Қара өлең ұйқасы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ж.Досмұхамедов атындағы педагогикалық колледжі

Педагогика кафедрасы
Балалар әдебиеті пәнінен

Бақылау жұмысы
Тақырыбы:
А.Құнанбаев - қазақтың бас ақыны, табиғат лирикасы

Орындаған: Галимова Г.Б.
Тексерген: Қайшекенова А.Т.

Орал, 2016ж.

Жоспар
Негізгі бөлім
1 Абайдың ақындығы мен өмір жолы.
2 Абай сусындаған бұлақтар.
3 Лирикалық өлеңдердегі табиғат пен адам көрінісі.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиттер

1 Абайдың ақындығы мен өмір жолы.
Абай өзінің бір өлеңінде былай деді
Соқтықпалы,соқпақсыз жерде өстім,
Мыңмен жалғыз алыстым,кінә қойма
Осы екі жолда ақын өмірінің ащы шындығы жатыр
Қазақ мектебінің әрбір оқушысы көзі қара таныған күннен бастап,Абайды жаттап өседі.
Мектепке барған баланың көз алдында құс жолындайсайрап,ақын өмірі жатады.
Туғанда дүние есігін ашады өлең
Өлеңмен жер қойнына кірер денең.
Абай бұл өлең туралы ғана емес,өзі жөнінде де айтқандай Абай әлдиі мен келіп,өмірден Абай гөй-гөйімен аттанын тәріздіміз.Қысқасы, Абай-біздің рухани әкеміз.Ақын өмірін мектеп қабырғасынан байыттап,өлеңін ғұмыр бойы пайымдайтынымыз сондықтан.
Абайдың ғылыми-ғұмырнамасын Мұхтар Әуезов жазды.Ақынның өмірі мен өнер жолын одан асып талдау да толғауда қиын.Абайды зерттеулерден Т.Кәкішов.Р.Бердібай.С.Қасқабасов.С .Қирабаев, З.Қабдолов, Д.Ысқақовтарды білеміз.Біздің зерттеуімізге арқау болатын осы ғылымдардың пікірімен зертеуін сүйеніп,өлеңнің өлшеміне тілі тоқталып өзі тұжырымызды білдіру еді.
Абай осы күнгі Семей облысындағы Шыңғыс тауын жайлаған тобықты руының ішінде 1885 жылы туған.Әкесі Құнанбай аталмыш рудың әрі байы,әрі биі,әрі билеушісі болған адам.

2 Абай сусындаған бұлақтар.
Абай алғашқы кезде ауыл молдасынан хат танып,он жасында Семей қаласындағы медресеге түседі.Мұнда бар болғаны үш-ақ жыл оқиды.Медреседегі діни оқуды Абайды қанағаттандыра алмайды.Ол енді өз бетімен білімін толықтырмақ боп одан ізденеді.
Туысқан Орта Азия халықтарының Навои,Низами, Фирдауси секілді жұлдызды шайырларының шығармаларымен танысады.Солардың әсерімен алғашқы өлеңдерін жазады.
Абай медреседе оқи жүре, бір жағынан сол Семей қаласындағы риходская школаға түсіп,орыс тілін үйрене бастайды.
Қазақ еліндегі қараңғылыққа қарсы қаламмен күреске бел шешіп шыққан Абай бетімен ізденіп Беменскийдің, Чернышевскийдің, Добролюбовтың озат идеялырымен танысты.
Абай орыс классиктерінің көптеген өлеңдерін Пушкиннің Евгений Он ешнінен фрагменттер, Лермонтов Қанжар, Ой, Теректің сыйы, Крыловтың Қарға мен түлкі, Шегіртке мен құмырсқа, Есек пен бұлбұл т-б.Қазақ тіліне аударды.Орыс ақындарының өлең жазу шеберлігін пішін сұлулығы мен мазмұн тереңдігін, осыдан туған өршіл пафос пен биік идеяны кемітпей солғындатпай дәл жеткізу-Абай аудармаларының негізгі ерекшеліктері.

3 Лирикалық өлеңдердегі табиғат пен адам көрінісі.

