Психологиялық зерттеу әдістері

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Батыс Қазақстан инженерлік-гуманитарлық университеті

Батыс Қазақстан гуманитарлық академиясы

ӨЗІНДІК ЖҰМЫС

Тақырыбы:

«Ұйымдастырушылық әдістер»

Орындаған: Шегірова Р. М.

Тексерген: Қадыржанова Ж. Е.

Орал, 2014ж.

Жоспары

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім

1. Психологиялық зерттеу әдістері . . . 4

2. Ұйымдастырушылық әдіс . . . 8

Қорытынды . . . 12

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 13

Кіріспе

Ғылым факторларді жинақтауда ғылыми негізделген әдістерді қолданғанда ғана сәтті дами алады. Әдістердің ерекшеліктері ғылыми таным объектілерінің ерекшеліктеріне негізделеді. (психологияның зеріттеу объектісі-психика) . Психикалық құбылыстардың ерекшелігі оның басқару құрылымына байланысты . Физико-химиялық процестерге қарағанда психикалық процесс басқарудың жоғарғы деңгейіне байланысты: қажеттілік, мотив, саналы басқару. Рубенштейн психикалық құбылыстарды зеріттеуде детерминизім қағидасын ұсынды. Бұл қағиданы психика сыртқы әсерлер, жағдайларға байланысты, бірақ сыртқы әсерлер субъект ерекшелігіне байланасты ішкі жағдайға негізделеді. Соңғы кезде психологиялық әрекеттер ықтималдық сипатта түсіндіріледі. Адам психикасы іс-әрекетте қалыптасып, дамиды, сондықтан психиканы зереттеу қағидаларының бірі - психикалық құбылыстарды адам іс-әрекеті процесінде зерттеу . Екінші қағиданы Блонский енгізді, онда: барлық психикалық феномендерді дамуда зеріттеу қажеттігі айтылады, яғни филогинетикалық, онтогенетикалық, әлеуметтік-тарихи, индивидуалды. Психика тұтастығын ескерсек, Ананевтің антропологиялық қағидасы нәтижелі. Антропологиялық типтің мәні адамды комплексті зеріттеуде. Қазіргі психологияның басты ерекшелігінің бірі жүйелі құрылымдық көзқараста. Мұнда адам жеке психикалық процестердің, қасиет, күйлердің бірлігі емес, бегілі байланыстарға қатысты біріккен элемент сипаттар тұтастығы деп қарастырылды. Психологияда адамды ғылыми зерттеудің барлық циклін қамтитын әдістер жүйесі қалыптасқан, оған ұйымдастырушылық, эмпирикалық, сандық сапалық, интерпритациялық әдістер енеді.

Негізгі бөлім

1. Психологиялық зерттеу әдістері

«Әдіс» сөзі ғылыми білім жүйесін түзу мен негіздеудің жолын біл- діреді, сонымен бірге болмыст ы тәжірибелік және теориялық тұрғыдан игерудің тәсілдері мен қимыл-әрекеттер тобын танытады.

Психологияға орайластыра әдісті психика жөніндегі деректерді алудың және оларды талдап түсінудің жолы деп білеміз.

Кейбір басқа да ғылымдардағыдай, психологиядағы зерттеу әдістерінің негізгілері - бақылау және эксперимент.

Бақылау - зерттеудің ғылыми әдісі - деректі суреттеп баянда- удан оның ішкі мәнін түсіндіруге өту үшін қажет. Бақылау әдісінің негізгі тиімділігі - психикалық үдерістерді табиғи жағдайларда зерттеу мүмкіндігінің мол болуы.

Араласа бақылау - зерттеушінің зерттелуші топпен етене жақын қатынастар әрекетінде болуы.

Сырттай бақылау - әлеуметтік-психологиялық құбылыстарды шеттен, зерттелуші адам не топпен қарым-қатынасқа түспей-ақ зерттеп, мәліметтер жинақтау.

Өзіндік бақылау (интроспекция) - адамның өзін-өзі бақылап, өзінің ішкі жан дүниелік үдерістерін тану жолы.

Дегенмен, психологиялық зерттеу әдістерінің арасындағы ең басты- сы - эксперимент - психологиялық деректердің ашылуына жағдайлар жасау мақсатында зерттеушінің сыналушы адамның не топтың іс- әрекетіне белсенді араласуы.

Психологиялық эксперименттің негізгі міндеті - жан дүниелік іш- тей психологиялық үдерістердің мәнді ерекшеліктерін шынайылылықпен сырттай бақылауға жағдайлар жасап, мол нақты деректерге қол жеткізу.

Зертханалық эксперимент - арнайы жағдайларда жүргізіледі, арнайы жабдықтар пайдаланылады, сыналушының әрекеттері нұсқаулармен белгіленеді, сыналушы экспериментке түсетінін біледі, бірақ оның толық мәнін аңғармауы да ықтимал.

Табиғи эксперимент - еңбек, оқу, қарым-қатынастың әдеттегі жағдайларында жүргізіледі, ал адам өзінің эксперименттік сыналуда екенін сезбейді.

Тестілеу әдісі - адамның белгілі психикалық сапаларын сынақтан өткізіп, анықтау.

Психологиялық тест - сыналушының жеке басының кейбір ерек- шеліктерін анықтау үшін орындалатын, әдетте, қысқамерзімді шағын стандартты сынақ тапсырмалары беріледі. Бұл күнде психологияда адамның ақыл-ес даму деңгейін, кеңістікте бағыт-бағдар аңдау қабілетін, психикалық әрекетке келу мүмкіндіктерін, жадын, кәсіби іс-әрекеттерге қабілетін, тұлғалық сапаларын анықтаушы тестер жиі қолданылуда.

Құжаттарды талдау әдісі - адамның қызмет, іс-әрекеттік өнімдерін талдауға арналған жалпы психологиялық әдістердің бір түрі. Құжаттарды талдау әдістері сапалық және сандық болып ажыралады. Сапалық тал- дауда баяндалған мәтіндік ақпарат сандық көрсеткіштерге келтіріліп, кейін математика-статистикалық өңдеуге түседі. Бұл ғылымда контент- талдау атауын алған.

Құрастырып жобалау әдісі - осы күнгі психологиялық зерттеулер- де кең қолданымдағы жалпы ғылымдық әдіс. Оның мәні - психикалық құбылыстарды таңба күйіне келтіру немесе адам іс-әрекеттерінің әрқилы түрлерін жасанды құрастырылған ортада ұйымдастыру. Осы жолмен қабылдаудың, жадтың, қисынды ойлаудың кейбір қырларын қолдан жобалап жасауға, сондай-ақ психикалық іс-әрекеттің бионикалық модельдерін тұрғызуға болады.

Сауалнама әдісі - әлеуметтік-психологиялық зерттеулерде кең қолданылатын әдіс. Оның мәні - объектив не субъектив деректер жөнінде сауалға тартылған адам аузынан ақпар топтау.

Өмірнамалық әдіс - кейінгі уақыттары тұлғаны зерттеуде көп қолданылатын әдістердің бірі. Мұнда жеке адамның қалыптасуындағы өзекті жағдаяттар, оның өмір жолы, дамуындағы дағдарысты кезеңдер, әлеуметтенуіндегі ерекшеліктер анықталады. Адам өміріндегі күнделікті оқиғалар талданып, болашақта кезігер жағдайлар болжас- тырылады, өмірлік кестесі түзіледі, каузометриясы жасалады.

Каузометрия (лат. causa-себеп, грек. metro-өлшем) -оқиғалар арасындағы қатынастардың себептік сарабы, тұлғаның психологиялық мерзім -кезеңдерінің талдауы беріледі, оқиғаларға қатысы бар жағдайлар анықталады, тұлға дамуының не тоқырауының кейбір кезеңдерінің бастау оқиғалары айқындалады.

Жас ерекшеліктері психологиясында салыстырмалы-генетикалық әдіс қолданылуда. Бұл әдістің мәні - психикалық заңдылықтарды жеке адамның психикалық дамуының әр кезеңдерін салыстыру арқылы зерттеу.

Социометрия - әлеуметтік психологиядағы зерттеу әдісі - бірлікті іс-әрекетке не оқиғаға араласу (араласпау) мүмкіндіктерін анықтау мақсатында шағын топтың әрбір мүшесін жеке сауалға тарту әрекеттері. Бұл әдіс нәтижелері топтағы қатынастар құрылымын гра- фикпен бейнелейтін соц иометриялық кесте, социограмма, сондай-ақ топтағы психологиялық қатынастарды сандық көрсеткіштермен танытуға болатын социометриялық индекстер күйінде өрнектеуге болады.

Жеке тұлғаның бағыт-бағдарына әлеумет ықпалын зерттеу үшін жасақталған топ әдісі қолданылады.

Тұлғаның мәнді әлеуметтік сапа-қасиеттерін диагностикалау мақсатында эксперттік бағалау және тұлғаны топпен бағалау әдістері пайдаланылуда.

Тұлғаны топпен бағалау әдісі - адам мінездемесін топ мүшелерінің өзара бағалауы арқылы алу. Бұл әдіс топтағы адамдардың өзара таныстығы мен бірлікті іс-әрекеті және қатынасы нәтижесінде топтың әрбір мүшесі жөнінде қалыптасқан топтық санаға негізделген.

Қандай да психологиялық проблеманы зерттеуде сол мәселеге сәйкес зерттеу тәсілдері мен ережелері, яғни нақты зерттеу әдістері қолданылады. Олар: болжам ұсыну, эксперименталдық тәсіл мен соған сай материал, сыналушылардың бастапқы бақылау және экс- перименттік топтарын айыру, эксперимент серияларын анықтау, эксперименталды материалдарды статистикалық және теориялық өңдеуден өткізу және т. б.

2. Ұйымдастырушылық әдіс

Б. Г. Ананьевтің ойынша психологиялық зерттеу әдісі психологиялық объектілермен операция жүргізу жүйесі және психология ғылымының гнесологиялық объектілерімен бірге болып келеді. Психологияда эмпирикалық әдістерді қолдану проблемасын қарастыра отырып психологиялық әдістер жүйесіндегі олардың өресін анықтаудан бастау керек. Бұл бес деңгейді бөліп көрсетуге болады.

1) Методика;

2) Методикалық тәсіл;

3) Әдіс (эксперимент, бақылау және т. с. с. ) ;

4) Зерттеу ұйымдастырылуы;

5) Методологиялқы үйлесім;

Шындығында «Әдіс» термині кез келген деңгейге қолданылуы мүмкін. Мысалы, психофизикада орташа қатенің есептеу әдісі шекара әдісі бар, психодиагностикада, проективті әдіс бар.

Г. Д. Пирьов «Әдістерді» 3-ке бөлді:

1) Әдістер (бақылау, эксперимент, моделдеу т. с. с. )

2) Методикалық тәсілдер

3) Методикалық үйлесімдер (генетикалық, психофизиологиялық және т. с. с. )

С. Л. Рубинштейннің «Жалпы психология негізінде» басты психологиялық әдістер ретінде бақылау мен экспериментті бөлді. Бақылау «сыртқы» және «ішкі» (өзіндік бақылау) болып бөлінеді, эксперимент - лабраториялық табиғи және педагогика-психологиялық қосымша көмекші әдіс - физиологиялық әдіс сонымен қатар іс-әрекет жемісін зерттеу әдісі әңгімелесу мен анкетаны бөліп алды. Әрине уақыт бұл классификацияның ерекшеліктерін шарттады. Осылай психологияның философиямен «Туыстық - идеялогиялық» байланыс оны теоретикалық әдістерден айырды. Педагогикамен, физиологиямен аналогиялық байланыс бұл ғылымдардың әдістерін психологияға қосумен марапатталды.

Екінші Б. Г. Ананьев арқылы отандық психологияда тараған психологиялық зерттеудің әдістер классификациялық - Болгарлық психолог Г. Д. Пировтың классификациясы. Ол тұрақты әдіс ретінде: бақылау (объективті, субъективті) экспериментті (лабраториялық, табиғи, педагогика - психологиялық) моделдеу, психологиялқы мінездеме беру, көмекші әдіс (математикалқы, графикалық, биохимиялық және т. с. с. ) бұл әдістердің әрқайсысы басқада әдістерге бөлінеді. Мысалы, бақылау анкета сұрақтама, т. б. бөлінеді.

Ал Б. Г. Ананьев әдістерді 4-ке бөлді:

1) Ұйымдастырушы

2) Эмпирикалық

3) Өңдеу тәсілі

4) Интерприкациялық.

Ұйымдастырушы әдіске Ананьев салыстырмалы ланыштивті және комплектті әдістерді кіргізді. Екінші топқа обсервоционды әдістер (бақылау және өзін бақылау), эксперимент (лабараториялық, далалық, табиғи және т. б. ), психодиагностика әдіс, іс-әрекет продуктивтілігі мен процесстерінің анализі (проксиометрикалық әдіс) моделдеу биографикалық әдіс кіргізілді.

Үшінші топқа мәліметтердің математика-статистикалық анализ әдісі соңғы төртінші топты генетикалық (фило-және антогенетикалық) және құрылымдық әдістер (классификация, типологизация және т. б. ) құрайды. Ананьев әр әдісті анық бейнеледі. Бірақ, соның өзінде көптеген шешілмеген мәселелер бар: неге моделдеу эмпирикалық әдіске жатады? Практикалық әдіс далалық эксперименттен немесе құралдық бақылаудан несімен ерекшеленеді? Неліктен интерпритациянды әдістер тобы ұйымдастырушылардан бөлінген?

Бұл жерде психологиялық зерттеудің теоретикалық әдісі белгіленбегенін айтып өткен дұрыс. Бірақ, сонымен қатар эмпирикалық пен теоретикалықтың арасында әдістер класы бөлінген, дәл айтқанда - эмпирикалық зерттеудегі дерктерді интерпритациялау өңдеу және көрсету әдістері.

М. С. Роговин мен Г. В. Залевский жұмыстарында жоғарыдағы классификацияны қарастырып өздерінің ұсынады. Бұл авторлардың көзқарастары бойынша әдіс - бұл таным процесіндегі субъект пен объект арасындағы байланысты түсіндірушілер арасындағы байланысты түсірдірушілер. Олар психологиялық әдістерді 6-ға бөледі:

1. Герменевтикалық - ғылымның мүшеленбеген жағдайына лайықты (субъект пен объкт қарама-қарсы қойылмаған, ойша операция мен ғылым әдісі тұжырымдалған)

2. Биографикалық - психика туралы ғылымда танымның жалпы объктісінің бөлінуі.

3. Бақылау - таным объектісі мен субъектісінің дифферанциясы.

4. Өзін-өзі бақылау - дифферанция негізінде субъектінің объектіге айналуы.

5. Клиникалық - бірінші жоспарға сыртқы бақылаудан ішкі механизмдерге көшу мақсаты шығады.

6. Эксперимент - таным процессіндегі субъект ролін ескере отырып таным объектісіне қарсы тұрған субъект ретінде. Берілген классификацияның артық жері - гнесологиялық негіз (субъективті - объективті өзара әрекет) бірақ бұл дәл емес: кленикалық әдіс пен биографикалық әдістің бөлінуі неліктен екені белгісіз.

Бірақ авторлар тек эмпирикалық-психологиялық әдістер классификациясына тоқталған және герменовтикалық әдіске моделдеуді қосқан. Психологиялық зерттеу әдістерінің басқа да классипикациясы бар. Бірақ, жалпы психологиялық әдістер мен психологиялық зерттеулердің эмпирикалық әдістер арасында ылғи да теңдік белгісі қойылады. Бұл екеуінің де спецификасын анықтауда қиындатады.

Басқа ғылымдармен ұқсастықтары бойынша психологияда әдістерді 3 класқа бөлген орынды:

1. Эмпирикалық, зерттеудегі объект пен субъектінің сыртқы өзара әрекетін көрсетеді

2. теоретиколық, субьект обьектінің ойша моделімен өзара әрекет етуі.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.