Еңбек тәрбиесінің міндеттері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

ЕҢБЕК ТӘРБИЕСІ
ЕҢБЕК ТӘРБИЕСІНІҢ МАҢЫЗЫ ЖӘНЕ МІНДЕТТЕРІ
Еңбек тәрбиесінің маңызы. Еңбек - адамдардың өмірі үшін қажетгі материалдық, рухани және басқа да құндылыідар жасауға адам қызметі - деп көрсе Қазақстан Республикасының Еңбөк туралы Заңының жалпы ережелеріңде. Тәрбие берудің маңызды құрападас бөлімі- еңбек тәрбиесі.
Балалар енбек арқылы өзіне-езі қызмет етуге, шаруашылық-түрмыс қызметіне және т.б. өзіне цажетті түрлі дағдылар мен іскерлікке үйренеді, қиыншылықтарды жеңе білу, взбетінше әрекет жасау қайлеті дамиды, айналасындағы заттардың қасиеттерін біледг өсімдікгерді баі?.ілайды, жануарларды көреді. Балалар керген нәрселерін теңестіреді, салыстырады, неге деген шексіз сұрауларга өз бетімен жауап табуга тырысады.
Балалардың тапсырылған істі ұқыпты орындауы, өдемі жасауы арқылы эстетикалық тәрбие де жузеге асырылады. Олар өсімдіктерге су құйып жүріп жаңа ашылған гүлді, жинапған бөлмені, қуыршақгардың таза жуылған киімдерін көргенде қуанады.
Балалар еңбек ете жүріп дене құрылысы жагынан да шынығады, таза ауада еңбектенеді; жуйек қазу, су өкелу, қар куреу және т.б. Балалар күш ж^исаута, қиыншылықгарды жеңуге үйренеді.
Еңбек әрекеті балаларда адамгершілік цасиеттер қалыптастыру үшін де маңызды. Үстел жасау бойынша жеңіл тапсырмаларды орындау, сабаққа ңажетті заттарды дайыңдауға көмекгесу арқылы балалар езі басқалар үшін де пайдалы болуға үйренеді. Бұл балалардың бойында көмекті қажет ететін адамға қол ұшын беру, өзінің шамасы келетін еңбек гапсьірмаііарын орындауға дайын туру қасиетін, учыпты және тіл апғыш болу қабілетін қалыптастырады.
Балаларға ерте жастан еңбекгің қарапайым түрлерін үйрету қажет, сол арқьшы олар заттардың қасиеттерімен танысады, түрлі аспаптармен жұмыс істеуді үйренеді, еңбек әрекеті арқылы балалар белсенділікке, икемділікке, тапқырлыққа, ежеттілікке жетуге тырьюады, оларда ересектерге көмекгесу сезімі қалыптасады.
Бірге еңбек ету арқылы бапаларды тәрбиелеу маңызды, Балалардың бірге жұмыс істеуін ерекше бағалау керек, себебі, брі ұжымдық еңбектің бастамасы. Баланың күші ужымдық еңбек үстінде жақсы дамиды.
Еңбекке баулуда балалардың мүплкіндіктерін, еңбөюің ерекшеліктерін ескеріп, оны ойын әрекетімен байланыстырған жөн Балаларды еңбөкке үйрету барысында олардың мінез-едлқында дербестік, жауапкериііпік. ұйымдастырушььпық, іскерлік, дағдьі, ма^сат қоюшылық қалыптасады. Енбек ете алатын балалар еңбек қиыншылығының қадірін түсінеді, айнапасындағы кістердің еңбегін қурметгеуді үйренеді, көмекті кажөт ететін адамды байкайды. Балалардың еңбек тәрбиесінің нәтижелі болуы үшін еңбегін дұрыс ұйымдастыру, біртіндеп оның мазмунын күрделендіру, оларға крйылатын талапты кетере түсу, ата-аналарга бапалардың отбасындағы еңбек түрлерінің болуына ұсыныстар жасау, оларды ортақ еңбекке қатыстыру қажет.
