Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және құрастыру әрекетін бейнелеу өнері арқылы дамыту

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 13 бет
Таңдаулыға:

Ж. Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжі

Бақылау жұмысы

Тақырыбы:

«Балабақшада бейнелеу өнері оқу іс-әрекетінің теориясы мен методикасы»

Орындаған:

Тексерген:

Орал, 2016ж.

Мазмұны

Кіріспе

1. Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін дамыту

2 Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және құрастыру әрекетін бейнелеу өнері арқылы дамыту

3 Бейнелеу қабілетін және құрастыру әрекеттерін дамыту арқылы ойлау қабілеттерін жетілдіруге арналған ойындар

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

Баланың жеке тұлға ретінде қалыптасуы сәби кезінен басталады. Ол үшін балаға барлық жағдай жасалуы керек. Өмірге келген әрбір бала бақытты болуы тиіс. Бұл-баланың басты құқығы. Балалар-еліміздің бүгіні мен ертеңі. Мемлекетіміздің басты байлығы, әрі тірегі. Сондықтан балаға тиісті дәрежеде жағдай жасап, денсаулығын жақсартып, өмірін гүлдендіріп, саналы тәрбие мен сапалы білім беру-біздің басты мақсат.

Тәрбие баланың дүниеге келген сәтінен басталады. Мектеп жасына дейінгі баланы дамытатын, өсіретін әрі тәрбиелейтін негізгі іс-әрекет-ойын. Ойын арқылы бала өзін қоршаған ортамен, табиғатпен, қоғамдық құбылысиармен, адамдардаң еңбегімен, қарым-қатынасымен танысады. Елбасымыздың Жолдауында еліміздегі барлық мектеп жасына дейінгі балаларды оқыту мен тәрбиелеуді арттыру мақсатында «Балапан» бағдарламасы әзірленіп, оны іске асыру жұмыстары тапсырылғаны баршамызға мәлім. Замана алға қойған бұл міндеттерді өз мәнінде шешу үшін мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру мазмұнын түбегейлі жаңарту көзделуде. Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы - мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс-тәсілмен берілетін тәлім-тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып, мектепте жан-жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе, балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады.

Тәрбиенің сан алуан келелі мәселесін шешетін, қарапайым дағдыларды бала санына орнықтыратын алғашқы білім баспалдағы балабақша.

Балабақшаның күн тәртібінде түрған өзекті мәселе - баланың денсаулығы, тәртіпті де ақылды бала өсіру, алғашқы білім нәріне жол ашу. Осыған орай, бүгінгі қоғам мүддесіне лайықты, жан - жақты жетілген, бойында ұлттық сана қалыптасқан парасатты азамат тәрбиелеп өсіру - отбасының, балабақшаның, барша халықтың міндеті.

Кішкентай бүлдіршіндеріміздің алғашқы даму кезеңі, білім мен тәрбие берудің алғашқы сатысы - балабақша. Балалардың білім алуға, еңбекке, қоршаған ортаға бейімі, адамдармен қарым-қатынасы, сөз қорының, ойлау қабілетінің дамуы мектепке дейінгі кезеңде қалыптасады. Баланың жеке басының тұлға ретінде дамуы көптеген жағдайларға байланысты. Ол баланың өзін қоршаған ортасы, қарым-қатынасы (үлкендермен және құрбыластарымен) ойын, балабақшадағы іс-әрекеті баланың психикалық дамуына ықпал етеді. Бұл баланың айналадағы дүниеге, заттар мен құбылыстарға жауапкершілікпен қарауға деген түсініктерін дамытады.

Мектепке дейінгі балалардың бейнелеу қабілеттері мен шығармашылығын қалыптастару қазіргі таңда ең өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Ғалым-педагогтар мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу қабілетінің дамуын жан-жақты әлі де қарастыруды қажет етеді деген пікірлер айтуда.

1. Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін дамыту

Бүгінгі таңдағы өркениетті елдердің жаһандану белесінде болып жатқан түбегейлі жаңғыруындағы басты мәселе: қоғам саласының ғаламдануы мен білім мен тәрбие мазмұнының жаңаруы. Мұндай өзгерістерге дайындау, қалыптастыру, қамтудағы игі істер білім беру саласының басты мақсаты.