Абайдың табиғат лирикасы өз алдына бір сала. Табиғат-адам өмір сүрер,тіршілік етер орта.Онысыз өмір жоқ.Міне,осы табиғат көріністерін,қазақ даласындағы өмірді,тұрмыс-халді сүреттеуге Абайдың көптеген өлеңдері арналған . Абайдан бұрын табиғат көрінісін мұншалықты шебер,терең һәм жан-жақты жырлаған ақын болған емес.
Абай әсіресе,жылдың төрт мезгілі туралы жазған өлеңдері бейнеті мен азабы мол мал баққан шаруаны баянсыз,көшпелі ауылдың,ескі қоғамдық қарым-қатынасыз кейбір куңгірт белгілерін анық,қанық бояумен көрсететін, өз дәуірінің айнасы боларлық сұлу шығармалар.
Табиғат лирикасы-Абайды ұлы талантын,биік мәдениетін танытатын өлеңдер.Абайдың дүниежүзілік озық поэиядан алған тағы бір үлесі-табиғат лирикасы.Табиғат адам баласының еңбек етіп өмір сүретін ортасы.Абайдың жылдың төрт мезгілі жайлы өлеңдері 1886-1890жылдары жазылған.Абай-лирик ақын оның өлеңдерінде табиғат пен адам тіршілігі ұштастып,сырлы сезім.асқақ ой,ауыл тіршілігі қатар жүреді.Абайдың қай өлеңін алсақта тұнып-тұрған философиялық ойға арқау етілген. Сонымен қатар ақын өлеңдерінде көркем сөз,бейнелеу,астарлау басымырақ,мұның себебі баяндаушының ой мен сезіміұштасуынан туады.
Абайдың бұл тақырыптағы тұнғыш өлеңі 1886 жылы жазылған Жаз-өлеңі.Абайдың-ақындық мәдениеті іріленген шебер өнер иесі.Мұнда жазғы
Құбылту немесе троп грекше tropog-иін - иірім сөздерде тура мағынасында емес,бұрма мағынасында қолдану шындықты бейнелеп,кейде тіпті пернелеп, тінту,ой ды ө згертіп,кейде тіпті өңін айналдыра айту
Троптың 6 түрі бар
1Метонимия-алмастыру
2Метафора-ауыстуры
3Синекдоха-мегзеу
4Аллегория-кейіптеу
5Теңеу
6Эпитет-пернелеу
1Метафора немесе ауыстуры грекше метофара көшіру суреттеліп отырған затты не құбылысты ақындай ажарландыра түсу үшін оларды өздеріне ұқсас затқа балап әсерін күшейту Мысалы
Дем алысы үскірік аяз бен қар
Кәрі құда қыс келіп әлек салды
2Метонимия не алмастыру грекше metenymid қайтадан атау-өзара шектес заттар мен себептес құбылыстардың өзара байланысты ұғымдар мен шартты сөздердің бірінің орнына бірін қолдану М Ауыл ұйқыда,Теңіз буырқанды
3Синекдоха не мегзеу-грекше synekdoshe-арақатынасын ашу-Бүтіннің орнына бөлшекті не керісінше қолдану МШекпен кіген қойшы,Мұртты жігіт
4Аллегория-грекше allegоria кейіптеп айту.Жансыз табиғат құбылысын кәдімгі тірі кісінің қылығымен ауыстыра суреттеген.
Мысалы:
Ақ киімді,денелі ақ сақалды
Соқыр мылқау танымас тірі жанды.
5Теңеу суреттеліп отырған затты не құбылысты өзге нәрселерге теңеп,-дай,-дей,-тай,-тей жұрнақтары арқылы суреттеу.Мысалы :
Бұлттай қасын жауып екі көзі
Ұшпадай бөркін киген оқшырайтып
6Эпитет не пернелеу Өлеңде сын есімнің сұрағына жауап беріп, анықтауыштың қызмет атқарады. Мысалы.Ақ киімді,сұр бұлт көрініс, құбылыстардың бейнелері жарқын.
Көгорай шалғыны мен бәйшешегі толысқан жайлау әлі қонып үлгермеген ауылдың қарбалас тіршілігі түгелдей суретке түседі
Жаздыгүні шілде болғанда
Көкорай шалғын бәйшешек
Ұзарып өсіп толғанда
Күркіреп жатқан өзенге
Көшіп ауыл қонғанда
Өлеңнің тілі жеңіл, сөзі ұғынықты,оқырманын тез баурап алады.7-8 буынды, аралас ұйқасқа негізгелген.
Шөбі шүйгін, көк шалғын жайлауға көшкен елдің тұрмыс-тіршілігі көз алдымызға елестедеді.
Өлеңде әзілдесіп күлісіп үй тігіп жатқан қыз-келіншек,ат үстінде мал аралаған ауыл иелері, жылқы соңында салпылдаған жылқышылар, көшпелі ауылдың реалистік тіршілігі мен табиғатын толықтырып тұр.Абай қазақ ауылының көшпелі өмірі мен табиғатты егіз (парализм ретінде қатар суреттеумен бірге ауылдың байларының күнделікті тіршілігін былай деп суреттеутейді.
Мал ішінен айналып,
Көңілі жақсы жайланып,
Байда келер ауылға
Аяңшылы жалпылдап
Сабадан қымыз құйдырып
Жас үлкендер бір бөлек
Кеңесіп күліп сылқылдап
Көріп отырғанымыздай бай-ауқатты кісілердің жүріс-тұрысы да,кеңескен сөзі де,ішкен асына дейін сөз етіледі.
Абай шығармаларын зерттеген М.Әуезов Өлеңнің ішінде жанды тіршілік,қайнар қызу мол болғандықтан,-түр.Мен өлшеу ұйқастарында аса жанды,қызулы жүрдектік бар... Тұтас бітімді ,келісті келген өлеңнің аяғына шейін орайлас ұйқастар айнымай созылып отырады.Өлең тілінде үлкен байлықпен қатар тапқырлық, дәлшілдік мол-дейді.
Қыс табиғатын Абай бұдан өзгешелеу стильде суреттеген.Бұл-нағыз классикалық поэзия үлгісінен туған өлең.Мұнда табиғат қозғалыс-әрекеттегі күйде алынады.Бірақ бұл әрекет табиғаттан гөрі адамның-жанды тіршіліктің әрекетіне ұқсайды.Жансыз табиғатқа жан бітіріп кейіптеу арқылы оқырманын баурап алады.Табиғаттағы құбылыстарды қимылға келтіріп,жанды бейнеге түсіру үшін ол кейіптеуді қолданылады.
Ақ киімді, денелі,ақ сақалды, а
Соқыр, мылқау, танымас тірі жанды а
Үсті-басы ақ қыраутүсі суық б
Басқан-жерісықырлапкеліп қалды. а
Абайға дейінгі қазақ әдебиетінде қысты жанды адам бейнесінде суреттеу әдеті болмаған.
Өлең 6-шумақтан, әр шумақ 4-тармақтан әр тармақ 3 бунақтан құралып 11-12буыннан тұратын. Қара өлең ұйқасы.
Абайдың ақындық тілінде метофораның жай түрі де ұлғайған түрі де көп кездеседі.Ал бұл өлеңде ақын бір нәрсені екінші нәрсеге балау арқылы немесе бірнеше метафораны қабат қолдану арқылы жасалады
М ысалы :Дем ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.