Орыс педагогы А.С.Макаренко балапарды ужымдық еңбекте тәрбиелеуді ерекше бағалаган, ұжымдық еңбек барысында балаларда бір-біріне деген жағымды қарым-катынас, жауапкершілік пайда болатынын атап көрсеткен. Бірлескен еңбек, ужымдағы жұмыс, адамдардың еңбектегі көмегі және олардың еңбектегі удайы езара тәуелділігі гана адамның бір-біріне дұрыс көзқарасын қалыптастырады. Бұл дурью көзқарас өрбір адамның қоғамға взінің бар кушін беретіндігінде ғана емес, сонымен бірге оның басқалардан да осыны талап ететіндігінде, қасында масыл біреудің тіршілік етуіне тазгісі келмейтіндігінде - деп жазды.
Балалар еңбегінің ерешеліктері, Мектепке дейінгі уйымдагы балалар еңбегі (25-сызба) ойынмен байланысты жәнв ол әр түрлі нысанда көрінеді:
- ойын ересеістердің еңбегін бейнелейді;
- ойында еңбек іо-өрекетінің злементгер! көрінеді;
- еңбек болашақ ойын үшін істеледі;
- ойын әрекеттері еңбек әрекетіне енгізіледі.
Балалар ойын кезіҢде ересектердің еибектерін бейнелейді, сол арқылы олардың еңбегіне дурыс көзқарас қалыптастырады: науқастарга ұкыпты қарайды, белменің таза болуының мүмйндігін жасайды, балалардың таза жүруі ушін киімдерін жуады, т.б. Балалар осындай әрекет үстінде өздерін ойнап отырмын деп есептемейді, еңбек әрекеттерін жасамайды олар дәрігер болып наукастарды қараган, белме ішін жинастырған, кір жуған сиякты әрекеттер жасайды.
Өзінің тамақ ішкен ыдысын жуу, қуыршакты шомылдыру, оның кейлегін жуу сиякты накты еңбек әрекетіне қажетгілік ересек балалардың ойындарында жиі кеэдеседі және оларды еңбек врекетіне ынталандырады
Еңбекпи ойынмен байланысы ересек балалар ойындарында байқапады: өзі бейнелейтін рольге қажетгі атрибуттар: қуыршақ төсек-орны, жол журу ережелері бойынша белгілер, тамақгану үшін ыдыс-аяқтар жене т,б. Ойын кейіпкерлерінің іо-әрекеттерінің толық бейнелеуі, езінің ойын дәл жетизуі балалардың еңбек етуге ықыласын туғызады.
Мектепке дейінгі уйымда еңбеюің ойынға немесе ойынның еңбекке ауысып кететін кездері жиі кездеседі. Мысалы, бала ыдысқа салынған бояуларды үстелдерге апарып, таратып қояды да тәрбиешінің үстеліне қайтып келе жатып қолындағы ыдысты машинаның рулі қылып ойнап, машинаны бейнелейді Сөби балалар еңбек іс-врекетінің езіне қызығады: бала өсімдікті суара сала оған қайта су қуя бастайды немесе үстел үстіне балаларға қасықтар таратып болған соң, екінші рет тағы қоя бастайды.
Балалар еңбеп дурыс басшылықты талап етеді. Балаларда алдына мақсат қоя отырып, өз әрекетін жоспарлау жене уйымдастыру, бастаған кггі нәтижелі болғанға дейін жеткізу қабілеттерін дамьггу тәрбиешінің міндеті
Ересек бапалардың еңбек әрекетінен қоғамға пайдалы жактары квріне бастайды. Балалар өз еңбегінің басқалар үшін маңызды екенін түсінсе, олар тартымсыз болса да еңбекке ықыласпен қатысатын болады.
