Сапа көрсеткіштерінің тобы
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайындағы өнім өндіруі,
оның мәні және ерекшеліктері
1.1 Өнім және оның түрлері
1.2 Фирманың өнім өндіру саясаты және өнімінің бәсекелестік деңгейі
1.3 Өнімнің сапасын бағалау көрсеткіштері және оны арттыру жолдары
2 Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жалпы сипаттамасы және қызметінің барысын талдау
2.1 Кәсіпорынның даму тарихы және негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
2.2 Өнімді өндіру және өткізу шығындарын талдау
2.3 Кәсіпорынның даму барысын айғақтайтын көрсеткіштерді талдау
3 Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде өнім өндіруді жақсарту жолдары
3.1 Семей құс ЖШС-де өнім өндірудің өзекті мәселесін шешу жолдары
3.2 Ұсынылатын іс-шаралардың экономикалық тиімділігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
6
8
8
11
19
30
30
37
40
51
51
62
68
72
Кіріспе
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алысымен экономиканы реформалауды қолға алды, яғни бұл нарықтық экономиканы енгізумен байланысты. Ал қазір біз бұл өтпелі кезеңнің қиын уақыттарын артта қалдырдық. Ендігі кезекте біздің мемлекетіміз және де республикамыздың әрбір азаматы, сонымен қатар фирмалар тек қана жаңашылдықпен қадамдарын алға басуы керек.
Нарықтық экономика жағдайында республикамыздағы кәсіпорын қызметтеріне маркетингтік тұжырым жетіспей тұрды. Бұл мәселеге маркетинг концепциясын өте білімді және де тиімді түрде қолданған дүниежүзілік тәжірибе куә. Бұл концепцияның негізгі мәселесі нарықты зерттей отырып, кәсіпорын үшін дұрыс жолды таңдай білуді бағыт ету. Атап айтатын болсам: қандай өнім өндіру керек, қандай бағада сату керек, қандай өнімге сұраныс көп дегендей тағы басқа сұрақтарға жауап береді.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: Өнім өндірудің қазіргі жағдайы және болашақта дамуы (Семей құс ЖШС мысалында), яғни дипломдық жұмыс тақырыбының талданушы объектісі болып Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігі табылады. Сонымен кез келген өндірістік кәсіпорынның дамуына бірден-бір себепші, ол сол кәсіпорынның өнімі. Сондықтан да менің диплом жұмысымның тақырыбы өте маңызды деп ойлаймын.
Егер кәсіпорын дұрыс саясат ұсынатын болса, онда бұл кәсіпорынның өнімі тек біздің аймаққа ғана емес, бүкіл республикамызға, тіпті дүниежүзіне таралуы мүмкін. Ал бұған дәлел тағы да дүниежүзілік беделді тауарлар. Мысалға, автокөліктің ішінде Мерседес-бенс, электрондық өнімдер ішінде Сони, спирттік емес ішімдіктер ішінде Кока-кола, тағы да сол сияқты тауарларды жатқызуға болады.
Қазіргі таңда Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігі республика бойынша ең ірі және де өте жақсы дамып келе жатқан кәсіпорындардың бірі. Ал Семей қаласы бойынша сұранысты сан және сапа жағынан да қамтамасыз етіп отырған ірі әрі беделді кәсіпорын.
Бұл кәсіпорын республикамыздың әлеуметтік-экономикалық мәселелеріне ат салысып отырған үлкен ұйым. Сондықтан да бұл кәсіпорынға келешекте тек қана дамуды мақсат ету керек.
Бұл жоғарыдағы айтылған ойларға, тұжырымдарға дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде толық мәлімет беремін. Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бұл тақырыптың өзектілігіне толық анықтама беріледі. Екінші бөлімінде кәсіпорынның шаруашылық қызметіне сипаттама, бұның ішінде диплом жұмысының тақырыбына байланысты негізгі және қосымша өнімдерге кеңірек тоқталу. Сонымен қатар техникалық-экономикалық көрсеткіштерге толықтай талдау жасалады. Үшінші бөлімге келетін болсақ, онда аталмыш кәсіпорынның өнім өндіруінің қазіргі жағдайын талдау нәтижесінде, оның болашақта даму жолдарын ұсыну, яғни өнім өндіруді жақсарту жолдары қарастырылады.
Н. Назарбаев Қазақстан - 2030 бағдарламасында халыққа жолдауында 2010 жылға дейінгі бастапқы кезеңде өз мүмкіндіктері мен бәсекелестік қабілеті тұрғысынан келешегі бар еңбекті қажет ететін салаларға көңіл бөлу керек. Бұл, басымдық тәртібімен айтар болсақ - ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау. Осы салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана емес жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі уақытта ерекше маңызды нәрсе деген болатын.
1 Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайындағы өнім өндіруі, оның мәні және ерекшеліктері
1.1 Өнім және оның түрлері
Өнім - бұл өндірістік кәсіпорынның әр түрлі шығын шығара отырып өндіріп, нарыққа ұсынған тауары. Өнімді баға, тарату, байланыс жасау, тағы басқа көрсеткіштер және қызметтер арқылы өткізеді.
Өнім әртүрлі белгілерге байланысты бірнеше түрге бөлінеді:
а) тағайындалуына байланысты:
тұтынылатын;
өндірістік белгідегі;
б) пайдаланылу уақытына қарай:
тез арада пайдаланылатын өнім (тағам өнімдері, жанар-жағар май);
ұзақ уақыт пайдаланылатын өнім (бұйым, құрал-жабдық, киім, т.б.)
қызмет көрсетулер (әр түрлі салада кеңес берулер, т.б.)
в) сұранысқа және бағаға байланысты:
күнделікті сұранысқа ие өнімдер (нан, сүт, темекі, т.б.)
бір қалыпты сұранысқа ие, бірақ бұл өнімдер де күнделікті өмірге қажетті (үй жиһаздары, киім, техникалық құралдар, т.б.)
ерекше сұранысқа ие өнімдер (автокөлік, музыка орталығы. әшекей бұйымдары, т.б.)
г) өнімнің тұтынылу кезіндегі жағдайына және өңделу дәрежесіне байланысты:
- шикізат, дайын өнімдер, жартылай фабрикаттар және материалдар, т.б.
д) дайындау әдісіне қарай:
стандарттық өнімдер;
ерекше тауарлар.
Енді осы тауарларға толықтай тоқталатын болсақ, онда күнделікті сұранысқа ие өнімдерді тұтынушылар әр қашан немесе күн сайын алып отырады. Мысалға, темекі өнімдері, сүт, нан және т.б. бұлардың өзін әр қашан сұранысқа ие, аяқ астынан болатын жағдайларға байланысты сұранысқа ие тауарлар деп бөлеміз. Әр қашан сұрансықа ие тауарларға тұз, нан сияқты үнемі тұтынылатын тауарлар жатады, ал аяқ астынан болатын жағдайларға байланысты сұранысқа ие болатын тауарларға медициналық препараттар, балмұздақ, қолшатыр, сусындар жатады. Мысалы, оқыс жағдайда жарақаттанғанда, шөлдегенде, жауынжауып кеткен кездерде қажет болғандықтан осы тауарларды тұтынушылар алдын-ала жоспарсыз сатып алады.
Бірқалыпты сұранысқа ие тауарларды сатып алғанда тұтынушылар оның бағасына, ассортиментіне, сапасына көңіл бөледі. Бұл өнімдерге теледидарлар, үй жиһаздары жатады.
Ерекше сұранысқа ие тауарлар - бұл өте жоғары дәрежелі маркасы бар немесе атақты адамдардың қолымен жасалған тауарлар. Мысалға, атақты суретшілердің суреттері, т.б.
Өндіріске негізделген тауарлар, яғни өндіріске қатысатын тауарлар. Олар үш топқа бөлінеді:
* материалдар;
* негізгі мүліктер;
* қосымша, яғни көмекші материалдар және іскерлік қызмет.
Материалдар - бұл өндіріс процесі кезінде толығымен қолданылатын тауарлар. Олар өз ішінде екі түрге бөлінеді:
* шикізат;
* жартылай фабрикаттар.
Шикізат - ауылшаруашылық өнімдері (дәнді дақылдар, өсіңмдік, ет, сүт және т.б.) және табиғи өнімдер (балық, мұнай, көмір, орман ағаштары, т.б.) болып бөлінеді.
Жартылай фабрикаттар өз кезегінде өз кезегінде материалдар (цемент, бензин, т.б.) және құралдардың бір бөлігі (электромотор, шкив, диск, т.б.)
Негізгі өнімдерді екі түрге бөліп қарастырады:
стационарлық ғимарат және бөлімдер;
көмекші құрал-жабдықтар.
Стационарлыққа өз кезегінде ғимарат, цех объектісі, стационарлық жабдықтар (станоктар, агрегаттар, приборлар) жатады. Көмекші құралдарға жүк тасымалдаушы құралдар, станоктар және т.б. жатады.
Кез-келген өндірістік кәсіпорын өнім өндіру үшін негізгі және айналым қорларымен қамтамасыз етілуі керек, яғни өнім өндіру барысында осы негізгі және айналым қорлары жұмсалады, пайдаланылады. Бұл іс-әрекет нәтижесі экономикалық тілмен айтқанда шығын деп аталады. Ал өндірілген өнімге кеткен шығындар сол өнімнің өзіндік құнын көрсетеді. Осы өзіндік құн арқылы шығарылған өнім бағасын белгілейді. Өнім бағасы мен оның өзіндік құнының айырмашылығы пайданы береді.
Жалпы өнім өндірілгеннен кейін нарыққа шығарылады. Ал нарықта өнімдер жаңа идеялар нәтижесінде өз қасиеттерін өзгертіп отырады. Соған байланысты әр тауардың өмірлік циклы болады. Тауардың өмірлік цикл тұжырымдамасын Американдық ғалым Теодор Левиттом 1965 жылы өңдеп көрсетті, онда ол өнімдердің нарықта ауысу фазасын көрсетті.
Тауардың өмірлік цикл концепциясы сұранысты зерттеуді, фирма табысын, тауарлық ассортиментті, нарық сегменттерін, бәсекелестердің іс әрекеттерін зерттеуді талап етеді.
Өнімнің өмірлік циклын зерттеу ең бірінші маркалы тауарларға қолданылған. Сол зерттеу нәтижесі бойынша тауардың өмірлік цикл фазасына талғамның, үлгінің (стиль), сәннің, техникалық прогрестің әсері айқын байқалған.
Тауардың өмірлік циклы төрт фазадан тұрады: ену (нарыққап ену), өсу, шегіне жету, құлдырау. Бұл фазалардың ұзақтығы әр бір кәсіпорын үшін, әр бір тауар үшін әртүрлі болады: ресурстарға, бәсекелестерге, нарықты зерттеу нәтижесіне, нарыққа ену кезеңіне және т.б. Кейбір тауарлар нарықта бірнеше күн, кейбіреулері бірнеше жыл болады.
Тауардың өмірлік циклында әр-бір фазада көңіл аударатын көрсеткіштер:
экономикалық және бәсекелестік орта әр фазада өзгеріп отырады;
әр-бір фазада стратегиялық мақсаттарды анықтап отыру;
әр-бір фазада шығындар мен пайда көрсеткіштері әртүрлі болады;
маркетингілік бағдарлама әр-бір фазаға негізделіп тез арада қалыптасуы қажет.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы техника-экономикалық көрсеткіштерге аудару керек.
Жалпы кез-келген кәсіпорын өнім өндіру үшін, сол өнімнің өзіндік құнын есептеп, сол арқылы барлық шығындарды шығарып, таза пайданың қаншалықты болатынын анықтап алуы қажет. Бұл экономикалық тұрғыдан. Ал жалпы алғанда кәсіпорын жаңашылдықпен жұмыс істемесе, яғни тауар ассортиментін көбейтіп, сапаға көңіл аудармаса оның өнімі тоқырауға бас иеді.
1.2 Фирманың өнім өндіру саясаты және өнімінің бәсекелестік деңгейі
Өнім саясаты тауар түрін, сапасын, сыртқы көрінісін, маркасын, орамын қарастырады.
Сапа - тұтынушылар мен сатып алушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын тауар қасиеттерінің жиынтығы. Сапа негізінен әр түрлі көрсеткіштерге және қасиеттерге ие. Жалпы өнім өндіру барысында сапа ең басты көңіл аударатын тауар қасиеті, өйткені қазіргі таңда тек жоғары сапалы өнім өндіру арқылы бәсекелестерді жеңуге болады.
Сапаның келесідей негізгі көрсеткіштері бар:
функционалдық көрсеткіш (тауардың өз қызметіне сәйкес келуі);
нормативтік (нормалар мен стандарттарға сай болуы);
сенімділік (өзінің жарамды уақытына дейін толығымен жұмысын атқаруы);
сервис (тауарды сатқанға дейінгі және сатқаннан кейінгі қызмет көрсету);
эстетикалық көрсеткіш (түрі, түсі, дизайны, пішіні, көлемі);
имиджі.
Сапаны деңгейін арттыру жаңадан өндіргіш техниканы енгізу арқылы да іске асырылады. Сапаны арттыру өнім ядросы түсінігін тудырады. Ал өнім ядросы тауардың физикалық және химиялық құрамы болып табылады. Дәлірек айтқанда материалдар құрамы, салмағы, иісі, жұмсақтығы, күштілігі, тиімділігі және т.б. Тауардың құрамы мен құрылымының оның түсіне, пішініне сәйкес келуі тұтынушыға жақсы әсер қалдырады.
Тауардың сыртқы түрі тұтынушының ең алғаш көргендегі қызығушылығын арттырудың ең маңызды факторы болып табылады. Ол тауардың пішініне, түсіне, дизайнына, көлемі мен орамына байланысты болады.
Түс - бұл тауарға деген сұранысты арттырудың бірден бір құралы. Дүние жүзінде 7,5 млн. түс бар деп айтады. Олардың 2800 атауы бар екен. Түс адамдарды қызықтырады, сабыр сақтауға шақырады, психикасына әсер етеді.
Дизайн ең басты рөлдегі сұраныс арттырушы факторлардың бірі. Тауардың пішіні, дизайны оның атқаратын қызметіне сәйкес болуы керек.
Тауардың орамы - бұл өз алдына жеке бір қасиеттерге ие сұранысты арттырушы құрал болып табылады. Жақсы орам - тұтынушы үшін қосымша ыңғайлылық пен көркемділік беретін құрал.
Тауар орамына келесідей талаптар қойылады:
сақтау мерзімі, қолдану тәсілі, қызметі орамда көрсетілуі керек;
орама сақтауға, тасымалдауға, тұтынуға ыңғайлы болуы керек;
жаңа талаптарға сай тартымды, әдемі, ішіндегәі өнім құрамына сәйкес болып жасалуы керек;
тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыра алуы қажет.
Тауар орамы тауарды сыртқы факторлардан қорғайды, тасымалдауға жеңілдік тудырады және жарнама ретінде де үлкен мәнге ие.
Ораманың дамуына нарықта келесідей факторлар әсер етеді:
1 Сатып алушының назарын бірден өзіне аудару үшін қолданылады. өнімді қалай қолдану жөнінде ақпарат береді.
2 Тұтынушының табысының өсуі нәтижесінде сатып алушының қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасалады.
3 Орама фирманың имиджін және маркасын көрсетеді. Кейбір орамалар өнімнің қай фирманікі екендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасында 1993 жылы Тауар белгісі, тауардың өндірілген жері, тауардың аты туралы Заң қабылданды. Сондықтан да қазіргі кезде нарыққа шығар алдында тауарлардың орамасына немесе этикеткасына сол тауар туралы барлық мәліметтер жазылады.
Өнім саясатына тауардың белгісін де жатқызуға болады. Бұл заңды түрде тауарды басқа тауардан ажырату үшін жазбаша немесе басқадай түрде бір белгімен белгілеу, яғни санмен, әріппен, суретпен, терминмен және т.б. белгімен белгілеу. Тауарлық белгі фирмалық белгі немесе сауда маркасы сияқты болып көрінеді.
1883 жылы Париж конвенциясында тауар белгісі өндірістік меншіктің бір түрі деп танылды. Ал 1981 жылы Мадрид конвенциясында тауарлық белгінің халықаралық тіркелуі және оны қорғау қабылданды.
Тауарлық белгі өте тиімді болып жатса, ол бәсекелесу үшін қажет. Маркетологтардың айтуы бойынша ол тауарды айрықша көрсетеді. Тауарлық белгінің негізгі қызметі тауардың сапалы екенін көрсету, сондықтан да бұл тұтынушының сенімін туғызады. Маркалы тауарлар беделді тауарлар, сондықтан да олар маркасыз тауарларға қарағанда 15-20 пайызға жоғары бағаланады.
Кейбір үлкен компанияларда тауарлық белгі экономикалық жағынан үлкен мәнге ие, яғни бұған үлкен ақшалар бөлінеді. Мысалы, Кока-кола маркасының капиталы 24 миллиард долларға тең.
Сауда белгісінің төрт түрі бар:
Фирма атауы (сөз, әріп, сөз тіркесі);
Фирмалық белгі (сурет, түс, белгі);
Сауда үлгісі (кәсіби сауда маркасы);
Сауда белгісі (фирма атауы, фирмалық белгі, заңмен қорғалуы).
Тауарлық белгі - ол интеллектуалдық меншік және де заңмен қорғалады.
Фирманың өнім өндіру саясатында бірден бір маңызды орынға ие көрсеткіш - ол өнімнің бәсекелестік қабілеті.
Тауардың бәсекелестік жағдайы - бұл нарықтағы тұтынушылық және бағамен байланысты экономикалық тауардың жетістігі, яғни тауардың нарықтық талаптарға сай келуі. Атап айтқанда сапаның, техникалық, эстетикалық дәрежесінің мінездемесі.
Бәсекелестік деңгей ол бәсекелестердің көп әрі сапалы болуына байланысты. Бәсекелестік деңгейді бағалап, болжам жасау өте қиын жұмыс. Ол өз кезегінде бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезекте бәсекелестік деңгей кезеңдерінің мақсаттары анықталады:
кәсіпорынның жаңа тауарларының жағдайын білу, анықтау;
тауардың нарықты қамтамасыз ету деңгейін бағалау;
тауардың жеке дара бөлініп шығуына көңіл бөлу, яғни бәсекелестік деңгейі жоғары болуы керек;
тауарға баға белгілеу;
нарықтағы тауардың нақты стратегиясы мен тактикасын таңдау.
Ал екінші кезеңде тауарға деген талаптар қойылады. Ол талаптарды тұтынушылардан сұрау арқылы қоюға болады.
Келесі кезең арнайы есептеу әдісі бойынша тауардың бәсекелестік деңгейін бағалау. Ол параметрлерді үш топқа бөлуге болады.
нормативтік;
техникалық;
экономикалық.
Нормативтік көрсеткіштер бойынша өнім стандартқа, нормаға, міндеттемелерге сәйкес болуы керек. Егер тауардың нормативтік көрсеткіштері (экономикалық, қауіпсіздік, құқықтық, санитарлық) талаптарға сәйкес келмесе, онда басқа бәсекелестік көрсеткіштерінің деңгейін бағалаудың керексіз болғаны.
Нормативтік параметрлер арқылы бағалау кезінде индекстер қолданылады. Ол индекстер тең болған жағдайда ғана тауардың нормативтік көрсеткіштері талаптарға сай болады.
Екінші бәсекелестік қабілетті есептеу және бағалау көрсеткіші тауарға техникалық мінездеме береді. Нарықты зерттеу қай тауарға сұраныстың жоғары екендігін, қайсысына сұраныстың төмен екендігін көрсетеді. Бұл жерде қажеттілікті қанағаттандырушы тауарды тауып алып, эталонды білу мақсат. Эталон тауар сатып алушыны 100 пайызға қанағаттандыруы қажет. Аналогтар тобына кіретін тауарлар келесі талаптарға жауап беруі керек:
олар әр түрлі көрсеткіштер бойынша бірдей мәнге ие болуы керек;
нарықта бір сегментке жатқызылуы керек;
аналог тауарды нарықта бағалау қолма-қол түрде жүзеге асырылады;
тұтынушылар санын уақыт сайын көбейтуі;
таңдалған тауарлар перспективалы болуы.
Үшінші бағалау тобына экономикалық көрсеткіштер жатады, яғни қандай шығын деңгейінде қажеттілік қанағаттандырылады. Экономикалық көрсеткішті анықтау үшін талданып отырған тауар бағасын аналог тауардың бағасымен сәйкестендіру қажет. Ол көрсеткіштер кез-келген экономист және кез-келген маркетолог үшін маңызды.
Есептелген тауардың бәсекелестік коэффициенті бойынша келесідей қорытынды шығады. Егер Кк 1 болса, онда талданып отырған жаңа тауар аналог тауардан бәсекелесуден ұтылып қалады. Ал Кк=1 болған жағдайда, онда тең дәрежені көрсетеді.келесі жағдайда Кк 1 жаңа тауар аналог тауарды жеңеді, және де бұл жағдайда жаңа тауарды өндіру және нарыққа шығару қолға алынады. Ал Кк 1 болған жағдайда жаңа тауарға техникалық және экономикалық параметр тораптарын арттыру талап етіледі. Сол арқылы бәсекелестік деңгейді көтеру маөқсаты орындалады.
Бәсекелестік деңгейді арттыру және есептеу жұмыстары жаңа тауардың нарыққа ену кезіндегі тұтынушылардың тауарға деген мінездемелерін білуге мүмкіндік береді.
Тауардың бәсекелестік деңгейін арттыру мақсатында қазіргі әдісті қолдану кең тарап келеді. Ол беншмакинг деп аталады. Беншмакинг- бұл тауарды салыстыру процесі, кәсіпкерлік қызметті бәсекелестермен салыстыра отырып, фирманың жұмысын сапалы әрі тиімді жағдайға жеткізу.
Бұл жұмыстардың мақсаты бәсекелестердің стратегиясын, саясатын білу, әрі олардың әлсіз әрі мықты жағын байқау ғана емес, сонымен қатар өз компаниясының баға саясатын ұстану, жабдықтаушыларды ынталандыру, бұлар нарыққы жаңа тауар шығаруға көмектеседі. Бәсекелестік туралы ақпарат дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Бәсекелестік - бұл өндірушілер мен жеткізушілердің, кәсіпорындар мен фирмалар арасындағы қолайлы өндіріс шарты және өзінің кәсіпкерлік іскерлігінің таңдаулы нәтижесін өткізу мақсатындағы күресу.
Бәсекелестік жинақталған түрде төмендегідей қызметтерді атқарады:
1. Реттеуші. Бәсекелестік тауарлар ұсынылымына, олардың тұтынушылар сұранымына сай бола алатындығына ықпал етеді.
2. Аллокациялық. Бұл функция - қорлар және өндірілген тауарлардың соңғы есепте саналған және олардың толық түрде кері қайтаруды қамтамасыз ете алатын шоғырланған жерінде байқалады.
3. Инновациялық және адаптациялық қызметі - бизнесмендерді тиімді түрде пайда түсіруге негіздеп, олардың қаражаттарын инновацияға яғни, технология машина түрін жаңартуға, тұтынушы сұранымының өзгеруіне икемделуге байланысты жұмсалуына ықпал етеді.
4. Бөлуші. Бәсекелестік кадрларды және тауарларды зерулік дәрежесіне байланысты бөлу.
5. Қадағалаушы. Бәсекелестік кезінде бірді-бір сатушытұтынушы нарықта өктемдік жағдайға ие бола алмайды және өзінің шартын жүргізе алмайды.
Бәсекелестіктің түрін топтастыру сан жағынан және нарықтағы өндірушілердің салмақ үлесінен қатысты болады.
Жетілген және жетілмеген бәсекелестіктің түрлерінің сәйкестігін ажыратамыз. Жетілген бәсекелестіктің негізгі түрлері:
Бәсекелестікке қатысушылардың санының есепсіздігі, нарыққа еркін түрде ену, араласу және одан шығу құқығы бар.
Абсолютті мобильюі материалдық, еңбектік, қаржылық және басқа да ресурстар бойынша - бәсекелестікке қатысушы өзінің ақшасын текке салмайды, кірістің ұлғаюы үшін салады.
Толық түрде мағлұмат алуы.
Абсолютті бір текті, бір атты өнімдер жекелей айтқанда сауда белгісінің немесе басқа жеке тауар сапасының мінездемесінің болмауы сатушыны.
Еркін бәсекелестікке қатысушылардың бірде-бір басқа қатысушылар арқылы бекітілген шешімге қарсылық көрсетіге ырқы жоқ.
Нарықтағы жетілмеген бәсекелестік нақтымонополияны, монополистік бәсекелестікті, олигополияны тудырады.
Бәсекелестік стратегия - бұл іскер стратегияның синонимі немесе кез келген шаруашылықтағы бөлім қолданылып, соның ішінде белгілі бір мақсат пен жетістіктерге жету үшін және өзінің саласындағы жағдайда бәсекелестікке бейімділігін ыңғайлау үшін қолданатын ережелердің жиынтығы.
Л.Г. Роменскийдің еңбегінде бұл стратегияның мынадай төрт түрі көрсетілген:
1. Виоленттік стратегия - ірі стандартты тауардармен қызметтер өндірісінде жұмыс істейтін фирмаларға тән.
2. Коммутанттық стратегия - ірі қарапайым бизнесте ұсақ масштабтағы қолданылатын түрі.
3. Патенттік - жеке дара жолға түскен, тек бір сала бойынша ғана жұмыс істейтін фирмаларда қолданылады.
Сараптаманың мақсаты - бәсекелестіктердің стратегияда қандай өзгерістер қолданатындығын бағалау. Сараптама төрт түрлі диагностикалық компонентті ұсынады:
1. Алдағы мақсаттар - мұндай мақсатты білу бәсекеге түсінушіні өзінің қазіргі жағдайымен және қаражатының шешімдерімен толық танысып, қанағаттануына мүмкіндік береді.
2. Болжам - екі категорияға бөлінеді. Бұл баға бәсекелестің жеке өзіне және бәсекелестің ұсынысына, салыстырмалы салаға және басқа оған жұмыс істейтін компанияға беріледі.
3. Ағымдағы стратегия - бәсекелестіктің стратегиясын жеделдетілген бағдарлама ретінде анықтауға болдаы.
4. Мүмкіндіктер. Бәсекелестер мүмкіндігінің сараптамасы диагностиканың процесінде аяқталады.
Мемлекеттік антимонопольдік реттеу жүйесі нарықтық экономикалық қағидаларды қолданатын барлық елдерінде құрылады.
Антимонопольдік реттеу - шоғырлау деңгейін реттуге және өндірісті монополиялауға, стратегияны және кәсіпорын тактикасына В.Э.Д, бағалы және салықтық реттеуге тікелей қатысы бар. Антимонопольдік заңдылық ҚР Конститутциясына негізделіп, ҚР Азаматтық кодексінің нормаларынан тұрады және Қазақстан Республикасының монополиялық іскерліктегі шектеулері мен бәсекелестіктері туралы Заңы және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік-құқықтық актілерінен тұрады. Бұл заңдылықтардың барлығы - ескерту жағдайларынан, шектеу және монополиялық іскерліктің қиылысуын, теріс пиғылды бәсекелестікті ескеруден және табиғи монополия субъектілерінің іскерлігін реттеуге қатысты.
Монополиялық шектеуді - антимонопольды орган Қазақстан Республикасының табиғи монополияны реттеуі бойынша Агенттілік департамент, бәсекелестілікті қорғау және шағын бизнесті қолдауды жүргізеді. Негізгі қызмет міндеттері, өкілеттігі, жауапкершілігі Қазақстан Республикасының Монополиялық іскерлікттегі шектеулері мен бәсекелестіктері туралы Заңымен Қазақстан Республикасының басқа да заңдылық актілерімен анықталады.
1.3 Өнімнің сапасын бағалау көрсеткіштері және оны арттыру жолдары
Нарықтық қатынастың даму кезінде өнім және қызмет көрсету сапасын қажетті деңгейде ұстап тұру кез-келген шаруашылық бірліктің стратегиялық бағыты болып табылуы керек.
Сапа - кез-келген шаруашылық бірлікте сапаның қалыптасу процесін басқарып, ұйымдастыру шеберлігінен даму үстіндегі ұлттық экономика деңгейі мен динамикасына дейінгі әртүрлі факторлар көрінісінің жиынтығын көрсететін синтетикалық көрсеткіш. Көптеген әлемдік тәжірибелер нәтижесінде тек ашық нарықтық экономика шартында ғана сапаның жан сақтау шарты болып табылатындығын көрсететін факторлар көрінісі екені дәлелденді.
Ең алдымен сапаға кіретін көп компоненттеріне - өнім сапасының техникалық-экономикалық көрсеткіштері, сонымен қатар өнімді дайындау технологиясының сапасы және эксплуатациялық міндеттемелеріне көп көңіл бөлінеді. Өнімнің белгіленуі, сенімділігі және ұзақ қлданысқа шыдауы, т.б. көрсеткіштері оның сапасының деңгейін құрайды.
Кейінгі жылдары экологиялық, эргономикалық, эстетикалық деген сияқты қасиеттерге көп көңіл бөлінеді. Экономикалық көрсеткіштер тауардың қоршаған ортаны қорғаудың талаптарына сәйкес болуын және табиғатты рационалды түрде, ұқыпты пайдалануын көрсетеді. Эргономикалық көрсеткіштер адам ағзасының ерекшеліктері және қасиеттерін сипаттайды, яғни гигиеналық (тазалық), антропометриялық (тауардың құрылымы мен формасының сәйкес келуі), физиологиялық, психологиялық және т.б. талаптарға сай болуын қадағалайды. Эстетикалық көрсеткіштер өнімнің түрін және сыртқы пішінін, оның дизайнын, шығармашылық ерекшелігін, тұтынушыларға әсерін анықтайды.
Өнім сапасы қазірі кезде әмбебаптық мінезге ие проблема. Сапа проблемасының сәтті шешілуінен мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік өмірі қалыптасады. Өнімнің сапасы, оның эксплуатациялық қауіпсіздігі және сенімділігі, дизайны, қызмет көрсету деңгейі сатып алушылар мен тұтынушылар үшін негізгі критерийлер, сәйкесінше осы критерийлер фирманың нарықтағы жетістігін, сәтсіздігін анықтайды.
Өнім сапасы - өнімнің қолдану мақсатына сәйкес қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған қасиеттерінің жиынтығы.
Кәсіпорынның негізгі міндеттерінің бірі ретінде халық сұранысын жоғары сапалы өніммен қамтамасыз ету болып табылады.
Өнім сапасы оны құрастыру кезеңінен басталады, жасау кезеңінде қамтамасыз етіледі, айналыста болу және өткізу кезеңдерінде сақталынады және қолдану кезеңінде қажет деңгейде ұстауға күш сіңіріледі.
Қазіргі заманғы нарықтық экономика өнім сапасына мүлдем басқа талаптар қояды. Кез келген фирманың нарықтағы орнын сақтау және тұрақты етіп жасау үшін оның бәсекелестік қабілетін өсіру қажет. Ал фирманың бәсекелестік қабілеті екі көрсеткішпен байланысты болады -- баға деңгейі және өнім сапасы. Аталған екінші фактордың дәрежесі бірінші орынға шықты. Тіпті еңбек өнімділігін өсіру, қорларды үнемдеу шараларының маңызы өнім сапасын өсіру жұмысынан төмен болып қалды.
Сапа -- бұл фирма беделі, пайданың, дамудың қайнар көзі, барлық дерлік персоналға ең негізгі көрсеткішке айналды. Өнім сапасының өсу процесі кәсіпорынның нарық жағдайларында өз орнын сақтау қабілетін қамтамасыз етуге, ғылыми-техникалық прогрес қарқынын өсіруге, өндіріс нәтижелігін өсіруге негіз болады.
Бәсекелестік қабілет факторы ретінде болатын өнім сапасы бүкіл ұлттық экономикаға әсер етеді.
Жоғарыда айтылғандай сапа күрделі ұғым, сондықтан онымен қамтамасыз ету көптеген мамандардың шығармашылық потенциалынан бастап практикалық тәжірибелеріне дейін қамтитын күштердің бірігуін талап етеді. Нарықта тауардың сәтті айналысы және өнім бағасының негізгі критерийі - сапа, өнім сапасына еңбек өнімділігі және ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу - ысырыла орын береді.
Өнім сапасының деңгейін бағалау кезінде көрсеткіштерді топтайды:
дайындалу әдісі бойынша - таза бірлікте (килограмм, метр, балл, өлшемсіз), сонымен қатар бағалық бірлікте;
сапа деңгейін бағалау бойынша - базалық, салыстырмалы көрсеткіштер;
анықталу сатысына байланысты - болжамдық, жобалық, өндірістік, эксплуатациялық көрсеткіштер;
сипаттаушы қасиеттері бойынша - жеке және кешенді (топтық, жалпылама, интегралдық).
Тауар қасиеттерін келесі топтар бойынша классификациялау кең тараған:
тауардың белгілеу көрсеткіштері;
сенімділік көрсеткіштері;
технологиялық көрсеткіштер;
стандартизация және унификация көрсеткіштері;
басқа да көрсеткіштер.
Жеке және кешенді көрсеткіштер сізді қызықтыратын сыртқы ортаның объектісіне қатысты әртүрлі топтарға бөлінеді. Топтау түрлері келесі кестеде көрсетілген (кесте 1).
Кесте 1 - Жеке және кешенді көрсеткіштердің топталуы
№
Сапа функциясының айналу ортасы
Сапа көрсеткіштерінің тобы
1
Заттық орта
Функционалдық белгілеу көрсеткіштері
2
Уақыт ішіндегі заттық орта
Сенімділік көрсеткіштері
3
Кеңістіктегі заттық орта
Көліктік көрсеткіштер
4
Өндірістік-технологиялық орта
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру деңгейлерінің көрсеткіштері
5
Экономикалық қатынастар ортасы
Экономикалық көрсеткіштер
6
Экологиялық қатынастар ортасы
Экологиялық көрсеткіштер
7
Қауіпсіздік қатынастар ортасы
Қауіпсіздік көрсеткіштері
8
Эргономикалық қатынастар ортасы
Эргономикалық көрсеткіштер
9
Эстетикалық қатынастар ортасы
Эстетикалық көрсеткіштер
10
Патентті- құқықтық қатынастар ортасы
Патентті- құқықтық көрсеткіштер
11
Нормативтік орта
Стандартизациялық көрсеткіштер
12
Нарықтық қатынастар ортасы
Бәсекелесу қабілетінің көрсеткіштері
Өнім сапасының деңгейін төмендетудің негізгі салдары:
1 Экономикалық
1.1 Сапасы төмен өнімді шығаруға, тасымалдауға, сақтауға кеткен материалдық, еңбек шығындары.
1.2 Өндірістік инфрақұрылымдағы жоғалтулар.
1.3 Жөндеуге кеткен қосымша шығындар.
1.4 Халықтың жөндеуге кеткен қосымша уақыт шығындары.
1.5 Табиғи қорларды алу үшін қолданылатын төмен сапалы техниканы қолдану нәтижесінде осы табиғи қорлардың жоғалтулары.
1.6 Экспорттың төмен үлесіне байланысты алынбай қалған валюталық табыс.
1.7 Импорттауға байланысты қосымша валютаның шығындалуы.
1.8 Сапаны техникалық бақылау органдарының қосымша материалдық және еңбек шығындары.
2 Әлеуметтік
2.1 Отандық өнімнің дефициттілігі.
2.2 Ұлттық кәсіпорындарында шығарылатын өнім беделінің төмендеуі.
2.3 Қажеттіліктерді толық көлемде қанағаттандырмау.
2.4 Халықтың тұрмыстық жағдайының төмендеуі.
2.5 Халықтың тауар жасау дефектілерін жоюға байланысты өз бос уақытын тиімсіз жұмсау.
2.6 Ұжымдағы моральдық климаттың нашарлауы.
2.7 Кәсіпорын пайдасының азаюы.
3 Экологиялық
3.1 Ауа, су бассейндерін, жерді тазартуға кеткен қосымша шығындар.
3.2 Халық денсаулығын қалпына келтіруге байланысты қосымша шығындар.
3.3 Нашар экологияға байланысты ауыл шаруашылық өнімдерінің шығарылу көлемдерінің азаюы.
3.4 Ауаның нашар сапасына байланысты ғимараттар мен транспортты қосымша жөндеуге кеткен және тездетілген амортизация шығындары.
Белгілеу көрсеткіштері өнімді тағайындалуы бойынша қолданудың пайдалы тиімділігін сипаттайды және өімді пайдалану облысын көрсетеді. Өндірістік-техникалық тағайындау өнімі үшін негізгі болып өнімділік көрсеткіштері қызмет етеді. Берілген көрсеткіш - бағаланылған өнім көмегімен қанша көлемде өнім шығарылуы мүмкін немесе белгілі бір уақыт мөлшерінде қанша көлемде өндірістік қызметтер көрсетілуі мүмкін болғанын анықтауға көмектеседі.
Белгілеу көрсеткіштері тобына келесі топшалар жатады: классификациялық, функционалдық, және техникалық тиімділік, құрылымдық.
Өнімнің қасиеттері оның сапа көрсеткіштерінде айқындалады. Көрсеткіштердің келесі топтары бар.
Қолдану көрсеткіштері өнімді қолданудан болатын пайдалы эффектіні сипаттайды және қолдану шектерін көрсетеді. (мысалы машина өнімділігі)
Сенімділік көрсеткіштері өнімнің бұзылмаушылығын, сақталу дәрежесін (өз көрсеткіштерін сақтау қабілеті), қолдану мерзімін (өнімді қажет деңгейде сақтау үшін кеткен шығындар).
Технологиялылық көрсеткіштері өнімді шығарғанда немесе жөндегенде жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз ету үшін конструкторлық-технологиялық шешімдердің нәтижелігін сипаттайды..
Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері -- өнім құрамында стандартты, унификацияланған және бірегей құрамдас бөліктердің үлесін көрсетеді және басқа өнімдерге қарағанда унификация деңгейін сипаттайды.
Эргономиялық көрсеткіштер адамның өніммен әрекеттесуін сипаттайды (гигиениналық, антропометриялық, физиологиялық және психологиялық қасиеттер).
Эстетикалық көрсеткіштер өнімнің ақпараттық көркемділігін, форманың тиімділігін, тұтастығын сипаттайды.
Тасымалдау көрсеткіштері өнімнің тасымалдауға бейімділігін сипаттайды.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патентпен қорғалуын, патенттік тазалығын сипаттайды.
Экологиялық көрсеткіштер -- өнімді қолдану, сақтау, тасымалдау нәтижесінде қоршаған ортаға кері әсер ету қасиеттері.
Қауіпсіздік көрсеткіштері сатып алушыға және қызмет көрсетуші персоналға қауіпсіздігін сипаттайды. Сонымен қатар, өнімнің бағасы да өте маңызды көрсеткіштің бірі болып табылады.. Баға көрсеткішіне байланысты экономикалық тұрғыдан оңтайлы сапа мәселесі туындайды. Сатып алушы өнімді алғанда оның қасиеттері оның бағасын қайтаруға жеткілікті ме деген сұраққа жауап беруге тырысады. Бағамен қоса өнімнің эксплуатациялық сипаттамалары да маңызды орын алады, өйткені олар осы өнімді қолдануға және жөндеуге кеткен шығындарды айқындайды.
Экономикалық тұрғыдан оңтайлы сапа деп сапаның шығындарға қатынасын атайды:
Копт =
Q
( 1 )
C∑
мұндағы Копт - экономикалық тұрғыдан оңтайлы сапа;
Q - өнім сапасы;
C∑ - өнімді шығаруға және қолдануға кеткен шығындар, теңге.
Осы формуланың алымын анықтау үшін квалиметрия ғылымы қолданылады. Бұл ғылым өнім сапасына сандық баға беру үшін қажет әдістер құрастырды.
Қазіргі уақытқа дейін қолданылған сапаны бақылау жүйелері:
1. Саратов жүйесі (бірінші тапсырудан қабылдау)
2. Львов жүйесі (еңбекке қатысу коэффициенті)
3. Сапаға кешенді басқару жүйесі
4. Мемлекеттік қабылдау
Өнім сапасын жақсарту бағыттарына келесілер жатады.
1. Өнім сапасын бақылау деңгейін көтеру
Сапаны басқару мақсаты ретінде өнім сапасының белгіленген деңгейін қамтамасыз ету болады, сапасыз өнімнің алдын алу, нашар сапалы өнім шығаруды болдырмау. Өнім сапасына жауапкершілік барлық персонал алу қажет. Өнім сапасын бақылау органдарының саны және жұмыскерлер саны кәсіпорын өлшеміне және олардың орындайтын міндеттемелеріне тәуелді болады.
Сапаны бақылау құралдарына бақылау-өлшеу аспаптары, құрал-саймандар және автоматтандырылған бақылау құрылғылар кіреді. Әсіресе, технологиялық жабдыққа орнатылған автоматты бақылау құралдары үлкен нәтиже береді, өйткені нақты өндірістік процесті бақылайды.
Сапаны бақылау түрлері:
а) топтық -- бөлшекті толық және жарым-жартылай өңдеумен байланысты шектес операциялар тобы бойынша;
б) операция бойынша - өте күрделі немесе дәлдікті талап ететін технологиялық процестерде қолданылады;
в) таңдамалы -- жалпы көлемнен бірнеше өнім бірлігі таңдалады және бақылауға жіберіледі;
г) жалпылама -- әр өнімге жасалынады.
д) қабылдау және аралық бақылау
е) соңғы бақылау.
ж) инспекциялық
з) өзін-өзі бақылау
и) жедел
Өнім сапасын бақылау әдістері: сыртқы қарау (бақылау), өлшемдерін тексеру, механикалық, физикалық қасиеттерін тексеру, экологиялық тазалықты тексеру. Жеке әдіс ретінде сапаға техникалық бақылаудың статистикалық әдісін атауға болады. Бұл әдістің математикалық негізі ретінде ықтималдылық теориясы қолданылады. Сонымен қатар эксперттік әдістер қолданылу мүмкін. Олар мамандардың жалпы тәжірибесіне, интуициясына негізделеді. Оларды басқа әдістерді қолдану мүмкіндігі жоқ болған кезде пайдаланады.
Соңғы жылдары әлемдік тәжірибеде сапаға тотальды бақылау жүргізу жүйесі кең өріс алды (TQC). Оның негізгі ерекшеліктері.
1 Сапаны басқару өкілеттілігі жоғарғы басқару бөлімінен төменгіге түсіріледі.
2 Шағын ұжымдар шектерінде сапа кружоктары сияқты қызметтің дамуы.
3 Клиент талаптарына артық қарау негізінде нарықта беделге ие болуға тырысу.
4 Өткен тәжірибені зерттеу арқылы тұрақты даму.
Сапаны басқару - өнімнің сапасын анықтау, қамтамасыз ету және сақтау мақсатында осы өнімді шығарғанда, қолданғанда немесе тұтынғанда жасалынатын іс-әрекеттер.
Сапаға әсер ететін факторлар:
Машиналар құрамы;
Жұмыскерлердің кәсіби білімі, дағдылары, тәжірибесі, денсаулығы.
Сапаны қамтамасыз ету шарттары:
өндірістік процесс сипаты, оның қарқындылығы, ырғақтылығы, ұзақтығы;
қоршаған ортаның климаттық жағдайы;
интерьер және өндірістік дизайн;
материалдық және моральдық стимулдар сипаты;
ұжымдағы моральды - психологиялық климат;
ақпараттық қызмет көрсетуді ұйымдастыру формалары мен жұмыс орындардың жабдықталу деңгейі;
жұмыскерлердің әлеуметтік-материалдық жағдайы.
Сапа бойынша тиімді және үнемді жұмысты ұйымдастыру үшін адамдар келесі схема бойынша іс-әрекет жасайды:
Қажеттілікті анықтау және өнім сапасына талаптарды белгілеу (жоспар, сапа бағдарламасы);
Бастапқы материалға қажет қасиеттер беру (жоспарды орындау);
Шыққан сапаның қойылған талаптарға сәйкестігін тексеру (ауытқуларды анықтау);
Ауытқуларды жоюға бағыталған әсер жасау (кері байланыс). Деминг циклы
Өнім сапасының берілген параметрлерден ауытқуы, көбінесе теріс жаққа болады және оның жалпы және жеке көріністері болуы мүмкін.
Жалпыға өнімнің моральдық тозуы, табиғи және моральдық ескіруі жатады, яғни өнімді қолданғанда және сақтағанда тұтынушылық қасиеттерінің жоғалуы.
Кейде жеке ауытқулар да болады. Олар алуан түрлі болуы мүмкін және олардың табиғаты экономикалық және техникалық сипатта болмайды, көбінесе сыртқы сипатта болатын шарттармен анықталады: қолдану ережесін және шарттарын бұзу, құрастырушылар мен жасаушылардың қателері, тәртіпті бұзуға, жабдықтардың бұзылуына және т.б. байланысты болады. Жеке ауытқулар кездейсоқ сипатта болады. Олардың пайда болуын белгілі бір ықтималдықпен анықтауға болады.
Сонымен қатар, өнім сапасына баға бергенде тұтынушылар талаптарының өзгеруін де есебке алу қажет.
3 Өнім сапасын өсіруді ынталандыру.
Ынталандыруды екі жақтан қарастыру керек: объектіні ынталандыру (кәсіпорынды) және субъектіні ынталандыру (жұмыскерді).
Жұмыскерлерді үш бағытта ынталандыруға болады: материалдық, моральдық және ұйымдастырушылық-техникалық.
4 Өнімді стандарттау және сертификаттау.
Стандарттаудың басты міндеті -- әртүрлі қажеттерге керек өнімге прогрессивті талаптарды айқындайтын нормативтік-техникалық құжаттар жүйесін жасау және оның дұрыс қолданылуын бақылау.
ҚР стандарттау жүйесі келесі міндеттерді атқарады:
:: тұтынушылардың, мемлекеттің сапа және өнім номенклатурасы бойынша мүддесін қорғау;
:: ғылым және техниканың, халық қажеттіліктерінің дамуына сәйкес өнім сапасын үнемі өсіру;
:: өнімнің өзара сәйкестігі мен өзара ауыстырғыштық қасиеттерін қамтамасыз ету;
:: адам және материал қорларының үнемделуін қамтамасыз ету, экономикалық көрсеткіштерді өсіру;
:: әлеуметтік-экономикалық бағдарламалар және жобалардың нормативтік-техникалық базасын құру;
:: өндірісте және саудада техникалық кедергілерді жою, отандық өнімнің бәсекелестік қабілетін өсіру;
:: әртүрлі апаттардың болу тәуекелін есебке алып шаруашылық объектілердің қауіпсіздігін өсіру;
:: елдің қорғаныс қабілетін өсіру.
Жоғары сапалы өнімді шығару кепілі ретінде оны сертификаттау жүйесі болады.
Сертификаттау -- өнімнің іс жүзіндегі қасиеттерінің халықаралық, отандық стандарттарға сәйкестігін күәландыратын шаралар мен іс-әрекеттер жиынтығы, яғни әр кәсіпкер өз өнімін үнемі жаңартып тұруға тырысады . Сыртқы экономикалық қызметтің дамуы фирмаларды халық аралық талаптарға сәйкес сертификаттау жұмыстарын қарқынды жүргізуге мәжбүр етеді.
Міндетті сертификаттауға адамға немесе қоршаған ортаға теріс әсер жасай алатын өнімдер және сапа көрсеткіштері жіберіледі және үкіметтің арнайы актілерінде келтірілген басқа көрсеткіштер мен сипаттамалар (мысалы азық-түлік өнімдері).
Сертификаттау өнімге толық және дәл талап қоятын нормативтік құжаттардың болуын, өнім сапасын бақылаудың жоғарғы деңгейін, өңдірушінің толық жауапкершілігін және өңдірушінің сынау әдістері жөнінде ақпарат алуын көздейді.
2 Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің техникалық-экономикалық сипаттамасы және қызметінің барысын талдау
2.1 Семей құс ЖШС қызметінің жалпы сипаттамасы
Қазақ КСР ауыл шаруашылық министрлігінің бұйрығы бойынша 1964 жылы Семейқұс фабрикасының құрылысы басталып, ал 1966 жылы аяқталады, 1967 жылы өзінің өндірістік жұмысын бастайды.
Семейқұс ЖШС 1966 жылдан бастап өзінің қызметін атқарып келеді. Ол Семей қаласынан 3 шақырым жерде орналасқан, жалпы көлемі 28,1 га құрайды, соның ішінде өнеркәсіптік ғимараттар 68674,2 м орын алады. Бастапқы уақытта құс фабрикасы 100 мың алғашқы асырауға негізделген тауыққа арналған болатын. Кейіннен, өндіріс қөлемін ұлғайтып және технологияны жетілдірген соң корпустар кезекпен клеткалы асырауға қөшті. Бұл ең қарқынды құс өсіру әдісі болып табылады. Мұнда КБН, БКН, ККТ-2, КБН-4, КБУ және германдық "EVROVENT-S" типті қондырғылар пайдаланылады.
Семейқұс ЖШС Семптица-Семейқұс АҚ жалғастырушысы болып саналады. Негізгі қызмет түрі жұмыртқа, құс еті, балапан шығару және өткізу болып келеді. Семей қаласында жұмыртқа өндіретін тек осы кәсіпорын.
1966 жылы құрама жем жасау үшін өнімділігі тәулігіне 80 тонна шығаратын жем цехы іске қосылды, ол бүкіл кәсіпорынды жеммен қамтамасыз етеді. Кәсіпорын қаражатына соңғы екі жыл ішінде сыйымдылығы 3500 тонна бидай сақтайтын және оны ұсақтауға арналған 2 қойма салынып, іске қосылды. Құрама жемді өзінде өндіру, оның сапасын жақсартады, құнын төмендетеді және қалыптасатын технологиялық қажеттілікке сай құрамын өзгертуге мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта кәсіпорынға құрама жемнің келесідей құрамы әкелінеді: дақылдар, шпроттар және жмыхтар, өсімдік және жануар майлары, балық ұны, ет-сұйек ұны, ақуыз-витаминді қоспалар және т.б. Жем цехында 4-сатылы араластыру жүргізіледі, араластырғыштардың өнімділігі 2,5 куб.м. Жемді тек құнақы түрінде өндірістік корпустарға таратады. Семейқұс ЖШС осы өндіріске қажет басқа да технологиялық құрал жабдықтармен жабдықталған. Жұмыртқа реттеу цехы жұмыртқаны қолмен реттеу қондырығысымен жабдықталған.
Кәсіпорын өніміне сипаттама бере кетсек онда ол келесідей болып табылады.
Жұмыртқа- жақсы көру, мықты сүйек және жоғары өсу кепілі болып саналады. Мұнда А витамины өте көп және жұмырқа косметикалық зат. Жұмыртқада 96 % минералды заттар бар, әсіресе кальций және В, В1, В2, Д1 витаминдері бар.
Баяғы заманнан бері жұмыртқаның адам иммунитетін жоғарлату мен қалпына келтіруде тамырлар мен мүйізді препараттардың алдында басым екені белгілі. Еш нәрсе жұмыртқа сияқты тез әсер етпейді.
I. Жұмыртқа:
- супер (2 сары уызы бар);
- ірі жұмыртқа (таңдаулы);
- 1 категориялы ;
- 2 категориялы;
- ұсақ жұмыртқа.
II. Ет:
- 2 категориялы;
- сорпа жиынтығы;
- көже жиынтығы;
- суб өнімдер (жүрек, бауыр)
- мойыны, қанаттары.
Құс фабрикасы өз фермасына жұмыртқа табу қабілеті жоғары, сапалы және ақуыз бен витаминдері көп өнім (жұмыртқа) беретін тауықтар әкелді.
I) Ломанн Браун кроссының отбасылық табыны қоңыр қабығы бар жұмыртқа өндіру үшін жоғары өнімді тауық алу үшін өсіріледі.
Құс күтіміне қойылатын талаптар:
1) Күнініне бір рет тексеру керек:
oo құс денсаулығын бақылау;
oo температурасын,
oo желдетуді,
oo жем және су беруін,
oo жарықтандыруын.
2) Максималды өнімділік үшін таза су жақсы жем сияқты қажет. Егер су беруінің меншік қондырғысы пайдаланылса әрдайым су сапасын тексеру керек. Су ішінде минералды заттардың көп болуы қабықшаға кері әсерін тигізеді.
3) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайындағы өнім өндіруі,
оның мәні және ерекшеліктері
1.1 Өнім және оның түрлері
1.2 Фирманың өнім өндіру саясаты және өнімінің бәсекелестік деңгейі
1.3 Өнімнің сапасын бағалау көрсеткіштері және оны арттыру жолдары
2 Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің жалпы сипаттамасы және қызметінің барысын талдау
2.1 Кәсіпорынның даму тарихы және негізгі техникалық-экономикалық көрсеткіштерінің сипаттамасы
2.2 Өнімді өндіру және өткізу шығындарын талдау
2.3 Кәсіпорынның даму барысын айғақтайтын көрсеткіштерді талдау
3 Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде өнім өндіруді жақсарту жолдары
3.1 Семей құс ЖШС-де өнім өндірудің өзекті мәселесін шешу жолдары
3.2 Ұсынылатын іс-шаралардың экономикалық тиімділігі
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
6
8
8
11
19
30
30
37
40
51
51
62
68
72
Кіріспе
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алысымен экономиканы реформалауды қолға алды, яғни бұл нарықтық экономиканы енгізумен байланысты. Ал қазір біз бұл өтпелі кезеңнің қиын уақыттарын артта қалдырдық. Ендігі кезекте біздің мемлекетіміз және де республикамыздың әрбір азаматы, сонымен қатар фирмалар тек қана жаңашылдықпен қадамдарын алға басуы керек.
Нарықтық экономика жағдайында республикамыздағы кәсіпорын қызметтеріне маркетингтік тұжырым жетіспей тұрды. Бұл мәселеге маркетинг концепциясын өте білімді және де тиімді түрде қолданған дүниежүзілік тәжірибе куә. Бұл концепцияның негізгі мәселесі нарықты зерттей отырып, кәсіпорын үшін дұрыс жолды таңдай білуді бағыт ету. Атап айтатын болсам: қандай өнім өндіру керек, қандай бағада сату керек, қандай өнімге сұраныс көп дегендей тағы басқа сұрақтарға жауап береді.
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы: Өнім өндірудің қазіргі жағдайы және болашақта дамуы (Семей құс ЖШС мысалында), яғни дипломдық жұмыс тақырыбының талданушы объектісі болып Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігі табылады. Сонымен кез келген өндірістік кәсіпорынның дамуына бірден-бір себепші, ол сол кәсіпорынның өнімі. Сондықтан да менің диплом жұмысымның тақырыбы өте маңызды деп ойлаймын.
Егер кәсіпорын дұрыс саясат ұсынатын болса, онда бұл кәсіпорынның өнімі тек біздің аймаққа ғана емес, бүкіл республикамызға, тіпті дүниежүзіне таралуы мүмкін. Ал бұған дәлел тағы да дүниежүзілік беделді тауарлар. Мысалға, автокөліктің ішінде Мерседес-бенс, электрондық өнімдер ішінде Сони, спирттік емес ішімдіктер ішінде Кока-кола, тағы да сол сияқты тауарларды жатқызуға болады.
Қазіргі таңда Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігі республика бойынша ең ірі және де өте жақсы дамып келе жатқан кәсіпорындардың бірі. Ал Семей қаласы бойынша сұранысты сан және сапа жағынан да қамтамасыз етіп отырған ірі әрі беделді кәсіпорын.
Бұл кәсіпорын республикамыздың әлеуметтік-экономикалық мәселелеріне ат салысып отырған үлкен ұйым. Сондықтан да бұл кәсіпорынға келешекте тек қана дамуды мақсат ету керек.
Бұл жоғарыдағы айтылған ойларға, тұжырымдарға дипломдық жұмыстың негізгі бөлімінде толық мәлімет беремін. Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде бұл тақырыптың өзектілігіне толық анықтама беріледі. Екінші бөлімінде кәсіпорынның шаруашылық қызметіне сипаттама, бұның ішінде диплом жұмысының тақырыбына байланысты негізгі және қосымша өнімдерге кеңірек тоқталу. Сонымен қатар техникалық-экономикалық көрсеткіштерге толықтай талдау жасалады. Үшінші бөлімге келетін болсақ, онда аталмыш кәсіпорынның өнім өндіруінің қазіргі жағдайын талдау нәтижесінде, оның болашақта даму жолдарын ұсыну, яғни өнім өндіруді жақсарту жолдары қарастырылады.
Н. Назарбаев Қазақстан - 2030 бағдарламасында халыққа жолдауында 2010 жылға дейінгі бастапқы кезеңде өз мүмкіндіктері мен бәсекелестік қабілеті тұрғысынан келешегі бар еңбекті қажет ететін салаларға көңіл бөлу керек. Бұл, басымдық тәртібімен айтар болсақ - ауыл шаруашылығы, орман және ағаш өңдеу өнеркәсібі, жеңіл және тамақ өнеркәсібі, туризм, тұрғын үй құрылысы және инфрақұрылым жасау. Осы салаларды дамыту арқылы біз экономиканың құрылымдық мәселелерін ғана емес жұмыспен қамту және кедейлік мәселелерін де шешеміз, бұл қазіргі уақытта ерекше маңызды нәрсе деген болатын.
1 Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайындағы өнім өндіруі, оның мәні және ерекшеліктері
1.1 Өнім және оның түрлері
Өнім - бұл өндірістік кәсіпорынның әр түрлі шығын шығара отырып өндіріп, нарыққа ұсынған тауары. Өнімді баға, тарату, байланыс жасау, тағы басқа көрсеткіштер және қызметтер арқылы өткізеді.
Өнім әртүрлі белгілерге байланысты бірнеше түрге бөлінеді:
а) тағайындалуына байланысты:
тұтынылатын;
өндірістік белгідегі;
б) пайдаланылу уақытына қарай:
тез арада пайдаланылатын өнім (тағам өнімдері, жанар-жағар май);
ұзақ уақыт пайдаланылатын өнім (бұйым, құрал-жабдық, киім, т.б.)
қызмет көрсетулер (әр түрлі салада кеңес берулер, т.б.)
в) сұранысқа және бағаға байланысты:
күнделікті сұранысқа ие өнімдер (нан, сүт, темекі, т.б.)
бір қалыпты сұранысқа ие, бірақ бұл өнімдер де күнделікті өмірге қажетті (үй жиһаздары, киім, техникалық құралдар, т.б.)
ерекше сұранысқа ие өнімдер (автокөлік, музыка орталығы. әшекей бұйымдары, т.б.)
г) өнімнің тұтынылу кезіндегі жағдайына және өңделу дәрежесіне байланысты:
- шикізат, дайын өнімдер, жартылай фабрикаттар және материалдар, т.б.
д) дайындау әдісіне қарай:
стандарттық өнімдер;
ерекше тауарлар.
Енді осы тауарларға толықтай тоқталатын болсақ, онда күнделікті сұранысқа ие өнімдерді тұтынушылар әр қашан немесе күн сайын алып отырады. Мысалға, темекі өнімдері, сүт, нан және т.б. бұлардың өзін әр қашан сұранысқа ие, аяқ астынан болатын жағдайларға байланысты сұранысқа ие тауарлар деп бөлеміз. Әр қашан сұрансықа ие тауарларға тұз, нан сияқты үнемі тұтынылатын тауарлар жатады, ал аяқ астынан болатын жағдайларға байланысты сұранысқа ие болатын тауарларға медициналық препараттар, балмұздақ, қолшатыр, сусындар жатады. Мысалы, оқыс жағдайда жарақаттанғанда, шөлдегенде, жауынжауып кеткен кездерде қажет болғандықтан осы тауарларды тұтынушылар алдын-ала жоспарсыз сатып алады.
Бірқалыпты сұранысқа ие тауарларды сатып алғанда тұтынушылар оның бағасына, ассортиментіне, сапасына көңіл бөледі. Бұл өнімдерге теледидарлар, үй жиһаздары жатады.
Ерекше сұранысқа ие тауарлар - бұл өте жоғары дәрежелі маркасы бар немесе атақты адамдардың қолымен жасалған тауарлар. Мысалға, атақты суретшілердің суреттері, т.б.
Өндіріске негізделген тауарлар, яғни өндіріске қатысатын тауарлар. Олар үш топқа бөлінеді:
* материалдар;
* негізгі мүліктер;
* қосымша, яғни көмекші материалдар және іскерлік қызмет.
Материалдар - бұл өндіріс процесі кезінде толығымен қолданылатын тауарлар. Олар өз ішінде екі түрге бөлінеді:
* шикізат;
* жартылай фабрикаттар.
Шикізат - ауылшаруашылық өнімдері (дәнді дақылдар, өсіңмдік, ет, сүт және т.б.) және табиғи өнімдер (балық, мұнай, көмір, орман ағаштары, т.б.) болып бөлінеді.
Жартылай фабрикаттар өз кезегінде өз кезегінде материалдар (цемент, бензин, т.б.) және құралдардың бір бөлігі (электромотор, шкив, диск, т.б.)
Негізгі өнімдерді екі түрге бөліп қарастырады:
стационарлық ғимарат және бөлімдер;
көмекші құрал-жабдықтар.
Стационарлыққа өз кезегінде ғимарат, цех объектісі, стационарлық жабдықтар (станоктар, агрегаттар, приборлар) жатады. Көмекші құралдарға жүк тасымалдаушы құралдар, станоктар және т.б. жатады.
Кез-келген өндірістік кәсіпорын өнім өндіру үшін негізгі және айналым қорларымен қамтамасыз етілуі керек, яғни өнім өндіру барысында осы негізгі және айналым қорлары жұмсалады, пайдаланылады. Бұл іс-әрекет нәтижесі экономикалық тілмен айтқанда шығын деп аталады. Ал өндірілген өнімге кеткен шығындар сол өнімнің өзіндік құнын көрсетеді. Осы өзіндік құн арқылы шығарылған өнім бағасын белгілейді. Өнім бағасы мен оның өзіндік құнының айырмашылығы пайданы береді.
Жалпы өнім өндірілгеннен кейін нарыққа шығарылады. Ал нарықта өнімдер жаңа идеялар нәтижесінде өз қасиеттерін өзгертіп отырады. Соған байланысты әр тауардың өмірлік циклы болады. Тауардың өмірлік цикл тұжырымдамасын Американдық ғалым Теодор Левиттом 1965 жылы өңдеп көрсетті, онда ол өнімдердің нарықта ауысу фазасын көрсетті.
Тауардың өмірлік цикл концепциясы сұранысты зерттеуді, фирма табысын, тауарлық ассортиментті, нарық сегменттерін, бәсекелестердің іс әрекеттерін зерттеуді талап етеді.
Өнімнің өмірлік циклын зерттеу ең бірінші маркалы тауарларға қолданылған. Сол зерттеу нәтижесі бойынша тауардың өмірлік цикл фазасына талғамның, үлгінің (стиль), сәннің, техникалық прогрестің әсері айқын байқалған.
Тауардың өмірлік циклы төрт фазадан тұрады: ену (нарыққап ену), өсу, шегіне жету, құлдырау. Бұл фазалардың ұзақтығы әр бір кәсіпорын үшін, әр бір тауар үшін әртүрлі болады: ресурстарға, бәсекелестерге, нарықты зерттеу нәтижесіне, нарыққа ену кезеңіне және т.б. Кейбір тауарлар нарықта бірнеше күн, кейбіреулері бірнеше жыл болады.
Тауардың өмірлік циклында әр-бір фазада көңіл аударатын көрсеткіштер:
экономикалық және бәсекелестік орта әр фазада өзгеріп отырады;
әр-бір фазада стратегиялық мақсаттарды анықтап отыру;
әр-бір фазада шығындар мен пайда көрсеткіштері әртүрлі болады;
маркетингілік бағдарлама әр-бір фазаға негізделіп тез арада қалыптасуы қажет.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі мақсаты табыс алу болғандықтан, барлық назарды осы техника-экономикалық көрсеткіштерге аудару керек.
Жалпы кез-келген кәсіпорын өнім өндіру үшін, сол өнімнің өзіндік құнын есептеп, сол арқылы барлық шығындарды шығарып, таза пайданың қаншалықты болатынын анықтап алуы қажет. Бұл экономикалық тұрғыдан. Ал жалпы алғанда кәсіпорын жаңашылдықпен жұмыс істемесе, яғни тауар ассортиментін көбейтіп, сапаға көңіл аудармаса оның өнімі тоқырауға бас иеді.
1.2 Фирманың өнім өндіру саясаты және өнімінің бәсекелестік деңгейі
Өнім саясаты тауар түрін, сапасын, сыртқы көрінісін, маркасын, орамын қарастырады.
Сапа - тұтынушылар мен сатып алушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын тауар қасиеттерінің жиынтығы. Сапа негізінен әр түрлі көрсеткіштерге және қасиеттерге ие. Жалпы өнім өндіру барысында сапа ең басты көңіл аударатын тауар қасиеті, өйткені қазіргі таңда тек жоғары сапалы өнім өндіру арқылы бәсекелестерді жеңуге болады.
Сапаның келесідей негізгі көрсеткіштері бар:
функционалдық көрсеткіш (тауардың өз қызметіне сәйкес келуі);
нормативтік (нормалар мен стандарттарға сай болуы);
сенімділік (өзінің жарамды уақытына дейін толығымен жұмысын атқаруы);
сервис (тауарды сатқанға дейінгі және сатқаннан кейінгі қызмет көрсету);
эстетикалық көрсеткіш (түрі, түсі, дизайны, пішіні, көлемі);
имиджі.
Сапаны деңгейін арттыру жаңадан өндіргіш техниканы енгізу арқылы да іске асырылады. Сапаны арттыру өнім ядросы түсінігін тудырады. Ал өнім ядросы тауардың физикалық және химиялық құрамы болып табылады. Дәлірек айтқанда материалдар құрамы, салмағы, иісі, жұмсақтығы, күштілігі, тиімділігі және т.б. Тауардың құрамы мен құрылымының оның түсіне, пішініне сәйкес келуі тұтынушыға жақсы әсер қалдырады.
Тауардың сыртқы түрі тұтынушының ең алғаш көргендегі қызығушылығын арттырудың ең маңызды факторы болып табылады. Ол тауардың пішініне, түсіне, дизайнына, көлемі мен орамына байланысты болады.
Түс - бұл тауарға деген сұранысты арттырудың бірден бір құралы. Дүние жүзінде 7,5 млн. түс бар деп айтады. Олардың 2800 атауы бар екен. Түс адамдарды қызықтырады, сабыр сақтауға шақырады, психикасына әсер етеді.
Дизайн ең басты рөлдегі сұраныс арттырушы факторлардың бірі. Тауардың пішіні, дизайны оның атқаратын қызметіне сәйкес болуы керек.
Тауардың орамы - бұл өз алдына жеке бір қасиеттерге ие сұранысты арттырушы құрал болып табылады. Жақсы орам - тұтынушы үшін қосымша ыңғайлылық пен көркемділік беретін құрал.
Тауар орамына келесідей талаптар қойылады:
сақтау мерзімі, қолдану тәсілі, қызметі орамда көрсетілуі керек;
орама сақтауға, тасымалдауға, тұтынуға ыңғайлы болуы керек;
жаңа талаптарға сай тартымды, әдемі, ішіндегәі өнім құрамына сәйкес болып жасалуы керек;
тұтынушылардың талаптарын қанағаттандыра алуы қажет.
Тауар орамы тауарды сыртқы факторлардан қорғайды, тасымалдауға жеңілдік тудырады және жарнама ретінде де үлкен мәнге ие.
Ораманың дамуына нарықта келесідей факторлар әсер етеді:
1 Сатып алушының назарын бірден өзіне аудару үшін қолданылады. өнімді қалай қолдану жөнінде ақпарат береді.
2 Тұтынушының табысының өсуі нәтижесінде сатып алушының қажеттілігін қанағаттандыру үшін жасалады.
3 Орама фирманың имиджін және маркасын көрсетеді. Кейбір орамалар өнімнің қай фирманікі екендігін анықтауға мүмкіндік береді.
Қазақстан Республикасында 1993 жылы Тауар белгісі, тауардың өндірілген жері, тауардың аты туралы Заң қабылданды. Сондықтан да қазіргі кезде нарыққа шығар алдында тауарлардың орамасына немесе этикеткасына сол тауар туралы барлық мәліметтер жазылады.
Өнім саясатына тауардың белгісін де жатқызуға болады. Бұл заңды түрде тауарды басқа тауардан ажырату үшін жазбаша немесе басқадай түрде бір белгімен белгілеу, яғни санмен, әріппен, суретпен, терминмен және т.б. белгімен белгілеу. Тауарлық белгі фирмалық белгі немесе сауда маркасы сияқты болып көрінеді.
1883 жылы Париж конвенциясында тауар белгісі өндірістік меншіктің бір түрі деп танылды. Ал 1981 жылы Мадрид конвенциясында тауарлық белгінің халықаралық тіркелуі және оны қорғау қабылданды.
Тауарлық белгі өте тиімді болып жатса, ол бәсекелесу үшін қажет. Маркетологтардың айтуы бойынша ол тауарды айрықша көрсетеді. Тауарлық белгінің негізгі қызметі тауардың сапалы екенін көрсету, сондықтан да бұл тұтынушының сенімін туғызады. Маркалы тауарлар беделді тауарлар, сондықтан да олар маркасыз тауарларға қарағанда 15-20 пайызға жоғары бағаланады.
Кейбір үлкен компанияларда тауарлық белгі экономикалық жағынан үлкен мәнге ие, яғни бұған үлкен ақшалар бөлінеді. Мысалы, Кока-кола маркасының капиталы 24 миллиард долларға тең.
Сауда белгісінің төрт түрі бар:
Фирма атауы (сөз, әріп, сөз тіркесі);
Фирмалық белгі (сурет, түс, белгі);
Сауда үлгісі (кәсіби сауда маркасы);
Сауда белгісі (фирма атауы, фирмалық белгі, заңмен қорғалуы).
Тауарлық белгі - ол интеллектуалдық меншік және де заңмен қорғалады.
Фирманың өнім өндіру саясатында бірден бір маңызды орынға ие көрсеткіш - ол өнімнің бәсекелестік қабілеті.
Тауардың бәсекелестік жағдайы - бұл нарықтағы тұтынушылық және бағамен байланысты экономикалық тауардың жетістігі, яғни тауардың нарықтық талаптарға сай келуі. Атап айтқанда сапаның, техникалық, эстетикалық дәрежесінің мінездемесі.
Бәсекелестік деңгей ол бәсекелестердің көп әрі сапалы болуына байланысты. Бәсекелестік деңгейді бағалап, болжам жасау өте қиын жұмыс. Ол өз кезегінде бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезекте бәсекелестік деңгей кезеңдерінің мақсаттары анықталады:
кәсіпорынның жаңа тауарларының жағдайын білу, анықтау;
тауардың нарықты қамтамасыз ету деңгейін бағалау;
тауардың жеке дара бөлініп шығуына көңіл бөлу, яғни бәсекелестік деңгейі жоғары болуы керек;
тауарға баға белгілеу;
нарықтағы тауардың нақты стратегиясы мен тактикасын таңдау.
Ал екінші кезеңде тауарға деген талаптар қойылады. Ол талаптарды тұтынушылардан сұрау арқылы қоюға болады.
Келесі кезең арнайы есептеу әдісі бойынша тауардың бәсекелестік деңгейін бағалау. Ол параметрлерді үш топқа бөлуге болады.
нормативтік;
техникалық;
экономикалық.
Нормативтік көрсеткіштер бойынша өнім стандартқа, нормаға, міндеттемелерге сәйкес болуы керек. Егер тауардың нормативтік көрсеткіштері (экономикалық, қауіпсіздік, құқықтық, санитарлық) талаптарға сәйкес келмесе, онда басқа бәсекелестік көрсеткіштерінің деңгейін бағалаудың керексіз болғаны.
Нормативтік параметрлер арқылы бағалау кезінде индекстер қолданылады. Ол индекстер тең болған жағдайда ғана тауардың нормативтік көрсеткіштері талаптарға сай болады.
Екінші бәсекелестік қабілетті есептеу және бағалау көрсеткіші тауарға техникалық мінездеме береді. Нарықты зерттеу қай тауарға сұраныстың жоғары екендігін, қайсысына сұраныстың төмен екендігін көрсетеді. Бұл жерде қажеттілікті қанағаттандырушы тауарды тауып алып, эталонды білу мақсат. Эталон тауар сатып алушыны 100 пайызға қанағаттандыруы қажет. Аналогтар тобына кіретін тауарлар келесі талаптарға жауап беруі керек:
олар әр түрлі көрсеткіштер бойынша бірдей мәнге ие болуы керек;
нарықта бір сегментке жатқызылуы керек;
аналог тауарды нарықта бағалау қолма-қол түрде жүзеге асырылады;
тұтынушылар санын уақыт сайын көбейтуі;
таңдалған тауарлар перспективалы болуы.
Үшінші бағалау тобына экономикалық көрсеткіштер жатады, яғни қандай шығын деңгейінде қажеттілік қанағаттандырылады. Экономикалық көрсеткішті анықтау үшін талданып отырған тауар бағасын аналог тауардың бағасымен сәйкестендіру қажет. Ол көрсеткіштер кез-келген экономист және кез-келген маркетолог үшін маңызды.
Есептелген тауардың бәсекелестік коэффициенті бойынша келесідей қорытынды шығады. Егер Кк 1 болса, онда талданып отырған жаңа тауар аналог тауардан бәсекелесуден ұтылып қалады. Ал Кк=1 болған жағдайда, онда тең дәрежені көрсетеді.келесі жағдайда Кк 1 жаңа тауар аналог тауарды жеңеді, және де бұл жағдайда жаңа тауарды өндіру және нарыққа шығару қолға алынады. Ал Кк 1 болған жағдайда жаңа тауарға техникалық және экономикалық параметр тораптарын арттыру талап етіледі. Сол арқылы бәсекелестік деңгейді көтеру маөқсаты орындалады.
Бәсекелестік деңгейді арттыру және есептеу жұмыстары жаңа тауардың нарыққа ену кезіндегі тұтынушылардың тауарға деген мінездемелерін білуге мүмкіндік береді.
Тауардың бәсекелестік деңгейін арттыру мақсатында қазіргі әдісті қолдану кең тарап келеді. Ол беншмакинг деп аталады. Беншмакинг- бұл тауарды салыстыру процесі, кәсіпкерлік қызметті бәсекелестермен салыстыра отырып, фирманың жұмысын сапалы әрі тиімді жағдайға жеткізу.
Бұл жұмыстардың мақсаты бәсекелестердің стратегиясын, саясатын білу, әрі олардың әлсіз әрі мықты жағын байқау ғана емес, сонымен қатар өз компаниясының баға саясатын ұстану, жабдықтаушыларды ынталандыру, бұлар нарыққы жаңа тауар шығаруға көмектеседі. Бәсекелестік туралы ақпарат дұрыс шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Бәсекелестік - бұл өндірушілер мен жеткізушілердің, кәсіпорындар мен фирмалар арасындағы қолайлы өндіріс шарты және өзінің кәсіпкерлік іскерлігінің таңдаулы нәтижесін өткізу мақсатындағы күресу.
Бәсекелестік жинақталған түрде төмендегідей қызметтерді атқарады:
1. Реттеуші. Бәсекелестік тауарлар ұсынылымына, олардың тұтынушылар сұранымына сай бола алатындығына ықпал етеді.
2. Аллокациялық. Бұл функция - қорлар және өндірілген тауарлардың соңғы есепте саналған және олардың толық түрде кері қайтаруды қамтамасыз ете алатын шоғырланған жерінде байқалады.
3. Инновациялық және адаптациялық қызметі - бизнесмендерді тиімді түрде пайда түсіруге негіздеп, олардың қаражаттарын инновацияға яғни, технология машина түрін жаңартуға, тұтынушы сұранымының өзгеруіне икемделуге байланысты жұмсалуына ықпал етеді.
4. Бөлуші. Бәсекелестік кадрларды және тауарларды зерулік дәрежесіне байланысты бөлу.
5. Қадағалаушы. Бәсекелестік кезінде бірді-бір сатушытұтынушы нарықта өктемдік жағдайға ие бола алмайды және өзінің шартын жүргізе алмайды.
Бәсекелестіктің түрін топтастыру сан жағынан және нарықтағы өндірушілердің салмақ үлесінен қатысты болады.
Жетілген және жетілмеген бәсекелестіктің түрлерінің сәйкестігін ажыратамыз. Жетілген бәсекелестіктің негізгі түрлері:
Бәсекелестікке қатысушылардың санының есепсіздігі, нарыққа еркін түрде ену, араласу және одан шығу құқығы бар.
Абсолютті мобильюі материалдық, еңбектік, қаржылық және басқа да ресурстар бойынша - бәсекелестікке қатысушы өзінің ақшасын текке салмайды, кірістің ұлғаюы үшін салады.
Толық түрде мағлұмат алуы.
Абсолютті бір текті, бір атты өнімдер жекелей айтқанда сауда белгісінің немесе басқа жеке тауар сапасының мінездемесінің болмауы сатушыны.
Еркін бәсекелестікке қатысушылардың бірде-бір басқа қатысушылар арқылы бекітілген шешімге қарсылық көрсетіге ырқы жоқ.
Нарықтағы жетілмеген бәсекелестік нақтымонополияны, монополистік бәсекелестікті, олигополияны тудырады.
Бәсекелестік стратегия - бұл іскер стратегияның синонимі немесе кез келген шаруашылықтағы бөлім қолданылып, соның ішінде белгілі бір мақсат пен жетістіктерге жету үшін және өзінің саласындағы жағдайда бәсекелестікке бейімділігін ыңғайлау үшін қолданатын ережелердің жиынтығы.
Л.Г. Роменскийдің еңбегінде бұл стратегияның мынадай төрт түрі көрсетілген:
1. Виоленттік стратегия - ірі стандартты тауардармен қызметтер өндірісінде жұмыс істейтін фирмаларға тән.
2. Коммутанттық стратегия - ірі қарапайым бизнесте ұсақ масштабтағы қолданылатын түрі.
3. Патенттік - жеке дара жолға түскен, тек бір сала бойынша ғана жұмыс істейтін фирмаларда қолданылады.
Сараптаманың мақсаты - бәсекелестіктердің стратегияда қандай өзгерістер қолданатындығын бағалау. Сараптама төрт түрлі диагностикалық компонентті ұсынады:
1. Алдағы мақсаттар - мұндай мақсатты білу бәсекеге түсінушіні өзінің қазіргі жағдайымен және қаражатының шешімдерімен толық танысып, қанағаттануына мүмкіндік береді.
2. Болжам - екі категорияға бөлінеді. Бұл баға бәсекелестің жеке өзіне және бәсекелестің ұсынысына, салыстырмалы салаға және басқа оған жұмыс істейтін компанияға беріледі.
3. Ағымдағы стратегия - бәсекелестіктің стратегиясын жеделдетілген бағдарлама ретінде анықтауға болдаы.
4. Мүмкіндіктер. Бәсекелестер мүмкіндігінің сараптамасы диагностиканың процесінде аяқталады.
Мемлекеттік антимонопольдік реттеу жүйесі нарықтық экономикалық қағидаларды қолданатын барлық елдерінде құрылады.
Антимонопольдік реттеу - шоғырлау деңгейін реттуге және өндірісті монополиялауға, стратегияны және кәсіпорын тактикасына В.Э.Д, бағалы және салықтық реттеуге тікелей қатысы бар. Антимонопольдік заңдылық ҚР Конститутциясына негізделіп, ҚР Азаматтық кодексінің нормаларынан тұрады және Қазақстан Республикасының монополиялық іскерліктегі шектеулері мен бәсекелестіктері туралы Заңы және Қазақстан Республикасының басқа да нормативтік-құқықтық актілерінен тұрады. Бұл заңдылықтардың барлығы - ескерту жағдайларынан, шектеу және монополиялық іскерліктің қиылысуын, теріс пиғылды бәсекелестікті ескеруден және табиғи монополия субъектілерінің іскерлігін реттеуге қатысты.
Монополиялық шектеуді - антимонопольды орган Қазақстан Республикасының табиғи монополияны реттеуі бойынша Агенттілік департамент, бәсекелестілікті қорғау және шағын бизнесті қолдауды жүргізеді. Негізгі қызмет міндеттері, өкілеттігі, жауапкершілігі Қазақстан Республикасының Монополиялық іскерлікттегі шектеулері мен бәсекелестіктері туралы Заңымен Қазақстан Республикасының басқа да заңдылық актілерімен анықталады.
1.3 Өнімнің сапасын бағалау көрсеткіштері және оны арттыру жолдары
Нарықтық қатынастың даму кезінде өнім және қызмет көрсету сапасын қажетті деңгейде ұстап тұру кез-келген шаруашылық бірліктің стратегиялық бағыты болып табылуы керек.
Сапа - кез-келген шаруашылық бірлікте сапаның қалыптасу процесін басқарып, ұйымдастыру шеберлігінен даму үстіндегі ұлттық экономика деңгейі мен динамикасына дейінгі әртүрлі факторлар көрінісінің жиынтығын көрсететін синтетикалық көрсеткіш. Көптеген әлемдік тәжірибелер нәтижесінде тек ашық нарықтық экономика шартында ғана сапаның жан сақтау шарты болып табылатындығын көрсететін факторлар көрінісі екені дәлелденді.
Ең алдымен сапаға кіретін көп компоненттеріне - өнім сапасының техникалық-экономикалық көрсеткіштері, сонымен қатар өнімді дайындау технологиясының сапасы және эксплуатациялық міндеттемелеріне көп көңіл бөлінеді. Өнімнің белгіленуі, сенімділігі және ұзақ қлданысқа шыдауы, т.б. көрсеткіштері оның сапасының деңгейін құрайды.
Кейінгі жылдары экологиялық, эргономикалық, эстетикалық деген сияқты қасиеттерге көп көңіл бөлінеді. Экономикалық көрсеткіштер тауардың қоршаған ортаны қорғаудың талаптарына сәйкес болуын және табиғатты рационалды түрде, ұқыпты пайдалануын көрсетеді. Эргономикалық көрсеткіштер адам ағзасының ерекшеліктері және қасиеттерін сипаттайды, яғни гигиеналық (тазалық), антропометриялық (тауардың құрылымы мен формасының сәйкес келуі), физиологиялық, психологиялық және т.б. талаптарға сай болуын қадағалайды. Эстетикалық көрсеткіштер өнімнің түрін және сыртқы пішінін, оның дизайнын, шығармашылық ерекшелігін, тұтынушыларға әсерін анықтайды.
Өнім сапасы қазірі кезде әмбебаптық мінезге ие проблема. Сапа проблемасының сәтті шешілуінен мемлекеттің экономикалық және әлеуметтік өмірі қалыптасады. Өнімнің сапасы, оның эксплуатациялық қауіпсіздігі және сенімділігі, дизайны, қызмет көрсету деңгейі сатып алушылар мен тұтынушылар үшін негізгі критерийлер, сәйкесінше осы критерийлер фирманың нарықтағы жетістігін, сәтсіздігін анықтайды.
Өнім сапасы - өнімнің қолдану мақсатына сәйкес қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған қасиеттерінің жиынтығы.
Кәсіпорынның негізгі міндеттерінің бірі ретінде халық сұранысын жоғары сапалы өніммен қамтамасыз ету болып табылады.
Өнім сапасы оны құрастыру кезеңінен басталады, жасау кезеңінде қамтамасыз етіледі, айналыста болу және өткізу кезеңдерінде сақталынады және қолдану кезеңінде қажет деңгейде ұстауға күш сіңіріледі.
Қазіргі заманғы нарықтық экономика өнім сапасына мүлдем басқа талаптар қояды. Кез келген фирманың нарықтағы орнын сақтау және тұрақты етіп жасау үшін оның бәсекелестік қабілетін өсіру қажет. Ал фирманың бәсекелестік қабілеті екі көрсеткішпен байланысты болады -- баға деңгейі және өнім сапасы. Аталған екінші фактордың дәрежесі бірінші орынға шықты. Тіпті еңбек өнімділігін өсіру, қорларды үнемдеу шараларының маңызы өнім сапасын өсіру жұмысынан төмен болып қалды.
Сапа -- бұл фирма беделі, пайданың, дамудың қайнар көзі, барлық дерлік персоналға ең негізгі көрсеткішке айналды. Өнім сапасының өсу процесі кәсіпорынның нарық жағдайларында өз орнын сақтау қабілетін қамтамасыз етуге, ғылыми-техникалық прогрес қарқынын өсіруге, өндіріс нәтижелігін өсіруге негіз болады.
Бәсекелестік қабілет факторы ретінде болатын өнім сапасы бүкіл ұлттық экономикаға әсер етеді.
Жоғарыда айтылғандай сапа күрделі ұғым, сондықтан онымен қамтамасыз ету көптеген мамандардың шығармашылық потенциалынан бастап практикалық тәжірибелеріне дейін қамтитын күштердің бірігуін талап етеді. Нарықта тауардың сәтті айналысы және өнім бағасының негізгі критерийі - сапа, өнім сапасына еңбек өнімділігі және ресурстардың барлық түрлерін үнемдеу - ысырыла орын береді.
Өнім сапасының деңгейін бағалау кезінде көрсеткіштерді топтайды:
дайындалу әдісі бойынша - таза бірлікте (килограмм, метр, балл, өлшемсіз), сонымен қатар бағалық бірлікте;
сапа деңгейін бағалау бойынша - базалық, салыстырмалы көрсеткіштер;
анықталу сатысына байланысты - болжамдық, жобалық, өндірістік, эксплуатациялық көрсеткіштер;
сипаттаушы қасиеттері бойынша - жеке және кешенді (топтық, жалпылама, интегралдық).
Тауар қасиеттерін келесі топтар бойынша классификациялау кең тараған:
тауардың белгілеу көрсеткіштері;
сенімділік көрсеткіштері;
технологиялық көрсеткіштер;
стандартизация және унификация көрсеткіштері;
басқа да көрсеткіштер.
Жеке және кешенді көрсеткіштер сізді қызықтыратын сыртқы ортаның объектісіне қатысты әртүрлі топтарға бөлінеді. Топтау түрлері келесі кестеде көрсетілген (кесте 1).
Кесте 1 - Жеке және кешенді көрсеткіштердің топталуы
№
Сапа функциясының айналу ортасы
Сапа көрсеткіштерінің тобы
1
Заттық орта
Функционалдық белгілеу көрсеткіштері
2
Уақыт ішіндегі заттық орта
Сенімділік көрсеткіштері
3
Кеңістіктегі заттық орта
Көліктік көрсеткіштер
4
Өндірістік-технологиялық орта
Өндірістің технологиялық және ұйымдастыру деңгейлерінің көрсеткіштері
5
Экономикалық қатынастар ортасы
Экономикалық көрсеткіштер
6
Экологиялық қатынастар ортасы
Экологиялық көрсеткіштер
7
Қауіпсіздік қатынастар ортасы
Қауіпсіздік көрсеткіштері
8
Эргономикалық қатынастар ортасы
Эргономикалық көрсеткіштер
9
Эстетикалық қатынастар ортасы
Эстетикалық көрсеткіштер
10
Патентті- құқықтық қатынастар ортасы
Патентті- құқықтық көрсеткіштер
11
Нормативтік орта
Стандартизациялық көрсеткіштер
12
Нарықтық қатынастар ортасы
Бәсекелесу қабілетінің көрсеткіштері
Өнім сапасының деңгейін төмендетудің негізгі салдары:
1 Экономикалық
1.1 Сапасы төмен өнімді шығаруға, тасымалдауға, сақтауға кеткен материалдық, еңбек шығындары.
1.2 Өндірістік инфрақұрылымдағы жоғалтулар.
1.3 Жөндеуге кеткен қосымша шығындар.
1.4 Халықтың жөндеуге кеткен қосымша уақыт шығындары.
1.5 Табиғи қорларды алу үшін қолданылатын төмен сапалы техниканы қолдану нәтижесінде осы табиғи қорлардың жоғалтулары.
1.6 Экспорттың төмен үлесіне байланысты алынбай қалған валюталық табыс.
1.7 Импорттауға байланысты қосымша валютаның шығындалуы.
1.8 Сапаны техникалық бақылау органдарының қосымша материалдық және еңбек шығындары.
2 Әлеуметтік
2.1 Отандық өнімнің дефициттілігі.
2.2 Ұлттық кәсіпорындарында шығарылатын өнім беделінің төмендеуі.
2.3 Қажеттіліктерді толық көлемде қанағаттандырмау.
2.4 Халықтың тұрмыстық жағдайының төмендеуі.
2.5 Халықтың тауар жасау дефектілерін жоюға байланысты өз бос уақытын тиімсіз жұмсау.
2.6 Ұжымдағы моральдық климаттың нашарлауы.
2.7 Кәсіпорын пайдасының азаюы.
3 Экологиялық
3.1 Ауа, су бассейндерін, жерді тазартуға кеткен қосымша шығындар.
3.2 Халық денсаулығын қалпына келтіруге байланысты қосымша шығындар.
3.3 Нашар экологияға байланысты ауыл шаруашылық өнімдерінің шығарылу көлемдерінің азаюы.
3.4 Ауаның нашар сапасына байланысты ғимараттар мен транспортты қосымша жөндеуге кеткен және тездетілген амортизация шығындары.
Белгілеу көрсеткіштері өнімді тағайындалуы бойынша қолданудың пайдалы тиімділігін сипаттайды және өімді пайдалану облысын көрсетеді. Өндірістік-техникалық тағайындау өнімі үшін негізгі болып өнімділік көрсеткіштері қызмет етеді. Берілген көрсеткіш - бағаланылған өнім көмегімен қанша көлемде өнім шығарылуы мүмкін немесе белгілі бір уақыт мөлшерінде қанша көлемде өндірістік қызметтер көрсетілуі мүмкін болғанын анықтауға көмектеседі.
Белгілеу көрсеткіштері тобына келесі топшалар жатады: классификациялық, функционалдық, және техникалық тиімділік, құрылымдық.
Өнімнің қасиеттері оның сапа көрсеткіштерінде айқындалады. Көрсеткіштердің келесі топтары бар.
Қолдану көрсеткіштері өнімді қолданудан болатын пайдалы эффектіні сипаттайды және қолдану шектерін көрсетеді. (мысалы машина өнімділігі)
Сенімділік көрсеткіштері өнімнің бұзылмаушылығын, сақталу дәрежесін (өз көрсеткіштерін сақтау қабілеті), қолдану мерзімін (өнімді қажет деңгейде сақтау үшін кеткен шығындар).
Технологиялылық көрсеткіштері өнімді шығарғанда немесе жөндегенде жоғары еңбек өнімділігін қамтамасыз ету үшін конструкторлық-технологиялық шешімдердің нәтижелігін сипаттайды..
Стандарттау және унификациялау көрсеткіштері -- өнім құрамында стандартты, унификацияланған және бірегей құрамдас бөліктердің үлесін көрсетеді және басқа өнімдерге қарағанда унификация деңгейін сипаттайды.
Эргономиялық көрсеткіштер адамның өніммен әрекеттесуін сипаттайды (гигиениналық, антропометриялық, физиологиялық және психологиялық қасиеттер).
Эстетикалық көрсеткіштер өнімнің ақпараттық көркемділігін, форманың тиімділігін, тұтастығын сипаттайды.
Тасымалдау көрсеткіштері өнімнің тасымалдауға бейімділігін сипаттайды.
Патенттік-құқықтық көрсеткіштер өнімнің патентпен қорғалуын, патенттік тазалығын сипаттайды.
Экологиялық көрсеткіштер -- өнімді қолдану, сақтау, тасымалдау нәтижесінде қоршаған ортаға кері әсер ету қасиеттері.
Қауіпсіздік көрсеткіштері сатып алушыға және қызмет көрсетуші персоналға қауіпсіздігін сипаттайды. Сонымен қатар, өнімнің бағасы да өте маңызды көрсеткіштің бірі болып табылады.. Баға көрсеткішіне байланысты экономикалық тұрғыдан оңтайлы сапа мәселесі туындайды. Сатып алушы өнімді алғанда оның қасиеттері оның бағасын қайтаруға жеткілікті ме деген сұраққа жауап беруге тырысады. Бағамен қоса өнімнің эксплуатациялық сипаттамалары да маңызды орын алады, өйткені олар осы өнімді қолдануға және жөндеуге кеткен шығындарды айқындайды.
Экономикалық тұрғыдан оңтайлы сапа деп сапаның шығындарға қатынасын атайды:
Копт =
Q
( 1 )
C∑
мұндағы Копт - экономикалық тұрғыдан оңтайлы сапа;
Q - өнім сапасы;
C∑ - өнімді шығаруға және қолдануға кеткен шығындар, теңге.
Осы формуланың алымын анықтау үшін квалиметрия ғылымы қолданылады. Бұл ғылым өнім сапасына сандық баға беру үшін қажет әдістер құрастырды.
Қазіргі уақытқа дейін қолданылған сапаны бақылау жүйелері:
1. Саратов жүйесі (бірінші тапсырудан қабылдау)
2. Львов жүйесі (еңбекке қатысу коэффициенті)
3. Сапаға кешенді басқару жүйесі
4. Мемлекеттік қабылдау
Өнім сапасын жақсарту бағыттарына келесілер жатады.
1. Өнім сапасын бақылау деңгейін көтеру
Сапаны басқару мақсаты ретінде өнім сапасының белгіленген деңгейін қамтамасыз ету болады, сапасыз өнімнің алдын алу, нашар сапалы өнім шығаруды болдырмау. Өнім сапасына жауапкершілік барлық персонал алу қажет. Өнім сапасын бақылау органдарының саны және жұмыскерлер саны кәсіпорын өлшеміне және олардың орындайтын міндеттемелеріне тәуелді болады.
Сапаны бақылау құралдарына бақылау-өлшеу аспаптары, құрал-саймандар және автоматтандырылған бақылау құрылғылар кіреді. Әсіресе, технологиялық жабдыққа орнатылған автоматты бақылау құралдары үлкен нәтиже береді, өйткені нақты өндірістік процесті бақылайды.
Сапаны бақылау түрлері:
а) топтық -- бөлшекті толық және жарым-жартылай өңдеумен байланысты шектес операциялар тобы бойынша;
б) операция бойынша - өте күрделі немесе дәлдікті талап ететін технологиялық процестерде қолданылады;
в) таңдамалы -- жалпы көлемнен бірнеше өнім бірлігі таңдалады және бақылауға жіберіледі;
г) жалпылама -- әр өнімге жасалынады.
д) қабылдау және аралық бақылау
е) соңғы бақылау.
ж) инспекциялық
з) өзін-өзі бақылау
и) жедел
Өнім сапасын бақылау әдістері: сыртқы қарау (бақылау), өлшемдерін тексеру, механикалық, физикалық қасиеттерін тексеру, экологиялық тазалықты тексеру. Жеке әдіс ретінде сапаға техникалық бақылаудың статистикалық әдісін атауға болады. Бұл әдістің математикалық негізі ретінде ықтималдылық теориясы қолданылады. Сонымен қатар эксперттік әдістер қолданылу мүмкін. Олар мамандардың жалпы тәжірибесіне, интуициясына негізделеді. Оларды басқа әдістерді қолдану мүмкіндігі жоқ болған кезде пайдаланады.
Соңғы жылдары әлемдік тәжірибеде сапаға тотальды бақылау жүргізу жүйесі кең өріс алды (TQC). Оның негізгі ерекшеліктері.
1 Сапаны басқару өкілеттілігі жоғарғы басқару бөлімінен төменгіге түсіріледі.
2 Шағын ұжымдар шектерінде сапа кружоктары сияқты қызметтің дамуы.
3 Клиент талаптарына артық қарау негізінде нарықта беделге ие болуға тырысу.
4 Өткен тәжірибені зерттеу арқылы тұрақты даму.
Сапаны басқару - өнімнің сапасын анықтау, қамтамасыз ету және сақтау мақсатында осы өнімді шығарғанда, қолданғанда немесе тұтынғанда жасалынатын іс-әрекеттер.
Сапаға әсер ететін факторлар:
Машиналар құрамы;
Жұмыскерлердің кәсіби білімі, дағдылары, тәжірибесі, денсаулығы.
Сапаны қамтамасыз ету шарттары:
өндірістік процесс сипаты, оның қарқындылығы, ырғақтылығы, ұзақтығы;
қоршаған ортаның климаттық жағдайы;
интерьер және өндірістік дизайн;
материалдық және моральдық стимулдар сипаты;
ұжымдағы моральды - психологиялық климат;
ақпараттық қызмет көрсетуді ұйымдастыру формалары мен жұмыс орындардың жабдықталу деңгейі;
жұмыскерлердің әлеуметтік-материалдық жағдайы.
Сапа бойынша тиімді және үнемді жұмысты ұйымдастыру үшін адамдар келесі схема бойынша іс-әрекет жасайды:
Қажеттілікті анықтау және өнім сапасына талаптарды белгілеу (жоспар, сапа бағдарламасы);
Бастапқы материалға қажет қасиеттер беру (жоспарды орындау);
Шыққан сапаның қойылған талаптарға сәйкестігін тексеру (ауытқуларды анықтау);
Ауытқуларды жоюға бағыталған әсер жасау (кері байланыс). Деминг циклы
Өнім сапасының берілген параметрлерден ауытқуы, көбінесе теріс жаққа болады және оның жалпы және жеке көріністері болуы мүмкін.
Жалпыға өнімнің моральдық тозуы, табиғи және моральдық ескіруі жатады, яғни өнімді қолданғанда және сақтағанда тұтынушылық қасиеттерінің жоғалуы.
Кейде жеке ауытқулар да болады. Олар алуан түрлі болуы мүмкін және олардың табиғаты экономикалық және техникалық сипатта болмайды, көбінесе сыртқы сипатта болатын шарттармен анықталады: қолдану ережесін және шарттарын бұзу, құрастырушылар мен жасаушылардың қателері, тәртіпті бұзуға, жабдықтардың бұзылуына және т.б. байланысты болады. Жеке ауытқулар кездейсоқ сипатта болады. Олардың пайда болуын белгілі бір ықтималдықпен анықтауға болады.
Сонымен қатар, өнім сапасына баға бергенде тұтынушылар талаптарының өзгеруін де есебке алу қажет.
3 Өнім сапасын өсіруді ынталандыру.
Ынталандыруды екі жақтан қарастыру керек: объектіні ынталандыру (кәсіпорынды) және субъектіні ынталандыру (жұмыскерді).
Жұмыскерлерді үш бағытта ынталандыруға болады: материалдық, моральдық және ұйымдастырушылық-техникалық.
4 Өнімді стандарттау және сертификаттау.
Стандарттаудың басты міндеті -- әртүрлі қажеттерге керек өнімге прогрессивті талаптарды айқындайтын нормативтік-техникалық құжаттар жүйесін жасау және оның дұрыс қолданылуын бақылау.
ҚР стандарттау жүйесі келесі міндеттерді атқарады:
:: тұтынушылардың, мемлекеттің сапа және өнім номенклатурасы бойынша мүддесін қорғау;
:: ғылым және техниканың, халық қажеттіліктерінің дамуына сәйкес өнім сапасын үнемі өсіру;
:: өнімнің өзара сәйкестігі мен өзара ауыстырғыштық қасиеттерін қамтамасыз ету;
:: адам және материал қорларының үнемделуін қамтамасыз ету, экономикалық көрсеткіштерді өсіру;
:: әлеуметтік-экономикалық бағдарламалар және жобалардың нормативтік-техникалық базасын құру;
:: өндірісте және саудада техникалық кедергілерді жою, отандық өнімнің бәсекелестік қабілетін өсіру;
:: әртүрлі апаттардың болу тәуекелін есебке алып шаруашылық объектілердің қауіпсіздігін өсіру;
:: елдің қорғаныс қабілетін өсіру.
Жоғары сапалы өнімді шығару кепілі ретінде оны сертификаттау жүйесі болады.
Сертификаттау -- өнімнің іс жүзіндегі қасиеттерінің халықаралық, отандық стандарттарға сәйкестігін күәландыратын шаралар мен іс-әрекеттер жиынтығы, яғни әр кәсіпкер өз өнімін үнемі жаңартып тұруға тырысады . Сыртқы экономикалық қызметтің дамуы фирмаларды халық аралық талаптарға сәйкес сертификаттау жұмыстарын қарқынды жүргізуге мәжбүр етеді.
Міндетті сертификаттауға адамға немесе қоршаған ортаға теріс әсер жасай алатын өнімдер және сапа көрсеткіштері жіберіледі және үкіметтің арнайы актілерінде келтірілген басқа көрсеткіштер мен сипаттамалар (мысалы азық-түлік өнімдері).
Сертификаттау өнімге толық және дәл талап қоятын нормативтік құжаттардың болуын, өнім сапасын бақылаудың жоғарғы деңгейін, өңдірушінің толық жауапкершілігін және өңдірушінің сынау әдістері жөнінде ақпарат алуын көздейді.
2 Семей құс жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің техникалық-экономикалық сипаттамасы және қызметінің барысын талдау
2.1 Семей құс ЖШС қызметінің жалпы сипаттамасы
Қазақ КСР ауыл шаруашылық министрлігінің бұйрығы бойынша 1964 жылы Семейқұс фабрикасының құрылысы басталып, ал 1966 жылы аяқталады, 1967 жылы өзінің өндірістік жұмысын бастайды.
Семейқұс ЖШС 1966 жылдан бастап өзінің қызметін атқарып келеді. Ол Семей қаласынан 3 шақырым жерде орналасқан, жалпы көлемі 28,1 га құрайды, соның ішінде өнеркәсіптік ғимараттар 68674,2 м орын алады. Бастапқы уақытта құс фабрикасы 100 мың алғашқы асырауға негізделген тауыққа арналған болатын. Кейіннен, өндіріс қөлемін ұлғайтып және технологияны жетілдірген соң корпустар кезекпен клеткалы асырауға қөшті. Бұл ең қарқынды құс өсіру әдісі болып табылады. Мұнда КБН, БКН, ККТ-2, КБН-4, КБУ және германдық "EVROVENT-S" типті қондырғылар пайдаланылады.
Семейқұс ЖШС Семптица-Семейқұс АҚ жалғастырушысы болып саналады. Негізгі қызмет түрі жұмыртқа, құс еті, балапан шығару және өткізу болып келеді. Семей қаласында жұмыртқа өндіретін тек осы кәсіпорын.
1966 жылы құрама жем жасау үшін өнімділігі тәулігіне 80 тонна шығаратын жем цехы іске қосылды, ол бүкіл кәсіпорынды жеммен қамтамасыз етеді. Кәсіпорын қаражатына соңғы екі жыл ішінде сыйымдылығы 3500 тонна бидай сақтайтын және оны ұсақтауға арналған 2 қойма салынып, іске қосылды. Құрама жемді өзінде өндіру, оның сапасын жақсартады, құнын төмендетеді және қалыптасатын технологиялық қажеттілікке сай құрамын өзгертуге мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта кәсіпорынға құрама жемнің келесідей құрамы әкелінеді: дақылдар, шпроттар және жмыхтар, өсімдік және жануар майлары, балық ұны, ет-сұйек ұны, ақуыз-витаминді қоспалар және т.б. Жем цехында 4-сатылы араластыру жүргізіледі, араластырғыштардың өнімділігі 2,5 куб.м. Жемді тек құнақы түрінде өндірістік корпустарға таратады. Семейқұс ЖШС осы өндіріске қажет басқа да технологиялық құрал жабдықтармен жабдықталған. Жұмыртқа реттеу цехы жұмыртқаны қолмен реттеу қондырығысымен жабдықталған.
Кәсіпорын өніміне сипаттама бере кетсек онда ол келесідей болып табылады.
Жұмыртқа- жақсы көру, мықты сүйек және жоғары өсу кепілі болып саналады. Мұнда А витамины өте көп және жұмырқа косметикалық зат. Жұмыртқада 96 % минералды заттар бар, әсіресе кальций және В, В1, В2, Д1 витаминдері бар.
Баяғы заманнан бері жұмыртқаның адам иммунитетін жоғарлату мен қалпына келтіруде тамырлар мен мүйізді препараттардың алдында басым екені белгілі. Еш нәрсе жұмыртқа сияқты тез әсер етпейді.
I. Жұмыртқа:
- супер (2 сары уызы бар);
- ірі жұмыртқа (таңдаулы);
- 1 категориялы ;
- 2 категориялы;
- ұсақ жұмыртқа.
II. Ет:
- 2 категориялы;
- сорпа жиынтығы;
- көже жиынтығы;
- суб өнімдер (жүрек, бауыр)
- мойыны, қанаттары.
Құс фабрикасы өз фермасына жұмыртқа табу қабілеті жоғары, сапалы және ақуыз бен витаминдері көп өнім (жұмыртқа) беретін тауықтар әкелді.
I) Ломанн Браун кроссының отбасылық табыны қоңыр қабығы бар жұмыртқа өндіру үшін жоғары өнімді тауық алу үшін өсіріледі.
Құс күтіміне қойылатын талаптар:
1) Күнініне бір рет тексеру керек:
oo құс денсаулығын бақылау;
oo температурасын,
oo желдетуді,
oo жем және су беруін,
oo жарықтандыруын.
2) Максималды өнімділік үшін таза су жақсы жем сияқты қажет. Егер су беруінің меншік қондырғысы пайдаланылса әрдайым су сапасын тексеру керек. Су ішінде минералды заттардың көп болуы қабықшаға кері әсерін тигізеді.
3) ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz