Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздері
КІРІСПЕ
Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенді қаржылық қолдау мен реттеу мемлекеттік АӨК-нің тауар өндіру және қайта өңдеушілерінің қаржылық жағдайын жақсарту мемлекеттік бағдарламалар арқылы жүзеге асырылады.
АӨК еліміздің азық-түлікті тұтынуы және экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігін, сонымен қатар ауыл аймақтарының еңбек көрсеткіші және қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын экономиканың маңызды саласының бірі болып табылады.
Бірақ ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекеттік және аймақтық деңгейдегі дайындалған және қабылданған көптеген бағдарламалық құжаттар көптеген қаржылық көрсеткіштер бойынша орындалмаған, салалардағы бар мәселелерді түбегейлі шешуге мүмкіндік бермеген.
Бүкіл әлемдік сауда ұйымының қазіргі жағдайлары мен талаптарының есебінен салалардың қаржылық ресурстарын тиімді пайдалана және қалыптастыра алатын ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін қаржылық қолдау мен мемлекеттік реттеудің қаржылық механизмдерін қалыптастырудың толықтай ғылыми концепциясы экономиканың аграрлық секторы үшін қажет.
Бұл мәселелердің шешілуін еліміздің барлық ауыл шаруашылығын, сонымен қатар олардың жеке аймақтарын және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын қаржылық сауықтыруға бағытталған мемлекеттік қаржылық құралдардың параметрлерінің радикалдық өзгерісіне бағытталған көптеген қазіргі қаржылық және экономикалық саясатын дайындау қамтамасыз етеді.
Қаржылық қорларды келешекті басқаруға теориялық-әдістемелік жақындауды ұсыну, ұзақмерзімді келешекке стратегиялық мақсаттар мен міндеттер жүйесін қалыптастыру ауыл шаруашылығын мемлекеттік қаржылық қолдау мен реттеудің, қаржылық механизмдердің жаңа тұжырымдамаларын қалыптастыру бойынша теориялық ережелерді жинақтауға мүмкіндік береді.
Мәселелердің зерттелу дәрежесі. Автордың жүргізілген зерттеуінде ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау мен реттеуге арналған атақты ғалымдар мен экономикалық теория классиктерінің жұмыстары болжанған және келтірілген.
И.Г.Ушачеваның, В.Я.Узунаның, О.А.Родинованың, В.З.Мазлоеваның, В.В.Кузнецованың, Э.Н.Крылатыйдың т.б. еңбектерінде ауыл шаруашылығын мемлекеттік қаржылық реттеудің түрлі аспектілері көрініс тапқан.
А.Н.Швецов, А.Г.Силуанов, Е.Н.Голик, Г.Б.Поляк, А.Г.Грязнова, О.В.Врублевская, Р.Г.Сомоев, М.В. Афанасьев, В.А.Алешин т.б.қаржылық-бюджеттік саясатты анықтайтын мәселелерді өңдеуде белгілі қорлар жинақтады.
А.А.Никонованың, В.И.Елагинаның, Н.Б.Ермасованың, Е.Ф.Дюжикова-ның, В.Н.Гарькушидің, М.Я.Веселовскидің жұмыстары сақтандыру мен меха-низмдердің қаржылық-несиелік мәселелеріне арналған.
П.Самуэльсон, М.Миллер, С.Майерс, К.Маркс, Дж.Кейнс, Дж.ванХорн, Дж.Р.Хикс, Д.Брюммерхофф, Р.Брейли, Л.А.Бернстай т.б. сияқты шетелдің практиканттары мен ғалымдарының еңбектері ұйымдардың қорларын қаржылық басқару мәселелеріне арналған.
А.Д.Шеремет, В.В.Тараканов, В.К.Сенчагов, Б.М.Сабанти, В.М.Родионов, М.В.Романова, Г.Б.Поляк, В.В.Ковалев, Н.В.Колчина, С.В.Киселев, О.Б.Ива-нова, В.С.Золотарев, О.В.Ефимова, В.Я.Горфикель, Ю.С.Воловик, т.б. отандық атақты ғалым-экономисттер қаржылық қорларды басқарудың жеке теориялық мәселелерін оқытты.
Қаржылық қатынастың дамуының механизмі және олардың жеке элементтері отандық ғалымдардың ғылыми еңбектерінде зерттелген. Осыған байланысты: Г.С. Сейткасымовтың, Н.К. Кучукованың, А.А. Нурумовтың, У.Б. Баймуратовтың, К.К. Ильясовтың, В.Д. Мельниковтың, А.Б. Зейнельгабдинның, С.Ж. Интыкбаеваның, В.Д. Лидің, З.Д. Искакованың, М.Х. Тусееваның, С.С. Арыстанбаеваның, А.Е. Есентугеловтың, А.Ж. Султангазиннің, Ж.М. Елубаеваның еңбектерінде түрлі зерттеулер келтірілген.Экономиканың аграрлық саласының мемлекеттік реттелуіне байланысты отандық ғалымдардың көптеген еңбектері бар: Г.А. Калиеваның, В.В. Григоруканың, А.Б. Молдашевтың, М.И. Сигареваның және т.б. Бұл жұмыстар маңызды тәжірибелік және әдістемелік мәнге ие. Себебі, бұл зерттеу жұмыстары арқылы елімізде жүргізілетін қаржылық-несиелік саясаттың теориялық негіздері анықталып, оның тәжірибелік жағынан жүзеге асуының қорытындылары сарапталады. Онымен қоса, нарықтық шаруашылықтағы қаржыландыру қатынастары дамыған мемлекеттердің тәжірибесі зерттеледі.
Ауыл шаруашылығында және АӨК-нің қаржыландыру, субсидиялау мен несиелендіруді дайындауға тұжырымдамасы мен теориялық - әдістемелік негіздердің дамуы, шет мемлекеттердің тәжірибесін зерттей келе, еліміздің ауылшаруашылық ерекшеліктердің есебінен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қаржылық қолдау бойынша тәжірибелік ұсыныстар зерттеудің мақсаты болып табылады.
Зерттеудің мақсатына сәйкес жұмыста мынадай міндеттер шешілді:
- Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерінің теориялық - әдістемелік негіздері;
- Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерінің теориялық негізі;
-Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздері;
-Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселерінің шет елдік тәжірибесі;
-Жамбыл облысы әкімдігінің ауылшаруашылық басқармасының ауылшаруашылық саласын қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерін талдау
-Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенің қаржыландыру мен несиелендіру көздері
-Жамбыл облысы әкімдігінің ауылшаруашылық басқармасының мәліметтері бойынша
-Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік бағдарламалар тарапынан қаржыландыру және несиелендіру көздерін талдау
Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелері зерттеу тақырыбы болып табылады.
Еліміздің Агронеркәсіптік кешеннің және облыс, ауыл аймақтарында қаржылық механизмдер , қаржылық қорлар және несиелендіру көздерін ұйымдастыруды орындау зерттеу нысаны болып табылады.
Салаларды мемлекеттік қаржылық қолдау мәселелелері мен ауыл шаруашылығында қаржылық механизмдерді жаңалау және қалыптастыру мәселелері көрініс тапқан қаржы аумағында отандық және шетелдік жетекші ғалымдардың еңбектерінде бар ғылыми ережелер зерттеудің негізгі әдістері мен теорияларында көрсетілді.
Зерттеу жұмысында экономикалық зерттеулердің әртүрлі талдау, абстрактілі-логикалық, есептік-конструкторлық, экономикалық-статистикалық әдістері қолданылады.
Зерттеудің ақпараттық-эмпирикалық базасы аймақтың агроөнеркәсіптік кешеннің жылдық жиынтық есептерінің, мемлекеттік және облыстық ұйымдардың арнайы анықтамалық, статистикалық мәліметтерінің, Қазақстанның ауыл шаруашылығы Министрлігінің заңнамалық және нормативті-құқықтық актілерінің, Іntеrnеt ақпараттарының, сонымен қатар автордың жеке бақылауы негізінде қалыптасты.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1.АӨК қаржылық қамтамасыз ету әдістерін, қаржылық үлгілер мен тұтқаларды түрлендіру жолдарымен ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдаудың қаржыландыру мен несиелендіру механизмдерінің мазмұнын зерттеу теориялық-әдістемелік жағынан дәлелденген.
2.АӨК-нің мемлекет тарапынан қаржыландыру мен несиелендіру бағдарламасының маңыздылығы мен оның дамуына әсер ететін факторлар айқындалған.
3. АӨК-ді қаржыландыру мен несиелендірудің әлемдік тәжірибесін зерттей отыра, қазақстандық шынайы жағдайда ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қаржылай қолдау аясында қолданылатын әлеуеті қарастырылған.
4.Аймақтық деңгейде ауыл шаруашылығының тауар өндірушілерін мемлекеттік қаржылай қолдаудың қосымша шараларын қалыптастыру алгоритмі құрастырылған;
5.Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қолдау қаржылық механизмдерінің даму бағыттары ұсынылған.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Жамбыл облысы әкімдігінің ауылшаруашылық басқармасы мысалында агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздерін жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар беру деңгейіне жетуімен айқындалады.
Зерттеу жұмыстың негізгі ережелері мен тұжырымдары Қазақстан Республикасының Агроөнеркәсіптік шаруашылықтың қазіргі экономикасында келешекте ауыл шаруашылығын қаржыландыру мен несиелендіру бағдарламалары мен тәжірибесін дамыту және ғылыми жұмыстар мақсаттарында қолдануға мүмкіндік береді.
1 АГРОӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕНДІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ МЕН НЕСИЕЛЕНДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
0.1 Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерінің теориялық негізі
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының басты салаларының бірі - ауылшаруашылығы болып табылады. Сол себепті еліміздің ауылшаруашылығының тұрақтылығын нығайту үшін шаруашылық жүйенің түбегейлі қайта қаржыландыруын талап етеді. Қазіргі таңда еліміздің экономикасын қайта құру кезінде бірқатар мәселелер туындады. Әсіресе, халықтың өмір сүру деңгейін анықтайтын аса маңызды стратегиялық қызмет саласы ретінде агроөнеркәсіп өндірісінің тиімділігін арттыруға және агроөнеркәсіп кешенің қаржыландыру мен несиелендіру мәселелеріне елеулі көңіл бөлінеді.
Біздің экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі мәселелерінің бірі - ол, аграрлық өндірістің тиімділігін жоғарлату болып табылады.
Ауыл шаруашылығында материалдық өндіріс аймағынының жұмыс істейтін 30%-ы бос емес, ұлттық жалпы табыстың үшеуі құрылады, барлық өндіруші қорлардың бесінші бөлігі қызмет етеді. Елдің барлық халық шаруашылығының тиімді жағдайын шешімді өлшемде елдің ауыл шаруашылығының ойдағыдай дамуы анықтайды. Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық жағдай мен мемлекеттің азықтық қауіпсіздік деңгейі еліміздің халқын азық-түлікпен ұтымды қамтамасыз етуді анықтайды.
Еліміздің барлық агроөнеркәсіптік кешенінің анықталған бір аймағы ауыл шаруашылығы болып табылады. Ауыл шаруашылығының жеткіліксіз дәрежеде дамуы елді мекендерді азықпен қамтамасыз ету деңгейінің қысқаруына алып келеді және ел саяси және азықтық жағдайы жағынан басқа мемлекеттерге тәуелді болуға ұшырайды. Дамыған елдердің ішінде көпшілігі соның ішінде АҚШ, Канада, Германия және Жапонияның ауылшаруашылық саясатты басымдылық, стратегиялық сала ретінде арнайы қырларын көрсетуге болады.
Ауыл шаруашылығы өндірістерінің халық шаруашылығы кешенінің барлық басқа салалаларынан ерекшелейтін тек өзіне ғанатәнөзгеше ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер шаруашылықтың нарықтық жағдайында анық көрініс табады. Биологиялық үдерістер сияқты табиғи үдерістермен тікелей байланысты ауыл шаруашылығы өндірістерінен саланың басты өзгешелігі құрылады, сонымен бірге адамдарды, өсімдіктерді, жануарларды, жерлерді өндіріске тартатын климаттық жағдайларға тікелей тәуелді болады және қиын шаруашылық қызмет үлгісі болып табылады. 1-суретте табиғи-биологиялық, өндірістік-экономикалық және әлеуметтік ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық қорларын қалыптастыруға әсер ететін факторлар тобы бізге келтірілген. Өнімнің тиімділігі мен өз бағасының дифферен-циациясын, өсімдіктер мен жануарлардың өтелімділігін, ал қорытындысында ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының табыстылығы мен қаржылық қорларының айналымынын анықтайтын тірі организмдердің биологиялық даму кезеңіне әсер етуді табиғи-климаттық жағдайлар көрсетеді. Жүзеге асырылған шығындар мен түскен табыстар аралығындағы уақыттың үзілуімен байланысты жылдың кезеңдері бойынша материалдық-қаражаттық қорлардыңтопталуын өз кезегінде өндірістің мезгілділігі мен кезеңдігі талап етеді. Сондықтан ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының көпшілігі көп салалы болып табылады, ал өндірістік кезеңде қаржылық қорларды теңдей пайдалануға ауыл шаруашылығы өндірісінің көп салалы мамандандырылуына жағдай жасайды.
Табиғи-биологиялық факторлар
* табиғи-климаттық жағдай
* өндірістің маусымдылығы, кезеңділігі
* өндірістің құрал-жабдығы, жердің сапалы жағдайы
* ауыл шаруашылығы өнімдерін өсірудің ұзақ мерзімділіігі
Өндірістік-экономикалық факторлар
* шаруашылық пен жекеліктің әртүрлілік үлгілері
* өндірісті көп салалы мамандандырылуы
* инновациялық-инвестициялық әлеует..