, Еңбек тәрбиесінің міндеттері. Балаларды еңбекке тәрбиелеу міндеттері мынадай:
- ересектердің еңбегімен таныстыру және оған қурметпен қарауға
тәрбиелеу;
- карапайым еңбек іскерлігі мен дагдыпарына үйрету,
- еңбекке ықыпастылыққа, еңбек сүйгіштікке және дербестікке
тәрбиелеу;
- еңбекті қоғамға бағыттау, ужымда және ужым үшін еңбектенө
білуге тәрбиелеу.
Мектепке дейінгі уйымдағы, отбасындағы, крғамдық орындардағы ересектер еңбегін керіп, балалар олардың нәтижелерін байқайды Әуелі балаларды еңбек әрекеттерінің езі тетіктердің, машиналардың қозғалысы қызыктырады, Балаларды ересектер еңбегімен таныстыруда Жақьннан жыраққа устанымы бойынша өуелі жақын жерден бастайды, содан соң балапар бақшасынан тыс жердегі ересектер еңбегімен таныстырады, олардың еңбегінің мөні мен маңызы турапы уғым калыптастырады, ересектердің еңбегінің қоғамдық маңыздылығын мысалдар келтіре отырып түсіндіреді. Тәрбиеші қамқорлық жасау дегеннің не екенін айтады, жақсы еңбектену, еңбек сүйгіш адам туралы түсіндіреді, еңбек туралы жаэыпған, еңбекгің маңызы мен сулупығы тартымды көрсетілген шығармаларды оқып береді.
Балаларды ересектер еңбегімен таныстыруды олардың ездерінің еңбегімен уштастыру керек. Еңбек үстінде еңбек жігерін сезінеді және нәтиже алу үшін күш жұмсау қажет екенін, еңбек сүйгіш болу үшін ерік, күш-қайрат, тапсырылган істі соңына дейін жөткізу керектігін түсінеді
Балалар меңгеруге тиісті еңбек дағдылары мен іскерліктерінің көлемі мектепке дейінп ұйым бағдарламасында жас ерекшеліктеріне қарай көрсетілген. Мысалы:
:: сэби балалар ойыншықтарды іиүберекпен сурту, куыршақ кейлегін шаю кеэінде шаруашылық-турмыстық еңбек дағдылары мен іскерліктерін калыптастырады;
- естияр балалар ойыншыкты сүрткен шүберектерді шаяды,
'қуыршзқтып кәйлектерін сабындап Ересек шақта өзіне-өзі қызмет етудің жаңа түрлерік төсвк жинау, шашын, аяқ киімін куту игерілетікдіктен балалардың бойында тазалық әдеттерін, құрбыларының арасында өзін дұрыс ұсгау дағдысын қалыптастыру сияқты курделі төрбиелік міндеттерді шөшу қажет болады. Басқа балапардың арасында тұрып-ақ өзіне-өзі қызмет ететіндіктен бала жанындағылардың қажеттері мен қиыншылықгарын түсінуі тиіс. Тәрбиеші балаларды қарапайым сақтыққа, айналасындағы адамдарды іодшеттеуге уйрететін өрекеттерді түсіндіреді:
- шешінетін жерде шешінген баланың етіп кетуі ушін жол беру;
- ез міндетгерін орындау үшін алдымен кезекшілерді жуынуға
жіберу;
- балалардың барлығы уақытымен жуьінып улгеру үшін қол
жуғыштың алдында ұзақ түрмау;
- басқаларға қолайсыздык туғызбау үшін өтіп кетуге рұқсат сұрау
жане т.б.