Бұл ұлағатты мақсаттың жүзеге асуының тиімділігі бала тәрбиесінің қайнар көзі бастауыш пен балабақшаға тәуелді болатыны айдан анық. Өйткені, адамға табиғаттан берілген ізгіліктің мүмкіндіктерінің 80% -ті осы бастапқы оқу кезінде қалыптасатынын ғалымдар дәлелдеп отыр.

Қазір елімізде мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінің қамтылу деңгейі 36, 5 пайызды құраса, бұл көрсеткіштің алдағы онжылдықта еселеп өсері сөзсіз. Сондай-ақ, алдағы уақытта тәрбие мен оқытудың жаңа бағдарламалары жүзеге асып, еліміздегі балғын бүлдіршіндердің болашағына жарқын жол ашылмақ.

Болашақта жері мен дәулеті, ұлттық болмысы сақталып қалу үшін ұрпақты дұрыс тәрбиелеп білімнің саналы да сапалы болуын қамтамасыз ету - педагог мойнындағы жаупкершілік, себебі баланың дүниетанымы, интеллектуалдық дамуы мектеп қабырғасында қалыптасады. Заман мен қоғам тудырып жатқан өзгерістер құбылмалы да қарқынды, сол өмір ағымы мен ақпараттар тасқынында еркін жүзе алатын жан-жақты қабілетті ұрпақ дайындау - білім беру мекемелеріне жүктелген дүние болғандықтан, түбегейлі өзгерістер мен жаңалықтар іске асырылуда. Мектепке дейінгі білім беру мазмұны заңдар мен құжаттарға негізделген [1, 2, 3] . Бағдарламалар жасалып, іс жүзінде іске асырылуды [4, 5, 6] .

Ағартушы педагог, қазақ балалар әдебиетінің атасы Ы. Алтынсарин: «Маған жақсы мұғалім бәрінен де қымбат, өйткені - мұғалім - мектептің жүрегі» деген екен [7] . Жүрген жерінің жүрегіне айнала білетін тәрбиелі, білімді, қабелетті, дарынды педагогтардың күн санап өсе түсетіндігіне біз де кәміл сенімдіміз.

Қазіргі өмірдің өзінен туындап отырған талаптарды орындау, жаңашылдыққа жаршы болу үзіліссіз тәрбие негізінің бастау бұлағы - мектепке дейінгі ұйымдардан басталғаны орынды. Бала тәрбиесі отбасынан бастау алады десек те, ғылымға негізделген әдіс - тәсілмен берілетін тәлім - тәрбие ісі көбінесе балабақшадан басталып, мектепте жан - жақты педагогикалық өрісін табады. Әсіресе, балабақшадағы тәрбие бала табиғатына ерекше әсер етіп, оған өмір бойы өшпестей із қалдырады. Сондықтан зерттеу мәселесінің өзектілігі баланың жан - жақты дамуында маңыздылығы басым.

Білім берудің алғашқы деңгейлері балабақшадан басталмақ. Хакім Абай: «Адам ата-анадан туғанда есті болмайды: естіп, көріп, ұстап, татып ескерсе, дүниедегі жақсы-жаманды таниды-дағы, сондайдан білгені, көргені көп болға адам білімді болады» - десе, француз педагогы Жан Жак Руссо: «Бала туғанда ақ қағаздай болып туады, оның үстіне шимайды қалай салсаң, қағаз бетіне солай түседі, бала тәрбиесі сол сияқты, өзің қалай тәрбиелесең, ол солай тәрбиеленеді» [8] .

«Адам ұрпағымен мың жасайды» - дейді халқымыз. Жақсылыққа бастайтын жарық жұлдыз-оқу. «Надан жұрттың күні - қараң, келешегі тұман», - деп М. Дулатов айтқандай, егеменді еліміздің тірегі - білімді ұрпақ [9] . Сусыз, құрғақ, таса көлеңке жерге дән ексең өнбейтіні сияқты, жас ұрпақтарымызды тәрбиелемесек өспейді, өнбейді.

