психикалық даму деңгейімен сипатталады,
яғни өз әрекетін ойластыра біліп, жауапкершілікті сезіну қабілетінің болуы,
өз бетінше дербес іс-әрекетін жасай білуі – жеке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.