Шаруашылық-тұрмыстық еңбек нәтижелері көзге көрінерліктей болмаса да, мектепке дейінгі ұйымның кұнделіюі өмірінде қажет. Еңбектің бұл турі балаларды бақша үйінің ішінде жене аулада тазалық, тәртіп сақтауға, күн тәртібіндегі әрекеттерді ұйымдастыруда ересектерге көмектесуге бағьггтайды. Топ бөлмесінде, аулада балалар тәртіптің бузылуын байқауға жөне оны тузетуге үйренеді. Шаруашылық-гұрмысіық еңбек кезінде балалар ужымға қызмет етеді, ез жолдастарына қамқорлықпен карауға тәрбиеленеді.
Сөбилік шақта балалар үстел жасауға көмектеседі, ойыннан кейін ойыншыцгарды тәртіпке келтіреді, жуады, ауладағы жапырақтарды жинайды, орындықгарды кардан тазартады жәнө т.б. қарапайым шаруашылық-турмыстық дағдыларды меңгеруге тартылады. Тәрбиеші еңбек етудің адамгершілік жағына балалардың назарын аударады: Балалар, сендер бүгін ауланы қоқыстан тазартып, аула сыпырушыға жақсы кемектестіңдер, жарайсыңдарі, Азамат пен Жадыра ұқыпты балалар. Олар ойыншыктарды адемі жинапты!. Осындай жағымды баға беру арқылы тәрбиеші құрбыларын үлгі етіп, балалардың соларға ұқсасам деген тілегін туғызады.
Естияр шақта еңбек мазмұны курделенеді: балалар тамац ішуі үшін үстел жабдықтайды, сабацқа қажетті затгарды дайындайды, қуыршақтардың киімдерін жуады, текшелердің шаңын сұртеді, ауладағы жолдарды тазалайды жене т.б. Тәрбиеші қалыптасқан дағдылар мен мүмкіндіісгерді паСщаланыя балаларды еңбекге куш жұмсауға үйретеді, тапсырылған істі орындау дербестігін, белсенділігі мен бастамасын дамытады.
Ересектер тобында еңбек мазмұны одан әрі күрделене түсіп, жуйеленіп кезекшілердің тұраклы міндетіне айналады. Балалар топ бөлмесінде, аулада тазалық сақтауға, ойыншыктарды, кітаптарды жөндеуге, сәбилерге көмектесуге тартылады. Ересек балалар шаруашылык,-іYenрмьюяық еңбекті вз беттерінше ұйымдастыра біледі:
қажетті құрал-жабдықгарды өздері таңдайды, оны орналастырады, жұмыстан соң бәрін тәртіпке келтіреді. Еңбек устінде балалардың жақсы нөтижеге жетуге ынтасы байқалады.
Табигаттағы еңбекке мыналар кіреді: өсімдіктер мен жануарларды күту, табиғат бұрышында, бақшада, гулзарда есімдіктер есіру. Табиғатгағы еңбектің ерекшелігі - балалардың байқағыштығын дамыту, жанды табиғатқа ұқыпты қарау, туған елдің табигатын сүюге тәрбиелеу. Еңбек ете журіп, балалар дене жағынан дамиды, қозғалыстарын жетілдіреді, төзіладілігін арттырады, дене кушін жумсай білу қабілетін дамытады.
Саби топтарда балалар табиғат бұрышындағы балыктарға жем береді, бөлме өсімдіктеріне су құяды, пияз отыргызады, бақшадан өнім жинайды, қыста үлкендер көмегімен күстарды қоректендіреді. Төрбиеші балапарга басшылық жасай жүріп бапалардың сөздік қорын молайту, белсенділігін арттыру мақсатымен есімдіктерді, олардың белшектерін, еңбек әрекеттерін атымен атайды. Тәрбиеші балаларға өсімдіктерді карауды, гулдерді иіскеуді, жапырактарын салыстыруды, қанша гул ашылғанын санауды ұсынады.
Естияр топта ефек күрделенеді:
- балалар өамдіктерді суарып, кажетті ылғал мелшерін аныкдайды;
- көкөніс есіреді: тұқым себеді, жуйектерге су жібереді, енім
жинайды;
тәрбиешінің басшылығымен жануарларға: тиіндерге, тышқандарға, қояндарға, тауыктарға жем дайындайды.
