Кәсіпорынның өндірістік көрсеткіштерін талдау
Мазмұны
Кіріспе
1 Кәсіпорын өндірісінің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің теориялық аспектілері
1.1 Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің түсінігі және көрсеткіштері
1.2 Жұмыс процесі мен уақыты шығындарын зерттеу маңызы
1.3 Өндірістік резервтерді анықтау арқылы өндіріс тиімділігін арттыру
2. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін талдау
2.1 Палитра ЖШС қызметін жалпы сипаттау және даму тарихы
2.2 Кәсіпорынның өндірістік көрсеткіштерін талдау
2.3 Палитра ЖШС-нің өндірістік потенциалын және өнімінің бәсекелестік қабілетін талдау
3 Өндірістік процесті тиімді ұйымдастыру жолдарын зерттеу
3.1 Өндірістік процестің негізгі көрсеткіштерін есептеу
3.2 Еңбек заттары қозғалысының қолайлы түрін қолдану
3.3 Жұмыс уақытын тиімді пайдалануға және өндірістік циклді қысқарту бойынша шаралар жасау (процесті синхронизациялау)
Қорытынды
Қолданылған әдебиет тізімі
Қосымшалар
4
5
5
11
23
30
30
20
23
23
27
36
Кіріспе
Өндірістің техникалық деңгейі, өндірісті ұйымдастыру, ақаумен және оны жөндеумен байланысты өндірістік емес шығындар еңбек өнімділігі, өнім өндіру көрсеткіштерінің деңгейіне әсер ететін факторлардың маңызды тобына жатады. Өндіріс интенсификациясы, жетілдірілген техника мен өндіріс технологиясын кешенді механикаландыру мен автоматтандыру өндірісті ұйымдастырудың жақсаруы есебінен жұмыс уақыты жоғалтуларының қысқаруын қамтамасыз етеді және еңбек өнімділігінің артуына тура әсер етеді. Ұйымдастырушылық-техникалық және инновациялық шаралар жоспарына сәйкес материалдық-техникалық жабдықтау тиімділігінің өсуі және басқа да факторлар есебінен еңбек шығындары азайып, өнімділік артады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы көптеген қазақстандық кәсіпорындардың бүгінгі жағдайымен байланысты өзекті болып табылады, сонымен қатар ішкі резервтерді мобильдеу және әртүрлі сала кәсіпорындарын техникалық қайта қаруландыру мен модернизациялау үшін қосымша қаржыландыру көздерін табу бойынша жұмыс басталуымен байланысты. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін көтеруге байланысты инвестициялық процесті белсендіру мақсатында Қазақстан Республикасында сәйкесінше Заңды актілер қабылданып, аймақтық салықтық жеңілдіктер енгізіліп, ұзақ мерзімді несиелендіру механизмдері қарастырылып жатыр. Осының барлығы шетелдік және отандық инвесторларды тартуға бағытталған.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін арттыру, әсіресе жаңа заман талаптарына сай, сенімді, ұзақ мерзімге қолданыс беретін, экономикалық жағынан тиімді машиналарды, механизмдерді, аппараттарды, құралдар мен басқа да заттарды, жаңа шикізат және материал түрлерін ойлап тапқаны мен енгізгені, сонымен қатар өнімділігі жоғары технологиялық процестер мен өндірістің қарқында әдістерін ұсынғаны үшін кәсіпорын басшылары сыйақы берудің ерекше жүйесін бекітеді. Мұндай ынталандырушы жүйе тиімді түрде жұмыс істейді.
Көптеген Қазақстандық кәсіпорындардың техникалық деңгейі қазіргі кездің талаптарына сай емес. Әртүрлі сала кәсіпорындарының қайта қарулануы төмен қарқынмен жүзеге асуда және бұл мәселенің басты себебі қаржының жетіспеушілігі, сырттан қаржыландыру көздерін тартуға (несие және басқа да салымдар) потенциалды мүмкіндіктердің болмауы. Ол жаңа техника мен технология енгізуді қажет етіп тұрған өндірістік-өнеркәсіптік кәсіпорындардың төлем қабілеттілігінің төмен болуымен байланысты. Кәсіпорындар техникалық қайта қарулану мен модернизация жасауда көбінесе мемлекеттік инвестициялық қолдауға сүйенеді, бұл әсіресе өнеркәсіптің қор сыйымдылығы жоғары кәсіпорындары мен тиімділігі жоғары инвестициялық жобаларды жүзеге асырумен байланысты.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін арттыру бойынша басқарушылық шешім қабылдауда маңызды мәселе болып бұл жұмыстың экономикалық тиімділігін анықтау табылады.
1 Кәсіпорын өндірісінің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің теориялық аспектілері
1.1 Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің түсінігі және көрсеткіштері
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі дегеніміз өндіріс құралдары мен басқару және ұйымдастыру әдістері дамуының қол жеткен деңгейі.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі - бұл оның жабдығының, технологиясының және оларды сәйкестендіру әдістерінің жетілген деңгейі. Осы үш фактор бір-бірімен себепті-салдарлы тура және кері байланыспан байланысқан. Мысалы, жаңа машинаны іске қосу нәтижесінде технологияны өзгерту қажеттілігі туындайды. Технологияда қарқынды өзгерістер, өз кезегінде, тек жаңа заман талабына сай жабдықты қолданғанда ғана мүмкін болады. Ал мамандандыру, шоғырландыру, сериялармен шығару деңгейі жабдық сипаттамасына және технологиялық әдістерді таңдауға әсер етеді.
Ұйымдастырушылық - техникалық деңгейді бағалауды тек, ол кәсіпорынның табысты жұмыс істеуіне, өткізу мәселелері шешіле тұра өнім өндіру көлемінің артуына кедергі болған жағдайда ғана өткізген жөн. Ұйымдастырушылық - техникалық деңгейді бағалау барысында зерттеліп отырған өндірісте жоғарғы деңгейлі техниканы, технологияны және оларды ұйымдастыруды пайдаланудың экономикалық қолайлылығын есепке алған дұрыс.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін сипаттау үшін келесідей көрсеткіштер жүйесі қолданылады:
1. Өндірістің ғылыми-техникалық деңгейінің көрсеткіштері:
- ғылыми-зерттеу деңгейінің, ғылымның өндіріспен интеграциялану деңгейінің көрсеткіштері;
- қолданыстағы негізгі құралдардың қарқындылығының көрсеткіштері;
- қолданыстағы техникалық жүйе қарқындылығының көрсеткіштері (өндірісті механикаландыру, автоматтандыру, жұмыспен қамту деңгейінің көрсеткіштері, икемді автоматтандырылған өндірісті енгізу көрсеткіштері, еңбектің техникалық және энергетикалық қарулану көрсеткіштері);
- жаңа техниканы енгізу бойынша шаралардың экономикалық тиімділік көрсеткіштері.
2. Өндірісті және еңбекті ұйымдастыру деңгейінің көрсеткіштері:
- өндірісті концентрациялау, мамандандыру, шоғырландыру және орналастыру деңгейлерінің көрсеткіштері;
- өндірістік цикл ұзақтығының көрсеткіштері;
- өндірісті рационалды ұйымдастырудың ырғақтылық және басқа да қағидаларының көрсеткіштері;
- еңбекті ұйымдастыру көрсеткіштері;
3. Шаруашылық қызметті, өндірістік емес сфераны басқару деңгейінің көрсеткіштері:
- кәсіпорынның өндірістік құрылымының және оның рационалдылығының көрсеткіштері;
- ұйымды басқару органдары құрылымының көрсеткіштері;
- басқару жүйесін техникалық қамтамасыз ету көрсеткіштері;
- басқарудың экономикалық, ұйымдастырушылық-әкімшілік және әлеуметтік-психологиялық әдістерінің көрсеткіштері;
- персоналдарды басқару, есепті-бақылау жұмыстарының және нормалауды бекіту көрсеткіштері;
- ұйымдардың сыртқы экономикалық жағдайының және байланысының көрсеткіштері;
- персоналдардың әлеуметтік жағдайларының көрсеткіштері;
- табиғатты рационалды түрде пайдалану және қоршаған ортаны қорғау көрсеткіштері;
- өндіріс мәдениетінің және өнеркәсіптік эстетика жағдайының көрсеткіштері.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі өндірістік менеджмент жүйесінің мақсатты бір тармағының бөлшегі болып табылады. Ол ғылыми-техникалық прогресс нәтижелерімен, ұйым деңгейіндегі инновациялық саясатпен сипатталады. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі өндірістің техникалық және ұйымдастырушылық деңгейлеріне сәйкесінше анықталады.
Өндірістің техникалық деңгейі келесі факторлармен анықталады:
oo Өндірістің механикаландырылу және автоматтандырылу деңгейі машиналардың көмегімен және автоматтарды бақылау бойынша жұмыс істейтін негізгі және көмекші жұмысшылар санының негізгі және көмекші жұмысшылардың жалпы санына қатынасы арқылы табылады;
oo Технологиялық процестер қарқындылығының деңгейі - бұл іс жүзіндегі әдістемелерге сәйкес қарқынды процестердің олардың жалпы санына қатынасы;
oo Технологиялық процестердің орташа жасы;
oo Технологиялық жабдықтардың орташа жасы;
oo Фирма жұмыскерлері еңбегінің қормен қарулану деңгейі - негізгі өндірістік қорлардың белсенді бөлігінің фирманың барлық жұмыскерлерінің санына қатынасы;
Өндірістің ұйымдастырушылық деңгейіне әсер ететін факторларға келесілер жатады:
oo Өндірістің мамандандырылу деңгейі (профильді өнімнің жылдық көлемі құнының сол уақыт аралығында өндірілген жалпы өнім көлеміне қатынасы);
oo Өндірісті шоғырландыру деңгейі (толықтырушы өнімдердің жылдық көлемінің сол уақыт аралығында өндірілген жалпы өнім көлеміне қатынасы);
oo Технологиялық жабдықтың маусымдық жұмыс коэффициенті;
oo Штаттық кестенің толық болуы;
oo Фирма жұмыскерлерінің жалпы санындағы негізгі өндірістік жұмысшылар санының үлестік салмағы;
oo Кадрлар ағымдылығының көрсеткіші;
oo Жұмыс уақыты жоғалтулары;
oo Травма алу жиілігінің коэффициенті;
oo Жекелеген өндірістік процестердің пропорционалдылық коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің үздіксіздік коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің параллельділік коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің тура ағымдылық коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің ырғақтылық коэффициенті.
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі факторларын тактикалық басқару оны арттыру резервтерін анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі факторларын стратегиялық басқаруды жүзеге асыру үшін олардың болашақтағы өзгерісін болжау қажет. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің жоғарлауы өнім өндірудегі еңбек сыйымдылығының төмендеуіне және оның барлық ресурстарының тиімді пайдаланылуына әкеледі.
Өндірістің ұйымдастырылуын және техникалық дамуын жоспарлау екі кезеңде жүзеге асады. Бірінші кезеңде өндірістің және өндірілетін өнімнің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін техникалық-экономикалық талдау, оның стратегиялық ұстанымдарға сәйкестігін бағалау жүргізіледі және оны арттыру жолдары мен мүмкіндіктері анықталады. Сонымен бірге, өндірістің және өндірілетін өнімнің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі осы саладағы ең жоғарғы нәтижелермен салыстырылуы керек. Талдау негізінде жоспарлаушы бөлім басқа да функционалдық бөлімдермен біріге отырып, өндіріс тиімділігін арттыруға байланысты кәсіпорынның барлық бөлімшелеріне арнап бір жылға тапсырма әзірлейді. Мұнда қосалқы өндіріске (жөндеу, қойма, ыдыс, құрал-жабдық) айрықша көңіл бөлінеді, өйткені оның даму деңгейі негізгі өнідірістің даму деңгейінен төмен болады.
Екінші кезеңде мақсаттары, ресурстары, мерзімі, орындаушылары, реттеу механизмдері бойынша өзара байланысты шаралар құрастырылады, оларды қаржыландыру көздері анықталады, экономикалық тиімділігі есептеледі.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін сипаттайтын барлық көрсеткіштер кәсіпорынның экономикалық даму көрсеткіштеріне - еңбек өнімділігіне, қор қайтарымдылығына, материал сыйымдылығына, өнім көлеміне және сапасына, өндіріс рентабелділігі мен өзіндік құнға белсенді түрде әсер етеді.
Ұйымдастырушылық-техникалық деңгейді жетілдіру - бұл ғылыми-техникалық процесті және өндірістің ғылыми-техникалық деңгейін, шаруашылық жүйе құрылымын және еңбекті, өндірісті ұйымдастыру деңгейін, шаруашылық механизмді және басқаруды ұйымдастыру деңгейін қамтитын кешенді үздіксіз процесс.
Техниканың-ұйымдастырушылық деңгейінің экономикалық тиімділігін арттыру көрсеткіштері және өз деңгейінің көрсеткіштері, яғни техниканың, технологияның, ұйымдастырудың, басшылықтың және ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстар жөніндегі көрсеткіштерді әдіснамалық тұлға айыру қажет. Ең ақырында өндірістің техникалық-ұйымдастыру деңгейі өндірістік процестің негізгі элементтерін пайдалану деңгейінде байқалады: еңбек, еңбек құралдары, еңбек заттары. Міне, сондықтан да, мұндай экономикалық көрсеткіштер, еңбек өнімділігі, қор қайтарымы, материалды қажетсіну, айналым қаражатының айналымдылығы ретінде өндірістің қарқынды ресурстарын пайдалануды қамтитын жаңа техника мен технологияның экономикалық деңгейін арттыру көрсеткіші болып табылады. Жоғарыдағы аталған көрсеткіштер қарқындатудың жеке көрсеткіштері деп аталады. Бұларды талдау техникалық - ұйымдастырушылық деңгейінің нысаны бойынша жүргізу қажет. Жеке көрсеткіштермен қатар қорытындылайтын көрсеткіштер де пайдаланылады.