* БӘСҰ-на қосылу жағдайындағы ауыл шаруашылығы өнімдері мен материалдық-техникалық қорлардың бағасы
Әлеуметтік факторлар
* ауыл шаруашылық аймақтарының инфрақұрылымдары
* ауыл аймақтарыныңі демографиялық жағдай
* ауылды білікті мамандармен қамтамасыз ету
* ауыл шаруашылығы салаларындағы еңбек ақының деңгейі
Сурет-1 Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржы ресурстарына
әсер ететін факторлар
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық қорларын қалыптастыруға әсер ететін факторлардың сипаттамасы. Ең алдымен өндірістік-экономикалық факторларға ауыл шаруашылығы өнімдерінің әлемдік деңгейіне бағытталған Қазақстанның Бүкіл әлемдік сауда ұйымына қосылуы жағдайында анықталған рөльді апару бағалары жатады. Ғылыми зерттеуде ары қарай экономикалық және қаржылық факторларға толығырақ тоқталамыз.
Ауыл шаруашылығындағы қазіргі жағдай әлеуметтік факторларды жеке қарастыруды талап ететінін көрсетуге болады. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында ресурстық әлеуетті тиімді пайдалану мен біліктілікті мамандармен қамтамасыз етуге ерекше әсер ететін қиын демографиялық жағдай және ауылдық аймақтардың нашар дамыған инфрақұрылымдары жергілікті ауылдарда туындады.
АӨК-тің жеке салаларға бөліну процесінің экономикалық құрамының мәні, біріншіден, АӨК-тің қорытынды өнімін жасау кезіндегі әрбір саланың рөлін анықтаудан тұрады, екіншіден, бұл кешендердің ішінде құрылымдылық теңгерімділігінің қажеттілігі туындайды, себебі, АӨК-тің жалпы динамикалық дамуы және оның тиімділігі жеке салалардың рационалды арақатынасына тәуелді болып келеді.
АӨК ерекше қиындылығымен сипатталады. Оның құрылымына кіретін салалардың арақатынасы, оның құрылымының құрамын анықтайды. АӨК әр түрлі жағынан қарастыруға болады. Ұйымдастырушылық-экономикалық құрылымы жоғарыда аталып кеткен үш саладан тұрады. Ал ұдайы өндірістік-функционалды құрылымы агроөнеркәсіптік ұдайы өндірістің бес сатысынан тұрады :
1. өндіріс құралдарын жасау;
2. ауылшаруашылық өндірісі;
3. ауылшаруашылық щикізаттан тұтыну өнімдерін жасау;
4.ұдайы өндіріс процесінің барлық сатыларының өндірістік-техникалық қызметпен қамтамасыз ету;
5.АӨК қорытынды өнімін тұтынушыға жеткізу.
АӨК қорытынды өнімін өндірудің негізгі технологиялық сатыларының арақатынасын АӨК-тің ұдайы өндірістік-функционалды құрылымы көрсетеді және оның құның белгілеу кезіндегі әрбір сатының рөлін анықтайды.
АӨК-тің аумақтық құрылымы белгілі бір яғни, республика, облыс және аудан аумақ көлемінде қатысты салалардың жиынтығынан тұрады. Республиканың агроөнеркәсіптік кешенінің негізгі құрамдас бөліктері АӨК-тің аудандық және облыстық аумақтық құрылымы болып табылады.
Агроөнеркәсіптің азық-түліктік-шикізаттық құрылымы азық-түліктік кешеннен және азық-түліктік емес тауарлар кешенінен тұрады. Азық-түліктік кешен: бидай өндірісінен, картоп өндірісінен, жеміс-көкөніс консервісі өндірісінен, арақ-шарап өндірісінен, ет, сүт, май өндірісінен тұрады. Азық-түліктік емес кешен: мал азығы, текстильдік, былғары, тері және т.б. өндірістерден тұрады .
АӨК негізгі, қосымша және қосалқы салалары экономикалық жағы болып табылады. Негізгі саласы - шаруашылық экономикасында маңызды рөл атқарады және үлес салмағы тауарлы өнімде көп болып келетін салалар.
Ал, АӨК-нің негізгі құрылымы 2 салаға бөлінеді:
1.Ресурс құратын сферадан (АӨК-ің барлық сферасына еңбек құралдарын жасайтын өнеркәсіп салалары және кадрлар дайындайтын жүйеден);
2. Біріншілік және түпкі өнім өндіретін сферадан ( өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы және осылардың өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп салалары);
Агроөнеркәсіптік кешенді зерттеумен көптеген отандық және шетелдік ғалымдар осы кезге дейін айналысып келеді. Олардың зерттеу еңбектері әртүрлі бағытта болғанымен, жалпы тұжырымдары мен ғылыми пікірлері бір ортақ ойда тоғысып жатады. Алайда, агроөнеркәсіптік кешенді теориялық тұрғыда зерттеуді оған берілген анықтамалардан бастасақ, бұл саладағы ғылыми көзқарастар әртүрлі бағытта өрбиді.
Аграрлық өндіріс қызметіне ауылшаруашылық шикізаттарынан азық-түлік және басқа да тауарлар өндірісінің жаңа жүйесі бойынша біріншілік өнім өңдіру жатады. Ал осы өнімнің аз бөлігі ғана тұтынушы таза түрінде тұтына алады да, ал көп бөлігі техникалық өңдеуден өтеді. Ауылшаруашылық өндірісі оңашаланған өзін-өзі ұдайы өндіретін жүйеден жаңа ұдайы өндірістік жүйенің буынына айналады. Сонымен, жаңа қоғамдық еңбек бөлінісінің арқасында, аграрлық өндіріс қоғамдық капиталдың ұдайы өндірісінің жалпы жүйесіне кіреді және ол осы жүйенің даму заңдарына сәйкес дамитын болады. Сонымен қатар, аграрлық өндіріс, көбінесе тұтыну заттарын өндіретін саладан, өндіріс құралдарын өндіретін салаға айналады. Нарықтық экономиканың дамуының негізі - кәсіпкерлер, меншік иелері, өндірушілер мен тұтынушылар арасында туындайтын экономикалық еркін қарым-қатынастың негізінде болады. Қоғамдық еңбек бөлінісі мен оның өнімділігінің артуы барысында тауарлы өндіріс пен тауар-ақша қатынастарының кеңейіп, экономикалық қатынас ретінде нарықтық дамуына жол ашты.
Ауылшаруашылық өндірісінің саласында нарықтық экономиканы қалыптастыру - күрделі эволюциялық түрлену процесі. Ол жеке меншік қатынасының түрленуінен тұрады.
Ауылшаруашылық дамудың мақсаттарының көп түрлілігінен аграрлық түрленуге деген дұрыс көқарастың болуын қажет етеді. Олар ауыл шаруашылығының кешендік сипаттамасына сай және экономикалық, әлеуметтік және экологиялық тиімділік талаптарына сай болу керек.
АӨК-нің қалыптасуы және егіншіліктің өнеркәсіптік агрономияға айналуы, капиталдың ауылшаруашылығына тартылуына жол ашып, ірі капитал АӨК-нің барлық төрт сферасын қамтыған агробизнес жүйесі қалыптасып отыр. Мұнда басты рөлді қаржы-өнеркәсіптіктоптар атқарады. Агробизнес жүйесі арқылы, капиталдың жалпы айналысына, еңбектік жеке меншікке негізделген шаруашылық қожалықтары тартылып отыр. Батыста агроөнеркәсіптік кешен түсінігін агробизнес деп қолданылады. Сонымен қатар, аггробизнеске қарағанда, агроөнеркәсіптік кешен кең ауқымды болып табылады. Агробизнес - жалпы бизнестің ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен және тұтынушыға жеткізумен айналысатын бөлігі. Агробизнес жүйесінде көбінесе ауылшаруашылығы кәсіпорындары болады. АӨК құрылымы агробизнес кешені құрамымен өте ұқсас және ол үш негізгі басын құрайды.
Бірінші сфераға трактор және ауылшаруашылығы машиналарын жасау, минералдық тыңайтқыштар және өсімдік пен малды қорғаудың химиялық құралдары, ауылдық құрылыс, өндірістік мал азығын өндіру және микробиология, сондай-ақ суландыру, құрылыс сияқты қорды қажет ететін салалар кіреді.
Екінші сфераға таза ауылшаруашылық өндірісінің салалары - егін шаруашылығы, мал шаруашылығ және ауылшаруашылық мал азығын өндіру жатады.
Үшінші сфера әдетте ауылшаруашылығы шикізаттарын дайындау, тасымалдау, сақтау және өңдеуді қамтамасыз ететін салалар мен өндірістің жиынтығы болып табылады. Кей жағдайларда бірқатар мамандар ьасымалдауды, сақтауды және байланысты өндірістік инфрақұрлымының салалары ретінде өздігінше, жеке төртінші сфераға жатқызып жүр.
Агроөнеркәсіптік кешеннің ауылшаруашылығынан ерекшелігі - оның құрылымында десек те болады.
Агроөнеркәсіптік кешен
Өндіріс
Тағамдық
Жеңіл
Қоспажемдік
Тракторлық және ауылшаруашылық көлік жасау
Жеңіл және тамақтану өнеркәсібіне арналған көлік жасау
Минералды тыңайтқыш және жануар мен өсімдіктерді қорғауға арналған химиялық қоспаларды өндіру
Құрал-жабдықтарды және техниканы қайта өңдеу
Ауыл шаруашылығы
Өсімдік шаруашылығы
Мал шаруашылығы
Сауда және қоғамдық тамақтану
Көлік
Ауылшаруашылық өнімді дайындау
Сурет-2 АӨК-нің салалық құрылысы
Қосымша сала - ел экономикасында аса маңызды рөл атқармайды және негізгі салардың дамуына мүмкіндік береді. Өндірістік ресурстарды тиімді қолдануды және қосымша кірістің кіруін жүзеге асырады. Қосалқы салалар тауарлы емес болып келеді. Негізгі және қосымша салалардың қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етеді (мысалы, жем өндірісі) (2-ші сурет).
ауыл шаруашылығы және тұрақты ауылдық даму тұрақты даму қағидатын, ауыз су сапасы мен қауіпсіздігін жақсарту және дамуының негізгі параметрлерін реттейді шаралар бағдарламасы негізінде ауыл шаруашылығының дамуы.
Республика халқын жыл сайын азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізат көздерімен қамтамасыз ету үшін өңдеуші, дайындаушы, өткізуші ұйымдардың және жеңіл өнеркәсіп орындарының тауар өндірушілерімен форвардты, фьючерстік мәмілелер жасап, сақтандыру кепілдіктерін сатып алу операцияларын жүзеге асыруы қажет. Сонда ғана тауар өндірушілер алдын-ала пайызсыз кредит алу мүмкіндігіне ие болады. Себебі, форвардтық мәмілелер болашақтағы өнімді қазіргі сатып алу бағасымен мәлімдеме өткізу де, фьючерстік мәмілелер - белгілі бір көлемдегі, саладағы келешек өнімнің мәімілесін келешектегі нарықтық бағасымен сату. Келесі жылдың өнімін сату дегеніміз - пайызсыз несие алумен қатар ауылшаруашылық багалы кагаздар нарығын құруға, суранысқа ие өнімді кепілдікті сатуға, сатып алушылардың қаржы немесе ақша қорларын тиімді пайдалануы және инфляциялық көрсеткіштердің азаюына мүмкіндік береді.
Агроөнеркәсіптік өндірісті және ауыл-аймақтарды тұрақты дамыту, олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және елімздің тамақ (азық-түлік( қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағдарламасы бойынша жүргізілетін қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері агроөнеркәсіптік кешенді дамыту болып табылады.
Қазіргі таңда еліміздің АӨК-гі жағдай өндірістің тиімділігінің арттыру, ауыл-аймақтардағы қаржы қызметіның дамуымен, ауыл тұрғындарының әл- ауқаты мен тұрмыс сапасының жақсаруымен сипатталады.
Агроөнеркәсіптік кешенді қаржымен қамтамасыз етуде несиелік қатынастардың рөлі маңызды екені мәлім. Соған қарамастан, осы күнге дейін ауыл шаруашылығын несиелеу жүйесі, экономикамыздың ауылшаруашылық секторы, экономикалық-қаржы қатынас жүйесінде өзектілігін жоймай келеді. Аграрлық сектор ғылыми және әдіснамалық ақпаратты ашуға және ұйымдастырушылық ұсыныстарды қолдауды талап етеды.
Агроөнеркәсіп кешеніндегі ғылыми-техникалық прогресс оның барлық салаларының сапалы дамуын жетілдіруді білдіреді. Ол егіншілік пен мал шаруашылығын қазіргі заманғы озық техникалармен жарақаттандыруды, химиялық технологиялардың жетістіктерін қолдануды, озық ғылыми- технологияларды енгізудің, жаңа дақылдар (тұқымдар) жасауды, мамандандырдың біліктігін тереңдетуді, өндірісті көлемін арттыру және т.б. қарастырады. Тағы көрсетіп кететін жайт, ғылыми-техникалық прогрестің әр түрлі бағыттары бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан оларды біржақты реттеуге болмайды.
Агроөнеркәсіп кешенінің шаруашылық жүргізетін негізгі субъектілеріне мемлекеттік және аймақтық бағдарламаларда қарастырылған іс-шараларды жүзеге асыруы үшін 5 жылға дейін ұзақ мерзімді несиелер беру тиімді болар еді. Бұл үшін мемлекеттің ақша-кредит саясатында мынадай талаптарды енгізу қажет:
-мемлекеттік деңгейде бекітілген шараларға сай қаржы бөлу;
-мемлекеттік деңгейдегі (республикалық және жергілікті) бюджеттердің, барлық меншік түріндегі кәсіпорындар қорлары, банктер, қызмет көрсетуші және дайындаушы ұйымдардың ауылшаруашылық саласына жұмсалатын қаржылар бөлу;
- салық салуда жеңілдіктер немесе қолайлы жағдайлар жасау.