М^інуарларды куту оларды қадағалаумен байланыстырылады, жануарлардың қайсысы қандай жем жейтінін, оның атапуын және қалай сакталатынын түсіндіреді. Балалар есімдіктердің өсуі, жануарлардың жағдайы күтімге байланысты екенін түсіне бастайды.
Ересек топта еңбек өрекеті күрделене түсетіндіктен табиғат бурышында күрделі күтімді қажет ететін өсімдіктер мен жануарлар, өсу мерзімі әр турлі кекөністер болады. Балалар еңбегі де күрделенеді. балалар есімдіктерге су бүркеді, тукті жапырақтардың шаңын щеткамен суртеді, жерді крпсытады, есімдіктерді қоректендіреді, балық асырайтын ыдыстың суын ауыстырады, бақша мен гулзардың жерін дайындайды, кешет отырғызады, есімдіктердің урығын жинайды. Педагог балаларға еңбек ете жүріп, есімдіктердің өсуін, дамуын қадағалауды, өзгерістерді байқауды, жапырактарына, ұрықтарына карай өсімдіктерді ажырата білуді үйретеді.
Мектепке даярлық топта балалар табигатталэі еңбек арқылы құбырыстзр арасындағы байлакысты анықтайды, заңдьшыкты аңғара білуге үйренеді. Балаларда өсімдіктер мен жануарлар туралы мәліметтер жиналады. Балалалардың еңбек ету дербестігі артады: олар топырақты суаруды және қопсытуды, өсімдіктерді көшеттеуді, бақшада, гүлзардз, ал қыста - уиемі пияз беь басқа да көкөніс өсіру қажеттігін өздері белгілеп отырады. Балалар есімдіктерді көбейту қалемшелеу
- ересекгер балалар ойыншықгарды, ұсақ затгарды сабындап жуады, сабаққа, еңбекке, ойынға қажетті заттарды дайындайды, содан соң оларды тәртіпке келтіреді.
Тәрбиеші еңбектің маңызын, мазмұнын, балалардың жас ерекшелігін, олардың шамасы келетін-келмейтінін, төрбивлік фндылығын, қойылатын санитарлық-гигиеналық тапаптарды ескере отырып балаларға іскөрліктвр мен дағдылар қалыптастыруы тиіс. Балалар өскен сайын олардың еңбегінің мөлшері көбейіп, қойылатын талап та кушейтіледі, жұмыс қарқыны тездетіледі.
Шамасы келетін тапсырманы балалардың өз бетінше орындауын қалыптастыру керек, қажетінө қарай көмектесіп, тапсырманы орыңдауда сәтсіздік жасап, ренжіп қалмауын қадағалау қажет, себебі балада өз күшіне сенбеушілік пайда болады және еңбекке деген ынтасы жойылады. Дербеспк көрсеткен баланы квтермелеп, оның қиыншылықть женуіне кемектеседі.

Тәрбиешінің мынаны есте сақгауы керек: еңбеюің нәтижесі, басқаларға келтірген пайдасы балаларға қуаныш өкелетін болуға тиіс.
Балардың ужымда еңбекгене біяуін қалыптастыру міндеті мекгепке дейінгі ұйымда шешіледі. Бұл міндет еңбек өрекеті үстінде біртіндеп,
балаларды ортақ тапсырмамен шағын топтарға біріюіру жолымен жузөге асырылады: 2-3 бала болып бірігіп жумыс істеуді үйренген болса, онда ортақ тапсырма орындауды 6-7 баладан тұратын шағын топқа беруге болады. Мұндай әрекеттің мақсаты - еңбек үстіндв балаларда тапсырыпған іске жауапкершілік, өз беттерінше келісіп қимыл жасау, жұмысты өзара белісу, бір-біріне көмектесу жене біріге күш жумсап, нәтижеге жету қабілетін калыптастыру. Бул оларға қызметтегі өзара қарым-қатынас тәжірибесін жинащауга мүмкіндік жасайды.