Тарих көші жылжыған сайын - жаңа ұрпақ пен жаңа қоғамның жаңалықтарға деген сұранысы күн санап арта бермек. Осыдан ширек ғасыр бұрынғы бүлдіршін мен қазіргі заман баласының арасында жер мен көктей айырмашылық бар. Тіпті, ширек ғасыр демей-ақ, әрбір бес-он жыл сайын ауысып келіп отыратын балдырғандардың арасындағы айырмашылықтарды, олардың сан қырлы сипаттарын санамалап кете беруге болар еді. Өйткені айнала қоршаған ортаның, болашақты тәрбиелейтін қоғам мен заманның күнбе-күнгі өз-герісінде соншалықты шапшаңдық бар.

2 Мектеп жасына дейінгі балалардың бейнелеу және құрастыру әрекетін бейнелеу өнері арқылы дамыту

Балалардың қабілеттерін анықтап, оларды дұрыс дамыту - аса маңызды педагогикалық міндеттердің бірі. Әрі ол балалардың жасын, психофизикалық дамуын, тәрбие жағдайларын және басқа факторларды ескере отырып шешілуге тиіс.

Бейнелей білу қабілетін дамыту ең алдымен байқампаздыққа, айналадағы заттар мен құбылыстардың ерекшелігін көре білуге, оларды салыстырып, сипатты белгілерді бөліп көрсете білуге тәрбилеумен байланысты. Мұның үстіне баланың жасын ескермеуге, демек, 3 - 4 жастағы сәбиден, тіпті сурет салуға үйрету тым ерте басталғаннның өзінде, күрделі сюжетке құрылған суретті талап етуге болмайды. Оның ойлау қабілеті тиісті дәрежеде үйретілген мектеп жасына дейінгі ересек бала оңай шешетін мұндай тапсырмаларды шешу үшін қажетті деңгейге әлі жете қойған жоқ.

Бірақ жастары бірдей балалардың әр түрлі даму сатысында тұратыны белгілі. Мұндай өзі тәрбиеге, сондай - ақ баланың жалпы дамуына байланысты. Педогог мұны ұмытпауға тиіс, өйткені әрбір баламен жеке қарым - қатынас жасай білу - ойдағыдай тәрбие беру мен оқытудың басты жағдайларының бірі.

Кеңестік педагогика баланың дамуын жай сандық процесс ретінде емес, қоршаған дүниенің, ең алдымен тәрбиелеу мен үйретудің ықпалымен оның физикалық және психикалық ерекшеліктерінің сапалық өзгерісі ретінде алып қарайды.

Қабілеттіліктің дамуындағы бейнелеуге дейінгі кезең. Балалардың көркемдік қабілетінің дамуындағы бірінші кезең баланың қолына бейнелеу материалы - қағаз, қалам, саз, балшық кесегі, кубиктер, борлар және т. б. алғаш түскен сәттен басталады. Педогогикалық әдебиетте бұл кезең бейнелеуге дейінгі кезең деп аталады, өйткені бұл жерде әлі заттың бейнесі жоқ және тіпті әлденені бейнелеуге деген ой, құмарлық жоқ. Бұл кезең елеулі роль атқарады. Бала материалдардың қасиеттерімен танысып, бейнелеу формаларын жасау үшін қажетті алуан түрлі қол қимылдарын меңгереді.

Егер 5 - 6 жастағы және 2 - 3 жастағы балалардың қолына материал тұңғыш рет түскен болса, онда, әрине, ересек балаларда ой шапшаң туындайды, өйткені олардың қоршаған дүниені танып - білудегі тәжірибесі көбірек.

Бейнелеуге дейінгі кезең балалардың қабілетін онан әрі дамыту үшін өте маңызды.

Өздерінің шамасы келетін қимылдар мен қажетті формаларды көптеген балалар өз бетімен меңгере алмайды. Тәрбиеші балаларды еріксіз қимылдар жасаудан оларды шектеуге, көзбен бақылау жасауға, алуан түрлі қимыл формаларына, содан кейін жинақтаған тәжірибені сурет салғанда, мүсін жасағанда саналы түрде пайдалануға жетектеуге тиіс.

Біртіндеп баланың бойында заттарды, олардың әсерлі сипатын бере отырып бейнелеу пайда болады. Мұның өзі қабілеттіліктің онан әрі дамуын дәлелдейді. Балалар ассоциация жолымен қандай да бір затпен аса қарапайым формалары мен сызықтардағы ұқсастықты таба білуге үйренеді.

Әдетте балалардағы ассоциация тұрақты емес: бір суреттің өзінен ол түрлі заттарды көруі мүмкін. Оның санасында сурет салған кезде елестетудің, есте сақтаудың, қиялдаудың жалпы жұмысы арқылы пайда болатын берік із әлі жоқ. Қарапайым салына салған форма оған жақындайтын көптеген заттарды еске түсіруі мүмкін.

Ассоциация ойша жұмыс жасауға көшуге көмектеседі. Бұлай көшу жолдарының бірі - оның кездейсоқ жасаған формасын қайталауы болып табылады.

Сызылған сызықтардың қандай да бір затты танығаннан кейін бала оны тағы да бейнелегісі келіп, саналы түрде тағы да сурет салады. Кейде ойша алғашқы салған мұндай суреттердің, ассоциацияланған формаға қарағанда, затпен ұқсастығы шамалы болып шығады, өйткені ассоциация кездейсоқ алынғандықтан бала қолдың қандай қимылдары нәтижесінде оның пайда болғанын есте сақтамаған. Сондықтан сол затты бейнелемейтін деп ойлап, тағы да кез - келген қимылдар жасайды. Сонда да болса екінші сурет бейнелеу қабілеттілігін дамытудағы жаңа, неғұрлым жоғары кезең екенін білдіреді, өйткені ол ойлау нәтижесінде пайда болды.

Кейде бүкіл бейне түгел қайталанбай, ассоциацияланған формаға қандай да бір бөлшектер: адамға - қол, мұрын, көз, машинаға - дөңгелек және т. б. қосылуы мүмкін.

Бұл процесс тәрбиеші үлкен роль атқарады. Ол сұрақтар қоя отырып, мысалы: сен не салдың. Қандай жақсы доп, осылай етіп тағы да салшы деп баланың бейнені түсінуіне көмектеседі.

Қабілеттілікті дамытудағы бейнелеу кезеңін сипаттасақ. Заттарды саналы түрде бейнелеудің пайда болуымен бірге қабілеттілікті дамытудағы бейнелеу кезеңі басталады. Іс-әрекет шығармашылық сипатқа ие болады. Бұл арада балаларды жүйелі түрде үйрету міндеттері алға қойылуы мүмкін.

Заттардың суреттегі, мүсіндегі алғашқы бейнелері өте қарапайым, оларда бөлшектер ғана емес, сонымен бірге негізгі белгілердің бір бөлігі де болмайды. Мұны жас балада аналитикалық синтетикалық ойлаудың, демек, көзбен қабылдаған бейнені қайта жасауға дәлдіктің жоқтығымен, қолдарының қимылдарын үйлестіруі аз дамығандығымен, техникалық дағдылардың әлі жоқ екендігімен түсіндіруге болады.

Балалардың алғашқы жұмыстары бөлшектердің пропорциясыздығымен ерекшеленеді. Мұны былай түсіндіруге болады: баланың зейіні мен ойы сол сәтте ол бейнелеп жатқан бөлікке ғана бағытталған, оның басқа бөліктерімен байланысы жоқ, осыдан келіп пропорциялардың сәйкес келмеуі келіп туады.

Мектеп жасына дейінгі ересек балалар тек педагогтың басшылығымен біртіндеп қана бала бейнелеу құралдарын меңгереді.

Балалардың бейнелеу және құрастыру әрекеттерін зерттеушілер - Е. А. Флерина, Н. П. Сакулина, Т. С. Комарова, Т. Г. Казакова, Н. Б. Халезова және басқалар живопись пен скульптурада суретші пайдаланатын көптеген әсерлі құралдарға белгілі бір дәрежеде мектеп жасына дейінгі баланың шамасы келетінін атап айтады.

Бір өнерге деген қабілеттілік адамның өзіне тән ерекшелігі болып табылады, мұның өзі оны жануарлар әлемінен бөліп шығарып, болмысты пайдалануға ғана емес, сонымен бірге оның турін өзгертуге де мүмкіндік береді.

Бейнелеу өнеріндегі шығармашылық ерекшеліктерге тоқталсақ, біраз өзгешіліктерге тап боламыз. Суретшінің шығармашылығы - қоғамдық маңызы бар жаңа өзіндік заттарды жасайтын белгілі бір қызмет. Суретшінің қызметі қоршаған өмірді бейнелейтін өнер шығармаларын жасаумен байланысты.

Бала мектепке дейінгі шақта сәбилік шақта қалыптасқан қабылдау іс-әрекетін меңгере отырып өтеді. Бұл әрекеттер бала іс-әрекетінің жаңа түрлерін бағыттап және реттеп алдыменен заттардың шама жағынан қатынастарының, пішіндерінің, түстерінің жеке ерекшеліктерін көз алдына елестету қажет болатын тапсырмаларды орындауға, заттардың күрделі қасиеттерін жекелей қабылдауға, олардың айқын да бейнелерін жасауға мүмкіндіктер бере алмайды. Сондықтан баланың қабылдауын дамыту үшін бақылау жасату, қарап көру, салыстыру, теңестіру, өзгерістерді байқауға бейімдеу т. б. әдістерді қолдануға болады. Ол сурет бойынша немесе табиғаттағы қалыпты жағдайдағы заттар, құбылыстар болуы мүмкін.

Сондай-ақ балалардың бейнелеу қабілетін және құрастыру әрекеттерін дамыту арқылы ойлау қабілеттерін жетілдіру үшін, төмендегідей ойын жаттығулары мен қарапайым тапсырмаларды орындауға болады.

I. «Көкөністер».

Мақсаты: Логикалық ойлауын, есте сақтау қабілетін, зейінін дамыту, құрбыларының ұжымына кіруге көмектесу.

Балалар шеңбер бойымен тұрады. Әр балаға көкөніс суреті таратылады. Әрқайсысы өзіндегі бар көкөністің атын атайды. Тәрбиеші кез-келген көкөністің атын айтқан кезде сол көкөністің суретін ұстаған бала ортаға жүгіріп шығады. Ойыншы ұсталып қалмас үшін кез-келген көкөністің атын атауы қажет. Өзіндегі бар көкөністің атын естіген бала ортаға жүгіріп шығады.

Енді осы көкеністі ойынша суретін салады, кейін пластелинмен жасайды

II. «Жұмбақ суреттер».

Мақсаты: Логикалық ойлау қабілетін, зейінін, сөйлеу белсенділігін дамыту.

Балаларға заттық суреттерді таңдап алуды ұсыну. Өзі таңдаған суреттегі заттың атын қатысушыларға атамай жұмбақ түрінде жасырып сипаттап беруін сұрау. Қатысушылар жасырылған суреттің не зат екенін табуы шарт.

Екінші тапсырмасы: сол суреттегі затты мүсіндеу керек және мүсін жасауда бір элементін қалдырып қою. Оны басқа балалар анықтауы шарт.

III. Кескінделген заттардың жеткіліксіз бөліктерін толықтыр.

Жауап: Кескінделген заттардың жеткіліксіз бөліктерін бала анықтап қарайды да оны карандашпен немесе фломастермен толықтырып суретін салады.

IV. Тапсырма «Нүктелерден сурет шығар».

Нүктелерді қос. Кескінделген нәрселерді ата.

Жауап: Берілген суреттерді өздері үстінен сызып салып, оны бояйды.

Мектепке дейінгі жас кезеңінде естің жедел дамиды. Баланы мектепке дайындауда есте сақтау қабілетін дамытудың маңызы зор. Олар көптеген ақпараттарды есте сақтай алады. Бала есте сақтау тәсілдерін саналы түрде біртіндеп меңгере бастайды. Баланың есте сақтау қабілетін анықтауға төмендегі тапсырмаларды орындауға болады.

V. Тапсырма «Екі бақа».

Екі бақаның ұқсастығы мен айырмашылығын ата.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.