Бүгінгі таңда агроөнеркәсіп кәсіпорындары шаруашылық механизмнің жетілмеуінен, коммерциялық ақпараттың жеткіліксіздігінен, сыртқы орта факторларының (тұтынушылардың іс-әрекеті, нарықтық конъюнктураның өзгеруі, жаңа тауарлардың пайда болуы, т.б.) әлсіз талдануынан және нарықта жұмыс істеу тәжірибесінің жоқтығынан тұрақсыз шарттарда әрекет етіп келеді. Сондықтан, ауыл шаруашылық өнімін тұтынушыға дейін тиімді жеткізуге бағытталған зерттеулерді қайта қарастырылып жатыр.
Қазаақстанның аауыл шааруашылығы секторын дамыту ауыл шаруаашылығы саясатының маңызды бөлігіне айналды. Агроөнеркәсіптік кешеннің негізгі мақсаты- елдің азық-түлік және ауыл шаруашылығы шикізатын қамтамасыз ету. Қазаастанда агроөнеркәсіптік кешенді даамытудың 2013 жылы жаңа бағдаарламасы жасалынды, аграрлық сала дамуының жаһандық деңгейлеріне жету және индустриялы агроөндірісті ауыл шаруашылығын дамытуға жаңа кезеңін іске қосты алдымызға қойылды. Бұл бағдаарлама бүгінгі таңда өзінің қызметін Агробизнес - 2020 бағдарлаамасы болып бастаауда. Сонымен қатар, АӨК-ті даамытудың 2017-2021 жылдаарға арналған жаңа мемлекеттік бағдарламасы аясында мемлекеттік қолдаулар жүзеге асырылып жатыр.
1.2 Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздері
Қазақстаан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан хаалқына Жолдауы. Ақылды технологиялаар - агроөнеркәсіп кешенін қаарқынды күшейту мүмкіндігі. Біздің мемлекетіміздің басшысы Мемлекет бизнеспен бірге, отандық өнімді халықаралық нарыққа шығарудың страатегиялық жолын жолын ынталандыруы керек.
Ауыл шааруашылығын қарқынды дамыту үшін өнімнің сапасы мен экологиялық тазаалығын қамтамасыз ету тиіс.
Бұл бізге жер шарына танылатын Қазақстанда жасалған табиғи азық-түлік тағамынаң тамаша брендін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар жерді барынша тиімді игеретіндерді ынталандырып, ал дұрыс игере алмайтындарға тиісті шара қолдану керек.
Тиімсіз субсидияларды ауыл шаруашылығы кешені субъектілеріне арналған банк несиелерін төмендетуге қайта бағыттау қажет.
Агроөнеркәсіп кешеніндегі еңбек өнімділігін және өңделген ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын, 5 жыл ішінде тиісінше, кем дегенде 2,5 есеге арттыруды тапсырамын деген.
Қазаақстан Республикамызда агрооөнеркәсіптік кешен экономиканың маңызды бөлігі болып табылады және ол экономикалық мәселелерді, соның ішінде, дағдарысты жою, азық-түлік (тамақ) және жеңіл өнеркәсіпті дамытуда, әлеуметтік-саяси тұрақтылықты нығайтуда жолында шешуші рөл атқарады. Көптеген жылдаар боайы өнімді еңбекке ынтааландыру механизмдерін жете пайдалаанбағандықтан аграрлық салада көптеген дағдарыстық мәселелер қаалыптасты. Одаан шығудың бірден-біір жолы осы салада кешенді және жүйелі экономикаалық реформааны жүргізу керек болды. Елдіің әлемдіік сауадада ұйымына кіруіі ауыл шаруаашылық өнім өндірушілері үшіін дақылдіардың сапаілық түрлерін, өнімділікті көтермелеу керек. Өніімнің саапасын қарқынды дамуы, өнімділіктің артуы ең аалдымен қызмет көрсетушілерге арналған кеңейтілген техникаалық жаабдықтардың болуы. Нәтижесінде жыл сайын елімізде агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру бағдарламалары жүргізіліп отыр.
Ауыл шаруашылығын несие ресурстарымен қамтамасыз етуде айтарлықтай үлесті ҚаазАгро ҰБХ АҚ алаады, ол АӨК-де іске асырылатын инвестициялық жобалардың жартысын қаржыландырады.
Жекешелендірудің 2016 - 2020 жылдарға арналған кешенді жоспарына сәйкес холдингтің мынадай үш еншілес ұйымы бәсекелес ортаға берілетін болады: ҚазАгроҚаржы АҚ, ҚазАгроӨнім АҚ, ҚазАгроМаркетинг АҚ.
Бұл ЭЫДҰ еелдерінің, атаап айтқаанда, Гермаанияның тәжіірибесі бойынша ауылдық несие беру жүйесін даамытуға мүмкіндік береді, онда мемлекеттік Рентенбаанк үкіметтің қолдаауымен каапитал нарықтарынан қаражат тартаады және кейіннен АӨК-ге несие беру үшін жеке қаржы институттарын қорлаандырады. Бұл ретте Рентенбаанк тікелей несие бермейді, бұл фермерлерге бір мемлекеттік ұйымғаа тәуелді болмаай, ұсынылаатын шаарттарға және көрсетілетін қызметтердің сапасына қарай қааржыландырудың түрлі көздерінің ішінен таңдау жасауға мүмкіндік бере отырып, ауылдық несие беру нарығындағы бәсекелестікті ынталандырады.
Осы міндетке сәйкес Аграралық несие корпораациясы АҚ жеке қааржы ұйымдаарын қорлаандыруды ұлғайту арқылы түпкілікті қарыз алушыаларға несие берудің оң өсу серпінін саақтай отырып, тікелей несие беруді жыал сайын кезең-кезеңмен қысқартатын болады.
Аграарлық несие корпорациясы АҚ-ның ішкі және сыртқы капитал нарықтарынан, халықаралық қаржы ұйымдары тарапынан қорландыруды таартуы түпкілікті қаарыз аалушылар - АӨК субъектілері үшін қарыздарлизинг бойыншаа ваалюталық тәуекелдердің қолжетімділігі және оларды хеджирлеу кезінде де жүзеге аасырылатын болады. АӨК-ні даамытуға қаржылаандыру таарту үшін ҚР Үкіметі мен халықааралық қааржы ұйымдаарының ынтымақтастығы бағдарламааларын кеңейту мәселесі пысықтаалатын болады.
Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры АҚ
Аграарлық несие
корпораациясы АҚ
Инвестициялыққорлар
ҚазАгроКепіл АҚ
Азық-түлік (тамақ) келісімшарт корпорациясы ҰК АҚ
ҚаазАгро ұлттық басқаарушы холдингі АҚ
Сурет-3 ҚаазАгро ҰБХ АҚ компаниялар тобының жоспарланып отырған ықшам құрылымы
Аазық-түлік корпорациясы ҰК АҚ қызметі аауыл шаруаашылығы өнімінің және оның қайта өңделген өнімінің экспортын дамытуға, сондай-ақ азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында бидайдың резервтік көлемін ұстап тұруға жұмылдырылатын болады. Азық-түлік корпорациясы ҰК АҚ-ның Аазық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және аауыл шаруашылығы ұйымы (ФАО) шеңберінде аагент функцияларын іске асыруға қатысу мүмкіндігі зерделенетін болады.
Мемлекет баасшысының таапсырмасына сәйкес ҚазАгро ҰБХ АҚ-ның Жекешелендірудің 2016 - 2020 жылдарға аарналған кешенді жоспарына енгізілген еншілес және ааффилирленген ұйымдарын бәсекелес ортаға беру және ҚазАгро ҰБХ АҚ-ны трансформациялау жөніндегі шараларды іске асыру
4 еншілес компанияны (Аграрлық несие корпорациясы АҚ, Ауыл шааруашылығын қааржылай қолдаау қоры АҚ, Азық-түлік корпорациясы ҰК АҚ, ҚазАгроКепіл АҚ), сондай-ақ инвестициялық қорларды қамтитын ықшам холдинг құруға аалып келеді. ҚаазАгро ҰБХ АҚ компаниялары тобы жеке бизнееспен өзара ііс-қимылда АӨК-ні қолдаудың нысаналы шараларын іске асыратын болады.
Осылаайша, ҚаізАгро ҰБХ АҚ активтерді страатегиялық баасқаруды және АӨК-ні даамытудың мемлекеттік саясаатын талдаамалық қолдаауды жүзеге асыратаын көп бейінді саалалық холдинг болаады.
Траансформаациялау жөніндегі шарааларды іске аасыру және ҚазАгро ҰБХ АҚ компааниялары тобының ұзаақ мерзімді міндеттерін аайқындау мақсатында ҚазАгро ҰБХ АҚ-ны дамытудың 2017 - 2026 жылдаарға арналған жаңа стратегиясы қабылданатын болады.
Соңғы жылдары ҚазАгро ұлттық холдингі желісі бойыншаа агроөнеркәсіптік кешенін қаржылаандыру жүйесіндегі бірқатар маңызды өзгерістер болды. Жалпы, осы жаңаа ережелер салааны мемлекеттік қолдаау шарааларының тиімділігін жоғаарылатуға және елдің ауыл тұрғындары үшін несие ресурстарына қолжетіімділікті және барынша қамтуды қамтамасыз етуге бағытталған.
Біріншіден, ҚаазАгро холдингі құрылымы арқалы қорлаандыруға қаатысты жеңілдікті шаағын несиелеуді шағын қааржы ұйымдаары мен несие серііктестері арқылы аалуға боалады.
Екіншіден, жұмыстаарын жаңа бастаған кәсіпкерлердің кепілдік проблемаасын ҚазАгроКепіл (КазАгроГарант) аарқылы қарыздаарды кепілдендіірудің жааңа жүйесіі шешуге көмеектеседі.
Үшіншіден, инвестициялық жобааларды қаржылаандыруға өтіінімдерді Аграарлық несие корпорациясы қабылдайды.
Қаазіргі жағдаайда ҚазАгро холдингімен 5,4 мың несие берілді, 12 мың адам жұмыспен қаамтылды. Ағымдаағы жылдың 1 қаңтарында ҚазАгроның несие қоржыны 582 млрд. теңгені құраады. Холдингтің клиенттері 53 мың қарыз алушы болып табылады.
Холдингпен агросекторды несиелеудің жалпы көлемінің 85%-ы шағын және орта бизнес субъектілеріне тиесілі . Холдингтің шағын несиелеу нарығындағы үлесі 94%-ды, ауылшаруашылық техникасының лизингі нарығындағы үлесі - 72%-ды құрайды.
Алайда, ауыл шаруашылығында қаржыландырудың барлық проблемалары шешілді деп айту ертерек болар еді. Осы уақытқа дейін әлеуетті қарыз алушылардың кеңейтілген тобы үшін ауылдық жерлерде несие ресурстарына қолжетімділік мәселесі ашық болып отыр. Тежеуші факторлардың бірі - бұл көптеген ауыл тұрғындарының қажет кепілзаттарының жетіспеуі немесе болмауы.
Осы проблемааны шешу үшін ҚазАгро ұлттық холдингі ауылдаағы бизнестіі несиелеу процессіне жеке қааржы құрылымдаарын - Шағын қаржы ұйымдаары мен Несие серіктестіктерін тарту баағдарламасын әзірледі. Бұдаан басқа, Холдинг әсіресе ауылдағы жұмысын жаңа бастаған кәсіпкерлер үшін ыңғайлы шағын қарыздарды кепілдендіру жүйесін енгізеді, ол шағын бизнеске кепілзатпен проблемаасы болған кездің өзінде несие қаражатын алуға және өз ісін бастауға мүмкіндік береді.
Жаңаа схема өнімді жұмыспен қаамтуды және жаппаай кәсіпкерлікті дамыту бағдарлаамасы шеңберінде әзірленді, оны іске асыруға НС және ШҚҰ аарқылы 11 млрд.теңге көзделген, 6% мөлшерлемеден. Мемлекет атынаан ҚаазАгроКепіл АҚ кепілдік етеді.
Кәсібін жаңа бастаған кәсіпкерлер үшін кепілдік көлемі шағын несие құнының 85%-ын, жұмыс істеп тұрғандар үшін -- 50%-ға дейінгіні құрайды. Несие серіктестіктері мен шағын қаржы ұйымдарының қарыздары ғана кепілдендіріледі. Осы ретте, ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне ҚазАгроКепілдің офисіне барудың қажет емес екенін атап өту қажет, кепілдік алу үшін өтінім несиелеуге құжаттардың топтамасын өткізу кезінде рәсімделеді және АШТӨ тарапынан шығынды қажет етпейді.
Осыған ұқсас аталған бағдарлама Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қорымен де іске асырылады. Бөлінген қаржы ресурсының көлемі 16 млрд. теңгені құрайды. Шағын несиелер Бағдарламаның қатысушыларына мал шаруашылығын дамытуға және ауылшаруашылық кооперативтерін дамытуға бағытталған жобалар бойынша 7 жылға дейін, басқа жобалар бойынша - 5 жылға дейінгі мерзімге беріледі. Бағдарлама бойынша қарыз сомасы 8000 АЕК (18 152 000 теңге) аспайды, сыйақы мөлшерлемесі - жылдық 6%-дан аспайды.
ҚазАгроҚаржы АҚ бәсекелес ортаға беру жөніндегі бекітілген іс-шараны ескере отырып, жылдың басынан бастап инвестициялық жобаларды қаржыландыру бойынша барлық өтінімдер Аграрлық несие корпорациясында қабылданады.
Осы ретте компания инвестициялық жобаларды қаржыландыруды, соның ішінде ҚР Ауыл шаруашылығы министрі анықтаған басым бағыттардың кеңейтілген спектрі бойынша Ұлттық қордың қаражаты есебінен жоспарлайды. Егер бұрын қаржыландыру мөлшерлемесі 6%-ды құраған болса, қазір ол 5,5%-ға дейін төмендетілгенін атап өту қажет.
Мемлекеттік бағдарламаның 8 міндетінің 4-уі Холдингтің қатысуымен жүзеге асырылады:
-ауылшаруашылық кооперативтерін несиелеу;
-сыртқы және ішкі нарықтарда қажет өнімдердің өндірісі үшін ауылшаруашылық тауар өндірушілерін қаржыландыру;
-экспорттық орталық арқылы ауылшаруашылық өнімдерінің экспортын дамыту;
- бюджеттен тыс қаражат тарту және ауылды несиелеуге жеке қаржы институттарын тарту;
-отандық ауыл шаруашылық машинасын жасауды қолдау және лизинг компанияларын қорландыру арқылы.
Аграрлық несие корпорациясының қызметі немістің Рентебанкі тәжірибесі бойынша жеке қаржы институттарын қаржыландыруға жұмылдырылады. Бұл ретте, жұмыс ауылдағы қарыз алушылардың барлық топтары үшін қаржы институттарын дамытуға бағдарланатын болады. Жеке қосалқы шаруашылықтар және шағын фермерлер үшін шағын несие ұйымдары ашылады, әрі қарай шағын бизнес үшін несие серіктестігі жүйесі дамиды.
Ауылшаруашылық техникасы паркін жаңарту мақсатында жеке лизинг компаниялары қорландырылады. Банктер тарапынан қоса қаржыландыру жағдайында индустриялық ірі жобаларды қаржыландыру үшін банктерді қорландыру жүзеге асырылады.
Қазагрогарант тауар өндірушілердің Шағын несие ұйымдары мен Несие серіктестіктері алдындағы қарыздарын кепілдендіру арқылы ауылдағы шағын несие жүйесін дамытуға көмек көрсетеді. Сонымен бірге, Қазагрогарант өсімдік және мал шаруашылығындағы сақтандыру жүйесін дамытуды жүзеге асырады.
Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры Агроөнеркәсіп кешенін дамытудың мемлекеттік бағдарламасы және Нәтижелі жұмыспен қамту бағдарламасы аясындағы қаржыландыру операторы ретінде ауыл халқын шағын несиелеуді және кооперацияларды дамытуды жүзеге асырады.
Жұмыс істейтін Тікелей инвестициялар қорына қатысып және жаңасын құру арқылы Холдинг Агроөнеркәсіп кешені секторында жобаларды қаржыландыру үшін отандық және шетелдік жеке инвесторлардың қаражатын тартатын болады.
Жеке қосалқы шаруашылықтарды ауылшаруашылық өнімдерінің өндірісі мен өткізуді орталықтандырып ұйымдастыру мақсатында ауылшаруашылық кооперативтеріне біріктіру:
-сүт қабылдау пункттерінің желісін құру;
-отбасылық бордақылау алаңдарын құру арқылы жүргізіледі.
Құрылған кооперативтер қосымша жүн және тері дайындаумен, жеміс-көкөніс дайындаумен, ара шаруашылығымен, отбасылық құс шаруашылығымен, тауарлы балық шаруашылығын дамытумен айналыса алады.
Кооперативтерді құру үшін ҚазАгро тарапынан сүт қабылдау пунктін сатып алуға несие беріледі. Осы ретте, ауылдық округтердің әкімдіктері және аймақтық кәсіпкерлер палатасы кооперативтердің құрылтай құжаттарын рәсімдеу және тіркеуді ұйымдастырумен айналысуы тиіс.
Қойылған міндеттер шеңберінде кооперативтерді дамытуды қосымша қаржыландыруға бағытталған жаңа несие өнімдері әзірленіп, бекітілді, олар - Ынтымақ, Игілік - ауылшаруашылық малдарын өсіру, Бірлік - сүт қабылдау пункттері, Береке - отбасылық бордақылау алаңдарын құру.
Шағын несиеге қол жетімділікті қамтамыз ету мақсатында несие көлемі 18 млн.теңгеге дейін ұлғайды және несиелеу мерзімі 7 жылға ұзарды (6 млн. тг және тиісінше 5 жыл болатын).
Жалпы, 2016 жылы Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры аталған бағыттар шеңберінде 14,5 млрд. теңге сомасына 4894 жобаны қаржыландырды
2017 жылдың бірінші жарты жылдығында - 7,5 млрд.теңге сомасына 2283 жоба қаржыландырылды.
2017 жылғы көктемгі-егіс және жинау жұмыстарын қаржыландыру
Агробизнесті қолдаудың маңызды құралы көктемгі-егіс және жинау жұмыстарын қаржыландыру бағдарламасы.
Ағымдағы жылдан бастап көктемгі-егіс және жинау жұмыстарын қаржыландыру механизмі өзгерді.
Көктемгі-егіс жұмыстарын жүргізу үшін агроөнеркәсіп кешені субъектілерінің несиеге қолжетімділігін кеңейту мақсатында қаржыландыру операторы болып Аграрлық несие корпорациясы белгіленді.
Бұл маусым аса қысқа мерзім ішінде өтеді. Осындай шектеулі мерзімде шаруашылықтар мен агроқұрылымдардан несиелеуге өтінімдер көптеп түседі. Шаруалар қажет қаржыны уақытында алу үшін және егістік жұмыстарын мерзімінде өткізу үшін Аграрлық несие корпорациясы екінші деңгейлі банктерді, несие серіктестіктерін, шағын қаржы ұйымдарын және басқа қаржы институттарын тартады.
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында қойылған және Үкіметтің Дағдарысқа қарсы жоспарындағы міндеттерге, Стратегияға сәйкес жүзеге асырылады.
Холдинг компаниясы тобымен агробизнестің түрлі салалық бағыттары мен көлеміне бейімделген 40-тан астам өнім іске асырылады.
Қаржыландыру артықшылықты түрде агроөнеркәсіп кешенінің басым бағыттары бойынша жүзеге асырылады:
-мал шаруашылығы,
-ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы,
-көкөніс өсіру, астық пен жеміс-көкөністерін сақтау инфрақұрылымының құрылысы,
-ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу,
-балық шаруашылығы және т.б..
2016 жылы агроөнеркәсіп кешеніне 280,6 млрд. теңге бағытталды.
Ұзақ мерзімді қарыздардың үлесі 98%-ды құрады, осы ретте 53 мың қарыз алушы Холдингтің клиенттері болып табылады.
Агросекторды несиелеудің жалпы көлемінің 89%-ы шағын және орта бизнес субъектілеріне тиесілі.
Холдингтің несие ресурстары 35 мың адамды жұмыспен қамтамасыз еуге мүмкіндік берді, соның ішінде 6,8 мың жаңа жұмыс орындары құрылды.
Ағымдағы жылдың І жарты жылдығының қорытындысы бойынша агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға 2017-2021 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламаның басым бағыттары бойынша Холдингпен 102,9 млрд. теңге бағытталды.
Шамамен 7 мың агроөнеркәсіп кешені субъектісі қаржыландырылды, ол жұмыс орындарын сақтауға және 11 мың адамға жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік берді. Холдингпен агросекторды несиелеудің жалпы көлемінің 88,3%-ы шағын және орта бизнес субъектілеріне тиесілі екендігін атап өту қажет.
Холдинг тарапынан агроөнеркәсіп кешенін қаржыландыру көлемі ағымдағы жылы 316 млрд.теңге деңгейінде жоспарланады, ол 2016 жылғы деңгейден 24%-ға артық.
2017 жылы Агроөнеркәсіптік кешенін қолдауға барлық деңгейлі бюджеттерден 13161,3 млн. теңге бөлінді, оның ішінде:
республикалық бюджеттен - 6653,4 млн.теңге, олардан:
- агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қаржылық сауықтыру жөніндегі бағыт шеңберінде несиетік және лизингтік міндеттемелер бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау - 2,6 млн. теңге;
- несиетер, сондай-ақ технологиялық жабдықтың және ауыл шаруашылығы техникасының лизингі бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау - 590,2 млн. теңге;
- агроөнеркәсіптік кешен саласындағы дайындаушы ұйымдарға есептелген қосылған құн салығы шегінде бюджетке төленген қосылған құн салығы сомасын субсидиялау - 262,4 млн. теңге;
- инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектілері шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу - 5120,2 млн. теңге;
- Жәрдем жасау үшін бюджеттік несиелерді ұсыну - 678,0 млн. теңге.
облыстық бюджеттен - 6507,9 млн.теңге бөлінді, соның ішінде:
- асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау - 2641,2 млн. теңге;
- өсімдіктерді қорғау мақсатында ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеуге арналған гербицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын ауылшаруашылық тауар өндірушілерге арзандатуға - 840,0 млн.теңге;
- минералдық тыңайтқыштардың құнын (органикалықтарды қоспағанда) арзандатуға - 549,6 млн. теңге;
- тұқым шаруашылығын қолдауға - 499,7 млн.теңге;
- суармалы суды субсидиялау - 120,0 млн. теңге;
- жанар-жағармай материалдарының және көктемгі егіс пен егін жинау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті басқа да тауарлық-материалдық құндылықтарының құнын арзандату және өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыру - 1200,0 млн. теңге;
- тұқымдық және көшеттік материалдардың сорттық және егістік сапасын анықтау - 29,5 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарын қорғалған топырақта өсіру - 16 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянды организмдеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды жүргізу - 17,5 млн. теңге;
- қайта өңдеуші кәсіпорындардың мал шаруашылығы саласындағы ауылшаруашылық өнімін тереңдете қайта өңдеп өнім шығаруы үшін оны сатып алу шығындарын субсидиялау - 376,9 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы кооперативтерінің тексеру одақтарының ауыл шаруашылығы кооперативтерінің ішкі аудитін жүргізуге арналған шығындарын субсидиялау - 1,2 млн. теңге;
- нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы шеңберінде микронесиелер бойынша жартылай кепілдендіру - 71,0 млн.теңге;
- нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы шеңберінде микро-қаржы ұйымдарының операциялық шығындарын субсидиялау - 10,5 млн.теңге;
- тракторлардың мемлекеттік есебі мен тіркеуі - 3,0 млн. теңге.
- жәрдем жасау үшін бюджеттік несиелерді ұсыну - 131,8 млн. теңге.
2017 жылғы 21 қыркүйекте 9887,6 млн. теңге игерілді, соның ішінде:
республикалық бюджеттен - 5349,6 млн.теңге, олардан:
- агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қаржылық сауықтыру жөніндегі бағыт шеңберінде несиетік және лизингтік міндеттемелер бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау - 1,3 млн. теңге;
- несиетер, сондай-ақ технологиялық жабдықтың және ауыл шаруашылығы техникасының лизингі бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау - 466,5 млн. теңге;
- инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектілері шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу - 4202,0 млн. теңге;
- агроөнеркәсіптік кешен саласындағы дайындаушы ұйымдарға есептелген қосылған құн салығы шегінде бюджетке төленген қосылған құн салығы сомасын субсидиялау - 1,7 млн.тенге;
- несиетер, сондай-ақ технологиялық жабдықтың және ауыл шаруашылығы техникасының лизингі бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау - 466,6 млн. теңге;
- жәрдем жасау үшін бюджеттік несиелерді ұсыну - 678,0 млн. теңге.
облыстық бюджеттен - 4537,9 млн. теңге бөлінді, соның ішінде:
- асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау - 1680,0 млн. теңге;
- өсімдіктерді қорғау мақсатында ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеуге арналған гербицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын ауылшаруашылық тауар өндірушілерге арзандатуға - 700,0 млн.теңге;
- минералдық тыңайтқыштардың құнын (органикалықтарды қоспағанда) арзандатуға - 479,3 млн. теңге;
- тұқым шаруашылығын қолдауға - 481,7 млн.теңге;
- суармалы суды субсидиялау - 89,4 млн. теңге;
- жанар-жағармай материалдарының және көктемгі егіс пен егін жинау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті басқа да тауарлық-материалдық құндылықтарының құнын арзандату және өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыру - 838,7 млн. теңге;
- тұқымдық және көшеттік материалдардың сорттық және егістік сапасын анықтау 15,0 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарын қорғалған топырақта өсіру - 12,5 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянды организмдеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды жүргізу - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстанның агроөнеркәсіптік кешенді қаржылық қолдау мен реттеу мемлекеттік АӨК-нің тауар өндіру және қайта өңдеушілерінің қаржылық жағдайын жақсарту мемлекеттік бағдарламалар арқылы жүзеге асырылады.
АӨК еліміздің азық-түлікті тұтынуы және экономикалық және әлеуметтік қауіпсіздігін, сонымен қатар ауыл аймақтарының еңбек көрсеткіші және қоныстанушылық әлеуетін қалыптастыратын экономиканың маңызды саласының бірі болып табылады.
Бірақ ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық жағдайын жақсартуға бағытталған мемлекеттік және аймақтық деңгейдегі дайындалған және қабылданған көптеген бағдарламалық құжаттар көптеген қаржылық көрсеткіштер бойынша орындалмаған, салалардағы бар мәселелерді түбегейлі шешуге мүмкіндік бермеген.
Бүкіл әлемдік сауда ұйымының қазіргі жағдайлары мен талаптарының есебінен салалардың қаржылық ресурстарын тиімді пайдалана және қалыптастыра алатын ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін қаржылық қолдау мен мемлекеттік реттеудің қаржылық механизмдерін қалыптастырудың толықтай ғылыми концепциясы экономиканың аграрлық секторы үшін қажет.
Бұл мәселелердің шешілуін еліміздің барлық ауыл шаруашылығын, сонымен қатар олардың жеке аймақтарын және ауыл шаруашылығы кәсіпорындарын қаржылық сауықтыруға бағытталған мемлекеттік қаржылық құралдардың параметрлерінің радикалдық өзгерісіне бағытталған көптеген қазіргі қаржылық және экономикалық саясатын дайындау қамтамасыз етеді.
Қаржылық қорларды келешекті басқаруға теориялық-әдістемелік жақындауды ұсыну, ұзақмерзімді келешекке стратегиялық мақсаттар мен міндеттер жүйесін қалыптастыру ауыл шаруашылығын мемлекеттік қаржылық қолдау мен реттеудің, қаржылық механизмдердің жаңа тұжырымдамаларын қалыптастыру бойынша теориялық ережелерді жинақтауға мүмкіндік береді.
Мәселелердің зерттелу дәрежесі. Автордың жүргізілген зерттеуінде ауыл шаруашылығын қаржылық қолдау мен реттеуге арналған атақты ғалымдар мен экономикалық теория классиктерінің жұмыстары болжанған және келтірілген.
И.Г.Ушачеваның, В.Я.Узунаның, О.А.Родинованың, В.З.Мазлоеваның, В.В.Кузнецованың, Э.Н.Крылатыйдың т.б. еңбектерінде ауыл шаруашылығын мемлекеттік қаржылық реттеудің түрлі аспектілері көрініс тапқан.
А.Н.Швецов, А.Г.Силуанов, Е.Н.Голик, Г.Б.Поляк, А.Г.Грязнова, О.В.Врублевская, Р.Г.Сомоев, М.В. Афанасьев, В.А.Алешин т.б.қаржылық-бюджеттік саясатты анықтайтын мәселелерді өңдеуде белгілі қорлар жинақтады.
А.А.Никонованың, В.И.Елагинаның, Н.Б.Ермасованың, Е.Ф.Дюжикова-ның, В.Н.Гарькушидің, М.Я.Веселовскидің жұмыстары сақтандыру мен меха-низмдердің қаржылық-несиелік мәселелеріне арналған.
П.Самуэльсон, М.Миллер, С.Майерс, К.Маркс, Дж.Кейнс, Дж.ванХорн, Дж.Р.Хикс, Д.Брюммерхофф, Р.Брейли, Л.А.Бернстай т.б. сияқты шетелдің практиканттары мен ғалымдарының еңбектері ұйымдардың қорларын қаржылық басқару мәселелеріне арналған.
А.Д.Шеремет, В.В.Тараканов, В.К.Сенчагов, Б.М.Сабанти, В.М.Родионов, М.В.Романова, Г.Б.Поляк, В.В.Ковалев, Н.В.Колчина, С.В.Киселев, О.Б.Ива-нова, В.С.Золотарев, О.В.Ефимова, В.Я.Горфикель, Ю.С.Воловик, т.б. отандық атақты ғалым-экономисттер қаржылық қорларды басқарудың жеке теориялық мәселелерін оқытты.
Қаржылық қатынастың дамуының механизмі және олардың жеке элементтері отандық ғалымдардың ғылыми еңбектерінде зерттелген. Осыған байланысты: Г.С. Сейткасымовтың, Н.К. Кучукованың, А.А. Нурумовтың, У.Б. Баймуратовтың, К.К. Ильясовтың, В.Д. Мельниковтың, А.Б. Зейнельгабдинның, С.Ж. Интыкбаеваның, В.Д. Лидің, З.Д. Искакованың, М.Х. Тусееваның, С.С. Арыстанбаеваның, А.Е. Есентугеловтың, А.Ж. Султангазиннің, Ж.М. Елубаеваның еңбектерінде түрлі зерттеулер келтірілген.Экономиканың аграрлық саласының мемлекеттік реттелуіне байланысты отандық ғалымдардың көптеген еңбектері бар: Г.А. Калиеваның, В.В. Григоруканың, А.Б. Молдашевтың, М.И. Сигареваның және т.б. Бұл жұмыстар маңызды тәжірибелік және әдістемелік мәнге ие. Себебі, бұл зерттеу жұмыстары арқылы елімізде жүргізілетін қаржылық-несиелік саясаттың теориялық негіздері анықталып, оның тәжірибелік жағынан жүзеге асуының қорытындылары сарапталады. Онымен қоса, нарықтық шаруашылықтағы қаржыландыру қатынастары дамыған мемлекеттердің тәжірибесі зерттеледі.
Ауыл шаруашылығында және АӨК-нің қаржыландыру, субсидиялау мен несиелендіруді дайындауға тұжырымдамасы мен теориялық - әдістемелік негіздердің дамуы, шет мемлекеттердің тәжірибесін зерттей келе, еліміздің ауылшаруашылық ерекшеліктердің есебінен ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қаржылық қолдау бойынша тәжірибелік ұсыныстар зерттеудің мақсаты болып табылады.
Зерттеудің мақсатына сәйкес жұмыста мынадай міндеттер шешілді:
- Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерінің теориялық - әдістемелік негіздері;
- Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерінің теориялық негізі;
-Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздері;
-Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселерінің шет елдік тәжірибесі;
-Жамбыл облысы әкімдігінің ауылшаруашылық басқармасының ауылшаруашылық саласын қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерін талдау
-Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіптік кешенің қаржыландыру мен несиелендіру көздері
-Жамбыл облысы әкімдігінің ауылшаруашылық басқармасының мәліметтері бойынша
-Агроөнеркәсіптік кешенді мемлекеттік бағдарламалар тарапынан қаржыландыру және несиелендіру көздерін талдау
Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелері зерттеу тақырыбы болып табылады.
Еліміздің Агронеркәсіптік кешеннің және облыс, ауыл аймақтарында қаржылық механизмдер , қаржылық қорлар және несиелендіру көздерін ұйымдастыруды орындау зерттеу нысаны болып табылады.
Салаларды мемлекеттік қаржылық қолдау мәселелелері мен ауыл шаруашылығында қаржылық механизмдерді жаңалау және қалыптастыру мәселелері көрініс тапқан қаржы аумағында отандық және шетелдік жетекші ғалымдардың еңбектерінде бар ғылыми ережелер зерттеудің негізгі әдістері мен теорияларында көрсетілді.
Зерттеу жұмысында экономикалық зерттеулердің әртүрлі талдау, абстрактілі-логикалық, есептік-конструкторлық, экономикалық-статистикалық әдістері қолданылады.
Зерттеудің ақпараттық-эмпирикалық базасы аймақтың агроөнеркәсіптік кешеннің жылдық жиынтық есептерінің, мемлекеттік және облыстық ұйымдардың арнайы анықтамалық, статистикалық мәліметтерінің, Қазақстанның ауыл шаруашылығы Министрлігінің заңнамалық және нормативті-құқықтық актілерінің, Іntеrnеt ақпараттарының, сонымен қатар автордың жеке бақылауы негізінде қалыптасты.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
1.АӨК қаржылық қамтамасыз ету әдістерін, қаржылық үлгілер мен тұтқаларды түрлендіру жолдарымен ауыл шаруашылығын мемлекеттік қолдаудың қаржыландыру мен несиелендіру механизмдерінің мазмұнын зерттеу теориялық-әдістемелік жағынан дәлелденген.
2.АӨК-нің мемлекет тарапынан қаржыландыру мен несиелендіру бағдарламасының маңыздылығы мен оның дамуына әсер ететін факторлар айқындалған.
3. АӨК-ді қаржыландыру мен несиелендірудің әлемдік тәжірибесін зерттей отыра, қазақстандық шынайы жағдайда ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қаржылай қолдау аясында қолданылатын әлеуеті қарастырылған.
4.Аймақтық деңгейде ауыл шаруашылығының тауар өндірушілерін мемлекеттік қаржылай қолдаудың қосымша шараларын қалыптастыру алгоритмі құрастырылған;
5.Ауыл шаруашылығы тауар өндірушілерін мемлекеттік қолдау қаржылық механизмдерінің даму бағыттары ұсынылған.
Жұмыстың тәжірибелік маңызы. Жамбыл облысы әкімдігінің ауылшаруашылық басқармасы мысалында агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздерін жетілдіру бойынша нақты ұсыныстар беру деңгейіне жетуімен айқындалады.
Зерттеу жұмыстың негізгі ережелері мен тұжырымдары Қазақстан Республикасының Агроөнеркәсіптік шаруашылықтың қазіргі экономикасында келешекте ауыл шаруашылығын қаржыландыру мен несиелендіру бағдарламалары мен тәжірибесін дамыту және ғылыми жұмыстар мақсаттарында қолдануға мүмкіндік береді.
1 АГРОӨНЕРКӘСІПТІК КЕШЕНДІ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ МЕН НЕСИЕЛЕНДІРУ МӘСЕЛЕЛЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ - ӘДІСТЕМЕЛІК НЕГІЗДЕРІ
0.1 Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру мәселелерінің теориялық негізі
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының басты салаларының бірі - ауылшаруашылығы болып табылады. Сол себепті еліміздің ауылшаруашылығының тұрақтылығын нығайту үшін шаруашылық жүйенің түбегейлі қайта қаржыландыруын талап етеді. Қазіргі таңда еліміздің экономикасын қайта құру кезінде бірқатар мәселелер туындады. Әсіресе, халықтың өмір сүру деңгейін анықтайтын аса маңызды стратегиялық қызмет саласы ретінде агроөнеркәсіп өндірісінің тиімділігін арттыруға және агроөнеркәсіп кешенің қаржыландыру мен несиелендіру мәселелеріне елеулі көңіл бөлінеді.
Біздің экономикамыздың бәсекеге қабілеттілігін арттырудың негізгі мәселелерінің бірі - ол, аграрлық өндірістің тиімділігін жоғарлату болып табылады.
Ауыл шаруашылығында материалдық өндіріс аймағынының жұмыс істейтін 30%-ы бос емес, ұлттық жалпы табыстың үшеуі құрылады, барлық өндіруші қорлардың бесінші бөлігі қызмет етеді. Елдің барлық халық шаруашылығының тиімді жағдайын шешімді өлшемде елдің ауыл шаруашылығының ойдағыдай дамуы анықтайды. Қоғамдағы әлеуметтік-экономикалық жағдай мен мемлекеттің азықтық қауіпсіздік деңгейі еліміздің халқын азық-түлікпен ұтымды қамтамасыз етуді анықтайды.
Еліміздің барлық агроөнеркәсіптік кешенінің анықталған бір аймағы ауыл шаруашылығы болып табылады. Ауыл шаруашылығының жеткіліксіз дәрежеде дамуы елді мекендерді азықпен қамтамасыз ету деңгейінің қысқаруына алып келеді және ел саяси және азықтық жағдайы жағынан басқа мемлекеттерге тәуелді болуға ұшырайды. Дамыған елдердің ішінде көпшілігі соның ішінде АҚШ, Канада, Германия және Жапонияның ауылшаруашылық саясатты басымдылық, стратегиялық сала ретінде арнайы қырларын көрсетуге болады.
Ауыл шаруашылығы өндірістерінің халық шаруашылығы кешенінің барлық басқа салалаларынан ерекшелейтін тек өзіне ғанатәнөзгеше ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктер шаруашылықтың нарықтық жағдайында анық көрініс табады. Биологиялық үдерістер сияқты табиғи үдерістермен тікелей байланысты ауыл шаруашылығы өндірістерінен саланың басты өзгешелігі құрылады, сонымен бірге адамдарды, өсімдіктерді, жануарларды, жерлерді өндіріске тартатын климаттық жағдайларға тікелей тәуелді болады және қиын шаруашылық қызмет үлгісі болып табылады. 1-суретте табиғи-биологиялық, өндірістік-экономикалық және әлеуметтік ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық қорларын қалыптастыруға әсер ететін факторлар тобы бізге келтірілген. Өнімнің тиімділігі мен өз бағасының дифферен-циациясын, өсімдіктер мен жануарлардың өтелімділігін, ал қорытындысында ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының табыстылығы мен қаржылық қорларының айналымынын анықтайтын тірі организмдердің биологиялық даму кезеңіне әсер етуді табиғи-климаттық жағдайлар көрсетеді. Жүзеге асырылған шығындар мен түскен табыстар аралығындағы уақыттың үзілуімен байланысты жылдың кезеңдері бойынша материалдық-қаражаттық қорлардыңтопталуын өз кезегінде өндірістің мезгілділігі мен кезеңдігі талап етеді. Сондықтан ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының көпшілігі көп салалы болып табылады, ал өндірістік кезеңде қаржылық қорларды теңдей пайдалануға ауыл шаруашылығы өндірісінің көп салалы мамандандырылуына жағдай жасайды.
Табиғи-биологиялық факторлар
* табиғи-климаттық жағдай
* өндірістің маусымдылығы, кезеңділігі
* өндірістің құрал-жабдығы, жердің сапалы жағдайы
* ауыл шаруашылығы өнімдерін өсірудің ұзақ мерзімділіігі
Өндірістік-экономикалық факторлар
* шаруашылық пен жекеліктің әртүрлілік үлгілері
* өндірісті көп салалы мамандандырылуы
* инновациялық-инвестициялық әлеует..
* БӘСҰ-на қосылу жағдайындағы ауыл шаруашылығы өнімдері мен материалдық-техникалық қорлардың бағасы
Әлеуметтік факторлар
* ауыл шаруашылық аймақтарының инфрақұрылымдары
* ауыл аймақтарыныңі демографиялық жағдай
* ауылды білікті мамандармен қамтамасыз ету
* ауыл шаруашылығы салаларындағы еңбек ақының деңгейі
Сурет-1 Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржы ресурстарына
әсер ететін факторлар
Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының қаржылық қорларын қалыптастыруға әсер ететін факторлардың сипаттамасы. Ең алдымен өндірістік-экономикалық факторларға ауыл шаруашылығы өнімдерінің әлемдік деңгейіне бағытталған Қазақстанның Бүкіл әлемдік сауда ұйымына қосылуы жағдайында анықталған рөльді апару бағалары жатады. Ғылыми зерттеуде ары қарай экономикалық және қаржылық факторларға толығырақ тоқталамыз.
Ауыл шаруашылығындағы қазіргі жағдай әлеуметтік факторларды жеке қарастыруды талап ететінін көрсетуге болады. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында ресурстық әлеуетті тиімді пайдалану мен біліктілікті мамандармен қамтамасыз етуге ерекше әсер ететін қиын демографиялық жағдай және ауылдық аймақтардың нашар дамыған инфрақұрылымдары жергілікті ауылдарда туындады.
АӨК-тің жеке салаларға бөліну процесінің экономикалық құрамының мәні, біріншіден, АӨК-тің қорытынды өнімін жасау кезіндегі әрбір саланың рөлін анықтаудан тұрады, екіншіден, бұл кешендердің ішінде құрылымдылық теңгерімділігінің қажеттілігі туындайды, себебі, АӨК-тің жалпы динамикалық дамуы және оның тиімділігі жеке салалардың рационалды арақатынасына тәуелді болып келеді.
АӨК ерекше қиындылығымен сипатталады. Оның құрылымына кіретін салалардың арақатынасы, оның құрылымының құрамын анықтайды. АӨК әр түрлі жағынан қарастыруға болады. Ұйымдастырушылық-экономикалық құрылымы жоғарыда аталып кеткен үш саладан тұрады. Ал ұдайы өндірістік-функционалды құрылымы агроөнеркәсіптік ұдайы өндірістің бес сатысынан тұрады :
1. өндіріс құралдарын жасау;
2. ауылшаруашылық өндірісі;
3. ауылшаруашылық щикізаттан тұтыну өнімдерін жасау;
4.ұдайы өндіріс процесінің барлық сатыларының өндірістік-техникалық қызметпен қамтамасыз ету;
5.АӨК қорытынды өнімін тұтынушыға жеткізу.
АӨК қорытынды өнімін өндірудің негізгі технологиялық сатыларының арақатынасын АӨК-тің ұдайы өндірістік-функционалды құрылымы көрсетеді және оның құның белгілеу кезіндегі әрбір сатының рөлін анықтайды.
АӨК-тің аумақтық құрылымы белгілі бір яғни, республика, облыс және аудан аумақ көлемінде қатысты салалардың жиынтығынан тұрады. Республиканың агроөнеркәсіптік кешенінің негізгі құрамдас бөліктері АӨК-тің аудандық және облыстық аумақтық құрылымы болып табылады.
Агроөнеркәсіптің азық-түліктік-шикізаттық құрылымы азық-түліктік кешеннен және азық-түліктік емес тауарлар кешенінен тұрады. Азық-түліктік кешен: бидай өндірісінен, картоп өндірісінен, жеміс-көкөніс консервісі өндірісінен, арақ-шарап өндірісінен, ет, сүт, май өндірісінен тұрады. Азық-түліктік емес кешен: мал азығы, текстильдік, былғары, тері және т.б. өндірістерден тұрады .
АӨК негізгі, қосымша және қосалқы салалары экономикалық жағы болып табылады. Негізгі саласы - шаруашылық экономикасында маңызды рөл атқарады және үлес салмағы тауарлы өнімде көп болып келетін салалар.
Ал, АӨК-нің негізгі құрылымы 2 салаға бөлінеді:
1.Ресурс құратын сферадан (АӨК-ің барлық сферасына еңбек құралдарын жасайтын өнеркәсіп салалары және кадрлар дайындайтын жүйеден);
2. Біріншілік және түпкі өнім өндіретін сферадан ( өсімдік шаруашылығы, мал шаруашылығы және осылардың өнімдерін өңдейтін өнеркәсіп салалары);
Агроөнеркәсіптік кешенді зерттеумен көптеген отандық және шетелдік ғалымдар осы кезге дейін айналысып келеді. Олардың зерттеу еңбектері әртүрлі бағытта болғанымен, жалпы тұжырымдары мен ғылыми пікірлері бір ортақ ойда тоғысып жатады. Алайда, агроөнеркәсіптік кешенді теориялық тұрғыда зерттеуді оған берілген анықтамалардан бастасақ, бұл саладағы ғылыми көзқарастар әртүрлі бағытта өрбиді.
Аграрлық өндіріс қызметіне ауылшаруашылық шикізаттарынан азық-түлік және басқа да тауарлар өндірісінің жаңа жүйесі бойынша біріншілік өнім өңдіру жатады. Ал осы өнімнің аз бөлігі ғана тұтынушы таза түрінде тұтына алады да, ал көп бөлігі техникалық өңдеуден өтеді. Ауылшаруашылық өндірісі оңашаланған өзін-өзі ұдайы өндіретін жүйеден жаңа ұдайы өндірістік жүйенің буынына айналады. Сонымен, жаңа қоғамдық еңбек бөлінісінің арқасында, аграрлық өндіріс қоғамдық капиталдың ұдайы өндірісінің жалпы жүйесіне кіреді және ол осы жүйенің даму заңдарына сәйкес дамитын болады. Сонымен қатар, аграрлық өндіріс, көбінесе тұтыну заттарын өндіретін саладан, өндіріс құралдарын өндіретін салаға айналады. Нарықтық экономиканың дамуының негізі - кәсіпкерлер, меншік иелері, өндірушілер мен тұтынушылар арасында туындайтын экономикалық еркін қарым-қатынастың негізінде болады. Қоғамдық еңбек бөлінісі мен оның өнімділігінің артуы барысында тауарлы өндіріс пен тауар-ақша қатынастарының кеңейіп, экономикалық қатынас ретінде нарықтық дамуына жол ашты.
Ауылшаруашылық өндірісінің саласында нарықтық экономиканы қалыптастыру - күрделі эволюциялық түрлену процесі. Ол жеке меншік қатынасының түрленуінен тұрады.
Ауылшаруашылық дамудың мақсаттарының көп түрлілігінен аграрлық түрленуге деген дұрыс көқарастың болуын қажет етеді. Олар ауыл шаруашылығының кешендік сипаттамасына сай және экономикалық, әлеуметтік және экологиялық тиімділік талаптарына сай болу керек.
АӨК-нің қалыптасуы және егіншіліктің өнеркәсіптік агрономияға айналуы, капиталдың ауылшаруашылығына тартылуына жол ашып, ірі капитал АӨК-нің барлық төрт сферасын қамтыған агробизнес жүйесі қалыптасып отыр. Мұнда басты рөлді қаржы-өнеркәсіптіктоптар атқарады. Агробизнес жүйесі арқылы, капиталдың жалпы айналысына, еңбектік жеке меншікке негізделген шаруашылық қожалықтары тартылып отыр. Батыста агроөнеркәсіптік кешен түсінігін агробизнес деп қолданылады. Сонымен қатар, аггробизнеске қарағанда, агроөнеркәсіптік кешен кең ауқымды болып табылады. Агробизнес - жалпы бизнестің ауылшаруашылығы өнімдерін қайта өңдеумен және тұтынушыға жеткізумен айналысатын бөлігі. Агробизнес жүйесінде көбінесе ауылшаруашылығы кәсіпорындары болады. АӨК құрылымы агробизнес кешені құрамымен өте ұқсас және ол үш негізгі басын құрайды.
Бірінші сфераға трактор және ауылшаруашылығы машиналарын жасау, минералдық тыңайтқыштар және өсімдік пен малды қорғаудың химиялық құралдары, ауылдық құрылыс, өндірістік мал азығын өндіру және микробиология, сондай-ақ суландыру, құрылыс сияқты қорды қажет ететін салалар кіреді.
Екінші сфераға таза ауылшаруашылық өндірісінің салалары - егін шаруашылығы, мал шаруашылығ және ауылшаруашылық мал азығын өндіру жатады.
Үшінші сфера әдетте ауылшаруашылығы шикізаттарын дайындау, тасымалдау, сақтау және өңдеуді қамтамасыз ететін салалар мен өндірістің жиынтығы болып табылады. Кей жағдайларда бірқатар мамандар ьасымалдауды, сақтауды және байланысты өндірістік инфрақұрлымының салалары ретінде өздігінше, жеке төртінші сфераға жатқызып жүр.
Агроөнеркәсіптік кешеннің ауылшаруашылығынан ерекшелігі - оның құрылымында десек те болады.
Агроөнеркәсіптік кешен
Өндіріс
Тағамдық
Жеңіл
Қоспажемдік
Тракторлық және ауылшаруашылық көлік жасау
Жеңіл және тамақтану өнеркәсібіне арналған көлік жасау
Минералды тыңайтқыш және жануар мен өсімдіктерді қорғауға арналған химиялық қоспаларды өндіру
Құрал-жабдықтарды және техниканы қайта өңдеу
Ауыл шаруашылығы
Өсімдік шаруашылығы
Мал шаруашылығы
Сауда және қоғамдық тамақтану
Көлік
Ауылшаруашылық өнімді дайындау
Сурет-2 АӨК-нің салалық құрылысы
Қосымша сала - ел экономикасында аса маңызды рөл атқармайды және негізгі салардың дамуына мүмкіндік береді. Өндірістік ресурстарды тиімді қолдануды және қосымша кірістің кіруін жүзеге асырады. Қосалқы салалар тауарлы емес болып келеді. Негізгі және қосымша салалардың қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етеді (мысалы, жем өндірісі) (2-ші сурет).
ауыл шаруашылығы және тұрақты ауылдық даму тұрақты даму қағидатын, ауыз су сапасы мен қауіпсіздігін жақсарту және дамуының негізгі параметрлерін реттейді шаралар бағдарламасы негізінде ауыл шаруашылығының дамуы.
Республика халқын жыл сайын азық-түлікпен және өнеркәсіпті шикізат көздерімен қамтамасыз ету үшін өңдеуші, дайындаушы, өткізуші ұйымдардың және жеңіл өнеркәсіп орындарының тауар өндірушілерімен форвардты, фьючерстік мәмілелер жасап, сақтандыру кепілдіктерін сатып алу операцияларын жүзеге асыруы қажет. Сонда ғана тауар өндірушілер алдын-ала пайызсыз кредит алу мүмкіндігіне ие болады. Себебі, форвардтық мәмілелер болашақтағы өнімді қазіргі сатып алу бағасымен мәлімдеме өткізу де, фьючерстік мәмілелер - белгілі бір көлемдегі, саладағы келешек өнімнің мәімілесін келешектегі нарықтық бағасымен сату. Келесі жылдың өнімін сату дегеніміз - пайызсыз несие алумен қатар ауылшаруашылық багалы кагаздар нарығын құруға, суранысқа ие өнімді кепілдікті сатуға, сатып алушылардың қаржы немесе ақша қорларын тиімді пайдалануы және инфляциялық көрсеткіштердің азаюына мүмкіндік береді.
Агроөнеркәсіптік өндірісті және ауыл-аймақтарды тұрақты дамыту, олардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру және елімздің тамақ (азық-түлік( қауіпсіздігін қамтамасыз ету бағдарламасы бойынша жүргізілетін қызмет саласын дамытудың негізгі параметрлері агроөнеркәсіптік кешенді дамыту болып табылады.
Қазіргі таңда еліміздің АӨК-гі жағдай өндірістің тиімділігінің арттыру, ауыл-аймақтардағы қаржы қызметіның дамуымен, ауыл тұрғындарының әл- ауқаты мен тұрмыс сапасының жақсаруымен сипатталады.
Агроөнеркәсіптік кешенді қаржымен қамтамасыз етуде несиелік қатынастардың рөлі маңызды екені мәлім. Соған қарамастан, осы күнге дейін ауыл шаруашылығын несиелеу жүйесі, экономикамыздың ауылшаруашылық секторы, экономикалық-қаржы қатынас жүйесінде өзектілігін жоймай келеді. Аграрлық сектор ғылыми және әдіснамалық ақпаратты ашуға және ұйымдастырушылық ұсыныстарды қолдауды талап етеды.
Агроөнеркәсіп кешеніндегі ғылыми-техникалық прогресс оның барлық салаларының сапалы дамуын жетілдіруді білдіреді. Ол егіншілік пен мал шаруашылығын қазіргі заманғы озық техникалармен жарақаттандыруды, химиялық технологиялардың жетістіктерін қолдануды, озық ғылыми- технологияларды енгізудің, жаңа дақылдар (тұқымдар) жасауды, мамандандырдың біліктігін тереңдетуді, өндірісті көлемін арттыру және т.б. қарастырады. Тағы көрсетіп кететін жайт, ғылыми-техникалық прогрестің әр түрлі бағыттары бір-бірімен тығыз байланысты, сондықтан оларды біржақты реттеуге болмайды.
Агроөнеркәсіп кешенінің шаруашылық жүргізетін негізгі субъектілеріне мемлекеттік және аймақтық бағдарламаларда қарастырылған іс-шараларды жүзеге асыруы үшін 5 жылға дейін ұзақ мерзімді несиелер беру тиімді болар еді. Бұл үшін мемлекеттің ақша-кредит саясатында мынадай талаптарды енгізу қажет:
-мемлекеттік деңгейде бекітілген шараларға сай қаржы бөлу;
-мемлекеттік деңгейдегі (республикалық және жергілікті) бюджеттердің, барлық меншік түріндегі кәсіпорындар қорлары, банктер, қызмет көрсетуші және дайындаушы ұйымдардың ауылшаруашылық саласына жұмсалатын қаржылар бөлу;
- салық салуда жеңілдіктер немесе қолайлы жағдайлар жасау.