7.2. БАЛАЛАР ЕҢБЕПНІҢ ТҮРПЕРІ
Мектепке дейінгі уйымда үйренуге, дағдыға айнапдыруга тиісті балалар еңбеһнің турлері (26-сызба) олардың қызметке ықыласын туғызады, ақыл-ойын дамытады, жағымды қарым-қатынасқа баулиды, денесін шынықшрады, эстетикалық кезқарас қалыптастырады, қьюқасы, оларды жан-жақты тәрбиелеуге мүмкіндік береді.
Балалар еңбегінің негізгі түрлері мынадай.
- езіне-өзі қызмет ету;
- шаруашылық-т^рмыстық еңбек;
- табиғаттағы еңбек;
- қолеңбегі.
Еңбек түрлерінің кәлемі балалардың жас ерекшелікгеріне байланысты әр турлі.
Өзіне-взі қызмет ету аты айтып түрғандай балалар өзін күту үшін еңбектенеді: жуынады, киінеді, шешінеді, төсегін жинайды, жумыс орнын дайындайды жене т.б. Өзіне-өзі қызгяет ету - өмірлік чажеттілік. Күнде қайталанып отыратындыцган балалар өзіне-өзі қызмет ету дағдысын жақсы игереді, біртіндеп міндетке айналады.
Сэбипік шақта саусақ б^лшық еттері жеткіліксіз дамыған, олар жумысты жоспарлай білмейді көңіллері баска нәрсеге тез бапінгіш, сондықтан езіне-өзі қызмет ету дағдыларының қапыптасуында тежелу басым, кейде бала әрекетті орындауға ынтасыз болады. Тәрбиеші осы балаларда өзіне-езі қызмет ете білу қабілетін дамыта бастайды, оларда ұқыптылық, дербестік болуына куш салады, тазалыққа үйретеді. Тәрбиеші сабырлылық, табандылық көрсетіп сәбилердің пайдасыз ықыласының өзін қолдап, көтермелеп отырады. Балаларға басшылық жасай отырып, әр баламен жеке жұмыс жургізеді. Балалардың сөздік қорын дамыту үшін киім бөлшекгерінің қажетгі өрекеттердің аттарын атайды.
Естияр шақтз тұрақты міндеті ретінде балалар өзіне-езі қызмет етуде өзбеітерінше әрекет ете бастайды. Тәрбиелік міндеттер күрделендіріледі, қимыл-әрекеттердің сапасына, езін куту тәртібіне, оған жұмсалатын уақытқа қойылатын талап артады. Балаларда кемектесу әдетін қалыптастырылады, көмек сурауға, көмек көрсетуге, кемек үшін алғыс айгтуға үйретіледі. арқылы жүзее асырылатынык, топыраққа көшіріп отырғызу үшін көшет есіру керекпгін біпеді. Табиғат бұрышындағы кустарды, тиінді, үй қояндарын, көгершіндерді, бақаны, кесірткені және т.б. куту жапғасады.
Табиғатта еңбектену балалардың жауапкершілігін арттырады. Оларды өздері есірген көкөністердің внімін, гүл жинау қуанышқа бөлейді. Олар ата-аналарына гүл, бөбектерге өздері есірген көкөнісгерін сыйлайды, топ бөлмелерін гүлдермен безендіреді. Қол еңбегі - ересектер тобынан басталады. Қол еңбегіне турлі материалдар пайдаланылады: картон, қағаз, ағаш, табиғи материал: ағаш бүрі, емен жаңғағы, сабан, ағаш қабығы, жүгері собькы, шабдалы сүйегі; тастанды материал: сіріңке қорабы, жаңғақ пен жумыртқа қабығы, тукті мата, қауырсын, мата киындылары. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.