Техникалық және ұйымдық дамудың экономикалық тиімділігін арттыру шаралары мына төмендегі топтарға бірігеді:
:: еңбек өнімділігінің үстелуі, жұмыс істеушілердің саны және еңбекақы қорының салыстырмалы ауытқуы;
:: материалдық қайтарымның үстелуі, материалдық ресурстардың
шығындарының салыстырмалы ауытқуы;
:: негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымының үстелуі (қор сиымдылығының төмендеуі), негізгі өндірістік қорлардың салыстырмалы ауытқуы;
:: айналым қаражатының айналым жылдамдығының үстелуі, (босатып алу немесе байлау) айналым қаражатының салыстырмалы ауытқуы;
:: қарқындату есебінен еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын тиімді пайдалануда өнімді шығару мөлшерінің үстелуі;
:: пайданың немесе өнімнің өзіндік құнының үстелуі;
:: кәсіпорынның төлем қабілеттілігі және қаржы жағдайының көрсеткіштерінің үстелуі.
Қолданылатын техникалық және технологиялық шешімдердің үдемелігі өндірістің мүмкіншілігімен тығыз байланысты. Өндірістің технологиялық деңгейінің ең үлкен дәрежесі технологиялық әдістік заттарға технологиялық қарқындылық және технологиялық басқарылатын процестерге, оның бейімделу-ұйымдық деңгейіне әсер етуіне байланысты болады.
Жобалауда, әзірлеуде және жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуде бұл шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең - бұл инновациялық шараларды жүзеге асыру үшін қажетті шығындарды анықтау;
Екінші кезең - бұл қаржыландырудың мүмкіншілік көздерін анықтау;
Үшінші кезең - бұл жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізудегі зкономикалық тиімділікті бағалау;
Төртінші кезең - бұл экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы салыстырмалы жаңалықтардың тиімділігін бағалау.
Өндіріс жағдайында экономикалың тиімділікті анықтау кезінде мыналар пайдаланылады:
:: өнімде және қызмет көрсетуде қолданыстағы көтерме сауда, бөлшек сауда бағалары және тарифтер;
:: қолданыста заңды түрде белгіленген өндірістік ресурстар
:: қолданыстағы кәсіпорынның пайдадан нормативтік аударымы және орталықтандырылған салалық қорлар және резервтерді қалыптастыру үшін жоғары ұйымдардың мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің бірігуі;
:: банкілердің несие берудегі немесе жеке қаржыларын сақтау жөніндегі кәсіпорынның тәртібі мен есеп ажырасу мөлшері;
:: валюталық түсімдерді қайта есептеу нормативтері, т.б.
1.2 Жұмыс процесі мен уақыты шығындарын зерттеу маңызы
Жұмыс уақыты шығындарын зерттеудің үлкен маңызы бар, өйткені оның нәтижесінде алынған ақпараттардаң еңбекті ұйымдастыру мен оны нормалауға байланысты көптеген міндеттер шешіледі.
Зерттеу уақыты, жұмыс уақыты шығындарының құрлымын анықтау, еңбек әдістерімен тәсілдерін ұтымды қылу, нормалардың орындалу себебін, ұтымсыз шығындар мен жұмыс уақытының жоғалтуларын анықтау, операция элементтерінің орындалу уақытына әсер ететін факторлар туралы мәліметтер алу, нормативті материалдар жасау, нормалар мен нормативтер сапасын анықтау, сонымен қатар басқа міндеттерді шешу мақсатында жүргізіледі.
Еңбек процесін зерттеу еңбек шығындарына және өндірістік қорларды пайдалану тиімділігіне әсер ететін барлық оның сипаттамаларын талдауға мүмкіндік береді. Жабдықтың технологиялық параметрлері оның эргономикалық талаптарға сәйкестігі, еңбек жағдайы, қолданатын технология, жұмыс орнын ұйымдастыру және қызмет көрсету, қызметкерлердің кәсіби-біліктілік, психо-физиологиялық, әлеуметтік сипаттамалары және басқа факторлар зерттеледі. Ақпараттарды алу және өндеу әдістері зерттеу мақсатына байланысты таңдалады. Қолайлысы қажетті ақпараттар алуға және оны әрі қарай қолдануға байланысты шығындардың аз болуы.
Еңбек процесін зерттеуге байланысты екі міндетті шешуге маңызы зор. Біріншісі операция элементтерін орындауға іс жүзіндегі уақыт шығындарын анықтауқа байланысты. Екіншісі - жұмыс ауысымы немесе оның бөліктері ішіндігі уақыт шығындарының құрлымын бекіту.
Операция элементтерінің ұзақтығын анықтау уақыт нормативтерін жасау, ең ұтымды еңбек әдісін таңдау, нормалар мен нормативтерді талдау үшін қажет. Жұмыс уақыты шығындарының құрлымы дайындау - қорытындылау уақытының, жұмыс орнына қызмет көрсету уақытының
нормативтерін жасауда, жұмыс уақытын пайдалану тиімділігін бағалау, еңбектің ұйымдастырылуын талдауға қолданылады.
Жұмыс уақыты шығындары әр түрлі болғандықтан оларды зерттеу және талдау мақсатында жіктейді. Жіктеу жұмыс уақытының іс жүзіндегі шығындарын зерттеу, еңбек өнімділігін резервтерін анықтау мақсатында байқау нәтижелерін салыстыру және талдау, еңбек процесінің элементтері бойынша қажетті уақыт шығын анықтау және нормаларды бекіту үшін негіз болып табылады. 1-ші суретте жұмыс уақытын бөлудің сызбасы көрсетілген.
Жұмыс уақыты дегеніміз - заңмен бекітілген жұмыс күнің, жұмыс аптасының ұзақтығы, сонымен қатар жұмысшының оның жұмысты орындауға байланысты кәсіпорында болған уақыты.
Міндетті байланысты жұмыс уақыты - жұмыс істеу уақытымен үзілістер уақытына бөлінеді.
Жұмыс істеу уақыты - орындалатын жұмыс жүзеге асатын жұмыс күнінің бөлігі.
Үзілістер уақыты - әр түрлі себептер бойынша еңбек процесі жүзеге аспайтын жұмыс күнінің бөлігі.
Жұмыс істеу уақыты өз кезегінде екі түрге бөлінеді: өндірістік тапсырманы орындау уақыты (Тпз) және осы қызметкерге тән емес, операцияны орындауға жұмсалған жойылыуы мүмкін уақыт шығыны (Тнз).
Өндірістік тапсырманы орындау уақытына дайындау-қорытындылау, оперативті және жұмыс орнына қызмет көрсету уақыты жатады.
Дайындау-қорытындылау (Тпз) - жұмысшының өзін және өзінің жұмыс орнын өндірістік тапсырманы орындауға және оны аяқтауға байланысты барлық әрекеттерге жұмсалатын уақыт.
Оперативті уақыт (Топ) жұмысшы тапсырманы орындайтын (еңбек затының қасиетін өзгертетін) уақыт. Ол негізгі (технологиялық) және көмекші болып бөлінеді.
Негізгі (Тос), немесе технологиялық уақыт - бұл еңбек затын өзгертуге тікелей жұмсалатын уақыт.
Көмекші уақыт (Твс) ішінде негізгі жұмыстың жүзеге асуы үшін қажет әрекеттер орындалады.
Жұмыс орнын күтуге, жабдықты, құралдарды және құралдарды ауысым ішінде жұмыс қалпында ұстауға байланыстыуақыт шығндары жұмыс орнына қызмет көрсету уақытына жатады (Торм). Машиналық және автомат-тандырылған процестерде ол жұмыс орнына қызмет көрсетудің техникалық уақыты (Тто) және ұйымдастыру уақытына (Тоо) бөлінеді. Жұмыс орнына техникалық қызмет көрсету уақытына осы операцияны немесе нақты жұмысты (өтпейтін құралды ауыстыру және т.б.) орындауға байланысты жұмыс орнына қызмет көрсету уақыты жатады. Ұйымдастыру қызметін көрсетуге - ауысым ішінде жұмыс орнын күту, ауысым аяғында жұмыс орнын жинау жатады.
Өнеркәсіптің кейбір салаларында (көмір, металлургия, тағам және т.б.) жұмыс орнына қызмет көрсетуге уақыт шығындары бөлінбейді, олар дайындау-қорытындылау уақытына жатады.
Үзілістер уақыты : демалысқа және қажеттіліктерге (Тотл) үзіліске, ұйымдастыру-техникалық сипаттағы үзіліске (Тпот), еңбек тәртібін бұзу үзілісіне (Тнтд) бөлінеді.
Демалысқа және жеке қажеттілікке үзіліс - шаршаудың алдын алу мақсатында жұмысшының демалу үшін және жеке гигиенасы үшін қолданатын уақыт.
Ұйымдастыру-техникалық сипаттағы үзілістер - технологияға және өндірісті ұйымдастыруға (Тпт), соныменн қатар өндіріс процесі ішіндегі бұзылуға байланысты уақыт (Тпнт).
Еңбек тәртібін бұзуға байланысты үзілістер - бұл кешігу, жұмыс орнынан өз еркімен кету, жұмыстан уақытынан кету, кінәсінен тоқтап қалулар.
Еңбек процестерін зерттеу әдістері келесі белгілері бойынша жіктелуі мүмкін: зерттеу мақсаты, бақыланатын объект саны, байқау жүргізу тәсілі, оның мәліметтер тіркеу формасы және т.б.
Жұмыс уақыты тікелей тұру әдісі және бір мезгілде байқау әдісімен зерттеледі.
Тікелей тұру әдісі еңбек процесіең толық зерттеуге, лоардың ұзақтығы тұралы абсалютті түрде сенімді мәліметтер алуға, жұмыстың жекелеген элементтерін орындау жүйелілігі туралы мәліметтер алуға, байқаудыңбарлық кезеңінде жұмыс уақытының іс жүзіндегі шығынгдарын зерттеуге мүмкіндік береді.
Жұмыс уақытын тікелей өлшеу тұтас (үзіліссіз), таңдау және циклдық тұрулар арқылы жүргізіледі.
Тұтас тұрулар өндірістің барлық түрлерінде кең тарлған, өйткені жұмыс уақытының іс жүзіндегі шығындары, оның жоғалтулары, олардың шамасы және пайда болу себептері туралы толық мәліметтер береді.
Операцияның жекелеген элементтерін зерттеу үшін таңдап туруды қолданады. Көбінесе оларды көп станокты жұмыста және т.б. жағдайларындағы көмекші әрекеттер мен тәсілдердегі уақытты анықтау үшін қолданады.
Таңдап байқау әр түрлерінің бірі циклдық тұрулар болып табылады. Оны әрекетті орындау уақытын тікелей анықтауға болмағанда кішігірім ұзақыттығы әрекеттерді зерттеу және өлшеу үшін қолданады.
Бірақ тікелей тұру әдісінің басты кемшіліктері байқауды жүргізу және алынған мәліметтерді өңдеу үлкен ұзақтығы және еңбек сыймдылығы болып табылады, сонымен қатар бір байқаушы бір уақытты тек жұмысшылардың кішігірім тобының уақыт шығындарын зерттей алады.
Бір мезгілде байқау әдісінің мәні кездейсоқ таңдалған мезгілде біртектес шығындар санын тіркеу мен есепке алудан тұрады. Осы әдістің маңызды артықшылығы байқауды жүргізідің қарапайымдылығы, еңбек сыйымдылығының аздығы, қысқа мерзімде қажетті мәліметтерді алу болып табылады. Бір байқаушы көптеген жұмысшылардың уақыт шығындарын зерттей алады. Бір мезгілде байқауларды тек арнайы байқаушылар ғана емес, барлық инженерлік-техникалық қызметкерлер жүргізе алады.
Сурет 1 - Жұмыс уақыт шығындарының жіктелуіЖұмыс уақыты
Жұмыс уақыты
Үзіліс уақыты
Өндірістік тапсырманы орындау уақыты
Өндірістік тапсырыстан тыс жұмыс уақыты
Демалысқа және жеке қажеттіліктерге
Ұйымдастырушылық техникалық сипатта
Еңбек тәртібінің бұзылуына байланысты
Әзірлеу қорытынды
Опера-тивті
Жұмыс орын-на қызмет
көрсету уақыты
Кездейсоқ жұмыс уақыты
Өндірістік емес жұмыс уақыты
Демалысқа
Жеке қажеттіліктерге
Негізгі
Қосымша
Техникалық қызмет көрсету
Ұйымдастырушылық қызмет көрсету
Белгіленген арнайы технологиямен байланысты
Өндірістік процесстің бірқалыпты ағымының бұзылуына байланысты
Жоспарлы үзілістер
Жоспарланбайтын үзілістер
Жұмыс уақыты
Жұмыс уақыты
Үзіліс уақыты
Өндірістік тапсырманы орындау уақыты
Өндірістік тапсырыстан тыс жұмыс уақыты
Демалысқа және жеке қажеттіліктерге
Ұйымдастырушылық техникалық сипатта
Еңбек тәртібінің бұзылуына байланысты
Әзірлеу қорытынды
Опера-тивті
Жұмыс орын-на қызмет
көрсету уақыты
Кездейсоқ жұмыс уақыты
Өндірістік емес жұмыс уақыты
Демалысқа
Жеке қажеттіліктерге
Негізгі
Қосымша
Техникалық қызмет көрсету
Ұйымдастырушылық қызмет көрсету
Белгіленген арнайы технологиямен байланысты
Өндірістік процесстің бірқалыпты ағымының бұзылуына байланысты
Жоспарлы үзілістер
Жоспарланбайтын үзілістер
Байқаудың бір мезгілдік әдісінің кемшіліктері жұмыс уақыты шығындарының тек орташа шамаларын, жұмыс уақытының жағдайларының себептері туралы толық емес ақпараттар, сонымен қатар жұмыс уақыты шығындарының құрылымын жеткіліксіз ашу болып табылады.
Екі әдіс те субъективті болу себепті зерттеушілердің алдында жұмыс уақыты шығындарын зерттеу сенімділігін арттыру үшін және олардың еңбек сыйымдылығын азайту үшін оларды шебео үйлестіру міндеті тұрады.
Зерттелетін шығындарын міндеттеріне, жүргізу мақсатына және мазмұнына байланысты байқаулар: жұмыс уақытын суретке түсіру, хронометраж және фотохронометраға бөлінеді.
Хронометраж
Хронометржа - опреацияның жекелеген элементтерін, жеке циклсайын қайталанатын операция элементтерін зерттеу және өлшеу. Оны әдетте жиі қайталанумен сипатталатын және оларды орындау уақытына факторлардың әсер ету деңгейі тұрақты жұмыстарда жүргізеді. Хронометраждың негізгі міндеті зерттелетін опрерацияның әрбір элементінің ұзақтығына әсер ететін факторларды анықтау болып табылады. Оның жекелеген элементерінің қалыпты ұзақтығын және тұтас оның ұтымды құрлымын жобалау мақсатында жүргізеді.
Хронометраж көмегімен оперативті жұмыс құрамына кіретін әрекеттер ғана анықталады, себебі өнімді жұмыстың барлық түрлерінен тек сол ғана цикл сайын қайталанады.
Хронометраж барысында зерттелетін операциялардың ұзақтығы шекті
шамаларымен шектелмейтіндіктен, ұзақтығы үлкен операцияларды байқау үшін оны қолдану орынсыз.
Мұндай мәліметтерді төменде қарастырылатын жұмыс күнін фотографиялау көмегімен жинайды. Бұл әдіспен зерттеудің ең дұрысы жұмыс күнін фотографиялау процесінде өлшеуге келмейтін ұзақтығы, кішігірім операциялар.
Хронометражды байқалатын жұмысшылардың санына байланысты жеке және топтық (бригадалық) деп бөледі.
Жеке хронометраж көмегімен жекелеген орындаушылардың уақыт шығындарын анықтайды, бұл жұмысты детализациялаудың максимальді деңгейімен зерттеуге мүмкіндік береді.
Топтық хронометражда бір байқаушы бір өндірістік операцияны орындайтын жұмысшылар тобының жұмысын зерттейді. Оны топ құрамын және ондағы жұмысшылар арасындағы жұмысты ұтымды бөлуді зерттеу үшін қолданады. Үлкен дәлдікке жету үшін екі хронометражисті қояды. Олар байқауды бір біріне тәуелсіз жүргізеді, ал жұмыс соныңда әрбір байқаушының алған мәліметтерін салыстырады.
Барлық түрлі хронометраждық байқауларды тек уақытында тікелей тұру әдісімен жүзеге асырады.
Хронометраждық зерттеулерді оперативті жұмыстардың элементтерін толық қамту, сонымен қатар уақытты белгілеу тәсілімен бөледі. Осы белгілеріне байланысты тұтас және таңдаулы хронометражға бөлінеді.
Үзіліссіз хронометражда технологиялық жүйелілікте операцияның барлық элементтерінің ұзақтығын үзіліссіз зерттейді.
Таңдаулы хронометражда барлық оперативті жұмыстарды емес, ал тек оның жекелеген элементтерінің ұзақтығын зерттейді және өлшейді.
Хронометраж кезінде жұмыста біркелкісіздік кездесетіндіктен, қанлай цикл санында ауытқулар өзара өтелетін анықтау керек. Кішігірім байқау санымен шектеуге болмайды, өйткені нәтижелері кездейсоқ болуы мүмкін, бірақ белгілі саннан бастап көтеру сенімділік деңгейін аз арттырады, сонымен қатар байқаудың еңбек сыйымдылығын көбейтеді.
Хроноқтарды өңдеу тәсілдері өндірістің барлық салалары және барлық жағдайлар үшін бірұтас және тұрақты болуы мүмкін емес. Әрбір салада жұмыс сипатымен жағдайына байланысты ең қолайлы тәсіл қолдануы мүмкін.
Хронометраждық зерттеулер алдымен оперативті уақытты зерттеуге мүмкіндік береді. Сондықтан нормаларды бекіту үшін хронометражды қолдану кезінде жұмыс күнін фотографиялаудың материалдарын және нормативті материалдарды қолдану тура келеді.
Хронометраждың келесідей кемшіліктері бар:
1. Хронометражды дәстүрлі тәртіппен жүргізгенде еңбек нормасын байқау объектілері болған жұмыс орындағы орындаушылардың жұмыс уақытының орташа іс жүзіндегі шығындарына негізделеді. Сондықтан байқау орындарын дұрыс таңдаудан алынған материалдардың сенімділігі тәуелді;
2. Зерттеу барысында еңбек әдісі толық белгіленбейді, бірақ орындалатын жұмыстың уақыты мен сапасын анықтайды;
3. Орындаушы тәсілдерді орындаудың шынайы уақытын белгілеп, бұл деңгейі жан-жақты негізделген деп бекіте алмайды, өйткені бұл жағдайда нормалаушы орындаушыларның орташа (нормативті) қабілетінің деңгейінде әрбір жұмыс орындағы мүмкін өнімділікті көрсетпейтін қол жеткен өнімділік деңгйін анықтайды;
4. Уақыт нормасын тек бір көрсеткіш бойынша - еңбек процесінің элементтерін орындаудың жалпы ұзақтығымен бекітетіндіктен. Хронометраж көмегімен алынған мәліметтерді, үнемі аз немесе көп деңгейде субъективті болады.
5. Жекелеген операцияларды орындауға уақыт шығындары туралы хронометраж мәліметтері әдетте еңбекті ұйымдастырудағы кемшіліктерге байланысты уақыт шығындары болады. Оларды анықтау үшін, ұтымды еңбек процесін жобалау керек.
6. Нормативті зерттеулерді тек өндіріс басталғаннан соң және жұмысшылардың операцияларды толық шегергеннен соң жүргізу керек.
7. Жекелеген әрекеттерді, әсіресе қысқа уақытылы операцияларды қатесіз өлшеу мүмкін емес. Сонымен қатар әртүрлі кәсіпорындарда алынған бір және басқа операциялардың хронометраж мәліметтерін салыстыру қиын. Бұл кемшіліктерді еңбек процестерін зерттеудің дәлірек тәсілдерін қолданып, азайтуға болады.
Жұмыс күнін суреттеу.
Жұмыс күнін суреттеу - уақыттың неге жұмсалуына байланыссыз, барлық жұмыс күнінің (ауысымның) немесе оның бөліктерінің ішіндегі бір немесе басқа процесінің орындалуына байланысты бір жұмысшының немесе топтың уақыт шығындарын зерттеу және талдау көмегімен жүзеге асатын байқау түрлі ЖКС технологияны және процесті жүзеге асыру әдістерін сипаттайды, тек оның жүруін белгілйді.
ЖКС мақсаты еңбек өнімділігін арттыру, жабдықтарды қолдану жақсарту резервиерін анықтау. Бұған осы немесе басқа уақыт шығындарының орындылығын, жүйелілігін анықтау, оларды өлшеу, орындаушылардың жұмыс күнін мүмкіндігінше нығыздау деңгейін белгілеу, жұмыс уақыты жоғалтуларын және жабдықтардың тоқтап тұруын жою жолдарымен жетуге болады.
Жұмыс күнін суреттеу міндеті жұмыс күнін ұтымсыз пайдалануды немесе жоғалтуларды тудыратын еңбекті және өндірісті ұйымдастырудағы кемшіліктерді анықтаудан уақыттың шығын категориялары бойынша жұмыс ауысымы уақытын ұтымдырақ бөлудіжобалаудан өнімді іс жүзінде өндіру, ауысым ішінде оның шығарылуын және жұмыстың бір қалыптылық қарқынын анықтаудан тұрады.
Кәсіпорын жетекшісінде ЖКС - ді шебер, екң және жүйелі қолдану кезінде жұмыс уақытының жоғалтуларының себептері, жұмысшылар мен жабдықтардың жұмысы және тоқтап тұрулары туралы үнемі анық болады.
Байқау объектілерінің саны, еңбекті ұйымдастыру және т.б. түрлері бойынша ЖКС жеке, топтық, бригадалық, маршруттық, жаппай, көп станокты, мақсатты, өндірістік процесті суреттеу және жабдықты қолдануды суреттеу болып бөлінеді. Сонымен қатар жұмыс күнін суреттеуды көшірме (дублированная) және пикетті (пикетная) деп бөлінеді.
Көшірме жұмыс күнін суреттеуды екі жұмысшығы бір уақытта жүргізіді. Бұл тәсілді байқау объектісінің көрінуі шектелген кезде қолданады. Байқаушылар бір-бірінен тәуесіз жұмыс істейді, жұмыс аяқталған соң жалпы ұғым алу үшін нәтижелерді салыстырады.
Пикетті жұмыс күнін суреттеуды бірнеше байқаушылар жүргізіледі, олар белгілі пунктте орналасады және осы пунк арқылы бақыланатын объектінің өту кезеңін белгілейді. Бұл тәсілді көбінесе көлік жұмысын зерттеу кезінде қолданады, өйткені қауіпсіздік ережесі бойынша байқаушы үнемі көлікпен бірге жүруі мүмкін емес. Жеке ЖКС барысында байқаушы бір жұмыс орнында жұмыс істейтін орындаушының жұмыс уақыты шығындарын немесе жұмыс ауысымы немесе оның бөліктері ішіндегіжабдықты пайдалану уақытын зерттейді.
Фотохронометраж
Фотохронометраж - хронометраж және жұмыс уақыт фртографиялауды үйлестіруге негізделген жұмыс уақытын зерттеудің шоғырланған тәсілі. Оның мәні, жұмыс уақытын суреттеу уақытының жекелеген кезеңдерінде хронометражбен толықтырылады.
Хронометражбен ЖКС жеке жүргізудің біршама артықшылығы - уақыттың бір және басқа кезеніңде ауысымдық уақыты қолданудың орындығы туралы,негізгі жұмысты орындау кезіндегі тәсілдің ұтымдылығы және оперативті уақыттың құрлымы туралы мәліметтер алуға болады.
Бұл әдісті алдын ала орындалу уақытын және жүйелілігін белгілеу мүмкін емес, цикл сайын қайталанатын ауысым ішіндегі бірнеше жұмыс түрін орындайтын орындаушылардың уақытын зерттеу кезінде өте маңызды мәні бар.
Байқау мақсатына, байқалатын объект санына, байқаушылар санына, өндірістік процесс санына байланысты жеке, топтық, көшірме және кешенді фотохронометражға бөлінеді.
Жеке фотохронометраж бір орындаушының жұмысын зерттейді, жұмыс процесін бөлшектеудің үлкен деңгейінде және уақытты өлшеудің жоғары дәлдігінде талап етіледі.
Топтық фотохронометраждың негізгі міндеті - бригада мүшелерінің жұмысының келісімділігін, олардың тиелу деңгейін, жұмысты ұйымдастыруды зерттеу, жұмыс уақытын жоғалту себептері мен ұзақтығын анықтау, уақытты дәл өлшеуді талап етпейтін басқа сұрақтарды зерттеу.
Көшірме байқауда жұмыс процесін бір уақытта екі фотохронометражист байқайды. Мұнда екі байқаушы да өз жұмыс істейді, немесе олардың біреуі уақытты белгілейді, екіншісі еңбек тәсілін сипаттайды.
Кешенді байқау жекелеген өндіріс процестерінің өзара байланысының анықтау, жұмыстың өндірістік ырғағын зерттеу, машиналарды ұтымды қолдану деңгйін анықтау, жұмысты жақсарту және еңбек өнімділігін арттыру бойынша нақты шаралар жасау мүмкіндігін береді. Байқаудың бұл түрінде байқаушылар тобы өндірістік процестің барлық жиынтығын немесеолардың біршама бөлігін қамтуға мүмкіндік беретін бригада, цех, бөлім немесе тұтас кәсіпорынның жұмысын зерттейді.
Байқау және нәтижелерді тәсілі бойынша визуальды, автоматты және дистанциялық әдістерге бөлінеді.
Визуальды әдісте байқаушы уақыт приборлары (сағат, секундомер және т.б.), уақыт шығындары жағдайларының санын есептегіштің көрсеткіштері бойынша нәтижелерді қолмен тіркейді. Бұл әдістің негізгі кемшіліктері: еңбек процесіндегі және жұмыс қарқынын бағалаудағы ауытқулардың түрлендіру субъективтілігі, уақытты көрсету приборларын санаудағы қателіктерді, байқаушының байқау объектісінен тікелей жақында болу қажеттілігі, тез жүретін процестерді зерттеудегі қиындықтар, байқаушы назарына үлкен күш түсуі, ол жұмыс істеушілерді бір уақытта қадағалайды, жұмыс сипатын бағалайды, прибор көрсеткішін алу және жазбаларды жүргізу көздерін анықтайды. Процесс элементерінің ұзақтығын өлшейтін жартылай автоматты приборлар қолданылса визуальды байқау біршама жеңілдейді.
Автоматты тәсілдің ерекшелігі, байқау нәтижелері байқаушының қатысуынсыз арнайы приборларға кино, фотопленкаға, видеоға және т.б.жазып алуға мүмкіндік береді. Бұл қозғалыстар мен әрекеттердің ұтымдылығын талдауға әр түрлі жұмысшылардың бір және басқа тәсілдерді орындауын салыстыруға, басқа жұмысшыларды дайындау үшін оқу материалдарын жасауға мүмкіндік береді.
Бірақ байқаушының тікелей жұмыс орнына қатысуы жұмысшыға теріс психологиялық әсер етуі мүмкін, нәтижесінде оның күйгеліктеунің артуы өндірудің шынайы көрсеткештерін бұзауға әкелуі мүмкін.
Орындаушыны жұмыстан алаңдамауы үшін дистанциялық байқау болады, ол жасырын камера көмегімен жүргізіледі.
Монитор бойынша байқау жұмысшыны алаңдатпайды, ол барлық түсінбеушіліктерді (кетіп қалу, жұмыстағы тоқтап қалу және т.б. себептерді) ауысым аяғында жұмысшының өзінен немесе оны қоршағандардан анықтауға болады.
1.3 Өндірістік резервтерді анықтау арқылы өндіріс тиімділігін арттыру
Қазіргі жағдайда өндірісті жетілдірудің басты міндеттері: өндірістік циклды қысқарту есебінен дайын өнімді шығарудың, өндірістік процесті жылдамдату және өндірістің тиімділігін арттыру.
Бұл міндеттерді шешудің нақты жолдары ішкі өндірістік резервтерді іздестіру және қолдану нәтижесінде іске асады.
Өнімді шығару өндірісін жетілдірудің резервтеріне дайын өнімді өндіру шығындарын және мерзімдерін әрі қарай қысқарту, сапаны және қолданылатын техника тиімділігін арттыру мүмкіндігін пайдаланбау жатады. Бұл резервтер үш топқа бөлінеді:
* өнім шығару бойынша өндірістік процестерді жылдамдату;
* жаңа өнім өндірісін жасау және игеру шығындарын қысқарту;
* өнім шығару технологиясының техникалық деңгейін және үнемділігін арттыру;
Өндірістік жылдамдатудың резервтерін қолдану жаңа өнім түрлерін жасау, игеру және өндіріске еңгізу кезенің қысқартуды қамтамасыз ету қажет. Жаңа өнімді жасау процесіне жекелеген кезендер арасындағы жұмыс уақыты мен үзілістер уақыты кіретіндіктен, өндірісті дайындау мерзімін қысқарту резервін жүзеге асыру үшін жұмыс кезеңі уақытын қысқарту және процесс бөліктері арасында кез келгенүйлестіруді жою қажет.
Өндірісті дайындауға шығындарды азайту резервтерін қолдану. Жаңа өнімнің нақты түрлерін жасауға еңбек шығынын, материал ресурстарын және ақша қаржыларын төмендетуді қамтамасыз етеді.
Өз кезегінде өндірісті дайындауды жылдамдату және шығынды азайту резервтері оларды іске асыру тәсілдері бойынша келесі топтарға бөлінуі мүмкін:
ұйымдастыру резервтері - қолда бар техниканы қолдану жұмыстарын ұйымдастыруды және жұмысшылардың еңбегін ұйымдастыруды жақсарту жолымен өндіріс уақыты және шығындарды қысқарту резервтері;
техникалық резервтер - жұмыстарды механизациялау және автоматизациялау және өндірісті материалды-техникалық базасын дамыту есебінен өндіріс уақытын және шығындарды қысқарту резервтері;
өндірісті басқаруды жетілдіру резервтері, яғни жаңа өнімді жасау және еңгізу процестерін басқару сапасын арттыру негізінде мерзім мен шығынды азайту;
Өнімді жасау процесі біршама еңбек материал және ақша ресурстарының шығының талап етеді. Бірақ жасалған өнім оны өндіру және пайдалану кезінде түрі және затқа айналған еңбектің үнемділігін алуды қамтамасыз етеді. Өнімді еңгізудің алынған экономикалық тиім мен өнімге жұмсалған шығынды салыстыру осы өнімнің шараға дейіңгі жағдайымен салыстырғандағы экономикалық тиімділігін көрсетеді. Өндіріс барысында орындалған жұмыстың тиімділігі жасалған өнімнің тиімділігінен және техникалыұ, еңбек ресурстарын қолданудан көрінеді. Бұдан өндірісті ұйымдастырудың негізгі экономикалық міндеті туады: саладағы басқаларымен салыстырғанда ең озат техникалық технологиялық және ұйымдастыруға қатысты, оны өндіріске еңгізуден жоғары экономикалық тиім алуды қамтамасыз ететін, мүмкін дігінше аз мүмкін шығындармен өндіріс процесін құрау. Бұл міндетті шешу техникалық деңгейді және жасалатын өнімнің үнемділігін арттыру резервін қолдануды талап етеді.
Техникалық деңгейді және жасалатын техниканың үнемділігін арттыру резервтеріне жаңа өнім сапасын арттыру резервтері және оны дайындауды және пайдалану процесінде еңбек, материал ресурстарын және ақша қаржыларының шығындарын төмендету мүмкіндіктерін қолданбау резервтері жатады. Бұл резервтер екі топқа жинақталуы мүмкін: жаңа өнімді өндіру процесінде пайда болатын резервтер және оны пайдаланудағы резервтер.
Бұл резервтер өз кезегінде : конструкторлық, технологиялық және ұйымдастыру-техникалық ретінде болуы мүмкін.
Конструкторлық резервтер - жасалатын техниканың конструкциясын жетілдіру есебінен өнім сапасын арттыру, оларды дайындау шығындарын төмендету, пайдалану үнемділігін арттыру резервтері.
Технологиялық резервтер - өндірісті технологиялық дайындау процесінде озық шешімдерді қолдану негізінде өнім сапасын сақтау және олардың өндірісін, пайдалануының үнемділігін арттыру резервтері.
Ұйымдастыру-техникалық резервтер өндірісті ұйымдастыру жетілдіру есебінен жаңа өнім сапасын және үнемділігін арттыру резервтері.
Жоғарыда көрсетілген резервтер әр түрлі жолдармен жүзеге асуы мүмкін. Мұндай бағыттарға келесілерді жатқызуға болады:
1. Жоғарыда қарастырылған жұмыс уақытын зерттеу әдістері және оларды жою шараларын қолдану көмегімен өнімсіз уақыт шығындарын анық мақсатымен участкелердеге жұмысшылардың еңбегін қлдануды талдау;
2. Технологиялық жабдықтың интенсивтік және энтенсивті тиелуін талдау, өндіріс рпоцесіндегі тар орындарды анықтау, техникалық және техникалық процесс негізінде оларды жою шараларын қабылдау;
3. Процестің негізгі операцияларын өндірістік циклды қысқарту көрсеткіштерін қолданып қолайлы үйлестіруді таңдау;
4. Өндірістік цилды қысқарту, соның ішінде шикізатты дайындау,
сақтау, запастарды басқару, ЛТ (дәл уақытында)техникасын қолдану және т.б.арқылы өндіріске қатысты сыртқы резервтерді іздестіру;
5. Кәсіпорынның менеджменттік және ұйымдастыру, өндірістік құрлымын өндірісті ұйымдастырудың негізгі принциптерін, соның ішінде ырғақтылық, параллельдік, пропорционалдық және тура жолдың сақтауды қамтамасыз етіп жақсарту;
Өнеркәсіпті дамытудың маңызды міндеттерінің бірі ішкі шаруашылық резервтерін толығымен пайдалану және тиімділігін көтеру есебінде өндірісті қамтамасыз ету болып табылады. Ол үшін негізгі қорларды рационалды түрде пайдалану керек. Өнім өндіру көлемінің артуы:
oo негізгі қорларды іске қосу;
oo жұмыс істеп тұрған негізгі қорларды пайдалануды жақсарту;
Негізгі қорлардың өсуі жаңа құрылыс және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды реконструкциялау мен кеңейту негізінде жүзеге асады.
Негізгі қорларды пайдалану деңгейін анықтау үшін өндірілген өнім бірлігінің натуралды және құндық көрсеткіштері, сонымен бірге уақыт бірлігінің көрсеткіштері қолданылады. Өндірістік қуаттың пайдаланылуын есептеу үшін өндірілген өнімнің натуралдық көрсеткіштері қолданылады.
Шаруашылық қызмет талдауда, күрделі салымдарды жоспарлауда барлық звенолардың негізгі қорлары мен өндірістік қуаттарын іске қосуда қор қайтарымдылығы, яғни негізгі қорлардың бір бірлігіне шығарылған өнім көлемін көрсететін өндіріс тиімділігі көрсеткіші маңызды болып табылады. Сонымен қатар, қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш қор сыйымдылығы да қолданылады. Қор қайтарымдылығы көрсеткішін анықтауда құндық және натуралдық өлшем бірліктер қолданылады. Қор қайтарымдылығы көрсеткішін нашарлататын маңызды себептердің бірі кәсіпорынға енгізілген негізгі қорларды баяу игеру.
Күрделі салымдар мен негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттырудың маңызды міндеттерінің бірі жаңа негізгі қорлар мен өндірістік қуаттарды тезірек эксплуатациялау және игеру. Жаңа фабрикалар мен зауыттарды эксплуатациялау мерзімін қысқарту халыққа қажетті өнімді жетілдірілген негізгі қорлардан алуға, олардың айналымын жылдамдатуға және кәсіпорынның негізгі қорларының рухани тозуын баяулатуға, жалпы қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты мен жұмыс істеп тұрған негізгі қорларын пайдалануды жақсарту келесідей шараларға байланысты жүзеге асады:
oo өндірістік қуат пен өндірістік қорларды пайдалану интенсивтілігін арттыру;
oo экстенсивтілігін арттыру.
Негізгі қорларды пайдаланудың интенсивтілігін арттыру оларды техникалық жағынан жетілдіруге байланысты болады.
Сонымен бірге негізгі қорларды пайдалану интенсивтілігі технологиялық процестерді жетілдіру жолдарымен, біркелкі өнімнің оңтайлы өндірісі негізінде үздіксіз-желілі өндірісті ұйымдастырумен, шикізатты таңдау мен оны өндірілетін өнім сапасына және технологиялық талаптарына сай дайындау жолдарымен, кәсіпорнның біркелкі, ырғақты жұмысын қамтамасыз ету жолдарыменуақыт бірлігінде өндірілетін, жабдық бірлігіне өндірілетін өнім көлемін қамтамасыз ететін жолдармен көтеріледі.
Негізгі қорларды пайдаланудың интенсивті жолына оларды техникалық қайта қаруландыру, негізгі қорларды жаңарту қарқынын өсіру жатады.
Негізгі қорларды экстенсивті пайдалануды жақсарту бір жағынан, күнтізбелік кезеңдегі жұмыс істеп тұрған жабдықтың жұмыс істеу уақытын ұзартуды, екінші жағынан кәсіпорында бар барлық жабдықтардың ішіндегі жұмысқа жарамды жабдықтардың саны мен үлестік салмағын көбейтуді көрсетеді. Жабдықтың жұмыс уақытын ұзарту:
oo әр-бір өндірістік участоктағы жабдықтардың жеке топтарының арасындағы пропорционалдықты үнемі ұстап тұру;
oo негізгі қорларды өндіріс технологиясына сәйкес күтіп ұстау, өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру, тоқтап қалулар мен аварияларды болдырмау, уақтылы және сапалы жөндеу жұмыстарын жүзеге асыру, жабдықтың жөндеуде тұруын қысқарту және жөндеу аралық кезеңді жиілету;
- кәсіпорын жұмысының сменалығын көтеру, кейбір өнеркәсіп кәсіпорындарындағы маусымдылықты азайту, негізгі өндірістік операциялардың жұмыс уақыты шығындарындағы үлестік салмағын арттыратын шаралар жүргізу.
Сменалықты арттырудың маңызды шарты болып өндірістік процестерді автоматтандыру мен механикаландыру табылады. Осының негізінде ауыр механикаландырылмаған жұмыстардан адамдарды білікті жұмысқа аударуға мүмкіндік береді.
Негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттырудағы маңызды резерв ол - жабдықтың смена аралық тоқтап тұру уақытын қысқарту, көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындарда бұл барлық жұмыс уақытының 15 - 20% құрайды.
Сонымен қатар негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттыру белгілі бір деңгейде кадрлардың біліктілігіне, әсіресе машиналар мен механизмдерге, агрегаттар мен басқа да өндірістік жабдықтарға қызмет көрсететін жұмысшылардың шеберлігіне тәуелді болады.
Жұмыскерлердің еңбекке деген творчествалық және шынайы қатынасы негізгі қорларды пайдалануды жақсартудың маңызды шарты болып табылады.
Рухани және материалдық жағынан ынталандыру жүйесін жетілдіруге байланысты негізгі қорларды тиімді пайдалану деңгейі жақсарады.
Негізгі қорларды пайдалануды жақсартуға байланысты кез-келген шара ең алдымен ішкі шаруашылық резервтерді, машиналар мен жабдықтарды толығымен пайдалануды, смендік коэффициентті арттыруды, тоқтап қалуларды болдырмауды, қайтадан қосылған қуаттарды игеру мерзімін қысқартуды, өндірістік процестерден одан әрі интенсификациялауды қарастыру керек.
Жұмысшыларды материалдық жағынан ынталандыру шаралары да негізгі қорларды пайдалануды жақсартуда маңызды орын алады.
2 Палитра ЖШС-гі қызметінің жалпы сипаттамасы және оның ұйымдастырушылық-техникалық жағдайын талдау
2.1 Кәсіпорынның даму тарихы және экономикалық қызметі
Палитра жауапкершілгі шектеулі серіктестігі 2003 жылдың ақпанында ұйымдастырылып, бүгінгі күні лакобояулар материалдарын, салқындататын сұйықтарды, жуғыш заттарды өңдіретін қазіргі заманғы кәсіпорын болып табылады. Лакбояғыш материалдар құрамына қабатшақұрғыш заттар, пигменттер, толықтырғыштар, пластификаторлар, еріткіштер, сиккативтер, қосылғыштар кіреді. Жақында жаңа учаске ашылды - автоэмальдерді даярлау және таңдау бөлімі.
2006 жылы іске азотты-оттегі стансиясы іске қосылды.
Зауытта екі цех бар:
1. Алкид (мұнда лак пен жен (смола) қайнатылады):
:: жуғыш заттар учаскесі;
:: сусымалы материалдарды қаптау учаскесі.
2. ЛБЦ (лакбояу цехы) - бояуларды өңдіру:
:: автоэмальдер учаскесі;
:: полимерлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1 Кәсіпорын өндірісінің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің теориялық аспектілері
1.1 Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің түсінігі және көрсеткіштері
1.2 Жұмыс процесі мен уақыты шығындарын зерттеу маңызы
1.3 Өндірістік резервтерді анықтау арқылы өндіріс тиімділігін арттыру
2. Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін талдау
2.1 Палитра ЖШС қызметін жалпы сипаттау және даму тарихы
2.2 Кәсіпорынның өндірістік көрсеткіштерін талдау
2.3 Палитра ЖШС-нің өндірістік потенциалын және өнімінің бәсекелестік қабілетін талдау
3 Өндірістік процесті тиімді ұйымдастыру жолдарын зерттеу
3.1 Өндірістік процестің негізгі көрсеткіштерін есептеу
3.2 Еңбек заттары қозғалысының қолайлы түрін қолдану
3.3 Жұмыс уақытын тиімді пайдалануға және өндірістік циклді қысқарту бойынша шаралар жасау (процесті синхронизациялау)
Қорытынды
Қолданылған әдебиет тізімі
Қосымшалар
4
5
5
11
23
30
30
20
23
23
27
36
Кіріспе
Өндірістің техникалық деңгейі, өндірісті ұйымдастыру, ақаумен және оны жөндеумен байланысты өндірістік емес шығындар еңбек өнімділігі, өнім өндіру көрсеткіштерінің деңгейіне әсер ететін факторлардың маңызды тобына жатады. Өндіріс интенсификациясы, жетілдірілген техника мен өндіріс технологиясын кешенді механикаландыру мен автоматтандыру өндірісті ұйымдастырудың жақсаруы есебінен жұмыс уақыты жоғалтуларының қысқаруын қамтамасыз етеді және еңбек өнімділігінің артуына тура әсер етеді. Ұйымдастырушылық-техникалық және инновациялық шаралар жоспарына сәйкес материалдық-техникалық жабдықтау тиімділігінің өсуі және басқа да факторлар есебінен еңбек шығындары азайып, өнімділік артады.
Дипломдық жұмыс тақырыбы көптеген қазақстандық кәсіпорындардың бүгінгі жағдайымен байланысты өзекті болып табылады, сонымен қатар ішкі резервтерді мобильдеу және әртүрлі сала кәсіпорындарын техникалық қайта қаруландыру мен модернизациялау үшін қосымша қаржыландыру көздерін табу бойынша жұмыс басталуымен байланысты. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін көтеруге байланысты инвестициялық процесті белсендіру мақсатында Қазақстан Республикасында сәйкесінше Заңды актілер қабылданып, аймақтық салықтық жеңілдіктер енгізіліп, ұзақ мерзімді несиелендіру механизмдері қарастырылып жатыр. Осының барлығы шетелдік және отандық инвесторларды тартуға бағытталған.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін арттыру, әсіресе жаңа заман талаптарына сай, сенімді, ұзақ мерзімге қолданыс беретін, экономикалық жағынан тиімді машиналарды, механизмдерді, аппараттарды, құралдар мен басқа да заттарды, жаңа шикізат және материал түрлерін ойлап тапқаны мен енгізгені, сонымен қатар өнімділігі жоғары технологиялық процестер мен өндірістің қарқында әдістерін ұсынғаны үшін кәсіпорын басшылары сыйақы берудің ерекше жүйесін бекітеді. Мұндай ынталандырушы жүйе тиімді түрде жұмыс істейді.
Көптеген Қазақстандық кәсіпорындардың техникалық деңгейі қазіргі кездің талаптарына сай емес. Әртүрлі сала кәсіпорындарының қайта қарулануы төмен қарқынмен жүзеге асуда және бұл мәселенің басты себебі қаржының жетіспеушілігі, сырттан қаржыландыру көздерін тартуға (несие және басқа да салымдар) потенциалды мүмкіндіктердің болмауы. Ол жаңа техника мен технология енгізуді қажет етіп тұрған өндірістік-өнеркәсіптік кәсіпорындардың төлем қабілеттілігінің төмен болуымен байланысты. Кәсіпорындар техникалық қайта қарулану мен модернизация жасауда көбінесе мемлекеттік инвестициялық қолдауға сүйенеді, бұл әсіресе өнеркәсіптің қор сыйымдылығы жоғары кәсіпорындары мен тиімділігі жоғары инвестициялық жобаларды жүзеге асырумен байланысты.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін арттыру бойынша басқарушылық шешім қабылдауда маңызды мәселе болып бұл жұмыстың экономикалық тиімділігін анықтау табылады.
1 Кәсіпорын өндірісінің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің теориялық аспектілері
1.1 Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің түсінігі және көрсеткіштері
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі дегеніміз өндіріс құралдары мен басқару және ұйымдастыру әдістері дамуының қол жеткен деңгейі.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі - бұл оның жабдығының, технологиясының және оларды сәйкестендіру әдістерінің жетілген деңгейі. Осы үш фактор бір-бірімен себепті-салдарлы тура және кері байланыспан байланысқан. Мысалы, жаңа машинаны іске қосу нәтижесінде технологияны өзгерту қажеттілігі туындайды. Технологияда қарқынды өзгерістер, өз кезегінде, тек жаңа заман талабына сай жабдықты қолданғанда ғана мүмкін болады. Ал мамандандыру, шоғырландыру, сериялармен шығару деңгейі жабдық сипаттамасына және технологиялық әдістерді таңдауға әсер етеді.
Ұйымдастырушылық - техникалық деңгейді бағалауды тек, ол кәсіпорынның табысты жұмыс істеуіне, өткізу мәселелері шешіле тұра өнім өндіру көлемінің артуына кедергі болған жағдайда ғана өткізген жөн. Ұйымдастырушылық - техникалық деңгейді бағалау барысында зерттеліп отырған өндірісте жоғарғы деңгейлі техниканы, технологияны және оларды ұйымдастыруды пайдаланудың экономикалық қолайлылығын есепке алған дұрыс.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін сипаттау үшін келесідей көрсеткіштер жүйесі қолданылады:
1. Өндірістің ғылыми-техникалық деңгейінің көрсеткіштері:
- ғылыми-зерттеу деңгейінің, ғылымның өндіріспен интеграциялану деңгейінің көрсеткіштері;
- қолданыстағы негізгі құралдардың қарқындылығының көрсеткіштері;
- қолданыстағы техникалық жүйе қарқындылығының көрсеткіштері (өндірісті механикаландыру, автоматтандыру, жұмыспен қамту деңгейінің көрсеткіштері, икемді автоматтандырылған өндірісті енгізу көрсеткіштері, еңбектің техникалық және энергетикалық қарулану көрсеткіштері);
- жаңа техниканы енгізу бойынша шаралардың экономикалық тиімділік көрсеткіштері.
2. Өндірісті және еңбекті ұйымдастыру деңгейінің көрсеткіштері:
- өндірісті концентрациялау, мамандандыру, шоғырландыру және орналастыру деңгейлерінің көрсеткіштері;
- өндірістік цикл ұзақтығының көрсеткіштері;
- өндірісті рационалды ұйымдастырудың ырғақтылық және басқа да қағидаларының көрсеткіштері;
- еңбекті ұйымдастыру көрсеткіштері;
3. Шаруашылық қызметті, өндірістік емес сфераны басқару деңгейінің көрсеткіштері:
- кәсіпорынның өндірістік құрылымының және оның рационалдылығының көрсеткіштері;
- ұйымды басқару органдары құрылымының көрсеткіштері;
- басқару жүйесін техникалық қамтамасыз ету көрсеткіштері;
- басқарудың экономикалық, ұйымдастырушылық-әкімшілік және әлеуметтік-психологиялық әдістерінің көрсеткіштері;
- персоналдарды басқару, есепті-бақылау жұмыстарының және нормалауды бекіту көрсеткіштері;
- ұйымдардың сыртқы экономикалық жағдайының және байланысының көрсеткіштері;
- персоналдардың әлеуметтік жағдайларының көрсеткіштері;
- табиғатты рационалды түрде пайдалану және қоршаған ортаны қорғау көрсеткіштері;
- өндіріс мәдениетінің және өнеркәсіптік эстетика жағдайының көрсеткіштері.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі өндірістік менеджмент жүйесінің мақсатты бір тармағының бөлшегі болып табылады. Ол ғылыми-техникалық прогресс нәтижелерімен, ұйым деңгейіндегі инновациялық саясатпен сипатталады. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі өндірістің техникалық және ұйымдастырушылық деңгейлеріне сәйкесінше анықталады.
Өндірістің техникалық деңгейі келесі факторлармен анықталады:
oo Өндірістің механикаландырылу және автоматтандырылу деңгейі машиналардың көмегімен және автоматтарды бақылау бойынша жұмыс істейтін негізгі және көмекші жұмысшылар санының негізгі және көмекші жұмысшылардың жалпы санына қатынасы арқылы табылады;
oo Технологиялық процестер қарқындылығының деңгейі - бұл іс жүзіндегі әдістемелерге сәйкес қарқынды процестердің олардың жалпы санына қатынасы;
oo Технологиялық процестердің орташа жасы;
oo Технологиялық жабдықтардың орташа жасы;
oo Фирма жұмыскерлері еңбегінің қормен қарулану деңгейі - негізгі өндірістік қорлардың белсенді бөлігінің фирманың барлық жұмыскерлерінің санына қатынасы;
Өндірістің ұйымдастырушылық деңгейіне әсер ететін факторларға келесілер жатады:
oo Өндірістің мамандандырылу деңгейі (профильді өнімнің жылдық көлемі құнының сол уақыт аралығында өндірілген жалпы өнім көлеміне қатынасы);
oo Өндірісті шоғырландыру деңгейі (толықтырушы өнімдердің жылдық көлемінің сол уақыт аралығында өндірілген жалпы өнім көлеміне қатынасы);
oo Технологиялық жабдықтың маусымдық жұмыс коэффициенті;
oo Штаттық кестенің толық болуы;
oo Фирма жұмыскерлерінің жалпы санындағы негізгі өндірістік жұмысшылар санының үлестік салмағы;
oo Кадрлар ағымдылығының көрсеткіші;
oo Жұмыс уақыты жоғалтулары;
oo Травма алу жиілігінің коэффициенті;
oo Жекелеген өндірістік процестердің пропорционалдылық коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің үздіксіздік коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің параллельділік коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің тура ағымдылық коэффициенті;
oo Өндірістік процестердің ырғақтылық коэффициенті.
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі факторларын тактикалық басқару оны арттыру резервтерін анықтауға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі факторларын стратегиялық басқаруды жүзеге асыру үшін олардың болашақтағы өзгерісін болжау қажет. Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейінің жоғарлауы өнім өндірудегі еңбек сыйымдылығының төмендеуіне және оның барлық ресурстарының тиімді пайдаланылуына әкеледі.
Өндірістің ұйымдастырылуын және техникалық дамуын жоспарлау екі кезеңде жүзеге асады. Бірінші кезеңде өндірістің және өндірілетін өнімнің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін техникалық-экономикалық талдау, оның стратегиялық ұстанымдарға сәйкестігін бағалау жүргізіледі және оны арттыру жолдары мен мүмкіндіктері анықталады. Сонымен бірге, өндірістің және өндірілетін өнімнің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейі осы саладағы ең жоғарғы нәтижелермен салыстырылуы керек. Талдау негізінде жоспарлаушы бөлім басқа да функционалдық бөлімдермен біріге отырып, өндіріс тиімділігін арттыруға байланысты кәсіпорынның барлық бөлімшелеріне арнап бір жылға тапсырма әзірлейді. Мұнда қосалқы өндіріске (жөндеу, қойма, ыдыс, құрал-жабдық) айрықша көңіл бөлінеді, өйткені оның даму деңгейі негізгі өнідірістің даму деңгейінен төмен болады.
Екінші кезеңде мақсаттары, ресурстары, мерзімі, орындаушылары, реттеу механизмдері бойынша өзара байланысты шаралар құрастырылады, оларды қаржыландыру көздері анықталады, экономикалық тиімділігі есептеледі.
Өндірістің ұйымдастырушылық-техникалық деңгейін сипаттайтын барлық көрсеткіштер кәсіпорынның экономикалық даму көрсеткіштеріне - еңбек өнімділігіне, қор қайтарымдылығына, материал сыйымдылығына, өнім көлеміне және сапасына, өндіріс рентабелділігі мен өзіндік құнға белсенді түрде әсер етеді.
Ұйымдастырушылық-техникалық деңгейді жетілдіру - бұл ғылыми-техникалық процесті және өндірістің ғылыми-техникалық деңгейін, шаруашылық жүйе құрылымын және еңбекті, өндірісті ұйымдастыру деңгейін, шаруашылық механизмді және басқаруды ұйымдастыру деңгейін қамтитын кешенді үздіксіз процесс.
Техниканың-ұйымдастырушылық деңгейінің экономикалық тиімділігін арттыру көрсеткіштері және өз деңгейінің көрсеткіштері, яғни техниканың, технологияның, ұйымдастырудың, басшылықтың және ғылыми-зерттеу және конструкторлық жұмыстар жөніндегі көрсеткіштерді әдіснамалық тұлға айыру қажет. Ең ақырында өндірістің техникалық-ұйымдастыру деңгейі өндірістік процестің негізгі элементтерін пайдалану деңгейінде байқалады: еңбек, еңбек құралдары, еңбек заттары. Міне, сондықтан да, мұндай экономикалық көрсеткіштер, еңбек өнімділігі, қор қайтарымы, материалды қажетсіну, айналым қаражатының айналымдылығы ретінде өндірістің қарқынды ресурстарын пайдалануды қамтитын жаңа техника мен технологияның экономикалық деңгейін арттыру көрсеткіші болып табылады. Жоғарыдағы аталған көрсеткіштер қарқындатудың жеке көрсеткіштері деп аталады. Бұларды талдау техникалық - ұйымдастырушылық деңгейінің нысаны бойынша жүргізу қажет. Жеке көрсеткіштермен қатар қорытындылайтын көрсеткіштер де пайдаланылады.
Техникалық және ұйымдық дамудың экономикалық тиімділігін арттыру шаралары мына төмендегі топтарға бірігеді:
:: еңбек өнімділігінің үстелуі, жұмыс істеушілердің саны және еңбекақы қорының салыстырмалы ауытқуы;
:: материалдық қайтарымның үстелуі, материалдық ресурстардың
шығындарының салыстырмалы ауытқуы;
:: негізгі өндірістік қорлардың қор қайтарымының үстелуі (қор сиымдылығының төмендеуі), негізгі өндірістік қорлардың салыстырмалы ауытқуы;
:: айналым қаражатының айналым жылдамдығының үстелуі, (босатып алу немесе байлау) айналым қаражатының салыстырмалы ауытқуы;
:: қарқындату есебінен еңбек, материалдық және қаржы ресурстарын тиімді пайдалануда өнімді шығару мөлшерінің үстелуі;
:: пайданың немесе өнімнің өзіндік құнының үстелуі;
:: кәсіпорынның төлем қабілеттілігі және қаржы жағдайының көрсеткіштерінің үстелуі.
Қолданылатын техникалық және технологиялық шешімдердің үдемелігі өндірістің мүмкіншілігімен тығыз байланысты. Өндірістің технологиялық деңгейінің ең үлкен дәрежесі технологиялық әдістік заттарға технологиялық қарқындылық және технологиялық басқарылатын процестерге, оның бейімделу-ұйымдық деңгейіне әсер етуіне байланысты болады.
Жобалауда, әзірлеуде және жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізуде бұл шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау төрт кезеңнен тұрады:
Бірінші кезең - бұл инновациялық шараларды жүзеге асыру үшін қажетті шығындарды анықтау;
Екінші кезең - бұл қаржыландырудың мүмкіншілік көздерін анықтау;
Үшінші кезең - бұл жаңа техника мен технологияны өндіріске енгізудегі зкономикалық тиімділікті бағалау;
Төртінші кезең - бұл экономикалық көрсеткіштерді салыстыру арқылы салыстырмалы жаңалықтардың тиімділігін бағалау.
Өндіріс жағдайында экономикалың тиімділікті анықтау кезінде мыналар пайдаланылады:
:: өнімде және қызмет көрсетуде қолданыстағы көтерме сауда, бөлшек сауда бағалары және тарифтер;
:: қолданыста заңды түрде белгіленген өндірістік ресурстар
:: қолданыстағы кәсіпорынның пайдадан нормативтік аударымы және орталықтандырылған салалық қорлар және резервтерді қалыптастыру үшін жоғары ұйымдардың мемлекеттік және жергілікті бюджеттердің бірігуі;
:: банкілердің несие берудегі немесе жеке қаржыларын сақтау жөніндегі кәсіпорынның тәртібі мен есеп ажырасу мөлшері;
:: валюталық түсімдерді қайта есептеу нормативтері, т.б.
1.2 Жұмыс процесі мен уақыты шығындарын зерттеу маңызы
Жұмыс уақыты шығындарын зерттеудің үлкен маңызы бар, өйткені оның нәтижесінде алынған ақпараттардаң еңбекті ұйымдастыру мен оны нормалауға байланысты көптеген міндеттер шешіледі.
Зерттеу уақыты, жұмыс уақыты шығындарының құрлымын анықтау, еңбек әдістерімен тәсілдерін ұтымды қылу, нормалардың орындалу себебін, ұтымсыз шығындар мен жұмыс уақытының жоғалтуларын анықтау, операция элементтерінің орындалу уақытына әсер ететін факторлар туралы мәліметтер алу, нормативті материалдар жасау, нормалар мен нормативтер сапасын анықтау, сонымен қатар басқа міндеттерді шешу мақсатында жүргізіледі.
Еңбек процесін зерттеу еңбек шығындарына және өндірістік қорларды пайдалану тиімділігіне әсер ететін барлық оның сипаттамаларын талдауға мүмкіндік береді. Жабдықтың технологиялық параметрлері оның эргономикалық талаптарға сәйкестігі, еңбек жағдайы, қолданатын технология, жұмыс орнын ұйымдастыру және қызмет көрсету, қызметкерлердің кәсіби-біліктілік, психо-физиологиялық, әлеуметтік сипаттамалары және басқа факторлар зерттеледі. Ақпараттарды алу және өндеу әдістері зерттеу мақсатына байланысты таңдалады. Қолайлысы қажетті ақпараттар алуға және оны әрі қарай қолдануға байланысты шығындардың аз болуы.
Еңбек процесін зерттеуге байланысты екі міндетті шешуге маңызы зор. Біріншісі операция элементтерін орындауға іс жүзіндегі уақыт шығындарын анықтауқа байланысты. Екіншісі - жұмыс ауысымы немесе оның бөліктері ішіндігі уақыт шығындарының құрлымын бекіту.
Операция элементтерінің ұзақтығын анықтау уақыт нормативтерін жасау, ең ұтымды еңбек әдісін таңдау, нормалар мен нормативтерді талдау үшін қажет. Жұмыс уақыты шығындарының құрлымы дайындау - қорытындылау уақытының, жұмыс орнына қызмет көрсету уақытының
нормативтерін жасауда, жұмыс уақытын пайдалану тиімділігін бағалау, еңбектің ұйымдастырылуын талдауға қолданылады.
Жұмыс уақыты шығындары әр түрлі болғандықтан оларды зерттеу және талдау мақсатында жіктейді. Жіктеу жұмыс уақытының іс жүзіндегі шығындарын зерттеу, еңбек өнімділігін резервтерін анықтау мақсатында байқау нәтижелерін салыстыру және талдау, еңбек процесінің элементтері бойынша қажетті уақыт шығын анықтау және нормаларды бекіту үшін негіз болып табылады. 1-ші суретте жұмыс уақытын бөлудің сызбасы көрсетілген.
Жұмыс уақыты дегеніміз - заңмен бекітілген жұмыс күнің, жұмыс аптасының ұзақтығы, сонымен қатар жұмысшының оның жұмысты орындауға байланысты кәсіпорында болған уақыты.
Міндетті байланысты жұмыс уақыты - жұмыс істеу уақытымен үзілістер уақытына бөлінеді.
Жұмыс істеу уақыты - орындалатын жұмыс жүзеге асатын жұмыс күнінің бөлігі.
Үзілістер уақыты - әр түрлі себептер бойынша еңбек процесі жүзеге аспайтын жұмыс күнінің бөлігі.
Жұмыс істеу уақыты өз кезегінде екі түрге бөлінеді: өндірістік тапсырманы орындау уақыты (Тпз) және осы қызметкерге тән емес, операцияны орындауға жұмсалған жойылыуы мүмкін уақыт шығыны (Тнз).
Өндірістік тапсырманы орындау уақытына дайындау-қорытындылау, оперативті және жұмыс орнына қызмет көрсету уақыты жатады.
Дайындау-қорытындылау (Тпз) - жұмысшының өзін және өзінің жұмыс орнын өндірістік тапсырманы орындауға және оны аяқтауға байланысты барлық әрекеттерге жұмсалатын уақыт.
Оперативті уақыт (Топ) жұмысшы тапсырманы орындайтын (еңбек затының қасиетін өзгертетін) уақыт. Ол негізгі (технологиялық) және көмекші болып бөлінеді.
Негізгі (Тос), немесе технологиялық уақыт - бұл еңбек затын өзгертуге тікелей жұмсалатын уақыт.
Көмекші уақыт (Твс) ішінде негізгі жұмыстың жүзеге асуы үшін қажет әрекеттер орындалады.
Жұмыс орнын күтуге, жабдықты, құралдарды және құралдарды ауысым ішінде жұмыс қалпында ұстауға байланыстыуақыт шығндары жұмыс орнына қызмет көрсету уақытына жатады (Торм). Машиналық және автомат-тандырылған процестерде ол жұмыс орнына қызмет көрсетудің техникалық уақыты (Тто) және ұйымдастыру уақытына (Тоо) бөлінеді. Жұмыс орнына техникалық қызмет көрсету уақытына осы операцияны немесе нақты жұмысты (өтпейтін құралды ауыстыру және т.б.) орындауға байланысты жұмыс орнына қызмет көрсету уақыты жатады. Ұйымдастыру қызметін көрсетуге - ауысым ішінде жұмыс орнын күту, ауысым аяғында жұмыс орнын жинау жатады.
Өнеркәсіптің кейбір салаларында (көмір, металлургия, тағам және т.б.) жұмыс орнына қызмет көрсетуге уақыт шығындары бөлінбейді, олар дайындау-қорытындылау уақытына жатады.
Үзілістер уақыты : демалысқа және қажеттіліктерге (Тотл) үзіліске, ұйымдастыру-техникалық сипаттағы үзіліске (Тпот), еңбек тәртібін бұзу үзілісіне (Тнтд) бөлінеді.
Демалысқа және жеке қажеттілікке үзіліс - шаршаудың алдын алу мақсатында жұмысшының демалу үшін және жеке гигиенасы үшін қолданатын уақыт.
Ұйымдастыру-техникалық сипаттағы үзілістер - технологияға және өндірісті ұйымдастыруға (Тпт), соныменн қатар өндіріс процесі ішіндегі бұзылуға байланысты уақыт (Тпнт).
Еңбек тәртібін бұзуға байланысты үзілістер - бұл кешігу, жұмыс орнынан өз еркімен кету, жұмыстан уақытынан кету, кінәсінен тоқтап қалулар.
Еңбек процестерін зерттеу әдістері келесі белгілері бойынша жіктелуі мүмкін: зерттеу мақсаты, бақыланатын объект саны, байқау жүргізу тәсілі, оның мәліметтер тіркеу формасы және т.б.
Жұмыс уақыты тікелей тұру әдісі және бір мезгілде байқау әдісімен зерттеледі.
Тікелей тұру әдісі еңбек процесіең толық зерттеуге, лоардың ұзақтығы тұралы абсалютті түрде сенімді мәліметтер алуға, жұмыстың жекелеген элементтерін орындау жүйелілігі туралы мәліметтер алуға, байқаудыңбарлық кезеңінде жұмыс уақытының іс жүзіндегі шығынгдарын зерттеуге мүмкіндік береді.
Жұмыс уақытын тікелей өлшеу тұтас (үзіліссіз), таңдау және циклдық тұрулар арқылы жүргізіледі.
Тұтас тұрулар өндірістің барлық түрлерінде кең тарлған, өйткені жұмыс уақытының іс жүзіндегі шығындары, оның жоғалтулары, олардың шамасы және пайда болу себептері туралы толық мәліметтер береді.
Операцияның жекелеген элементтерін зерттеу үшін таңдап туруды қолданады. Көбінесе оларды көп станокты жұмыста және т.б. жағдайларындағы көмекші әрекеттер мен тәсілдердегі уақытты анықтау үшін қолданады.
Таңдап байқау әр түрлерінің бірі циклдық тұрулар болып табылады. Оны әрекетті орындау уақытын тікелей анықтауға болмағанда кішігірім ұзақыттығы әрекеттерді зерттеу және өлшеу үшін қолданады.
Бірақ тікелей тұру әдісінің басты кемшіліктері байқауды жүргізу және алынған мәліметтерді өңдеу үлкен ұзақтығы және еңбек сыймдылығы болып табылады, сонымен қатар бір байқаушы бір уақытты тек жұмысшылардың кішігірім тобының уақыт шығындарын зерттей алады.
Бір мезгілде байқау әдісінің мәні кездейсоқ таңдалған мезгілде біртектес шығындар санын тіркеу мен есепке алудан тұрады. Осы әдістің маңызды артықшылығы байқауды жүргізідің қарапайымдылығы, еңбек сыйымдылығының аздығы, қысқа мерзімде қажетті мәліметтерді алу болып табылады. Бір байқаушы көптеген жұмысшылардың уақыт шығындарын зерттей алады. Бір мезгілде байқауларды тек арнайы байқаушылар ғана емес, барлық инженерлік-техникалық қызметкерлер жүргізе алады.
Сурет 1 - Жұмыс уақыт шығындарының жіктелуіЖұмыс уақыты
Жұмыс уақыты
Үзіліс уақыты
Өндірістік тапсырманы орындау уақыты
Өндірістік тапсырыстан тыс жұмыс уақыты
Демалысқа және жеке қажеттіліктерге
Ұйымдастырушылық техникалық сипатта
Еңбек тәртібінің бұзылуына байланысты
Әзірлеу қорытынды
Опера-тивті
Жұмыс орын-на қызмет
көрсету уақыты
Кездейсоқ жұмыс уақыты
Өндірістік емес жұмыс уақыты
Демалысқа
Жеке қажеттіліктерге
Негізгі
Қосымша
Техникалық қызмет көрсету
Ұйымдастырушылық қызмет көрсету
Белгіленген арнайы технологиямен байланысты
Өндірістік процесстің бірқалыпты ағымының бұзылуына байланысты
Жоспарлы үзілістер
Жоспарланбайтын үзілістер
Жұмыс уақыты
Жұмыс уақыты
Үзіліс уақыты
Өндірістік тапсырманы орындау уақыты
Өндірістік тапсырыстан тыс жұмыс уақыты
Демалысқа және жеке қажеттіліктерге
Ұйымдастырушылық техникалық сипатта
Еңбек тәртібінің бұзылуына байланысты
Әзірлеу қорытынды
Опера-тивті
Жұмыс орын-на қызмет
көрсету уақыты
Кездейсоқ жұмыс уақыты
Өндірістік емес жұмыс уақыты
Демалысқа
Жеке қажеттіліктерге
Негізгі
Қосымша
Техникалық қызмет көрсету
Ұйымдастырушылық қызмет көрсету
Белгіленген арнайы технологиямен байланысты
Өндірістік процесстің бірқалыпты ағымының бұзылуына байланысты
Жоспарлы үзілістер
Жоспарланбайтын үзілістер
Байқаудың бір мезгілдік әдісінің кемшіліктері жұмыс уақыты шығындарының тек орташа шамаларын, жұмыс уақытының жағдайларының себептері туралы толық емес ақпараттар, сонымен қатар жұмыс уақыты шығындарының құрылымын жеткіліксіз ашу болып табылады.
Екі әдіс те субъективті болу себепті зерттеушілердің алдында жұмыс уақыты шығындарын зерттеу сенімділігін арттыру үшін және олардың еңбек сыйымдылығын азайту үшін оларды шебео үйлестіру міндеті тұрады.
Зерттелетін шығындарын міндеттеріне, жүргізу мақсатына және мазмұнына байланысты байқаулар: жұмыс уақытын суретке түсіру, хронометраж және фотохронометраға бөлінеді.
Хронометраж
Хронометржа - опреацияның жекелеген элементтерін, жеке циклсайын қайталанатын операция элементтерін зерттеу және өлшеу. Оны әдетте жиі қайталанумен сипатталатын және оларды орындау уақытына факторлардың әсер ету деңгейі тұрақты жұмыстарда жүргізеді. Хронометраждың негізгі міндеті зерттелетін опрерацияның әрбір элементінің ұзақтығына әсер ететін факторларды анықтау болып табылады. Оның жекелеген элементерінің қалыпты ұзақтығын және тұтас оның ұтымды құрлымын жобалау мақсатында жүргізеді.
Хронометраж көмегімен оперативті жұмыс құрамына кіретін әрекеттер ғана анықталады, себебі өнімді жұмыстың барлық түрлерінен тек сол ғана цикл сайын қайталанады.
Хронометраж барысында зерттелетін операциялардың ұзақтығы шекті
шамаларымен шектелмейтіндіктен, ұзақтығы үлкен операцияларды байқау үшін оны қолдану орынсыз.
Мұндай мәліметтерді төменде қарастырылатын жұмыс күнін фотографиялау көмегімен жинайды. Бұл әдіспен зерттеудің ең дұрысы жұмыс күнін фотографиялау процесінде өлшеуге келмейтін ұзақтығы, кішігірім операциялар.
Хронометражды байқалатын жұмысшылардың санына байланысты жеке және топтық (бригадалық) деп бөледі.
Жеке хронометраж көмегімен жекелеген орындаушылардың уақыт шығындарын анықтайды, бұл жұмысты детализациялаудың максимальді деңгейімен зерттеуге мүмкіндік береді.
Топтық хронометражда бір байқаушы бір өндірістік операцияны орындайтын жұмысшылар тобының жұмысын зерттейді. Оны топ құрамын және ондағы жұмысшылар арасындағы жұмысты ұтымды бөлуді зерттеу үшін қолданады. Үлкен дәлдікке жету үшін екі хронометражисті қояды. Олар байқауды бір біріне тәуелсіз жүргізеді, ал жұмыс соныңда әрбір байқаушының алған мәліметтерін салыстырады.
Барлық түрлі хронометраждық байқауларды тек уақытында тікелей тұру әдісімен жүзеге асырады.
Хронометраждық зерттеулерді оперативті жұмыстардың элементтерін толық қамту, сонымен қатар уақытты белгілеу тәсілімен бөледі. Осы белгілеріне байланысты тұтас және таңдаулы хронометражға бөлінеді.
Үзіліссіз хронометражда технологиялық жүйелілікте операцияның барлық элементтерінің ұзақтығын үзіліссіз зерттейді.
Таңдаулы хронометражда барлық оперативті жұмыстарды емес, ал тек оның жекелеген элементтерінің ұзақтығын зерттейді және өлшейді.
Хронометраж кезінде жұмыста біркелкісіздік кездесетіндіктен, қанлай цикл санында ауытқулар өзара өтелетін анықтау керек. Кішігірім байқау санымен шектеуге болмайды, өйткені нәтижелері кездейсоқ болуы мүмкін, бірақ белгілі саннан бастап көтеру сенімділік деңгейін аз арттырады, сонымен қатар байқаудың еңбек сыйымдылығын көбейтеді.
Хроноқтарды өңдеу тәсілдері өндірістің барлық салалары және барлық жағдайлар үшін бірұтас және тұрақты болуы мүмкін емес. Әрбір салада жұмыс сипатымен жағдайына байланысты ең қолайлы тәсіл қолдануы мүмкін.
Хронометраждық зерттеулер алдымен оперативті уақытты зерттеуге мүмкіндік береді. Сондықтан нормаларды бекіту үшін хронометражды қолдану кезінде жұмыс күнін фотографиялаудың материалдарын және нормативті материалдарды қолдану тура келеді.
Хронометраждың келесідей кемшіліктері бар:
1. Хронометражды дәстүрлі тәртіппен жүргізгенде еңбек нормасын байқау объектілері болған жұмыс орындағы орындаушылардың жұмыс уақытының орташа іс жүзіндегі шығындарына негізделеді. Сондықтан байқау орындарын дұрыс таңдаудан алынған материалдардың сенімділігі тәуелді;
2. Зерттеу барысында еңбек әдісі толық белгіленбейді, бірақ орындалатын жұмыстың уақыты мен сапасын анықтайды;
3. Орындаушы тәсілдерді орындаудың шынайы уақытын белгілеп, бұл деңгейі жан-жақты негізделген деп бекіте алмайды, өйткені бұл жағдайда нормалаушы орындаушыларның орташа (нормативті) қабілетінің деңгейінде әрбір жұмыс орындағы мүмкін өнімділікті көрсетпейтін қол жеткен өнімділік деңгйін анықтайды;
4. Уақыт нормасын тек бір көрсеткіш бойынша - еңбек процесінің элементтерін орындаудың жалпы ұзақтығымен бекітетіндіктен. Хронометраж көмегімен алынған мәліметтерді, үнемі аз немесе көп деңгейде субъективті болады.
5. Жекелеген операцияларды орындауға уақыт шығындары туралы хронометраж мәліметтері әдетте еңбекті ұйымдастырудағы кемшіліктерге байланысты уақыт шығындары болады. Оларды анықтау үшін, ұтымды еңбек процесін жобалау керек.
6. Нормативті зерттеулерді тек өндіріс басталғаннан соң және жұмысшылардың операцияларды толық шегергеннен соң жүргізу керек.
7. Жекелеген әрекеттерді, әсіресе қысқа уақытылы операцияларды қатесіз өлшеу мүмкін емес. Сонымен қатар әртүрлі кәсіпорындарда алынған бір және басқа операциялардың хронометраж мәліметтерін салыстыру қиын. Бұл кемшіліктерді еңбек процестерін зерттеудің дәлірек тәсілдерін қолданып, азайтуға болады.
Жұмыс күнін суреттеу.
Жұмыс күнін суреттеу - уақыттың неге жұмсалуына байланыссыз, барлық жұмыс күнінің (ауысымның) немесе оның бөліктерінің ішіндегі бір немесе басқа процесінің орындалуына байланысты бір жұмысшының немесе топтың уақыт шығындарын зерттеу және талдау көмегімен жүзеге асатын байқау түрлі ЖКС технологияны және процесті жүзеге асыру әдістерін сипаттайды, тек оның жүруін белгілйді.
ЖКС мақсаты еңбек өнімділігін арттыру, жабдықтарды қолдану жақсарту резервиерін анықтау. Бұған осы немесе басқа уақыт шығындарының орындылығын, жүйелілігін анықтау, оларды өлшеу, орындаушылардың жұмыс күнін мүмкіндігінше нығыздау деңгейін белгілеу, жұмыс уақыты жоғалтуларын және жабдықтардың тоқтап тұруын жою жолдарымен жетуге болады.
Жұмыс күнін суреттеу міндеті жұмыс күнін ұтымсыз пайдалануды немесе жоғалтуларды тудыратын еңбекті және өндірісті ұйымдастырудағы кемшіліктерді анықтаудан уақыттың шығын категориялары бойынша жұмыс ауысымы уақытын ұтымдырақ бөлудіжобалаудан өнімді іс жүзінде өндіру, ауысым ішінде оның шығарылуын және жұмыстың бір қалыптылық қарқынын анықтаудан тұрады.
Кәсіпорын жетекшісінде ЖКС - ді шебер, екң және жүйелі қолдану кезінде жұмыс уақытының жоғалтуларының себептері, жұмысшылар мен жабдықтардың жұмысы және тоқтап тұрулары туралы үнемі анық болады.
Байқау объектілерінің саны, еңбекті ұйымдастыру және т.б. түрлері бойынша ЖКС жеке, топтық, бригадалық, маршруттық, жаппай, көп станокты, мақсатты, өндірістік процесті суреттеу және жабдықты қолдануды суреттеу болып бөлінеді. Сонымен қатар жұмыс күнін суреттеуды көшірме (дублированная) және пикетті (пикетная) деп бөлінеді.
Көшірме жұмыс күнін суреттеуды екі жұмысшығы бір уақытта жүргізіді. Бұл тәсілді байқау объектісінің көрінуі шектелген кезде қолданады. Байқаушылар бір-бірінен тәуесіз жұмыс істейді, жұмыс аяқталған соң жалпы ұғым алу үшін нәтижелерді салыстырады.
Пикетті жұмыс күнін суреттеуды бірнеше байқаушылар жүргізіледі, олар белгілі пунктте орналасады және осы пунк арқылы бақыланатын объектінің өту кезеңін белгілейді. Бұл тәсілді көбінесе көлік жұмысын зерттеу кезінде қолданады, өйткені қауіпсіздік ережесі бойынша байқаушы үнемі көлікпен бірге жүруі мүмкін емес. Жеке ЖКС барысында байқаушы бір жұмыс орнында жұмыс істейтін орындаушының жұмыс уақыты шығындарын немесе жұмыс ауысымы немесе оның бөліктері ішіндегіжабдықты пайдалану уақытын зерттейді.
Фотохронометраж
Фотохронометраж - хронометраж және жұмыс уақыт фртографиялауды үйлестіруге негізделген жұмыс уақытын зерттеудің шоғырланған тәсілі. Оның мәні, жұмыс уақытын суреттеу уақытының жекелеген кезеңдерінде хронометражбен толықтырылады.
Хронометражбен ЖКС жеке жүргізудің біршама артықшылығы - уақыттың бір және басқа кезеніңде ауысымдық уақыты қолданудың орындығы туралы,негізгі жұмысты орындау кезіндегі тәсілдің ұтымдылығы және оперативті уақыттың құрлымы туралы мәліметтер алуға болады.
Бұл әдісті алдын ала орындалу уақытын және жүйелілігін белгілеу мүмкін емес, цикл сайын қайталанатын ауысым ішіндегі бірнеше жұмыс түрін орындайтын орындаушылардың уақытын зерттеу кезінде өте маңызды мәні бар.
Байқау мақсатына, байқалатын объект санына, байқаушылар санына, өндірістік процесс санына байланысты жеке, топтық, көшірме және кешенді фотохронометражға бөлінеді.
Жеке фотохронометраж бір орындаушының жұмысын зерттейді, жұмыс процесін бөлшектеудің үлкен деңгейінде және уақытты өлшеудің жоғары дәлдігінде талап етіледі.
Топтық фотохронометраждың негізгі міндеті - бригада мүшелерінің жұмысының келісімділігін, олардың тиелу деңгейін, жұмысты ұйымдастыруды зерттеу, жұмыс уақытын жоғалту себептері мен ұзақтығын анықтау, уақытты дәл өлшеуді талап етпейтін басқа сұрақтарды зерттеу.
Көшірме байқауда жұмыс процесін бір уақытта екі фотохронометражист байқайды. Мұнда екі байқаушы да өз жұмыс істейді, немесе олардың біреуі уақытты белгілейді, екіншісі еңбек тәсілін сипаттайды.
Кешенді байқау жекелеген өндіріс процестерінің өзара байланысының анықтау, жұмыстың өндірістік ырғағын зерттеу, машиналарды ұтымды қолдану деңгйін анықтау, жұмысты жақсарту және еңбек өнімділігін арттыру бойынша нақты шаралар жасау мүмкіндігін береді. Байқаудың бұл түрінде байқаушылар тобы өндірістік процестің барлық жиынтығын немесеолардың біршама бөлігін қамтуға мүмкіндік беретін бригада, цех, бөлім немесе тұтас кәсіпорынның жұмысын зерттейді.
Байқау және нәтижелерді тәсілі бойынша визуальды, автоматты және дистанциялық әдістерге бөлінеді.
Визуальды әдісте байқаушы уақыт приборлары (сағат, секундомер және т.б.), уақыт шығындары жағдайларының санын есептегіштің көрсеткіштері бойынша нәтижелерді қолмен тіркейді. Бұл әдістің негізгі кемшіліктері: еңбек процесіндегі және жұмыс қарқынын бағалаудағы ауытқулардың түрлендіру субъективтілігі, уақытты көрсету приборларын санаудағы қателіктерді, байқаушының байқау объектісінен тікелей жақында болу қажеттілігі, тез жүретін процестерді зерттеудегі қиындықтар, байқаушы назарына үлкен күш түсуі, ол жұмыс істеушілерді бір уақытта қадағалайды, жұмыс сипатын бағалайды, прибор көрсеткішін алу және жазбаларды жүргізу көздерін анықтайды. Процесс элементерінің ұзақтығын өлшейтін жартылай автоматты приборлар қолданылса визуальды байқау біршама жеңілдейді.
Автоматты тәсілдің ерекшелігі, байқау нәтижелері байқаушының қатысуынсыз арнайы приборларға кино, фотопленкаға, видеоға және т.б.жазып алуға мүмкіндік береді. Бұл қозғалыстар мен әрекеттердің ұтымдылығын талдауға әр түрлі жұмысшылардың бір және басқа тәсілдерді орындауын салыстыруға, басқа жұмысшыларды дайындау үшін оқу материалдарын жасауға мүмкіндік береді.
Бірақ байқаушының тікелей жұмыс орнына қатысуы жұмысшыға теріс психологиялық әсер етуі мүмкін, нәтижесінде оның күйгеліктеунің артуы өндірудің шынайы көрсеткештерін бұзауға әкелуі мүмкін.
Орындаушыны жұмыстан алаңдамауы үшін дистанциялық байқау болады, ол жасырын камера көмегімен жүргізіледі.
Монитор бойынша байқау жұмысшыны алаңдатпайды, ол барлық түсінбеушіліктерді (кетіп қалу, жұмыстағы тоқтап қалу және т.б. себептерді) ауысым аяғында жұмысшының өзінен немесе оны қоршағандардан анықтауға болады.
1.3 Өндірістік резервтерді анықтау арқылы өндіріс тиімділігін арттыру
Қазіргі жағдайда өндірісті жетілдірудің басты міндеттері: өндірістік циклды қысқарту есебінен дайын өнімді шығарудың, өндірістік процесті жылдамдату және өндірістің тиімділігін арттыру.
Бұл міндеттерді шешудің нақты жолдары ішкі өндірістік резервтерді іздестіру және қолдану нәтижесінде іске асады.
Өнімді шығару өндірісін жетілдірудің резервтеріне дайын өнімді өндіру шығындарын және мерзімдерін әрі қарай қысқарту, сапаны және қолданылатын техника тиімділігін арттыру мүмкіндігін пайдаланбау жатады. Бұл резервтер үш топқа бөлінеді:
* өнім шығару бойынша өндірістік процестерді жылдамдату;
* жаңа өнім өндірісін жасау және игеру шығындарын қысқарту;
* өнім шығару технологиясының техникалық деңгейін және үнемділігін арттыру;
Өндірістік жылдамдатудың резервтерін қолдану жаңа өнім түрлерін жасау, игеру және өндіріске еңгізу кезенің қысқартуды қамтамасыз ету қажет. Жаңа өнімді жасау процесіне жекелеген кезендер арасындағы жұмыс уақыты мен үзілістер уақыты кіретіндіктен, өндірісті дайындау мерзімін қысқарту резервін жүзеге асыру үшін жұмыс кезеңі уақытын қысқарту және процесс бөліктері арасында кез келгенүйлестіруді жою қажет.
Өндірісті дайындауға шығындарды азайту резервтерін қолдану. Жаңа өнімнің нақты түрлерін жасауға еңбек шығынын, материал ресурстарын және ақша қаржыларын төмендетуді қамтамасыз етеді.
Өз кезегінде өндірісті дайындауды жылдамдату және шығынды азайту резервтері оларды іске асыру тәсілдері бойынша келесі топтарға бөлінуі мүмкін:
ұйымдастыру резервтері - қолда бар техниканы қолдану жұмыстарын ұйымдастыруды және жұмысшылардың еңбегін ұйымдастыруды жақсарту жолымен өндіріс уақыты және шығындарды қысқарту резервтері;
техникалық резервтер - жұмыстарды механизациялау және автоматизациялау және өндірісті материалды-техникалық базасын дамыту есебінен өндіріс уақытын және шығындарды қысқарту резервтері;
өндірісті басқаруды жетілдіру резервтері, яғни жаңа өнімді жасау және еңгізу процестерін басқару сапасын арттыру негізінде мерзім мен шығынды азайту;
Өнімді жасау процесі біршама еңбек материал және ақша ресурстарының шығының талап етеді. Бірақ жасалған өнім оны өндіру және пайдалану кезінде түрі және затқа айналған еңбектің үнемділігін алуды қамтамасыз етеді. Өнімді еңгізудің алынған экономикалық тиім мен өнімге жұмсалған шығынды салыстыру осы өнімнің шараға дейіңгі жағдайымен салыстырғандағы экономикалық тиімділігін көрсетеді. Өндіріс барысында орындалған жұмыстың тиімділігі жасалған өнімнің тиімділігінен және техникалыұ, еңбек ресурстарын қолданудан көрінеді. Бұдан өндірісті ұйымдастырудың негізгі экономикалық міндеті туады: саладағы басқаларымен салыстырғанда ең озат техникалық технологиялық және ұйымдастыруға қатысты, оны өндіріске еңгізуден жоғары экономикалық тиім алуды қамтамасыз ететін, мүмкін дігінше аз мүмкін шығындармен өндіріс процесін құрау. Бұл міндетті шешу техникалық деңгейді және жасалатын өнімнің үнемділігін арттыру резервін қолдануды талап етеді.
Техникалық деңгейді және жасалатын техниканың үнемділігін арттыру резервтеріне жаңа өнім сапасын арттыру резервтері және оны дайындауды және пайдалану процесінде еңбек, материал ресурстарын және ақша қаржыларының шығындарын төмендету мүмкіндіктерін қолданбау резервтері жатады. Бұл резервтер екі топқа жинақталуы мүмкін: жаңа өнімді өндіру процесінде пайда болатын резервтер және оны пайдаланудағы резервтер.
Бұл резервтер өз кезегінде : конструкторлық, технологиялық және ұйымдастыру-техникалық ретінде болуы мүмкін.
Конструкторлық резервтер - жасалатын техниканың конструкциясын жетілдіру есебінен өнім сапасын арттыру, оларды дайындау шығындарын төмендету, пайдалану үнемділігін арттыру резервтері.
Технологиялық резервтер - өндірісті технологиялық дайындау процесінде озық шешімдерді қолдану негізінде өнім сапасын сақтау және олардың өндірісін, пайдалануының үнемділігін арттыру резервтері.
Ұйымдастыру-техникалық резервтер өндірісті ұйымдастыру жетілдіру есебінен жаңа өнім сапасын және үнемділігін арттыру резервтері.
Жоғарыда көрсетілген резервтер әр түрлі жолдармен жүзеге асуы мүмкін. Мұндай бағыттарға келесілерді жатқызуға болады:
1. Жоғарыда қарастырылған жұмыс уақытын зерттеу әдістері және оларды жою шараларын қолдану көмегімен өнімсіз уақыт шығындарын анық мақсатымен участкелердеге жұмысшылардың еңбегін қлдануды талдау;
2. Технологиялық жабдықтың интенсивтік және энтенсивті тиелуін талдау, өндіріс рпоцесіндегі тар орындарды анықтау, техникалық және техникалық процесс негізінде оларды жою шараларын қабылдау;
3. Процестің негізгі операцияларын өндірістік циклды қысқарту көрсеткіштерін қолданып қолайлы үйлестіруді таңдау;
4. Өндірістік цилды қысқарту, соның ішінде шикізатты дайындау,
сақтау, запастарды басқару, ЛТ (дәл уақытында)техникасын қолдану және т.б.арқылы өндіріске қатысты сыртқы резервтерді іздестіру;
5. Кәсіпорынның менеджменттік және ұйымдастыру, өндірістік құрлымын өндірісті ұйымдастырудың негізгі принциптерін, соның ішінде ырғақтылық, параллельдік, пропорционалдық және тура жолдың сақтауды қамтамасыз етіп жақсарту;
Өнеркәсіпті дамытудың маңызды міндеттерінің бірі ішкі шаруашылық резервтерін толығымен пайдалану және тиімділігін көтеру есебінде өндірісті қамтамасыз ету болып табылады. Ол үшін негізгі қорларды рационалды түрде пайдалану керек. Өнім өндіру көлемінің артуы:
oo негізгі қорларды іске қосу;
oo жұмыс істеп тұрған негізгі қорларды пайдалануды жақсарту;
Негізгі қорлардың өсуі жаңа құрылыс және жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды реконструкциялау мен кеңейту негізінде жүзеге асады.
Негізгі қорларды пайдалану деңгейін анықтау үшін өндірілген өнім бірлігінің натуралды және құндық көрсеткіштері, сонымен бірге уақыт бірлігінің көрсеткіштері қолданылады. Өндірістік қуаттың пайдаланылуын есептеу үшін өндірілген өнімнің натуралдық көрсеткіштері қолданылады.
Шаруашылық қызмет талдауда, күрделі салымдарды жоспарлауда барлық звенолардың негізгі қорлары мен өндірістік қуаттарын іске қосуда қор қайтарымдылығы, яғни негізгі қорлардың бір бірлігіне шығарылған өнім көлемін көрсететін өндіріс тиімділігі көрсеткіші маңызды болып табылады. Сонымен қатар, қор қайтарымдылығына кері көрсеткіш қор сыйымдылығы да қолданылады. Қор қайтарымдылығы көрсеткішін анықтауда құндық және натуралдық өлшем бірліктер қолданылады. Қор қайтарымдылығы көрсеткішін нашарлататын маңызды себептердің бірі кәсіпорынға енгізілген негізгі қорларды баяу игеру.
Күрделі салымдар мен негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттырудың маңызды міндеттерінің бірі жаңа негізгі қорлар мен өндірістік қуаттарды тезірек эксплуатациялау және игеру. Жаңа фабрикалар мен зауыттарды эксплуатациялау мерзімін қысқарту халыққа қажетті өнімді жетілдірілген негізгі қорлардан алуға, олардың айналымын жылдамдатуға және кәсіпорынның негізгі қорларының рухани тозуын баяулатуға, жалпы қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.
Кәсіпорынның өндірістік қуаты мен жұмыс істеп тұрған негізгі қорларын пайдалануды жақсарту келесідей шараларға байланысты жүзеге асады:
oo өндірістік қуат пен өндірістік қорларды пайдалану интенсивтілігін арттыру;
oo экстенсивтілігін арттыру.
Негізгі қорларды пайдаланудың интенсивтілігін арттыру оларды техникалық жағынан жетілдіруге байланысты болады.
Сонымен бірге негізгі қорларды пайдалану интенсивтілігі технологиялық процестерді жетілдіру жолдарымен, біркелкі өнімнің оңтайлы өндірісі негізінде үздіксіз-желілі өндірісті ұйымдастырумен, шикізатты таңдау мен оны өндірілетін өнім сапасына және технологиялық талаптарына сай дайындау жолдарымен, кәсіпорнның біркелкі, ырғақты жұмысын қамтамасыз ету жолдарыменуақыт бірлігінде өндірілетін, жабдық бірлігіне өндірілетін өнім көлемін қамтамасыз ететін жолдармен көтеріледі.
Негізгі қорларды пайдаланудың интенсивті жолына оларды техникалық қайта қаруландыру, негізгі қорларды жаңарту қарқынын өсіру жатады.
Негізгі қорларды экстенсивті пайдалануды жақсарту бір жағынан, күнтізбелік кезеңдегі жұмыс істеп тұрған жабдықтың жұмыс істеу уақытын ұзартуды, екінші жағынан кәсіпорында бар барлық жабдықтардың ішіндегі жұмысқа жарамды жабдықтардың саны мен үлестік салмағын көбейтуді көрсетеді. Жабдықтың жұмыс уақытын ұзарту:
oo әр-бір өндірістік участоктағы жабдықтардың жеке топтарының арасындағы пропорционалдықты үнемі ұстап тұру;
oo негізгі қорларды өндіріс технологиясына сәйкес күтіп ұстау, өндірісті және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру, тоқтап қалулар мен аварияларды болдырмау, уақтылы және сапалы жөндеу жұмыстарын жүзеге асыру, жабдықтың жөндеуде тұруын қысқарту және жөндеу аралық кезеңді жиілету;
- кәсіпорын жұмысының сменалығын көтеру, кейбір өнеркәсіп кәсіпорындарындағы маусымдылықты азайту, негізгі өндірістік операциялардың жұмыс уақыты шығындарындағы үлестік салмағын арттыратын шаралар жүргізу.
Сменалықты арттырудың маңызды шарты болып өндірістік процестерді автоматтандыру мен механикаландыру табылады. Осының негізінде ауыр механикаландырылмаған жұмыстардан адамдарды білікті жұмысқа аударуға мүмкіндік береді.
Негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттырудағы маңызды резерв ол - жабдықтың смена аралық тоқтап тұру уақытын қысқарту, көптеген өнеркәсіптік кәсіпорындарда бұл барлық жұмыс уақытының 15 - 20% құрайды.
Сонымен қатар негізгі қорларды пайдалану тиімділігін арттыру белгілі бір деңгейде кадрлардың біліктілігіне, әсіресе машиналар мен механизмдерге, агрегаттар мен басқа да өндірістік жабдықтарға қызмет көрсететін жұмысшылардың шеберлігіне тәуелді болады.
Жұмыскерлердің еңбекке деген творчествалық және шынайы қатынасы негізгі қорларды пайдалануды жақсартудың маңызды шарты болып табылады.
Рухани және материалдық жағынан ынталандыру жүйесін жетілдіруге байланысты негізгі қорларды тиімді пайдалану деңгейі жақсарады.
Негізгі қорларды пайдалануды жақсартуға байланысты кез-келген шара ең алдымен ішкі шаруашылық резервтерді, машиналар мен жабдықтарды толығымен пайдалануды, смендік коэффициентті арттыруды, тоқтап қалуларды болдырмауды, қайтадан қосылған қуаттарды игеру мерзімін қысқартуды, өндірістік процестерден одан әрі интенсификациялауды қарастыру керек.
Жұмысшыларды материалдық жағынан ынталандыру шаралары да негізгі қорларды пайдалануды жақсартуда маңызды орын алады.
2 Палитра ЖШС-гі қызметінің жалпы сипаттамасы және оның ұйымдастырушылық-техникалық жағдайын талдау
2.1 Кәсіпорынның даму тарихы және экономикалық қызметі
Палитра жауапкершілгі шектеулі серіктестігі 2003 жылдың ақпанында ұйымдастырылып, бүгінгі күні лакобояулар материалдарын, салқындататын сұйықтарды, жуғыш заттарды өңдіретін қазіргі заманғы кәсіпорын болып табылады. Лакбояғыш материалдар құрамына қабатшақұрғыш заттар, пигменттер, толықтырғыштар, пластификаторлар, еріткіштер, сиккативтер, қосылғыштар кіреді. Жақында жаңа учаске ашылды - автоэмальдерді даярлау және таңдау бөлімі.
2006 жылы іске азотты-оттегі стансиясы іске қосылды.
Зауытта екі цех бар:
1. Алкид (мұнда лак пен жен (смола) қайнатылады):
:: жуғыш заттар учаскесі;
:: сусымалы материалдарды қаптау учаскесі.
2. ЛБЦ (лакбояу цехы) - бояуларды өңдіру:
:: автоэмальдер учаскесі;
:: полимерлі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz