Қадырғали Жалайыридың Жамиғат - тауарих еңбегі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Билет №2

3. С. Асфендияровтың Қазақстан тарихы ғылымының қалыптасуына қосқан үлесі.

Қазақстанда кәсіби тарихнама ғылымының негізін қалаушылардың бірі, Абай ат. Қазақ педагогикалық институтының тұңғыш тарих профессоры, ұлттық тарих бойынша «История Казахстана с древнейших времен(1935 ) » атты алғашқы жинақталған еңбектің авторы. ХІХ ғасыр басындағы ұлт-азаттық қозғалысға белсенді түрде атсалысып, отан тарихында азаттық қозғалыс тақырыбын объективті де терең зерттеу ісіне аса зор үлес қосқан ғалым. Ұлттық мәдениет бойынша Қазақ ғылыми-зерттеу институтының тарих секторының меңгерушісі және КСРО Ғылым академиясы Қазақстан базасы төрағасының орынбасары қызметінде болған.

Билет №9

2. Қазақстан ғалымдарының Ұлы Отан соғысы тарихын зерттеуге қосқан үлесі / Г. А. Абишев, Т. Б. Балакаев, П. С. Белан, М. К. Қозыбаев, Х. С. Алдажуманов, П. Р. Букаткин т. б. /.

Ұлы Отан соғысы аяқталысымен соғыс туралы зерттеулер жарық көре бастады. КСРО бойынша 1946-1955 жылдары 1200-ге жуық кітаптар, кітапшалар және журналдық мақалалар жарияланды. Соғыстан кейінгі алғашқы онжылдықтағы жарияланымдар ішінен А. Нүсіпбековтың, О. Малыбаев пен Ғ. Әбішевтыің жұмыстары жаңа пайымдауымен көзге түсті. О. Малыбаев халықтар достығын Жеңістің маңызды құрамды бөлігі ретінде зерттеудің алғашқы сүрлеуін салды. Ғ. Әбішев бұл тақырыпты жалғастырып, Отан үшін күрестегі қазақстандық жауынгерлердің ерлік істерін кеңінен ашып көрсетті. Ғ. Әбішевтің «Қазақстан 1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысында» атты монографиясы (1959) соғыс жылдарындағы республика тарихы бойынша алғашқы кешенді зерттеу болды. Автор өзінің көпжылдық жұмысын қорытындылап, майдандағы оқиғалардың және республиканың сол жылдардағы өмірінің барлық жақтарының кең де айқын көрінісін бейнелеп берді. Кітап жұртшылықтың жоғары бағасын алды, сонымен бірге оның суреттеу сипатта жазылғаны, белгілі бір дәрежеде халық ерлігінің ұлылығына мән бермеушілігі, келеңсіз сәттер мен қиындықтарды жоққа шығаруға тырысқандығы да атап өтілді.

Соғыс жылдарындағы Қазақстан тарихы мен тарихнамасының проблемаларын зерттеуге академик М. Қ. Қозыбаев зор үлес қосты. Оның «Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан Компартиясы», «Қазақстан - майдан арсеналы», «Жеңіс рухымен» монографиялары және басқа зерттеулері ғылыми жұртшылықтың жоғары бағасын алды.

Т. Б. Балақаевтың 1971 жылы шыққан «Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстанның колхоз шаруашылығы. 1941-1945 жылдар» монографиясы ауыл еңбекшілерінің тарихын кеңінен қамтыды. Мұрағаттар, статистикалық мекемелер және сол жылдардағы мерзімді басылымдар материалдарына, сондай-ақ колхозшы-ардагерлер мен өндіріс ұйымдастырушыларының естеліктеріне негізделіп жазылған бұл еңбек- ауыл мен село өмірінің кең ауқымды көрінісін бейнеледі, ауыл еңбеккерлерінің қалалықтармен қарым қатынасының түр сипатын, мемлекеттік, кооперативтік және нарықтық сауданың жай күйін, соғыстың әр жылындағы баға деңгейлерін ашып көрсетті.

1968 жылы 447 Кеңес Одағының Батыры қазақстандықта туралы құжатты очерктер жинағының, сондай-ақ Үш дәрежелі Даңқ орденінің иегерлері туралы кітаптың шығуы елеулі оқиға болды. П . С. Белан қазіргі кезге дейін Алтын Жұлдыз иегері - қазақстандықтардың саны 520 адамға жуық екенін, оның 497-не Батыр атағы ҰОС майданындағы ерліктері үшін берілгенін дәлелдеді. Тарих ғылымдарының докторы П. С. Белан қазақстандық әскери құрамалардың соғыс майдандарына қатысуын зерттеуде үлкен жұмыс тындырды. Оның қазақстандықтардың Ленинградты қорғауға, КСРО-ның басып алынған аумақтарын азат етуге қатысуы туралы монографиялары жұртшылықтьың жағымды бағасын алды. П. С. Беланның Ұлы Жеңістің 50 жылдығына орай шыққан «Барлық майдандарда» атты монографиясы қазақстандықтардың кеңес-герман майданы мен Қиыр Шығыстағы ұрыстарға қатысуы жөнінде мәліметтер береді.

3. А. И. Левшиннің қазақтардың тарихы бойынша еңбегі - «Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких Орд и степей».

А. И. Левшиннің (1797-1879) 1832 жылы жарияланған «Қырғыз-қазақ, яғни қырғыз-қайсақ ордасы мен даласының суреттемесі» деген еңбегі қазақ халқының географиясы, тарихы мен этнографиясы жөніндегі алғашқы іргелі монографиялық зерттеу болып табылады. Кітаптың бірінші бөлігінде қазақ халқы өмірінің табиғи жағдайлары көрсетіліп, екінші бөлігінде ең ертедегі заманнан XVIII ғасырдың аяғына дейінгі қазақтар туралы тарихи мәліметтер жинақталған. Ерекше бағалы үшінші бөлімінде қазақтардың рулық тайпалық құрылысы, тұрмыс салты, әдет ғұрпы, діни нанымдары, экономикалық және әлеуметтік мәдени өмірінің көптеген жақтары туралы авторға тікелей өз бағылауы мен өзіне таныс жергілікті халықтың көрнекті өкілдерінің ақпараттары бойынша мәлім болған деректер берілген. Автор XVI - XVIII ғасырдың басындағы қазақ халқының тарихын «Қырғыз-қазақтардың негізі және олардың Ресей бодандығына кіргенге дейінгі немесе 1730 жылға дейінгі жай-күйі туралы» деген тарауда баяндаған. А. И. Левшин халықтың аталуы туралы өз пікірін келтірген, бұл - «ғылымда қазақ халқы этногенезі проблемасының тұңғыш рет қойылуы». А. И. Левшиннің еңбегі оның замандастарынан жоғары баға алды, кейінгі зерттеушілер көптеген проблемалар жөнінен соның еңбегіне жүгінді.

Билет №11

2. Мұхаммед Хайдар Дулатидің «Тарих-и-Рашиди» еңбегінің Қазақстан тарихнамасындағы орны.

Бүгінгі егемен қазақ мемлекетінің саяси негзі және рухани түпқазығы болып табылатын Қазақ хандығының шаңырақ тігуі және мемлекет ретінде кең қанат жаюы туралы өкінішке орай нақты деректер саусақпен санарлықтай аз. Солардың ең бастысы және бірегейі Мырза Мұхаммед Хайдар Дулатидің аса құнды еңбегі «Тарихи Рашиди». «Тарихи Рашидиді» алғаш орыс тіліне аударып, ғылыми айналымға енгізген В. В Вельяминов-Зернов болатын. Қазақ хандығының қай жылы, қандай жағдайда құрылғандығы жөнінде негізгі дерек бізге осы М. Х. Дулаттың «Тарихи Рашиди» еңбегі арқылы жеткен. Ресейлік тарихшылар С. Г. Кляшторный мен Т. И. Сұлтанов бұл еңбекке «Қазақ хандығының ежелгі тарихын байланыстыра отырып баяндайтын ортағасырлық мұсылман тарихнамасындағы жалғыз шығарма» деген ерекше баға берген еді. Еңбектің аса бір құнды тұсы - оның Моғолстан жеріне келген қазақ руларының Қазақ хандығын құруға байланысты тарихын егжей-тегжейлі баяндауы дер едік. «Тарихи Рашиди» Қазақ хандығын негіздеушілермен қатар, басқа да көрші мемлекеттер қайраткерлерінің өмірбаяндарын кеңінен қамтыған. Бір ғажабы аса талантты әдебиетші және ақын бола тұрса да М. Х. Дулати тарихи оқиғалар мен тұлғалар туралы әңгімелегенде сезім жетегіне ілеспейді, мәселені болған, немесе өзі естіген қалпында түсінікті түрде баяндап беруге күш салады. Ол кезде әлі қазақ халқының құрамына кіре қоймаған, алайда кейіннен қазақ мемлекеттігін нығайтқан тайпалар мен олардың билеушілері туралы деректер де «Тарихи Рашиди»де баршылық. Жалайыр және қыпшақ тайпаларының Самарқандты қоршауы туралы, қаңлы, керей тайпалары туралы деректер бар. «Тарихи Рашиди» Кашмирде жазылған. Ол екі дәптерден (яғни кітаптан) тұрады. Алғашқы дәптер 952/1546 жылы, екінші дәптерден кейін жазылған. Ал екінші дәптер 948/1541-1542 жылы жазылып біткен.

Билет №12

1. Қадырғали Жалайыридың «Жамиғат-тауарих» еңбегі

Қазақтың жалайыр тайпасының өкілі Қадырәли бек бізге дейін жеткен, шартты түрде «Жами ат-таварих» деген тұңғыш тарихи еңбекті жазды. Бұл шығарма ауызша тарихи аңыздар мен Раши ад Диннің тарихи жинағы негізінде жазылған. Онда Рашид ад Дин еңбегінің Шыңғысхан мен оның мирасқорлары тарихымен байланысты жекелеген бөлімдерінің қысқаша мазмұны келтіріледі. Кітаптың қазақ хандары тарихын көп жағынан айқындайтын екінші бөлігінің дербес және өте құнды маңызы бар. XV-XVI ғасырлардағы Қазақ хандығы туралы деректер едәуір ынта-ықылас туғызады, олар өазағ қоғамында ауызша тарихнамалық дәстүр, генеалогияларға және саяси тарих мәселелеріне нақты мүдделілік бар екенін көрсететін сенімді жергілікті деректемелерге негізделген. XVII ғасырдың алғашқы жылдары жазылған (1602ж. аяқталған) Қадырғали бидің тарихи еңбегінің ғалымдар назарына ілінуі ХІХ ғасырда өмір сүрген татар ғалымы Ибрагим Халфиннің есімімен тығыз байланысты. Ол бұл еңбектің бір көшірмесін 1819 жылы Қазан университетінің кітапханасына тапсырған. Қадырғали Қосымұлы өмір сүрген тарихи кезеңде көшпелі түркі қоғамдарында өоғамдық-мәдени құбылыс ретінде ауызша тарих айту дәстүрінің гүлдеу дәуірі еді. Қадырғали би Қосымұлының «Жылнамалар жинағы» - ортаазиялық шығармалар дәстүрінде жазылған.

2. ХҮ - ХҮІІІ ғғ. қазақ хандығы тарихы бойынша зерттеулер /С. Ж. Асфендияров, М. Тынышбаев, В. П. Юдин, Ю. А. Зуев, Т. И. Сұлтанов, С. Г. Кляшторный, К. А. Пищулина, М. Х. Абусеитова, Т. Омарбеков, Б. Кәрібаев, З. Қинаят т. б. /.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.