Бүгінгі таңда агроөнеркәсіп кәсіпорындары шаруашылық механизмнің жетілмеуінен, коммерциялық ақпараттың жеткіліксіздігінен, сыртқы орта факторларының (тұтынушылардың іс-әрекеті, нарықтық конъюнктураның өзгеруі, жаңа тауарлардың пайда болуы, т.б.) әлсіз талдануынан және нарықта жұмыс істеу тәжірибесінің жоқтығынан тұрақсыз шарттарда әрекет етіп келеді. Сондықтан, ауыл шаруашылық өнімін тұтынушыға дейін тиімді жеткізуге бағытталған зерттеулерді қайта қарастырылып жатыр.
Қазаақстанның аауыл шааруашылығы секторын дамыту ауыл шаруаашылығы саясатының маңызды бөлігіне айналды. Агроөнеркәсіптік кешеннің негізгі мақсаты- елдің азық-түлік және ауыл шаруашылығы шикізатын қамтамасыз ету. Қазаастанда агроөнеркәсіптік кешенді даамытудың 2013 жылы жаңа бағдаарламасы жасалынды, аграрлық сала дамуының жаһандық деңгейлеріне жету және индустриялы агроөндірісті ауыл шаруашылығын дамытуға жаңа кезеңін іске қосты алдымызға қойылды. Бұл бағдаарлама бүгінгі таңда өзінің қызметін Агробизнес - 2020 бағдарлаамасы болып бастаауда. Сонымен қатар, АӨК-ті даамытудың 2017-2021 жылдаарға арналған жаңа мемлекеттік бағдарламасы аясында мемлекеттік қолдаулар жүзеге асырылып жатыр.
1.2 Агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру көздері
Қазақстаан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері атты Қазақстан хаалқына Жолдауы. Ақылды технологиялаар - агроөнеркәсіп кешенін қаарқынды күшейту мүмкіндігі. Біздің мемлекетіміздің басшысы Мемлекет бизнеспен бірге, отандық өнімді халықаралық нарыққа шығарудың страатегиялық жолын жолын ынталандыруы керек.
Ауыл шааруашылығын қарқынды дамыту үшін өнімнің сапасы мен экологиялық тазаалығын қамтамасыз ету тиіс.
Бұл бізге жер шарына танылатын Қазақстанда жасалған табиғи азық-түлік тағамынаң тамаша брендін қалыптастыруға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар жерді барынша тиімді игеретіндерді ынталандырып, ал дұрыс игере алмайтындарға тиісті шара қолдану керек.
Тиімсіз субсидияларды ауыл шаруашылығы кешені субъектілеріне арналған банк несиелерін төмендетуге қайта бағыттау қажет.
Агроөнеркәсіп кешеніндегі еңбек өнімділігін және өңделген ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын, 5 жыл ішінде тиісінше, кем дегенде 2,5 есеге арттыруды тапсырамын деген.
Қазаақстан Республикамызда агрооөнеркәсіптік кешен экономиканың маңызды бөлігі болып табылады және ол экономикалық мәселелерді, соның ішінде, дағдарысты жою, азық-түлік (тамақ) және жеңіл өнеркәсіпті дамытуда, әлеуметтік-саяси тұрақтылықты нығайтуда жолында шешуші рөл атқарады. Көптеген жылдаар боайы өнімді еңбекке ынтааландыру механизмдерін жете пайдалаанбағандықтан аграрлық салада көптеген дағдарыстық мәселелер қаалыптасты. Одаан шығудың бірден-біір жолы осы салада кешенді және жүйелі экономикаалық реформааны жүргізу керек болды. Елдіің әлемдіік сауадада ұйымына кіруіі ауыл шаруаашылық өнім өндірушілері үшіін дақылдіардың сапаілық түрлерін, өнімділікті көтермелеу керек. Өніімнің саапасын қарқынды дамуы, өнімділіктің артуы ең аалдымен қызмет көрсетушілерге арналған кеңейтілген техникаалық жаабдықтардың болуы. Нәтижесінде жыл сайын елімізде агроөнеркәсіптік кешенді қаржыландыру мен несиелендіру бағдарламалары жүргізіліп отыр.
Ауыл шаруашылығын несие ресурстарымен қамтамасыз етуде айтарлықтай үлесті ҚаазАгро ҰБХ АҚ алаады, ол АӨК-де іске асырылатын инвестициялық жобалардың жартысын қаржыландырады.
Жекешелендірудің 2016 - 2020 жылдарға арналған кешенді жоспарына сәйкес холдингтің мынадай үш еншілес ұйымы бәсекелес ортаға берілетін болады: ҚазАгроҚаржы АҚ, ҚазАгроӨнім АҚ, ҚазАгроМаркетинг АҚ.
Бұл ЭЫДҰ еелдерінің, атаап айтқаанда, Гермаанияның тәжіірибесі бойынша ауылдық несие беру жүйесін даамытуға мүмкіндік береді, онда мемлекеттік Рентенбаанк үкіметтің қолдаауымен каапитал нарықтарынан қаражат тартаады және кейіннен АӨК-ге несие беру үшін жеке қаржы институттарын қорлаандырады. Бұл ретте Рентенбаанк тікелей несие бермейді, бұл фермерлерге бір мемлекеттік ұйымғаа тәуелді болмаай, ұсынылаатын шаарттарға және көрсетілетін қызметтердің сапасына қарай қааржыландырудың түрлі көздерінің ішінен таңдау жасауға мүмкіндік бере отырып, ауылдық несие беру нарығындағы бәсекелестікті ынталандырады.
Осы міндетке сәйкес Аграралық несие корпораациясы АҚ жеке қааржы ұйымдаарын қорлаандыруды ұлғайту арқылы түпкілікті қарыз алушыаларға несие берудің оң өсу серпінін саақтай отырып, тікелей несие беруді жыал сайын кезең-кезеңмен қысқартатын болады.
Аграарлық несие корпорациясы АҚ-ның ішкі және сыртқы капитал нарықтарынан, халықаралық қаржы ұйымдары тарапынан қорландыруды таартуы түпкілікті қаарыз аалушылар - АӨК субъектілері үшін қарыздарлизинг бойыншаа ваалюталық тәуекелдердің қолжетімділігі және оларды хеджирлеу кезінде де жүзеге аасырылатын болады. АӨК-ні даамытуға қаржылаандыру таарту үшін ҚР Үкіметі мен халықааралық қааржы ұйымдаарының ынтымақтастығы бағдарламааларын кеңейту мәселесі пысықтаалатын болады.
Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры АҚ
Аграарлық несие
корпораациясы АҚ
Инвестициялыққорлар
ҚазАгроКепіл АҚ
Азық-түлік (тамақ) келісімшарт корпорациясы ҰК АҚ
ҚаазАгро ұлттық басқаарушы холдингі АҚ
Сурет-3 ҚаазАгро ҰБХ АҚ компаниялар тобының жоспарланып отырған ықшам құрылымы
Аазық-түлік корпорациясы ҰК АҚ қызметі аауыл шаруаашылығы өнімінің және оның қайта өңделген өнімінің экспортын дамытуға, сондай-ақ азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында бидайдың резервтік көлемін ұстап тұруға жұмылдырылатын болады. Азық-түлік корпорациясы ҰК АҚ-ның Аазық-түлік қауіпсіздігі жөніндегі Ислам Ұйымы, Біріккен Ұлттар Ұйымының Азық-түлік және аауыл шаруашылығы ұйымы (ФАО) шеңберінде аагент функцияларын іске асыруға қатысу мүмкіндігі зерделенетін болады.
Мемлекет баасшысының таапсырмасына сәйкес ҚазАгро ҰБХ АҚ-ның Жекешелендірудің 2016 - 2020 жылдарға аарналған кешенді жоспарына енгізілген еншілес және ааффилирленген ұйымдарын бәсекелес ортаға беру және ҚазАгро ҰБХ АҚ-ны трансформациялау жөніндегі шараларды іске асыру
4 еншілес компанияны (Аграрлық несие корпорациясы АҚ, Ауыл шааруашылығын қааржылай қолдаау қоры АҚ, Азық-түлік корпорациясы ҰК АҚ, ҚазАгроКепіл АҚ), сондай-ақ инвестициялық қорларды қамтитын ықшам холдинг құруға аалып келеді. ҚаазАгро ҰБХ АҚ компаниялары тобы жеке бизнееспен өзара ііс-қимылда АӨК-ні қолдаудың нысаналы шараларын іске асыратын болады.
Осылаайша, ҚаізАгро ҰБХ АҚ активтерді страатегиялық баасқаруды және АӨК-ні даамытудың мемлекеттік саясаатын талдаамалық қолдаауды жүзеге асыратаын көп бейінді саалалық холдинг болаады.
Траансформаациялау жөніндегі шарааларды іске аасыру және ҚазАгро ҰБХ АҚ компааниялары тобының ұзаақ мерзімді міндеттерін аайқындау мақсатында ҚазАгро ҰБХ АҚ-ны дамытудың 2017 - 2026 жылдаарға арналған жаңа стратегиясы қабылданатын болады.
Соңғы жылдары ҚазАгро ұлттық холдингі желісі бойыншаа агроөнеркәсіптік кешенін қаржылаандыру жүйесіндегі бірқатар маңызды өзгерістер болды. Жалпы, осы жаңаа ережелер салааны мемлекеттік қолдаау шарааларының тиімділігін жоғаарылатуға және елдің ауыл тұрғындары үшін несие ресурстарына қолжетіімділікті және барынша қамтуды қамтамасыз етуге бағытталған.
Біріншіден, ҚаазАгро холдингі құрылымы арқалы қорлаандыруға қаатысты жеңілдікті шаағын несиелеуді шағын қааржы ұйымдаары мен несие серііктестері арқылы аалуға боалады.
Екіншіден, жұмыстаарын жаңа бастаған кәсіпкерлердің кепілдік проблемаасын ҚазАгроКепіл (КазАгроГарант) аарқылы қарыздаарды кепілдендіірудің жааңа жүйесіі шешуге көмеектеседі.
Үшіншіден, инвестициялық жобааларды қаржылаандыруға өтіінімдерді Аграарлық несие корпорациясы қабылдайды.
Қаазіргі жағдаайда ҚазАгро холдингімен 5,4 мың несие берілді, 12 мың адам жұмыспен қаамтылды. Ағымдаағы жылдың 1 қаңтарында ҚазАгроның несие қоржыны 582 млрд. теңгені құраады. Холдингтің клиенттері 53 мың қарыз алушы болып табылады.
Холдингпен агросекторды несиелеудің жалпы көлемінің 85%-ы шағын және орта бизнес субъектілеріне тиесілі . Холдингтің шағын несиелеу нарығындағы үлесі 94%-ды, ауылшаруашылық техникасының лизингі нарығындағы үлесі - 72%-ды құрайды.
Алайда, ауыл шаруашылығында қаржыландырудың барлық проблемалары шешілді деп айту ертерек болар еді. Осы уақытқа дейін әлеуетті қарыз алушылардың кеңейтілген тобы үшін ауылдық жерлерде несие ресурстарына қолжетімділік мәселесі ашық болып отыр. Тежеуші факторлардың бірі - бұл көптеген ауыл тұрғындарының қажет кепілзаттарының жетіспеуі немесе болмауы.
Осы проблемааны шешу үшін ҚазАгро ұлттық холдингі ауылдаағы бизнестіі несиелеу процессіне жеке қааржы құрылымдаарын - Шағын қаржы ұйымдаары мен Несие серіктестіктерін тарту баағдарламасын әзірледі. Бұдаан басқа, Холдинг әсіресе ауылдағы жұмысын жаңа бастаған кәсіпкерлер үшін ыңғайлы шағын қарыздарды кепілдендіру жүйесін енгізеді, ол шағын бизнеске кепілзатпен проблемаасы болған кездің өзінде несие қаражатын алуға және өз ісін бастауға мүмкіндік береді.
Жаңаа схема өнімді жұмыспен қаамтуды және жаппаай кәсіпкерлікті дамыту бағдарлаамасы шеңберінде әзірленді, оны іске асыруға НС және ШҚҰ аарқылы 11 млрд.теңге көзделген, 6% мөлшерлемеден. Мемлекет атынаан ҚаазАгроКепіл АҚ кепілдік етеді.
Кәсібін жаңа бастаған кәсіпкерлер үшін кепілдік көлемі шағын несие құнының 85%-ын, жұмыс істеп тұрғандар үшін -- 50%-ға дейінгіні құрайды. Несие серіктестіктері мен шағын қаржы ұйымдарының қарыздары ғана кепілдендіріледі. Осы ретте, ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне ҚазАгроКепілдің офисіне барудың қажет емес екенін атап өту қажет, кепілдік алу үшін өтінім несиелеуге құжаттардың топтамасын өткізу кезінде рәсімделеді және АШТӨ тарапынан шығынды қажет етпейді.
Осыған ұқсас аталған бағдарлама Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қорымен де іске асырылады. Бөлінген қаржы ресурсының көлемі 16 млрд. теңгені құрайды. Шағын несиелер Бағдарламаның қатысушыларына мал шаруашылығын дамытуға және ауылшаруашылық кооперативтерін дамытуға бағытталған жобалар бойынша 7 жылға дейін, басқа жобалар бойынша - 5 жылға дейінгі мерзімге беріледі. Бағдарлама бойынша қарыз сомасы 8000 АЕК (18 152 000 теңге) аспайды, сыйақы мөлшерлемесі - жылдық 6%-дан аспайды.
ҚазАгроҚаржы АҚ бәсекелес ортаға беру жөніндегі бекітілген іс-шараны ескере отырып, жылдың басынан бастап инвестициялық жобаларды қаржыландыру бойынша барлық өтінімдер Аграрлық несие корпорациясында қабылданады.
Осы ретте компания инвестициялық жобаларды қаржыландыруды, соның ішінде ҚР Ауыл шаруашылығы министрі анықтаған басым бағыттардың кеңейтілген спектрі бойынша Ұлттық қордың қаражаты есебінен жоспарлайды. Егер бұрын қаржыландыру мөлшерлемесі 6%-ды құраған болса, қазір ол 5,5%-ға дейін төмендетілгенін атап өту қажет.
Мемлекеттік бағдарламаның 8 міндетінің 4-уі Холдингтің қатысуымен жүзеге асырылады:
-ауылшаруашылық кооперативтерін несиелеу;
-сыртқы және ішкі нарықтарда қажет өнімдердің өндірісі үшін ауылшаруашылық тауар өндірушілерін қаржыландыру;
-экспорттық орталық арқылы ауылшаруашылық өнімдерінің экспортын дамыту;
- бюджеттен тыс қаражат тарту және ауылды несиелеуге жеке қаржы институттарын тарту;
-отандық ауыл шаруашылық машинасын жасауды қолдау және лизинг компанияларын қорландыру арқылы.
Аграрлық несие корпорациясының қызметі немістің Рентебанкі тәжірибесі бойынша жеке қаржы институттарын қаржыландыруға жұмылдырылады. Бұл ретте, жұмыс ауылдағы қарыз алушылардың барлық топтары үшін қаржы институттарын дамытуға бағдарланатын болады. Жеке қосалқы шаруашылықтар және шағын фермерлер үшін шағын несие ұйымдары ашылады, әрі қарай шағын бизнес үшін несие серіктестігі жүйесі дамиды.
Ауылшаруашылық техникасы паркін жаңарту мақсатында жеке лизинг компаниялары қорландырылады. Банктер тарапынан қоса қаржыландыру жағдайында индустриялық ірі жобаларды қаржыландыру үшін банктерді қорландыру жүзеге асырылады.
Қазагрогарант тауар өндірушілердің Шағын несие ұйымдары мен Несие серіктестіктері алдындағы қарыздарын кепілдендіру арқылы ауылдағы шағын несие жүйесін дамытуға көмек көрсетеді. Сонымен бірге, Қазагрогарант өсімдік және мал шаруашылығындағы сақтандыру жүйесін дамытуды жүзеге асырады.
Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры Агроөнеркәсіп кешенін дамытудың мемлекеттік бағдарламасы және Нәтижелі жұмыспен қамту бағдарламасы аясындағы қаржыландыру операторы ретінде ауыл халқын шағын несиелеуді және кооперацияларды дамытуды жүзеге асырады.
Жұмыс істейтін Тікелей инвестициялар қорына қатысып және жаңасын құру арқылы Холдинг Агроөнеркәсіп кешені секторында жобаларды қаржыландыру үшін отандық және шетелдік жеке инвесторлардың қаражатын тартатын болады.
Жеке қосалқы шаруашылықтарды ауылшаруашылық өнімдерінің өндірісі мен өткізуді орталықтандырып ұйымдастыру мақсатында ауылшаруашылық кооперативтеріне біріктіру:
-сүт қабылдау пункттерінің желісін құру;
-отбасылық бордақылау алаңдарын құру арқылы жүргізіледі.
Құрылған кооперативтер қосымша жүн және тері дайындаумен, жеміс-көкөніс дайындаумен, ара шаруашылығымен, отбасылық құс шаруашылығымен, тауарлы балық шаруашылығын дамытумен айналыса алады.
Кооперативтерді құру үшін ҚазАгро тарапынан сүт қабылдау пунктін сатып алуға несие беріледі. Осы ретте, ауылдық округтердің әкімдіктері және аймақтық кәсіпкерлер палатасы кооперативтердің құрылтай құжаттарын рәсімдеу және тіркеуді ұйымдастырумен айналысуы тиіс.
Қойылған міндеттер шеңберінде кооперативтерді дамытуды қосымша қаржыландыруға бағытталған жаңа несие өнімдері әзірленіп, бекітілді, олар - Ынтымақ, Игілік - ауылшаруашылық малдарын өсіру, Бірлік - сүт қабылдау пункттері, Береке - отбасылық бордақылау алаңдарын құру.
Шағын несиеге қол жетімділікті қамтамыз ету мақсатында несие көлемі 18 млн.теңгеге дейін ұлғайды және несиелеу мерзімі 7 жылға ұзарды (6 млн. тг және тиісінше 5 жыл болатын).
Жалпы, 2016 жылы Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры аталған бағыттар шеңберінде 14,5 млрд. теңге сомасына 4894 жобаны қаржыландырды
2017 жылдың бірінші жарты жылдығында - 7,5 млрд.теңге сомасына 2283 жоба қаржыландырылды.
2017 жылғы көктемгі-егіс және жинау жұмыстарын қаржыландыру
Агробизнесті қолдаудың маңызды құралы көктемгі-егіс және жинау жұмыстарын қаржыландыру бағдарламасы.
Ағымдағы жылдан бастап көктемгі-егіс және жинау жұмыстарын қаржыландыру механизмі өзгерді.
Көктемгі-егіс жұмыстарын жүргізу үшін агроөнеркәсіп кешені субъектілерінің несиеге қолжетімділігін кеңейту мақсатында қаржыландыру операторы болып Аграрлық несие корпорациясы белгіленді.
Бұл маусым аса қысқа мерзім ішінде өтеді. Осындай шектеулі мерзімде шаруашылықтар мен агроқұрылымдардан несиелеуге өтінімдер көптеп түседі. Шаруалар қажет қаржыны уақытында алу үшін және егістік жұмыстарын мерзімінде өткізу үшін Аграрлық несие корпорациясы екінші деңгейлі банктерді, несие серіктестіктерін, шағын қаржы ұйымдарын және басқа қаржы институттарын тартады.
Мемлекет басшысының Қазақстан халқына Жолдауында қойылған және Үкіметтің Дағдарысқа қарсы жоспарындағы міндеттерге, Стратегияға сәйкес жүзеге асырылады.
Холдинг компаниясы тобымен агробизнестің түрлі салалық бағыттары мен көлеміне бейімделген 40-тан астам өнім іске асырылады.
Қаржыландыру артықшылықты түрде агроөнеркәсіп кешенінің басым бағыттары бойынша жүзеге асырылады:
-мал шаруашылығы,
-ет-сүт бағытындағы мал шаруашылығы,
-көкөніс өсіру, астық пен жеміс-көкөністерін сақтау инфрақұрылымының құрылысы,
-ауылшаруашылық өнімдерін өңдеу,
-балық шаруашылығы және т.б..
2016 жылы агроөнеркәсіп кешеніне 280,6 млрд. теңге бағытталды.
Ұзақ мерзімді қарыздардың үлесі 98%-ды құрады, осы ретте 53 мың қарыз алушы Холдингтің клиенттері болып табылады.
Агросекторды несиелеудің жалпы көлемінің 89%-ы шағын және орта бизнес субъектілеріне тиесілі.
Холдингтің несие ресурстары 35 мың адамды жұмыспен қамтамасыз еуге мүмкіндік берді, соның ішінде 6,8 мың жаңа жұмыс орындары құрылды.
Ағымдағы жылдың І жарты жылдығының қорытындысы бойынша агроөнеркәсіптік кешенді қолдауға 2017-2021 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламаның басым бағыттары бойынша Холдингпен 102,9 млрд. теңге бағытталды.
Шамамен 7 мың агроөнеркәсіп кешені субъектісі қаржыландырылды, ол жұмыс орындарын сақтауға және 11 мың адамға жаңа жұмыс орындарын ашуға мүмкіндік берді. Холдингпен агросекторды несиелеудің жалпы көлемінің 88,3%-ы шағын және орта бизнес субъектілеріне тиесілі екендігін атап өту қажет.
Холдинг тарапынан агроөнеркәсіп кешенін қаржыландыру көлемі ағымдағы жылы 316 млрд.теңге деңгейінде жоспарланады, ол 2016 жылғы деңгейден 24%-ға артық.
2017 жылы Агроөнеркәсіптік кешенін қолдауға барлық деңгейлі бюджеттерден 13161,3 млн. теңге бөлінді, оның ішінде:
республикалық бюджеттен - 6653,4 млн.теңге, олардан:
- агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қаржылық сауықтыру жөніндегі бағыт шеңберінде несиетік және лизингтік міндеттемелер бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау - 2,6 млн. теңге;
- несиетер, сондай-ақ технологиялық жабдықтың және ауыл шаруашылығы техникасының лизингі бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау - 590,2 млн. теңге;
- агроөнеркәсіптік кешен саласындағы дайындаушы ұйымдарға есептелген қосылған құн салығы шегінде бюджетке төленген қосылған құн салығы сомасын субсидиялау - 262,4 млн. теңге;
- инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектілері шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу - 5120,2 млн. теңге;
- Жәрдем жасау үшін бюджеттік несиелерді ұсыну - 678,0 млн. теңге.
облыстық бюджеттен - 6507,9 млн.теңге бөлінді, соның ішінде:
- асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау - 2641,2 млн. теңге;
- өсімдіктерді қорғау мақсатында ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеуге арналған гербицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын ауылшаруашылық тауар өндірушілерге арзандатуға - 840,0 млн.теңге;
- минералдық тыңайтқыштардың құнын (органикалықтарды қоспағанда) арзандатуға - 549,6 млн. теңге;
- тұқым шаруашылығын қолдауға - 499,7 млн.теңге;
- суармалы суды субсидиялау - 120,0 млн. теңге;
- жанар-жағармай материалдарының және көктемгі егіс пен егін жинау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті басқа да тауарлық-материалдық құндылықтарының құнын арзандату және өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыру - 1200,0 млн. теңге;
- тұқымдық және көшеттік материалдардың сорттық және егістік сапасын анықтау - 29,5 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарын қорғалған топырақта өсіру - 16 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянды организмдеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды жүргізу - 17,5 млн. теңге;
- қайта өңдеуші кәсіпорындардың мал шаруашылығы саласындағы ауылшаруашылық өнімін тереңдете қайта өңдеп өнім шығаруы үшін оны сатып алу шығындарын субсидиялау - 376,9 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы кооперативтерінің тексеру одақтарының ауыл шаруашылығы кооперативтерінің ішкі аудитін жүргізуге арналған шығындарын субсидиялау - 1,2 млн. теңге;
- нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы шеңберінде микронесиелер бойынша жартылай кепілдендіру - 71,0 млн.теңге;
- нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасы шеңберінде микро-қаржы ұйымдарының операциялық шығындарын субсидиялау - 10,5 млн.теңге;
- тракторлардың мемлекеттік есебі мен тіркеуі - 3,0 млн. теңге.
- жәрдем жасау үшін бюджеттік несиелерді ұсыну - 131,8 млн. теңге.
2017 жылғы 21 қыркүйекте 9887,6 млн. теңге игерілді, соның ішінде:
республикалық бюджеттен - 5349,6 млн.теңге, олардан:
- агроөнеркәсіптік кешен субъектілерін қаржылық сауықтыру жөніндегі бағыт шеңберінде несиетік және лизингтік міндеттемелер бойынша пайыздық мөлшерлемені субсидиялау - 1,3 млн. теңге;
- несиетер, сондай-ақ технологиялық жабдықтың және ауыл шаруашылығы техникасының лизингі бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау - 466,5 млн. теңге;
- инвестициялық салымдар кезінде агроөнеркәсіптік кешен субъектілері шеккен шығыстардың бір бөлігін өтеу - 4202,0 млн. теңге;
- агроөнеркәсіптік кешен саласындағы дайындаушы ұйымдарға есептелген қосылған құн салығы шегінде бюджетке төленген қосылған құн салығы сомасын субсидиялау - 1,7 млн.тенге;
- несиетер, сондай-ақ технологиялық жабдықтың және ауыл шаруашылығы техникасының лизингі бойынша сыйақы мөлшерлемелерін субсидиялау - 466,6 млн. теңге;
- жәрдем жасау үшін бюджеттік несиелерді ұсыну - 678,0 млн. теңге.
облыстық бюджеттен - 4537,9 млн. теңге бөлінді, соның ішінде:
- асыл тұқымды мал шаруашылығын дамытуды, мал шаруашылығының өнімділігін және өнім сапасын арттыруды субсидиялау - 1680,0 млн. теңге;
- өсімдіктерді қорғау мақсатында ауыл шаруашылығы дақылдарын өңдеуге арналған гербицидтердің, биоагенттердің (энтомофагтардың) және биопрепараттардың құнын ауылшаруашылық тауар өндірушілерге арзандатуға - 700,0 млн.теңге;
- минералдық тыңайтқыштардың құнын (органикалықтарды қоспағанда) арзандатуға - 479,3 млн. теңге;
- тұқым шаруашылығын қолдауға - 481,7 млн.теңге;
- суармалы суды субсидиялау - 89,4 млн. теңге;
- жанар-жағармай материалдарының және көктемгі егіс пен егін жинау жұмыстарын жүргізу үшін қажетті басқа да тауарлық-материалдық құндылықтарының құнын арзандату және өсімдік шаруашылығы өнімінің шығымдылығы мен сапасын арттыру - 838,7 млн. теңге;
- тұқымдық және көшеттік материалдардың сорттық және егістік сапасын анықтау 15,0 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарын қорғалған топырақта өсіру - 12,5 млн. теңге;
- ауыл шаруашылығы дақылдарының зиянды организмдеріне қарсы күрес жөніндегі іс-шараларды жүргізу - ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz