Дипломатиялық иммунитет және артықшылықтар
Дипломатиялық иммунитет және артықшылықтар
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ИММУНИТЕТТЕР МЕН АРТЫҚШЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ
1.1 Дипломатиялық иммунитеттер мен артықшылықтардың түсінігі, мазмұны және негіздері
1. 2 Дипломатиялық иммуниттер мен артықшылықтар институтының дамуының тарихы
2 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ӨКІЛДІКТІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ИММУНИТЕТТЕРІ
2.1 Дипломатиялық өкілдіктің артықшылықтары мен иммунитеттері
2.2 Дипломатиялық өкілдік қызметкерлерінің иммунитеттері мен артықшылықтары
2.3 Дипломатиялық өкілдік қызметкерлерінің жеке, толық және шектеулі иммуниттері мен артықшылықтары
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ ЗАҢЫНДА ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ИММУНИТЕТ ЖӘНЕ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРДЫҢ КӨРІНІС ТАБУЫ
3. 1 Қылмыстық ізге түсуден дипломатиялық иммуниттері бар тұлғалар
3. 2 Дипломатиялық иммуниттері бар тұлғаларға қатысты қылмыстық іс қозғау және оларды қылмыстық жауапқа тарту ерекшеліктері
3. 3 Экстрадиция институты - құқықтық көмектің ерекше түрі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
4
7
7
18
25
25
28
38
46
46
52
58
66
68
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі жағдайда Қазақстан Республикасының шет мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен екі жақты және көп жақты қарым-қатынасын жүзеге асыру мемлекетіміздің дипломатиялық қызмет орындарына жүктелген, сыртқы саяси қызметті жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар шет мемлекеттерге ресми өкіл ретінде дипломатиялық немесе консулдық имунитет пен артықшылықты пайдаланатыны белгілі. Дипломатиялық имунитеттер мен артықшылықтардың заңдық ұғымының қалыптасуымен олардың теориялық құқықтық негіздемесін білу, оларды тәжірибе жүзінде дұрыс әрі аса тиімді қолдану үшін қажет. Бұл мәселе ерте заманнан келе жатса да, өзінің өзектілігін жоғалтпаған. Өйткені, мемлекеттердің дипломатиялық және консулдық тәжірибесінде тарихи даму кезеңінің әр сатысында имунитеттермен артықшылықтарға қатысты жаңа шешімін таппаған немесе теориялық негіздеуді қажет ететін сұрақтар туындап жатады. Себебі, дипломатиялық қатынастар пайда болғалы бері оған қатысты тәжірибелік мәселелердің де аясы кеңіп келеді.
Жеке дипломатиялық және консулдық имунитеттермен артықшылықтардың негізгі түрлерін халықаралық нормалардың негізінде салыстырмалы-құқықтық талдаудан өткізу олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды айқындауға және сол айырмашылықтардың себебін анықтауға мүмкіндік берері сөзсіз.
Жаңа саяси-құқықтық бағам тұрғысынан халықаралық құқықтың маңызы мен рөлін терең түсіну керек, оның мемлекетішілік құқықпен өлшенген арақатынасы да маңызды проблема болып табылады.
Дипломатиялық иммунитет - шетел дипломатиялық өкілдіктеріне және олардың қызметкерлеріне берілген жеңілдіктің, артықшылықтардың және дүние-мүліктің жиынтығы. 1961 жылы қабылданған Вена конвенциясына сәйкес, дипломатиялық өкілдіктің қызметкерлеріне төмендегідей дипломатиялық ерекше пұрсатты жағдай жасалады: олардың жеке басына, дүние-мүлкіне, тұрғын үйі мен қызмет орнына ешқандай қол сұғылмайды. Бұған қоса олар тұрған елдерінде сотқа тартылмайды, салықтан, кедендік бақылаудан босатылады
Аталған проблемалық аспектілер көпшілікке таралған сапаға ие және шын мәнінде халықаралық құқық институтына қатысты. Алайда біздің еліміздің көптеген жетістіктері Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың саяси-құқықтық және сыртқы дипломатияға ерекше мән беруімен байланысты болып отыр. Республикамыздың табыстары мен жетістіктерінің белгілі-бір үлесі қазақстандық дипломаттарға тиесілі, олар қайта құру кезеңінде өздеріне жүктелген міндеттерді атқарып, өз еліне күрделі экономикалық дағдарыстан шығуға көметесті.
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттеу дәрежесі. Саяси ғылымда дипломатияны зерттеудің қалыптасқан өзіндік дәстүрі мен қомақты ғылыми негізі бар. Осы мақала ауқымында кеңестік кезеңдегі зерттеулерді, сонымен қатар, қазіргі заманғы жұмыстарды қарастырумен шектелеміз.Біздің ойымызша, ежелгі заманнан бастап ХХ ғасырдың 70-ші жылдарына дейінгі аралықтағы дипломатиялық қатынастар жүйесінің қалыптасуы жайлы А.А. Громыконың редакциясымен жазылған бес томдық "Дипломатия тарихы" басылымының ғылыми маңызы зор. Алайда, сол кезеңнің көптеген оқымыстылары дипломатия мен дипломатиялық қызмет мәселесін халықаралық қатынастармен бірдей қарастырды, мұндай ой қисынына әсер еткен сол кездегі үстем болған тарихи-хронологиялық тәсіл еді.
Белгілі ғалымдар С.Б. Крылов пен В.Н. Дурденевский алғашқылардың бірі болып дипломатияда болып жатқан процестерге ғылыми ізденіс жасаудың құқықтық негізін салды. Атап айтсақ, олар дипломатиялық корпус, дипломатиялық өкілдік, дипломатиялық иммунитет пен артықшылықтардың таралатын салалары, дипломатиялық корпус дуаейні институты және т.б. зерттеді.
Бұл жұмыста қолданылған теориялық материал, жұмыстың тақырыбының ғылыми өңделу жағдайы біздің тақырыбымыздың тек жеке бөліктерін бейнелейтінін көрсетті: екі жақты және көп жақты халықаралық ынтымақтастық, Қазақстан Республикасының сыртқы саяси қызметі мен дипломатиясы, дипломатиялық персоналдың халықаралық-қылмыстық жауапкершілігі және т. б. аталған бағыттағы көптеген ғылыми зерттеулерді қазақстандық ғалымдар, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткерлері жүргізді.
Бұл дипломдық жұмыстағы қолданылған талдау құқықтық, сондай-ақ тәжірибелік және басқа да теориялық материалдар осы ғылыми зерттеуді жүргізуге негіз болып табылады. Алайда қазіргі кездегі халықаралық аренадағы саяси және экономикалық өзара қатынастың, құқықтық демократиялық қарым-қатынастың даму кезеңінде таңданылынған зерттеу дерекнамасы Қазақстан Республикасындағы артықшылықтар мен иммунитеттер институтының жеке мәселелерін түсіну үшін жаңа түрткі болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - дипломатиялық персоналдар мен өкілдіктердің иммунитеттері мен артықшылықтары институтының маңызды мәселелерін зерттеу болып табылады. Қойылған мақсатқа тікелей жетуге мынадай мәселелерді зерттеу әсер етеді:
* Дипломатиялық иммунитеттер мен артықшылықтардың түсінігін, мазмұнын және негіздерін анықтау;
* Қазақстанның шет мемлекеттердегі дипломатиялық өкілдік персоналдарының иммунитеттері мен артықшылықтарының ерекшеліктері мен құрамын анықтау;
* Қазақстан республикасындағы шет мемлекеттердің орналасқан өкілдіктерінің артықшылытары мен иммунитеттерінің мазмұны мен ерекшелігін анықтау.
Дипломдық жұмыс зерттелуінің әдістемелік негізі. Халықаралық-құқықтық, саяси-құқықтық, философиялық, әлеуметтік және т. б. дипломатиялық иммунитет пен артықшылықтар институты қолданатын басқа да ғылыми дәйектемелер, мемлекеттік және құқықтық құбылыстарды зерттеудің жалпы ғылыми және диалектикалық үйлестікке қазақстандық қана емес, халықаралық едәуір толық және сыни тұрғыда қарастыруға мүмкіндік береді.
Қойылған мәселелерді зерттеу кезінде сондай-ақ зерттеу тақырыбының сапалық сипаттамаларын анықтайтын логикалық, формальды-құқықтық, аналитикалық талдау, функционалдық әдіс қолданылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың көлемі - 70 бет. Жұмыс жоспар, кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ИММУНИТЕТТЕР МЕН АРТЫҚШЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ
1.1 Дипломатиялық иммунитеттер мен артықшылықтардың түсінігі, мазмұны және негіздері
Иммунитет ұғымы дипломатиялық және консулдық құқытағы негізгі ұғымдардың біреуі, латын сөзінен тәуелсіз, тартылмайды деген мағынаны білдіреді. Халықаралық келісімдерде белгіленген артықшылықтар мен иммунитет сөздерін айыра білу керек. Артықшылықтар деп мемлекет басшылары мен олардың өкілдерінің ерекше құқықтық артықшылығын айтамыз. Осындай артықшылықтардың ең елеулілері ретінде қол сұғушылық пен кемсітуден қорғау құқығын, белгілі бір жағдайларда арнайы белгілер мен эмблемаларды пайдалану құқығын (мысалы өз жалауын) шетелдерде өзінің арнайы байланыс құралының болуына деген (курьерлер, шифрленген хабарламалар) құқықты және басқаларды айтуға болады. Иммунитет деп мемлекет басшыларының, үкімет басшылары мен мүшелерінің, шетел мемлекеттерінің парламент мүшелері мен мен өкілддерін, сондай-ақ шетелдегі мүліктер мен мемлекеттік кемелердің дипломатиялық өкілдік орналасқан елдің сотының, қауіпсіздік қызметінің қаржылық аппаратының мәжбүрлі әрекеттеріне қорғалуын, оның ішінде талап-арыздан, қамаудан, тінтуден, жауап алудан және т. б. қорғалуын айтамыз.
Иммунитет деген сөз латынан тәуелсіз деген мағынаны береді. Артықшылықтар деп мемлекет басшылары мен олардың өкілдіктерінің ерекше құқықтық артықшылығын айтамыз [1].
Иммунитеттер мен артықшылқтарды иеленуге құқығы бар әрбір тұлға оларды мекендік мемлекетінің аумағына келген кезден бастап иеленеді, яғни шекарадан өткен кезден бастап иеленеді, яғни шекарадан өткен кезден бастап иеленеді, егер тұлға мекендуші мемлекеттің аумағында орналасқан қойса, онда сол мемлекеттің Сыртқы істер сминистрлігіне оның тағайындалуы туралы ескерткен кезден бастап аталған құқықтарға ие болады.
Егер дипломатиялық агент үшінші мемлекеттің аумағы арқылы алдын ала келісіп (егер оған транзиттік виза берілген болса) өтетін болса, үшінші мемлекет оны тағайындалған орнына жету үшін немесе одан қайту қажетті қол сұқпаушылық және басқа да иммунитеттермен қамтамасыз етеді.
Иммунитеттер мен артықшылықтардың күші оны пайдалаланытн тұлға өз қызметін тоқтанда және сол тұлға мекендуші мемлекеттен кеткенде немесе белгіленген қызмет мерзімі аяқталғанда тоқтатылады.
Дипломатиялық өкілдіктің негізгі иммунитеттері мен артықшылықтары жүйесі:
1) ғимараттың қол сұғылмайтындығы. Дипломатиялық өкілдік ғимаратының қол сұқпаушылығы іс жүзінде мынадай жолдармен жүзеге асырылады: өкілдік ғимаратына оның басшысынң рұқсатынсыз кіруге тыйым салу. Тінту, қамау. Дипломатиялық өкілдік ғимаратының қол сұқпаушылығы іс жүзінде мынадай жолдармен жүзеге асырылады: өкілдік ғимаратына оның басшысынң рұқсатынсыз кіруге тыйым салу. Тінту, қамауға алу, реквизиция және атқару әрекеттері сияқты мәжбүрлеу шараларын жүзеге асыру мүмкіндігін жоққа шығару. дипломатиялық өкілдік ғимаратын күзетуді арнайы полицейлер немесе әскери бөлімшелер арқылы дипломатиялық мекеме орналасқан мемлекет жүзеге асырады.
2) Мұрағаттарға, құжаттарға, хат-хабарларға қол сұғылмайтындығы
3) Тіркуші мемлекетпен қатынасу бостандығы
4) Салықтардан босатылуы
5) алдын ала қамау тәртібіне ұстауға болмайды. Қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке тартылмайды.
куә ретінде тартылмайды
6) өкілдіктің архиві мен құжаттарды әрқашан және орналауына қарамастан, қол сұқпаушылыққа ие.
7) өкілдік өз үкіметінен мекендеуші мемлекетте немесе үшінші мемлекетте орналасқан өз мемлекетінің басқа өкілдіктерімен, консулдықтарымен еркін байланыс жасай алуға тиіс.
8) өкідік өзінің үй-жайларында, көлігенде өз мемлекетінің жалауын және эмлемасын қолдануға құқылы.
9) өкілдіктің ресми хат-хабарлары қол сұқпаушылыққа ие.
Дипломатиялық почта ашылуға, қамауға алуға жатпайды. Өкілдік байланысты барлық түрін, сонымен қатар дипломатиялық куръерлерді, кодталған және шифрленген депешаларды, дипломатиялық вализаларды қолдана алады.
Вализа - чемодан деген француз сөзінен шыққан және дипломатиялық корреспонденциядан, құжаттардан тұратын және арнайы өкілетті тұлғамен (дипкуръер) немесе шығарып салусыз әдеттегі байланыс каналымен жеткізілетін және ашылуға, қамауға алуға жатпайтын жабық, сүргі салынған немесе мөр басылған қапты (чемодан, сөмке, пакет т. б.) білдіреді [2].
Дипломатиялық агент термині- мемлекеттің дипломатиялық өкілдіктері мен дипломатиялық құрамның мүшелерінің жалпы аты ретінде қолданылады, яғни дипломатиялық дәрежесі бар дипломатиялық өкілдіктің басшылары мен құрам мүшелерінің атауы.
Дипломатиялық агенттердің жеке артықшылықтары мен иммунитеттеріне мыналар жатады:
а) жеке басқа қол сұқпаушылық. Дипломатиялық агент қандай жағдайда болсын, қамауға алуға жатпайды. Мекендеуші мемлекет оған лайықты құрметпен қарауы және оның жеке басныа, еркіне, ар-лжданына қарсы мекендуші мемлекеттің мемлекеттік билік органдарынан болсын, сонымен қатар басқа тұлғалардан болсын озбырлықты болдырмау үшін тиісті шаралар қолдануы керек.
б) резенденциясына, мүлкіне және хат-хабарларға қол сұқпаушылыққа ие.
Дипломатиялық агенттердің жеке меншік резинденцияларды дипломаттық өкілдіктің үй-жайы сияқты қол сұқпаушылыққа орналасқан жеріне қарамастан ие: өкілдіктің ғимарантында, жалға алған жағдайда немесе қонақ үйдің нөмірі. Оның қағаздары, хат хабарлары мүлкі, сонымен қатар көліктері қол сұқпаушылыққа ие. Оларға тінту және басқа мәжбүрлеу әрекеттерін қолануға болмайды.
в) қылмыстық, азаматтық және әкімшілік юрисдикциядан иммунитет.
Дипломатиялық агенттің үстінен тергеу органдары қылмыстық іс қозғамайды, ол жауапқа тартылмайды, оны сот органдары соттамайды, ол куәгер ретінде сотқа жауап бермеуі керек; ол айыпқа немесе өзге де әкімшілік шараларға тартылмайды.
Дипломатиялық агент, сонымен қатар азаматтық юрисдикциядан иммунитетке ие. Мекендік мемлекетте азаматық юрисдикция дипломатиялық агентке тек 1961 ж. Вена конвенциясының 31-бабында көрсетілген жағдайларда ғана қолданылады, мысалы мұрагерлік туралы талап-арызды бергенде және дипломат мұраны орындаушы немесе мұрагер болған жағдайда, мекендеуші мемлекеттегі дипломаттың ресми қызметіне байланыссыз кәсіби немесе коммерциялық қызметіне қатысты талап-арыз берілгенде;
г) салық иммунитеті. Дипломатиялық агент жанама салықтарды, жеке табысқа салынатын салымдардан босатылады; нақты қызмет түрлеріне салынатын салымдарды қоспағанда, барлық салықтардын, алымдардан және баж салықтарынан, соның ішінде жеке және мүліктік салықтардан босатылады.
д) міндеттерге иммунитет. Мекендуші мемлекет дипломатиялық агентті барлық мемлекеттік және еңбектік міндеттерден олардың сипатныа қарамастан және әскери міндеттерден меншіктен айыпу контрибуция және әскери орналастырулардан босатуға міндетті.
е) кедендік артықшылықтар. Мекендік мемлекет дипломатиялық агентке өкілдіктің қажеттігіне арналған, сонымен қатар дипломаттың жеке қолдануына арналған заттарды алып келуге рұқсат етеді. Осы заттар тасымалдау, сақтау және осыған ұқсас қызметтерден басқа кедендік салықтардан, алымдардардан және баж салымынан босатылады.
Дипломатиялық агенттің жеке жүгі, мемлекеттің заңымен немесе карантиндік ережемен алып кіру және алып шығуға тыйым салынған заттардың барына түйінді негіз болмаса, тексеруден босатылады.
Әкімшілік-техникалық құрамның және оның отбасы мүшелерінің иммунитеттері мен артықшылықтары дипломатиялық құрамның иммунитеттері мен артықшылықтарына теңестіріледі, әкімшілік және азаматтық юрисдикицяға иммунитет әкімшілік және азаматтық юрисдикцияға иммунитет әкімшілік-техникалық құрамның өз қызметінің міндеттерін атқарғанда ғана қолданымады.
Адамзат тарихында қоғам мен жеке адамның әрбір мемлекеттің өмірінде халықаралық қатынастар ежелден өте маңызды орынға ие болып келеді. Өйткені үлттардың шығуы, мемлекетаралық шекаралардың құрылуы, саяси тәртіптердің қалыптасуы мен өзгеруі, әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың орнығуы, мәдениеттің артуы, ғылымның, өнердің,техникалық үрдістің, тиімді экономикалық дамуы сауда, қаржы, мәдени және басқа да байланыстармен, мемлекетаралық одақтармен, дипломатиялық түйісулермен және басқа да алмасулармен, түйінін айтқанда халықаралық қатынастармен тікелей байланысты болды.
Қазіргі жаһандану дәуірінде барлық елдердің өндірістің көлемі мен сипатына, өнімнің түрлері мен олардың құнына, адамдардың құндылығы мен мүратына әсер ететін бір бірімен тығыз шырмалған, көпқырлы өзара әрекеттестіктің тармақтанған торабында олардың мәні тіптен де өсе түсуде. Сол ретте әлемдік елдердің ішінде он сегіз жыл бүрын саяси картада тәуелсіз мемлекет ретінде пайда болған Қазақстан Республикасы да өзінің үлттық мемлекеттік мүддесін қорғау саясатын, ең алдымен аумақтық түтастығы мен егемендігін, азаматтарының ырыс берекесі мен олардың конституциялық құқын қорғауды түрақты түрде жүргізуде.
Қазақстан өзінің геосаяси орналасу ерекшеліктеріне сай сыртқы саяси бағыттарын азиялық елдермен қоса еуропалық елдермен де тең дәрежеде жүргізу мақсатында көптармақты саясатта үстануда. Осыған орай өзінің үзақ мерзімді мүддесіне сай, әлемдік істе өз үстемдігін нығайту мақсаты Қазақстандық Сыртқы істер министрлігінің дипломатиялық қызметінің жағрапиясын түрақты түрде кеңейте түсуді қажет етеді. Дипломатиялық қызметті үйлестіруші Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі туралы ереже Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 28 қазандағы №1118 қаулысымен бекітілген болатын. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі сыртқы саяси қызметті жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызмет органдарының бірыңғай жүйесін басқаратын Қазақстан Республикасының орталық атүарушы органы болып табылады. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер минситрлігіне жүктелген міндеттемелер ішінде кейбіреуін атап өтетін болсақ, олар:
- Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастар саласындағы заңнамасын жетілдіру, оны Қазақстан Республикасының қалықаралық міндеттемелеріне сәйкес келтіру жөнінде үсыныстар әзірлеу;
- өзінің құдіретіндегі мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, бекіту;
- Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын тіркеудің, есепке алудың және сақтаудың бірыңғай мемлекеттік жүйесінің қалыптасуын қамтамасыз ету;
- шетелдерде Қазақстан Республикасының сыртқы және ішкі саясаты, елдің әлеуметтік - экономикалық, мәдени және рухани өмірі туралы ақпарат таратуға жәрдемдесу;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын, бүқаралық ақпарат құралдарын Қазақстан Республикасының халықаралық жағдайы мен сыртқы саясаты туралы хабардар ету;
- Қазақстан Республикасы жасасқан халықаралық шарттардың депозитарий функцияларын жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының мемлекетшілік және халықаралық іс шараларын протоколдық үйымдастыру түрғысынан қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың орындалуын жалпы қадағалау мен Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының қызметін үйлестіруді жүзеге асыру;
- мемлекетішілік және халықаралық іс шараларды өткізу кезінде Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының Мемлекеттік протоколды сақтауы бойынша үйлестіруді жүзеге асыру;
- шет мемлекеттермен және халықаралық үйымдармен қатынастарда Қазақстан Республикасының бірыңғай сыртқы саяси және экономикалық бағытын және инвестициялық саясатын жүргізуді қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының басқа да орталық мемлекеттік органдардың халықаралық қызметін үйлестіру.
Сондықтан да Қазақстан өз мүддесінің шеңберіне енген елдермен түрақты саяси қатынасқа түсіп экономикалық байланыстарын дамытуда. Ал Қазақстанда шетелдік елшіліктер мен өкілдіктер санының үлғая түсуі халықаралыө істе еліміздің маңызды серіктес ретіндегі беделінің өсе түскендігінің белгісі. Сыртқы саясатты тиімді түрде жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасының дипломатяилық қызметін, оны жүзеге асырудағы маңызды саласы дипломатиялық құжаттаманы ресімдеуді жетілдіру қажет.
Күнделікті мемлекеттік қызметтің ерекше бір түрі ретінде дипломатия XIV-XVII ғасырдың тоғысында кең етек алғаны белгілі. Сол кезден бастап мемлекет билеушілерінің сарайларында түрақты дипломатиялық өкілдіктер пайда болып, мемлекеттік мекеме жүйесінде - мемлекеттер арасындағы хат алмасумен айналысатын, шетелдік өкілдер мен елшілерді қабылдайтын, келіссөз жүргізетін және басқадай да мемлекетаралық істерді орындайтын арнайы қызмет қалыптасты.
Дипломатия сыртқы саясаттың бөлінбес бөлігі ретінде тек қане келіссөздермен ғана шектеліп қоймайды. Жалпы қабылданған анықтама бойынша мемлекеттің сыртқы саясатын жүзеге асыратын құрал ретінде дипломатия - бейбіт шаралардың жиынтығын, нақтылы бір мәселелерді шешуге арналған қабылдаулар мен әдістерді білдіреді; шетелдегі мемлекет және үкімет басшыларының, сыртқы істер министрлігінің, сыртқы істер мекемелерінің,дипломатиялық өкілдіктердің ресми қызметі; мемлекеттің сыртқы саяси мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырушы өкілдерінің халықаралық мәжілістердегі қызметі, сонымен бірге мемлекеттің шетелдегі мекемелері мен азаматтарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға арналған қызметі.
Дипломатия үғымын халықаралық қақтығыстардың алдын алу немесе реттеу, өзара тиімді шешімдер мен мәмлеге келу, сондай ақ халықаралық ынтымақтастықты кеңейте және терңдете түсу мақсатында келіссөз жүргізу өнерімен де байланыстырады. Яғни, дипломатия үғымы мемлекет басшыларының, мемлекеттік биліктің жоғарғы мекемелерінің, сондай ақ сыртқы қатынастар мекемелерінің жан жақты сыртқы саяси қызметінің барлығын қамтиды. Келіссөздер мен басқа да бейбіт құралдарды пайдалана отырып, халықаралық аренада өз елінің мүддесін қорғайды. Сол негізде дайындалатын дипломатиялық құжаттарды жан жақты талқылау барысында әлемдік дипломатиялық тәжірибеде қолданылатын дипломатиялық құжаттардың рөлі мен мәнін, құрастырылу әдіс тәсілдерін жан жақты танып білу мақсатында көптеген дипломатиялық құқықтың негізін қалаған халықаралық құжаттар мен әлемдік авторлардың ғылыми еңбектерін қарастыру өте қажет. Әрине ең алдымен 1961 жылғы 18 сәуірде қабылданған Дипломатиялық қатынастар жөніндегі Вена конвенциясы мен 1963 жылғы 12 қарашада қабылданған Қазақстан Республикасының Дипломатиялық қызметі туралы заңы және 2002 жылдың 7 наурызында осы заңның толықтырылған мәтінімен танысу өте маңызды екендігі сөзсіз.
Жалпы дипломатиялық қызметке қатысты еңбектер өте мол. Олардың қатарында Э.Сатоу Руководство по дипломатической практике белгілі француз дипломаты Ж.Камбон Дипломат, Г.Никольсонның Дипломатия, Дипломатическое искусство кітаптары, американдық және француздық дипломаттар Дж.Вуд пен Ж.Серре Дипломатическая церемония и протокол, С.Симпсон Учебные программы и курсы по дипломатической практике, ағылшын тілінен аударған В.М.Матвеева, Р.Дж.Фельтхэм Настольная книга дипломата еңбегінде дипломатиялық қызметте жиі кездесетін құжаттар мен сөз анықтамаларын, халықаралық үйымдар атауына мағлүматтар беріп өткен, А.Г.Ковалев Азбука дипломатии атты еңбегі дипломатиялық құжаттардың түрлері мен оның ішкі мәтінің қалай жазылатындығына ерекше көңіл бөлген.
Дипломатиялық қызметтің құқықтық негізіне арналған еңбектер де өте құнды: И.П.Блищенко, В.Н.Дурденевский Дипломатическое и консульское право, Ю.Г.Демин Статус дипломатических представительств и их персонал атты кітабы тікелей нақты үлгілердің негізінде дипломатиялық құжаттарды құрастыруға арналған.
Заңның бірінші бабында дипломатиялық қызмет пен консулдық қызмет үғымына анықтама беріп өткен:
1.Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі Қазақстан Республикасының заңдары мен халықаралық шарттарына сәйкес республиканың сыртқы саяси қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік органдардағы азаматтардың кәсіби қызмет.
2.Консулдық қызмет дипломатиялық қызметтің Қазақстан РЕспубликасы Президенті бекіткен Қазақстан Республикасының Консулдық жарғысы негізінде жүзеге асырылатын бір бөлігі. Заңның 5-6 баптарында Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызметтің мақсаттары мен міндеттері нақтылы айқындалған болған. Осы заңның негізінде Қазақстан Республикасының Дипломатиялық қызмет туралы заңына толықтырулар енгізіліп, 2002 жылдың 7 наурызында жаңа мәтіні қабылданады. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі осы заңның негізінде жүзеге асырылуда.
Мемлекеттердің сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруда нота, меморандум,мәлімдеме,ресми хаттар арқылы дипломатиялық хат алмасу дипломатиялық қызметтің негізгі түрлерінің бірі.
Мемлекеттердің дипломатиялық қызметінің басқадай түрлеріне:
халықаралық конгрестерге,мәслихаттарға, мәжілістерге қатысуы,яғни мемлекет өкілдерінің әр қилы деңгейлеріндегі жүйелі кездесулері;
халықаралық қатынастардың әр түрлі мәселелеріне байланысты көпжақты немесе екіжақты халықаралық шарттар мен келісімдерді дайындау мен жасасу;
мемлекеттің шетелдегі дипломатиялық өкілділігінің қабылдаушы елдің дипломатиялық мекемесімен күнделікті саяси және басқадай да келіссөздер жүргізуі;
мемлекет өкілдерінің жалпы саяси және аймақтық халықаралық үйымдарының қызметіне қатысуы;
баспасөзде қандай да бір сыртқы саяси мәселеге қатысты үкіметтік саяси үстанымын қарастыру, ресми хабарлама жариялау,халықаралық актілер мен құжаттарды ресми түрғыда басып шығару жатады.
Дипломатиялық қызметтегі осындай болып жататын үрдістер мен дипломатиялық хат алмасудың маңыздылығы мен мәнін ашу, оларды жинақтау қорытындылау мен жүйелеу негізгі мақсат болып табылады. Күнделікті дипломатиялық қызметте пайда болып жататын ресми дипломатиялық құжаттарды дайындау үшін орасан зор жүмыс жасалатындығын құжаттарды тәжірибе жүзінде дайныдау барысында көз жеткіземіз.
Дипломатиялык қызмет жазба жүмысымен өте тығыз байланысты. Дипломатиялық хат алмасу аркылы мемлекеттердің дипломатиялық қарым-қатынастары жүзеге асады. Дипломаттар өздерінің жүмыс уақытының басым мөлшерін өз үкіметі мен сыртқы істер министрлігі арасында ресми хат алмасуға арнайды: саяси хаттар, шартты белгімен жазылатын жеделхаттар, әр түрлі нүсқадағы анықтамалар, үсыныстар, сүхбат жазбаларын, келіссөздер мен баспасөз мәслихаттарына арналған мәлімдеме жобаларын, жадынамалық жазбаларын, келісімдер мен шарттардың жобаларын және т.б. дайындайды, сондай-ақ шетелдік дипломатиялық өкілдіктер мен министрліктер арасындағы дипломатиялық құжаттарды: ноталар, мәлімдемелер, декларациялар, жеке жолдамалар, меморандумдар, коммюникелер, басқа да ресми құжаттарды жобалайды. Осы құжаттарды дайындау барысында дипломатиялық тілге ерекше көңіл бөлінеді.
Дипломатияда дипломатиялық тіл екі түрлі түсінікті білдіру үшін қолданылатын үғым. Біріншіден, бүл ресми дипломатиялық қатынастар жүргізетін және халықаралық шарттар жасалынатын тіл. Екіншіден, бүл жалпы қабылданған дипломатиялық сөздікті құрайтын дипломатия саласындагы белгілі бір түсінікті дәл бейнелейтін терминдер мен сөз орамдарының жиынтығы. Мысалы: агреман, атташе, альтернат, денонсациялау, пакт, ратификациялау сияқты терминдер дипломатия саласына тән терминдер. Қазіргі кезде ресми дипломатиялық қатынастар жүргізетін және халықаралық шарттар жасалынатын міндетті бірыңғай тіл жоқ (ежелде француз тілі болатын). Бүгінгі күні біртіндеп тілдердің тепе-тендік қағидасы қалыптасуда. Сол неізде барлық мемлекеттерді сыртқы істер мекемесі (бірен-саран елдер ғана болмаса) дипломатиялық қатынастардағы ресми хат алмасуларды, әсіресе дипломатиялық нотамен өзара алмасуды үлттық тілдерінде жүргізеді.
Дипломатиялық қызмет қашанда елмен елді табыстыратын алтын көпір ғана емес, халықаралық алаңда мемлекеттерді бір-бірімен беттестіріп мемлекеттің, бет-бейнесін әлемге паш етеді. Ежелден үлтты үйытқан үлағатты бабаларымыз елінің бейбітшілігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында іргелес жатқан елдерге сан мәрте өз елшілерін аттандырған. Қазақ халқының басынан өткен небір қиын-қыстау сәттерде мемлекетаралық байланысты орнатуда дипломатиялық тілді үтымды пайдалана алуы елінің елдігі мен жерінің түтастығын сақтап қалуына мүмкіндік туғызып келді. Қазақ тілінде іс жүргізу әрекеті бүрынғы Кеңестер Одағы кезінде де қолға алынғанымен, сол кездегі жергілікті солақай саясаттың ықпалы ма әлде өзіміздің дәйексіздігіміз бе әйтеуір алға жылжымай аяқсыз қалып келді.
Дегенмен, бүгінгі күні қазақ тілін түлету мақсатында еліміздің тіл мамандары елдегі қазақ тіліне деген самарқаулықтан, дүмбілездіктен арылтып тіліміздің мәртебесін көтеруге бар күш-жігерлерін жүмылдыруда.
XX ғасырдың 60-70-ші жылдары шыққан салальқ терминологиялық сөздіктерге қосымша ретінде бүгінгі күні жаңа арнадағы сөздіктер шыға бастады. Сол ретте ресми іс қағаздарын жүргізуге жәрдем ретінде 1994 жылы Атамүра баспасынан Екі тілде іс жүргізу: сөздік-анықтамалық атты көмекші құ-ралдың шығуы осы бағыттағы шаруаны біршама жеңілдете түсті. Алайда әр сала өзіндік ерекшеліктерге толы. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі көлемінде 2004 жылы "Қазақ және орыс тідерінде дипломатиялық іс жүрізу" сөздік-анықтамалығының шығуы қазақстандық дипломатиялық ресми іс қағаздарының үлттық тілге көше бастауының белгісі болды. 2008 жылы Алматының Арда баспасынан шыққан құрастырушы-автор М.Кәрібайдың Дипломатиялык хат алмасу (үлгілер) еңбегі бүгінгі күнде аса зәру әрі күрделі мәселенің бірі - дипломатиялық құжаттарды, ресми іс-қағаздарын мемлекеттік тілде жазу, оқу, дамыту және бір ізге түсіру түрғысынан жазылған. Қазақстан Республикасының бүрынғы Сыртқы істер министрі болған Қ.Тоқаев: "Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері бүрын үмтыла бастаған үлттығымыздың басты белгілері, асыл мүраларымыз-тарихымыз, дініміз, ділімізбен қоса, тілімізді қалпына келтіруге сыртқы саясат ведомствосы да атсалысып, министрліктің құрылымдық бөлімшелерінде және шетелдердегі елшіліктер мен өкілдіктерде іс жүргізу және қатынас қағаздарын кезең-кезеңімен мемлекеттік тілге көшіру жоспарланып отыр" - деп тіл мәселесінің мемлекетаралық қатынастарда да өте маңызды екендгін дәйектейді. Ал арнайы терминдер мен сөз орамдарының жиынтығы ретінде жалпы дипломатиялық қатынастарда қалыптасқан "дипломатиялық тіл" үғымының екінші мәніне келетін болсақ, оларды қазіргі дипломатиялық құжаттарда жиі кездестіруге болады.
Дипломатиялық құжаттардың тілі мен жазылу тәсіліне қатысты Х.Вильднер өз еңбегінде бірқатар үсыныстар береді. Х.Вильднер бойынша, Дипломатиялық жазу тәсілі - ең алдымен қарапайымдылық және айқындығымен ерекшеленуі тиіс және бүл жай қарапайымдылық емес, әр сөз өз орнын дәл тауып, тура мағынасын жеткізе алатындай болуы қажет. Дипломатиялық құжаттың тілі -- бүл мемлекеттің сыртқы әлеммен байланысқа түсетін тілі. Сол ретте көп жағдайда мемлекеттің дайындаған дипломатиялық құжатының тілінен сол мемлекеттің бет-бейнесін көреді.Сондықтан да, тілге,дипломатиялық құжаттардың жазылуына аса жоғары талаптар қойылады. Бүл тіл анық та, нақтылы болуға тиіс.
Дипломатиялық құжаттар - бүл ресми құжаттар, мемлекеттік қағаздар. Дипломатиялық құжаттардың тілі үшін негізінен дыбыс ырғақтығы, әдеби үйлесімдігі емес, ең бастысы берілген мазмүнының нақты сәйкес келуі, осы мәселедегі мемлекеттің саясатын, үстанымын дәл жеткізу. Дипломатиялық құжаттардың мазмүны негізінен дипломатиялық құжаттың өзін дайындаудан бүрын айқындалып, бекітіледі. Сондықтан да тәжірибе жүзінде негізгі міндет осы мазмүнды толық, ашық, сенімді түрде жазу, әр сөзге өте мүқият болу. Өйткені тіл өте нәзік дүние, оны орнымен пайдаланған жөн. Әр сөзді тауып жазу - көп тер төгуді, еңбектенуді, сезімталдықты қажет етеді. Қажетті таза, жаңа сөзді тауып жазу оңай шаруа емес. Дипломатиялық қызмет қалыптасқаннан бері дипломатиялық құжаттарда сөздерді пайдалана білу өнері өте жоғары бағаланып келді. Ежелгі кезеңнің өзінде-ақ дипломатиялық хат алмасу, жалпы дипломатиялық іс-әрекеттің мақсаты ел басшыларына арналып, соларға, жақын маңындағыларға әсер етуге бағытталған. Халықаралық қатынастар тарихында кейбір сөздер, сөз тіркестері тіпті бүгін бір саяси дәуірді айқындайды: "қырғи-қабақ соғыс", "бейбіт қатар өмір сүру", "бәсеңдеушілік", "жалпы кауіпсіздік" және т.б. Егер дипломатиялық құжаттарды тілдік түрғыдан қарайтын болсақ, онда олар көп жағынан саяси деректі басылымға жақын түрады. Саяси деректі басылымдарда, дипломатиялық құжаттарда көркем әдебиеттен алынған сөз орамдары кеңінен қолданылады. Көркем әдебиеттегідей салыстырмалы түрде, мазмүндау әдісін пайдалану дипломатиялық құжатты жан-жақты толықтырып, оған айқындылық, тартымдылық берері сөзссіз. Әрине, көркем әдебиеттің әдіс-тәсілдерін орынды пайдалана білу керек.
Тілдік құралды дипломатиялық құжаттарда үтымды пайдалана білуіңіз құжаттың жазылу құндылығын арттыра түсіп, мазмүнынын нақты түсінуге мүмкіндік туғызады. Дипломатиялық құжаттарды дайындау барысында бүл құжаттың кімдер үшін, қай елге бағытталатындығын бір сәт те естен шығармау керек. Кей жағдайларда сол елде кең етек алған үғымдар мен нақысты сөздерді дипломатиялық құжаттарда қолдануы мумкін. Егер дипломатиялық құжаттар өте айқын, жүйелі, тартымды тілде жазылған болса, оған көңіл бөлушілік те арта түсері хақ. Ал ресми құжат сайқымазақ, кекесінді, өткір мысқылмен жазылса ондай құжаттар мемлекетаралық қатынастарды негізінен қайшылықты жағдайларға әкеліп тірейді. Дипломатиялық құжаттарды дайындау барысында ақиқат пен жалғандықтың аражігін ажырата білуге талпыну қажет.
Халықаралық қатынастар жүйесінде көптеген үсыныстар мен тілектер жарияланады. Бүл үсыныстар шарттар, келісімдер, қарарлар жобаларының тармақтарына таралып тасталуына байланысты бүл саладан бейхабар жанға оларды толық қабылдап дүрыс түсінуі қиынға соғады. Сол себепті ол тармақтардың мазмүнын әлемдік қоғамға түсінікті, жалпыға бірдей ашық түрде болуын қамтамасыз ету дипломатиялық құжаттардың маңызды жақтарының бірі болып табылады. Мәселені тек баяндау күінде ғана хабарлау дипломатиялық құжаттардың мәнін ашпайды. өйткені мүнда баршаға баспа бетінен, радио, телеарналардан немесе бүған дейінгі дипломатиялық құжаттарды келтірілген мәліметтерден белгілі хабарлама күйінде жарияланады.
Сондықтан мәселені қарапайым түрде хабарлау белгілі ақиқатты қайталаумен тең. Егер мәселе баяндау түрінде емес, белгілі мәліметтермен мәселенің жаңа жақтары өзара байланыстырылып, жаңа қырынан ашыла түсетін болса дипломатиялық құжатқа деген қызығушылық арта түседі. Сөйлем, құжатпен танысатын жақты ойландыратындай, сүраулы мағынада, пікір алмасу кейіпінде, әр сөз өзіне тән екпінде, яғни сүхбаттасу тіліне жақындата алсаңыз дипломатиялық құжатыңыз сөзссіз өте мәнді болады. Бүгінгі күнге дейін дипломатиялық құжаттардың тілі қарапайым, майда, икемді, құрғақ болу керек деген түсінік қалыптасқан. Кезінде дипломатияда солай сүхбаттасқандығы ақиқат. Дегенмен, құжаттардағы бүкіл мәтіннің бір жақты, нақты мәліметтің өзі ғана келтірілуі құжатпен танысушы тарапты жалықтыруы мүмкін. Бүл құжат мазмүнын соңына дейін толық түсіну мүмкіндігін азайтуы ықтимал. Мәселеге қатысты алғашқы дипломатиялық құжат дайындалған кезде мәліметтер нақтылы күйінде дәйектеу қажет. Ал осы мәселеге қатысты келесі құжаттарды әлде қайда кең көлемде, алғашқы мәліметтерді жан жақты ашып көрсеткен дүрыс. Дипломатиялық құжаттардың стилистикалық құндылығы сөздер мен сөз тіркестерін тиімді пайдалану алу мүмкіндігіне тікелей қатысты.
Бір сөздің өзін әр сөйлем сайын пайдалана берсеңіз де дипломатиялық сапасына кері әсері етері белгілі. Дипломатиялық құжаттарда жалпылама сипаттағы түсініктерге тым жиі сілтеме жасамаған дүрыс, өйткені керісінше жағдайда бүл қажет басқа тарапқа ақыл айтумен тең болып қабылданады. Сондықтан да қарсылық білдіру құжаттарын дайындауға жеткілікті мөлшерде дәлелдеме болғаны жөн. Сол негізде тым асыра сілтеушіліктің болмағаны дүрыс. Егер дипломатиялық құжаттарды грамматикалық түрғыдан қарастыратын болсақ тек жадынамалық жазбаларында ғана емес, сондай-ақ ноталар мен мәлімдемелерде де болымсыз сөйлемдер көп мөлшерде кездеседі. Өйткені бүл дипломатиялық құжаттардың белгілі ерекшеліктерімен айқындалады.
Дипломатиялық құжаттардағы бастауыш - көп жағдайда анықтауышты қажет етеді, яғни мәселеге саяси сипаттама беруді, дегенмен мүны өте қажет деген сәтте ғана орындау қажет. Құжаттар дайындау кезінде етістіктерді пайдалану да мүқияттылықты талап етеді. Грамматикалық категорияларға қатысты міндеттеуге жататын нақысты сөздер мен сөздер тізбегін дипломатиялық құжаттарды пайдалану жан жақты сақтық пен өнегелікті қажет етеді. Ең алдымен тепе - теңдік қатынастар жөнінде, егеменді мемлекеттердің қатынастары туралы сөз болғанда басқа мемлекет үшін оның не істеу немесе істемеу керектігін міндеттеу әдептіліктен тыс деп есептелінеді. Сол себепті дипломатиялық құжаттарда міндеттеу қағидасы әлдеқайда икемді, жүмсақ түрге ие болады. Яғни, шартты-келісімді сөйлемдерге егер сөзінен бастауы қарсы тараптармен қоса өздеріне де қатысты екендікті білдіреді. Міндеттеу сөздерін пайдаланудың екінші қауіптілігі талап еткендік болып қабылдау мүмкіндігі. Ал талап етушілік - егер құжат қандай да бір төтенше жағдайға қатысты болмаса, шын мәнінде талап ету емес болса, онда бүл пайдасыз, қайта зиянды болып табылады.
Дипломатиялық құжаттардағы қарапайымдылық түрін құптайтын Х.Вильднердің өзі де мүқияттылықты талап етеді. Дегенмен, құжаттың басым көпшілікке түсінікті болуын ешкім де жоққа шығармайды. Қысқа түсініктер мен қарапайымдылық көп жағдайда бірдейлікті білдірмейді. Дипломатиялық құжаттардағы қысқа сөздер, немесе үзақ сөздер не жетіспеушіліктің не құндылығының белгісі емес, ең бастысы мағынасыз сөздердің, бос сөздер мен сөйлемдердің болмағаны дүрыс. Мәтінге ешбір қосымша мазмүн, мағына бермейтін сөздерді сөйлемге қыстырудың қажеттігі жоқ. Маңыздысы белгіленген мазмүнды нақты ашу.
Толыққанды дипломатиялық құжаттардың тілдік және стилистикалық құрылымы құжат бағытталған тараптарға деген сенімділік туғызатындай, олардың дүрыс шешім қабылдау қабілеттілігіне түрткі болатындай сипатта құрылады. Күрделі мәселелерге қарапайым шешімнің болмайтындығын дүрыс түсінуге тәрбиелеу, халықаралық алаңда болып жатқан дүниені ой дәйектер мен дәлелдердің негізінде түрткі болу үшін дипломатиялық тілге талғампаздылықпен қарап, шетелдік оқырманға деген әдептілікті жоғары деңгейге жеткізу қажет. Өйткені Сыртқы істер министрлігінің қызметі сан қырлы, әрі күрделі жүмыс болғандықтан тындырымды зерделік пен зиялылықты қажет етеді. Бүгінгі Қазақ елі әлем елдерінің бір қатарымен түрақты қарым-қатынастар орнатып, сан-алуан салада халықаралық келісімдер мен шарттарға отыруда. Әрине еліміз тәуелсіздігін жариялай салып, халықаралық қатынастарды үлттық тілде жүргізуге шамасы келмеді, Өйткені дипломатия саласында үлттық тілін терең меңгерген мамандар жоқтың қасы болды. Сол себепті тәуелсіз Қазақстанның әлеммен байланысы орыс тілінде жүргізілді. Соңғы кездегі қазақ тілінің өрісін кеңейту саясаты дипломатия саласын да қамти бастады. Өйткені тіл - қашанда мемлекет тірегі, үлттың үлт болуының басты белгілерінің бірі. Яғни, еліміздің дипломатиялық саласында қазақ тілін терең меңгеру бүгінгі күннің қажеттілігіне айналуда. Әрине, бүл бағытта әлі де қатаң саясат үстанған дүрыс болар еді. Сонда ғана дипломатия саласында үлттық намысымыз бен сезіміміз асқақ болары айқын. Үлттық тілде билік тармақтарында ресми құжаттар дайындауда кездесетін келеңсіздік пен жанайқай тумас еді. Әрине, жоғалтып алған асылымызды қайта жинау жеңіл бола қоймайды. Елдің басқа салаларындағыдай дипломатия саласында да үлттық тілді меңгерген кәсіби мамандардың жетіспеушілігі қазақ тілінде ресми құжаттар дайындауды кідіртіп келді. Осы мақсатта еліміздің дипломатиялық құжаттарын қазақ тілінде дайындау мүмкіндігін кеңейтуге арналған еңбектерді жан-жақты қарастыра отырып, саралаудан өткізіп өзімізге қажетті нәр жинауға талпынуымыз керек.
Жоғарыда аталған Дипломатиялық хат алмасу (үлгілер) еңбегінде автор ресми құжаттар дайындауда қазақ тілін дүрыс пайдалана білуге ерекше көңіл бөлген. Әрбір мәлімет қазақша ойлау жүйесінің жемісі ретінде тілдік ерекшеліктерді сақтай отырып, түпнүсқа күйінді дүниеге келгенде ғана толыққанды құжат ретінде қабылданбақ. Дипломатиялық құжаттарды әзірлеуде бүл өте құнды талап.
Түрған еліміздің түлғалық қасиетіне,үлттық тіліне, мәдениетіне, парасаттылығына, өзіндік ерекшелігіне мән бере отырып, қазақ халқының үлттық сипатын жарқырата ашып көрсетуге талпыну керек. Мақсат түтқан іс қауқарлы болу үшін әрбір маман өзінің біліктілігін арттыра түсуге тиіс. Яғни, халықаралық қатынастарды қарқынды дамыту мен нығайту дипломатиялық тілдің негізінде жүзеге асады. Тілді терең меңгергеннің өрісі болары сөзсіз.
1.2 Дипломатиялық иммуниттер мен артықшылықтар институтының дамуының тарихы
Бүгінгі өркениетті замандағы мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарында, әсіресе олардың екі жақты саяси байланыстарында дипломатиялық өкілдіктердің қызметінің маңызы зор екендігі белгілі. Дипломатиялық өкілдіктердің шетелдік мемлекеттер аумағында еркін әрі қауіпсіз қызмет етуінің басты кепілі оларға халықаралық құқық тарапынан тиісті дипломатиялық имунитеттермен артықшылықтар берілуінде.
Тарихи тұрғыдан алып қарастырсақ, имунитеттермен артықшылықтар халықаралық қатынастардың дамуымен бірге қатар қалыптасып, жетіліп келеді. Олар рулық қоғам заманынан бастау алып, әуел баста әдет-ғұрып нормаларына негізделген болатын. Оның қарапайым көріністерін ру аралық қатынастардан көруге болады. Рулар арасындағы соғыс, бітімгершілік, жер, т. с. с. мәселелер бойынша келіссөздер жүргізу үшін жіберілетін адамдардың жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз етуші міндет қабылдаушы тараптың мойнына жүктелгенді. Бұл тәртіп қатаң ереже ретінде әдет-ғұрып нормаларына берік енгенімен, олардың үнемі сақтала бермегендігі рас. Ерте заманнан-ақ түрлі ру тайпалар арасында бір-біріне жіберілетін адамдарды өлтірмеу оларға белгілі-бір топтың өкілі ретінде қарау, соның негізінде жеке басына қол сұғылмауын қамтамасыз ету қажеттілігі туындаған. Мұндай қажеттіліксіз келіссөздер жүргізудің де мүмкіндігі жоққа шығатын. Осылайша адамдардың сана-сезіміне ресми түрде келіссөз жүргізуге келген өкілдерге құрмет көрсету, олардың жеке басына қол сұқпау дәстүрі қалыптасады. Бұл дәстүр қазіргі тілмен айтсақ, шетелдік өкілдіктерге имунитеттермен артықшылықтар беру деп аталады.
Имунитет пен артықшылық ұғымдары мемлекеттер пайда болғаннан кейін әр тарихи формациялық кезеңде мазмұны жағынан толыға отырып, халықаралық қатынастардың күрделенуімен етене байланысып дамыды. Ерте замандағы халықаралық қатынастар, ең алдымен географиялық жағынан жақын орналасқан, ортақ экономикалық, мәдени, рухани құндылықтар мен діни наным-сенімдері бар мемлекеттер арасында қалыптасты. Мысалы, Ежелгі Грецияда, сондай-ақ Парсы патшалығы, Рим мен Карфаген сияқты мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастар дипломатияның дамуына да зор әсер етті. Бұл мемлекеттердің елшілері әскери жәнесаяси одақтар құру, бірлесе қорғану және шабуыл жасау шарттарын бекіту сияқты мәселелермен айналысты.
Бастапқы кезеңде бұл мемлекеттерде елші функцияларын қасиетті жаушылар жүзеге асырған. Олар негізінен діни тұлғалар болғандықтан, олардың жеке басына қол сұқпау, діни сенімге, құдайдың құдіретіне негізделеді. Оларды өлтіру немесе жарақаттау құдайды қорлау деп есептеледі. Былайша айтқанда олар діннің қорғауында болады [3]. Бірте-бірте елші функцияларын зайырлы сипаттағы елшілер жүзеге асыратын болды. Грецияда оларды саясаткерлер, әскери қолбасшылар, ораторлар арасынан халықаралық жиналысында сайлайтын болған және пресбейс деп атаған. Ал Римде елшілерді сенат өз мүшелері арасынан сайлап, оларды легаттар немесе нунушілер деп атайтын болған. Тағы бір айта кететін жайт, Рим империясы тұсында елшілерге қол сұқпау жөніндегі ережелерді қамтыған халықтар құқығы пайда болды. Бұл халықтар құқығы институты бойынша елшілерді қорламау қасиетті парыз деп саналынады. Осындай жолдармен ежелгі халықтарда кеңінен таралған түрлі қоғамдық нанымдардың, мемлекеттік заңдар мен әдет-ғұрып нормаларының және діни сенімдердің негізінде елшілердің қасиеттілігі мен оларға қол сұғылмайтындығы жайлы ортақ көзқарас пен пікір қалыптасты.
Орта ғасырлардағы (5-7ғ. ғ. ) халықаралық қатынастардың негізгі орталықтарын Византия, Каролинг монархиясы, араб ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ИММУНИТЕТТЕР МЕН АРТЫҚШЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ
1.1 Дипломатиялық иммунитеттер мен артықшылықтардың түсінігі, мазмұны және негіздері
1. 2 Дипломатиялық иммуниттер мен артықшылықтар институтының дамуының тарихы
2 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ӨКІЛДІКТІҢ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРІНІҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ МЕН ИММУНИТЕТТЕРІ
2.1 Дипломатиялық өкілдіктің артықшылықтары мен иммунитеттері
2.2 Дипломатиялық өкілдік қызметкерлерінің иммунитеттері мен артықшылықтары
2.3 Дипломатиялық өкілдік қызметкерлерінің жеке, толық және шектеулі иммуниттері мен артықшылықтары
3 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ ТУРАЛЫ ЗАҢЫНДА ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ИММУНИТЕТ ЖӘНЕ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРДЫҢ КӨРІНІС ТАБУЫ
3. 1 Қылмыстық ізге түсуден дипломатиялық иммуниттері бар тұлғалар
3. 2 Дипломатиялық иммуниттері бар тұлғаларға қатысты қылмыстық іс қозғау және оларды қылмыстық жауапқа тарту ерекшеліктері
3. 3 Экстрадиция институты - құқықтық көмектің ерекше түрі
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
4
7
7
18
25
25
28
38
46
46
52
58
66
68
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазіргі жағдайда Қазақстан Республикасының шет мемлекеттермен және халықаралық ұйымдармен екі жақты және көп жақты қарым-қатынасын жүзеге асыру мемлекетіміздің дипломатиялық қызмет орындарына жүктелген, сыртқы саяси қызметті жүзеге асыратын лауазымды тұлғалар шет мемлекеттерге ресми өкіл ретінде дипломатиялық немесе консулдық имунитет пен артықшылықты пайдаланатыны белгілі. Дипломатиялық имунитеттер мен артықшылықтардың заңдық ұғымының қалыптасуымен олардың теориялық құқықтық негіздемесін білу, оларды тәжірибе жүзінде дұрыс әрі аса тиімді қолдану үшін қажет. Бұл мәселе ерте заманнан келе жатса да, өзінің өзектілігін жоғалтпаған. Өйткені, мемлекеттердің дипломатиялық және консулдық тәжірибесінде тарихи даму кезеңінің әр сатысында имунитеттермен артықшылықтарға қатысты жаңа шешімін таппаған немесе теориялық негіздеуді қажет ететін сұрақтар туындап жатады. Себебі, дипломатиялық қатынастар пайда болғалы бері оған қатысты тәжірибелік мәселелердің де аясы кеңіп келеді.
Жеке дипломатиялық және консулдық имунитеттермен артықшылықтардың негізгі түрлерін халықаралық нормалардың негізінде салыстырмалы-құқықтық талдаудан өткізу олардың арасындағы ұқсастықтар мен айырмашылықтарды айқындауға және сол айырмашылықтардың себебін анықтауға мүмкіндік берері сөзсіз.
Жаңа саяси-құқықтық бағам тұрғысынан халықаралық құқықтың маңызы мен рөлін терең түсіну керек, оның мемлекетішілік құқықпен өлшенген арақатынасы да маңызды проблема болып табылады.
Дипломатиялық иммунитет - шетел дипломатиялық өкілдіктеріне және олардың қызметкерлеріне берілген жеңілдіктің, артықшылықтардың және дүние-мүліктің жиынтығы. 1961 жылы қабылданған Вена конвенциясына сәйкес, дипломатиялық өкілдіктің қызметкерлеріне төмендегідей дипломатиялық ерекше пұрсатты жағдай жасалады: олардың жеке басына, дүние-мүлкіне, тұрғын үйі мен қызмет орнына ешқандай қол сұғылмайды. Бұған қоса олар тұрған елдерінде сотқа тартылмайды, салықтан, кедендік бақылаудан босатылады
Аталған проблемалық аспектілер көпшілікке таралған сапаға ие және шын мәнінде халықаралық құқық институтына қатысты. Алайда біздің еліміздің көптеген жетістіктері Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаевтың саяси-құқықтық және сыртқы дипломатияға ерекше мән беруімен байланысты болып отыр. Республикамыздың табыстары мен жетістіктерінің белгілі-бір үлесі қазақстандық дипломаттарға тиесілі, олар қайта құру кезеңінде өздеріне жүктелген міндеттерді атқарып, өз еліне күрделі экономикалық дағдарыстан шығуға көметесті.
Дипломдық жұмыс тақырыбының зерттеу дәрежесі. Саяси ғылымда дипломатияны зерттеудің қалыптасқан өзіндік дәстүрі мен қомақты ғылыми негізі бар. Осы мақала ауқымында кеңестік кезеңдегі зерттеулерді, сонымен қатар, қазіргі заманғы жұмыстарды қарастырумен шектелеміз.Біздің ойымызша, ежелгі заманнан бастап ХХ ғасырдың 70-ші жылдарына дейінгі аралықтағы дипломатиялық қатынастар жүйесінің қалыптасуы жайлы А.А. Громыконың редакциясымен жазылған бес томдық "Дипломатия тарихы" басылымының ғылыми маңызы зор. Алайда, сол кезеңнің көптеген оқымыстылары дипломатия мен дипломатиялық қызмет мәселесін халықаралық қатынастармен бірдей қарастырды, мұндай ой қисынына әсер еткен сол кездегі үстем болған тарихи-хронологиялық тәсіл еді.
Белгілі ғалымдар С.Б. Крылов пен В.Н. Дурденевский алғашқылардың бірі болып дипломатияда болып жатқан процестерге ғылыми ізденіс жасаудың құқықтық негізін салды. Атап айтсақ, олар дипломатиялық корпус, дипломатиялық өкілдік, дипломатиялық иммунитет пен артықшылықтардың таралатын салалары, дипломатиялық корпус дуаейні институты және т.б. зерттеді.
Бұл жұмыста қолданылған теориялық материал, жұмыстың тақырыбының ғылыми өңделу жағдайы біздің тақырыбымыздың тек жеке бөліктерін бейнелейтінін көрсетті: екі жақты және көп жақты халықаралық ынтымақтастық, Қазақстан Республикасының сыртқы саяси қызметі мен дипломатиясы, дипломатиялық персоналдың халықаралық-қылмыстық жауапкершілігі және т. б. аталған бағыттағы көптеген ғылыми зерттеулерді қазақстандық ғалымдар, көрнекті қоғам және мемлекет қайраткерлері жүргізді.
Бұл дипломдық жұмыстағы қолданылған талдау құқықтық, сондай-ақ тәжірибелік және басқа да теориялық материалдар осы ғылыми зерттеуді жүргізуге негіз болып табылады. Алайда қазіргі кездегі халықаралық аренадағы саяси және экономикалық өзара қатынастың, құқықтық демократиялық қарым-қатынастың даму кезеңінде таңданылынған зерттеу дерекнамасы Қазақстан Республикасындағы артықшылықтар мен иммунитеттер институтының жеке мәселелерін түсіну үшін жаңа түрткі болады.
Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері. Бұл дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты - дипломатиялық персоналдар мен өкілдіктердің иммунитеттері мен артықшылықтары институтының маңызды мәселелерін зерттеу болып табылады. Қойылған мақсатқа тікелей жетуге мынадай мәселелерді зерттеу әсер етеді:
* Дипломатиялық иммунитеттер мен артықшылықтардың түсінігін, мазмұнын және негіздерін анықтау;
* Қазақстанның шет мемлекеттердегі дипломатиялық өкілдік персоналдарының иммунитеттері мен артықшылықтарының ерекшеліктері мен құрамын анықтау;
* Қазақстан республикасындағы шет мемлекеттердің орналасқан өкілдіктерінің артықшылытары мен иммунитеттерінің мазмұны мен ерекшелігін анықтау.
Дипломдық жұмыс зерттелуінің әдістемелік негізі. Халықаралық-құқықтық, саяси-құқықтық, философиялық, әлеуметтік және т. б. дипломатиялық иммунитет пен артықшылықтар институты қолданатын басқа да ғылыми дәйектемелер, мемлекеттік және құқықтық құбылыстарды зерттеудің жалпы ғылыми және диалектикалық үйлестікке қазақстандық қана емес, халықаралық едәуір толық және сыни тұрғыда қарастыруға мүмкіндік береді.
Қойылған мәселелерді зерттеу кезінде сондай-ақ зерттеу тақырыбының сапалық сипаттамаларын анықтайтын логикалық, формальды-құқықтық, аналитикалық талдау, функционалдық әдіс қолданылады.
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыстың көлемі - 70 бет. Жұмыс жоспар, кіріспеден, үш тараудан, қорытынды және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 ДИПЛОМАТИЯЛЫҚ ИММУНИТЕТТЕР МЕН АРТЫҚШЫЛЫҚТАРДЫҢ ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ АНЫҚТАМАСЫ
1.1 Дипломатиялық иммунитеттер мен артықшылықтардың түсінігі, мазмұны және негіздері
Иммунитет ұғымы дипломатиялық және консулдық құқытағы негізгі ұғымдардың біреуі, латын сөзінен тәуелсіз, тартылмайды деген мағынаны білдіреді. Халықаралық келісімдерде белгіленген артықшылықтар мен иммунитет сөздерін айыра білу керек. Артықшылықтар деп мемлекет басшылары мен олардың өкілдерінің ерекше құқықтық артықшылығын айтамыз. Осындай артықшылықтардың ең елеулілері ретінде қол сұғушылық пен кемсітуден қорғау құқығын, белгілі бір жағдайларда арнайы белгілер мен эмблемаларды пайдалану құқығын (мысалы өз жалауын) шетелдерде өзінің арнайы байланыс құралының болуына деген (курьерлер, шифрленген хабарламалар) құқықты және басқаларды айтуға болады. Иммунитет деп мемлекет басшыларының, үкімет басшылары мен мүшелерінің, шетел мемлекеттерінің парламент мүшелері мен мен өкілддерін, сондай-ақ шетелдегі мүліктер мен мемлекеттік кемелердің дипломатиялық өкілдік орналасқан елдің сотының, қауіпсіздік қызметінің қаржылық аппаратының мәжбүрлі әрекеттеріне қорғалуын, оның ішінде талап-арыздан, қамаудан, тінтуден, жауап алудан және т. б. қорғалуын айтамыз.
Иммунитет деген сөз латынан тәуелсіз деген мағынаны береді. Артықшылықтар деп мемлекет басшылары мен олардың өкілдіктерінің ерекше құқықтық артықшылығын айтамыз [1].
Иммунитеттер мен артықшылқтарды иеленуге құқығы бар әрбір тұлға оларды мекендік мемлекетінің аумағына келген кезден бастап иеленеді, яғни шекарадан өткен кезден бастап иеленеді, яғни шекарадан өткен кезден бастап иеленеді, егер тұлға мекендуші мемлекеттің аумағында орналасқан қойса, онда сол мемлекеттің Сыртқы істер сминистрлігіне оның тағайындалуы туралы ескерткен кезден бастап аталған құқықтарға ие болады.
Егер дипломатиялық агент үшінші мемлекеттің аумағы арқылы алдын ала келісіп (егер оған транзиттік виза берілген болса) өтетін болса, үшінші мемлекет оны тағайындалған орнына жету үшін немесе одан қайту қажетті қол сұқпаушылық және басқа да иммунитеттермен қамтамасыз етеді.
Иммунитеттер мен артықшылықтардың күші оны пайдалаланытн тұлға өз қызметін тоқтанда және сол тұлға мекендуші мемлекеттен кеткенде немесе белгіленген қызмет мерзімі аяқталғанда тоқтатылады.
Дипломатиялық өкілдіктің негізгі иммунитеттері мен артықшылықтары жүйесі:
1) ғимараттың қол сұғылмайтындығы. Дипломатиялық өкілдік ғимаратының қол сұқпаушылығы іс жүзінде мынадай жолдармен жүзеге асырылады: өкілдік ғимаратына оның басшысынң рұқсатынсыз кіруге тыйым салу. Тінту, қамау. Дипломатиялық өкілдік ғимаратының қол сұқпаушылығы іс жүзінде мынадай жолдармен жүзеге асырылады: өкілдік ғимаратына оның басшысынң рұқсатынсыз кіруге тыйым салу. Тінту, қамауға алу, реквизиция және атқару әрекеттері сияқты мәжбүрлеу шараларын жүзеге асыру мүмкіндігін жоққа шығару. дипломатиялық өкілдік ғимаратын күзетуді арнайы полицейлер немесе әскери бөлімшелер арқылы дипломатиялық мекеме орналасқан мемлекет жүзеге асырады.
2) Мұрағаттарға, құжаттарға, хат-хабарларға қол сұғылмайтындығы
3) Тіркуші мемлекетпен қатынасу бостандығы
4) Салықтардан босатылуы
5) алдын ала қамау тәртібіне ұстауға болмайды. Қылмыстық және әкімшілік жауапкершілікке тартылмайды.
куә ретінде тартылмайды
6) өкілдіктің архиві мен құжаттарды әрқашан және орналауына қарамастан, қол сұқпаушылыққа ие.
7) өкілдік өз үкіметінен мекендеуші мемлекетте немесе үшінші мемлекетте орналасқан өз мемлекетінің басқа өкілдіктерімен, консулдықтарымен еркін байланыс жасай алуға тиіс.
8) өкідік өзінің үй-жайларында, көлігенде өз мемлекетінің жалауын және эмлемасын қолдануға құқылы.
9) өкілдіктің ресми хат-хабарлары қол сұқпаушылыққа ие.
Дипломатиялық почта ашылуға, қамауға алуға жатпайды. Өкілдік байланысты барлық түрін, сонымен қатар дипломатиялық куръерлерді, кодталған және шифрленген депешаларды, дипломатиялық вализаларды қолдана алады.
Вализа - чемодан деген француз сөзінен шыққан және дипломатиялық корреспонденциядан, құжаттардан тұратын және арнайы өкілетті тұлғамен (дипкуръер) немесе шығарып салусыз әдеттегі байланыс каналымен жеткізілетін және ашылуға, қамауға алуға жатпайтын жабық, сүргі салынған немесе мөр басылған қапты (чемодан, сөмке, пакет т. б.) білдіреді [2].
Дипломатиялық агент термині- мемлекеттің дипломатиялық өкілдіктері мен дипломатиялық құрамның мүшелерінің жалпы аты ретінде қолданылады, яғни дипломатиялық дәрежесі бар дипломатиялық өкілдіктің басшылары мен құрам мүшелерінің атауы.
Дипломатиялық агенттердің жеке артықшылықтары мен иммунитеттеріне мыналар жатады:
а) жеке басқа қол сұқпаушылық. Дипломатиялық агент қандай жағдайда болсын, қамауға алуға жатпайды. Мекендеуші мемлекет оған лайықты құрметпен қарауы және оның жеке басныа, еркіне, ар-лжданына қарсы мекендуші мемлекеттің мемлекеттік билік органдарынан болсын, сонымен қатар басқа тұлғалардан болсын озбырлықты болдырмау үшін тиісті шаралар қолдануы керек.
б) резенденциясына, мүлкіне және хат-хабарларға қол сұқпаушылыққа ие.
Дипломатиялық агенттердің жеке меншік резинденцияларды дипломаттық өкілдіктің үй-жайы сияқты қол сұқпаушылыққа орналасқан жеріне қарамастан ие: өкілдіктің ғимарантында, жалға алған жағдайда немесе қонақ үйдің нөмірі. Оның қағаздары, хат хабарлары мүлкі, сонымен қатар көліктері қол сұқпаушылыққа ие. Оларға тінту және басқа мәжбүрлеу әрекеттерін қолануға болмайды.
в) қылмыстық, азаматтық және әкімшілік юрисдикциядан иммунитет.
Дипломатиялық агенттің үстінен тергеу органдары қылмыстық іс қозғамайды, ол жауапқа тартылмайды, оны сот органдары соттамайды, ол куәгер ретінде сотқа жауап бермеуі керек; ол айыпқа немесе өзге де әкімшілік шараларға тартылмайды.
Дипломатиялық агент, сонымен қатар азаматтық юрисдикциядан иммунитетке ие. Мекендік мемлекетте азаматық юрисдикция дипломатиялық агентке тек 1961 ж. Вена конвенциясының 31-бабында көрсетілген жағдайларда ғана қолданылады, мысалы мұрагерлік туралы талап-арызды бергенде және дипломат мұраны орындаушы немесе мұрагер болған жағдайда, мекендеуші мемлекеттегі дипломаттың ресми қызметіне байланыссыз кәсіби немесе коммерциялық қызметіне қатысты талап-арыз берілгенде;
г) салық иммунитеті. Дипломатиялық агент жанама салықтарды, жеке табысқа салынатын салымдардан босатылады; нақты қызмет түрлеріне салынатын салымдарды қоспағанда, барлық салықтардын, алымдардан және баж салықтарынан, соның ішінде жеке және мүліктік салықтардан босатылады.
д) міндеттерге иммунитет. Мекендуші мемлекет дипломатиялық агентті барлық мемлекеттік және еңбектік міндеттерден олардың сипатныа қарамастан және әскери міндеттерден меншіктен айыпу контрибуция және әскери орналастырулардан босатуға міндетті.
е) кедендік артықшылықтар. Мекендік мемлекет дипломатиялық агентке өкілдіктің қажеттігіне арналған, сонымен қатар дипломаттың жеке қолдануына арналған заттарды алып келуге рұқсат етеді. Осы заттар тасымалдау, сақтау және осыған ұқсас қызметтерден басқа кедендік салықтардан, алымдардардан және баж салымынан босатылады.
Дипломатиялық агенттің жеке жүгі, мемлекеттің заңымен немесе карантиндік ережемен алып кіру және алып шығуға тыйым салынған заттардың барына түйінді негіз болмаса, тексеруден босатылады.
Әкімшілік-техникалық құрамның және оның отбасы мүшелерінің иммунитеттері мен артықшылықтары дипломатиялық құрамның иммунитеттері мен артықшылықтарына теңестіріледі, әкімшілік және азаматтық юрисдикицяға иммунитет әкімшілік және азаматтық юрисдикцияға иммунитет әкімшілік-техникалық құрамның өз қызметінің міндеттерін атқарғанда ғана қолданымады.
Адамзат тарихында қоғам мен жеке адамның әрбір мемлекеттің өмірінде халықаралық қатынастар ежелден өте маңызды орынға ие болып келеді. Өйткені үлттардың шығуы, мемлекетаралық шекаралардың құрылуы, саяси тәртіптердің қалыптасуы мен өзгеруі, әртүрлі әлеуметтік құрылымдардың орнығуы, мәдениеттің артуы, ғылымның, өнердің,техникалық үрдістің, тиімді экономикалық дамуы сауда, қаржы, мәдени және басқа да байланыстармен, мемлекетаралық одақтармен, дипломатиялық түйісулермен және басқа да алмасулармен, түйінін айтқанда халықаралық қатынастармен тікелей байланысты болды.
Қазіргі жаһандану дәуірінде барлық елдердің өндірістің көлемі мен сипатына, өнімнің түрлері мен олардың құнына, адамдардың құндылығы мен мүратына әсер ететін бір бірімен тығыз шырмалған, көпқырлы өзара әрекеттестіктің тармақтанған торабында олардың мәні тіптен де өсе түсуде. Сол ретте әлемдік елдердің ішінде он сегіз жыл бүрын саяси картада тәуелсіз мемлекет ретінде пайда болған Қазақстан Республикасы да өзінің үлттық мемлекеттік мүддесін қорғау саясатын, ең алдымен аумақтық түтастығы мен егемендігін, азаматтарының ырыс берекесі мен олардың конституциялық құқын қорғауды түрақты түрде жүргізуде.
Қазақстан өзінің геосаяси орналасу ерекшеліктеріне сай сыртқы саяси бағыттарын азиялық елдермен қоса еуропалық елдермен де тең дәрежеде жүргізу мақсатында көптармақты саясатта үстануда. Осыған орай өзінің үзақ мерзімді мүддесіне сай, әлемдік істе өз үстемдігін нығайту мақсаты Қазақстандық Сыртқы істер министрлігінің дипломатиялық қызметінің жағрапиясын түрақты түрде кеңейте түсуді қажет етеді. Дипломатиялық қызметті үйлестіруші Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі туралы ереже Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2004 жылғы 28 қазандағы №1118 қаулысымен бекітілген болатын. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер министрлігі сыртқы саяси қызметті жүзеге асыратын және Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызмет органдарының бірыңғай жүйесін басқаратын Қазақстан Республикасының орталық атүарушы органы болып табылады. Қазақстан Республикасы Сыртқы істер минситрлігіне жүктелген міндеттемелер ішінде кейбіреуін атап өтетін болсақ, олар:
- Қазақстан Республикасының халықаралық қатынастар саласындағы заңнамасын жетілдіру, оны Қазақстан Республикасының қалықаралық міндеттемелеріне сәйкес келтіру жөнінде үсыныстар әзірлеу;
- өзінің құдіретіндегі мәселелері бойынша Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, бекіту;
- Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарын тіркеудің, есепке алудың және сақтаудың бірыңғай мемлекеттік жүйесінің қалыптасуын қамтамасыз ету;
- шетелдерде Қазақстан Республикасының сыртқы және ішкі саясаты, елдің әлеуметтік - экономикалық, мәдени және рухани өмірі туралы ақпарат таратуға жәрдемдесу;
- Қазақстан Республикасының мемлекеттік органдарын, бүқаралық ақпарат құралдарын Қазақстан Республикасының халықаралық жағдайы мен сыртқы саясаты туралы хабардар ету;
- Қазақстан Республикасы жасасқан халықаралық шарттардың депозитарий функцияларын жүзеге асыру;
- Қазақстан Республикасының мемлекетшілік және халықаралық іс шараларын протоколдық үйымдастыру түрғысынан қамтамасыз ету;
- Қазақстан Республикасы қатысушысы болып табылатын халықаралық шарттардың орындалуын жалпы қадағалау мен Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының қызметін үйлестіруді жүзеге асыру;
- мемлекетішілік және халықаралық іс шараларды өткізу кезінде Қазақстан Республикасы мемлекеттік органдарының Мемлекеттік протоколды сақтауы бойынша үйлестіруді жүзеге асыру;
- шет мемлекеттермен және халықаралық үйымдармен қатынастарда Қазақстан Республикасының бірыңғай сыртқы саяси және экономикалық бағытын және инвестициялық саясатын жүргізуді қамтамасыз ету мақсатында Қазақстан Республикасының басқа да орталық мемлекеттік органдардың халықаралық қызметін үйлестіру.
Сондықтан да Қазақстан өз мүддесінің шеңберіне енген елдермен түрақты саяси қатынасқа түсіп экономикалық байланыстарын дамытуда. Ал Қазақстанда шетелдік елшіліктер мен өкілдіктер санының үлғая түсуі халықаралыө істе еліміздің маңызды серіктес ретіндегі беделінің өсе түскендігінің белгісі. Сыртқы саясатты тиімді түрде жүзеге асыру мақсатында Қазақстан Республикасының дипломатяилық қызметін, оны жүзеге асырудағы маңызды саласы дипломатиялық құжаттаманы ресімдеуді жетілдіру қажет.
Күнделікті мемлекеттік қызметтің ерекше бір түрі ретінде дипломатия XIV-XVII ғасырдың тоғысында кең етек алғаны белгілі. Сол кезден бастап мемлекет билеушілерінің сарайларында түрақты дипломатиялық өкілдіктер пайда болып, мемлекеттік мекеме жүйесінде - мемлекеттер арасындағы хат алмасумен айналысатын, шетелдік өкілдер мен елшілерді қабылдайтын, келіссөз жүргізетін және басқадай да мемлекетаралық істерді орындайтын арнайы қызмет қалыптасты.
Дипломатия сыртқы саясаттың бөлінбес бөлігі ретінде тек қане келіссөздермен ғана шектеліп қоймайды. Жалпы қабылданған анықтама бойынша мемлекеттің сыртқы саясатын жүзеге асыратын құрал ретінде дипломатия - бейбіт шаралардың жиынтығын, нақтылы бір мәселелерді шешуге арналған қабылдаулар мен әдістерді білдіреді; шетелдегі мемлекет және үкімет басшыларының, сыртқы істер министрлігінің, сыртқы істер мекемелерінің,дипломатиялық өкілдіктердің ресми қызметі; мемлекеттің сыртқы саяси мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асырушы өкілдерінің халықаралық мәжілістердегі қызметі, сонымен бірге мемлекеттің шетелдегі мекемелері мен азаматтарының құқықтары мен мүдделерін қорғауға арналған қызметі.
Дипломатия үғымын халықаралық қақтығыстардың алдын алу немесе реттеу, өзара тиімді шешімдер мен мәмлеге келу, сондай ақ халықаралық ынтымақтастықты кеңейте және терңдете түсу мақсатында келіссөз жүргізу өнерімен де байланыстырады. Яғни, дипломатия үғымы мемлекет басшыларының, мемлекеттік биліктің жоғарғы мекемелерінің, сондай ақ сыртқы қатынастар мекемелерінің жан жақты сыртқы саяси қызметінің барлығын қамтиды. Келіссөздер мен басқа да бейбіт құралдарды пайдалана отырып, халықаралық аренада өз елінің мүддесін қорғайды. Сол негізде дайындалатын дипломатиялық құжаттарды жан жақты талқылау барысында әлемдік дипломатиялық тәжірибеде қолданылатын дипломатиялық құжаттардың рөлі мен мәнін, құрастырылу әдіс тәсілдерін жан жақты танып білу мақсатында көптеген дипломатиялық құқықтың негізін қалаған халықаралық құжаттар мен әлемдік авторлардың ғылыми еңбектерін қарастыру өте қажет. Әрине ең алдымен 1961 жылғы 18 сәуірде қабылданған Дипломатиялық қатынастар жөніндегі Вена конвенциясы мен 1963 жылғы 12 қарашада қабылданған Қазақстан Республикасының Дипломатиялық қызметі туралы заңы және 2002 жылдың 7 наурызында осы заңның толықтырылған мәтінімен танысу өте маңызды екендігі сөзсіз.
Жалпы дипломатиялық қызметке қатысты еңбектер өте мол. Олардың қатарында Э.Сатоу Руководство по дипломатической практике белгілі француз дипломаты Ж.Камбон Дипломат, Г.Никольсонның Дипломатия, Дипломатическое искусство кітаптары, американдық және француздық дипломаттар Дж.Вуд пен Ж.Серре Дипломатическая церемония и протокол, С.Симпсон Учебные программы и курсы по дипломатической практике, ағылшын тілінен аударған В.М.Матвеева, Р.Дж.Фельтхэм Настольная книга дипломата еңбегінде дипломатиялық қызметте жиі кездесетін құжаттар мен сөз анықтамаларын, халықаралық үйымдар атауына мағлүматтар беріп өткен, А.Г.Ковалев Азбука дипломатии атты еңбегі дипломатиялық құжаттардың түрлері мен оның ішкі мәтінің қалай жазылатындығына ерекше көңіл бөлген.
Дипломатиялық қызметтің құқықтық негізіне арналған еңбектер де өте құнды: И.П.Блищенко, В.Н.Дурденевский Дипломатическое и консульское право, Ю.Г.Демин Статус дипломатических представительств и их персонал атты кітабы тікелей нақты үлгілердің негізінде дипломатиялық құжаттарды құрастыруға арналған.
Заңның бірінші бабында дипломатиялық қызмет пен консулдық қызмет үғымына анықтама беріп өткен:
1.Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі Қазақстан Республикасының заңдары мен халықаралық шарттарына сәйкес республиканың сыртқы саяси қызметін жүзеге асыратын мемлекеттік органдардағы азаматтардың кәсіби қызмет.
2.Консулдық қызмет дипломатиялық қызметтің Қазақстан РЕспубликасы Президенті бекіткен Қазақстан Республикасының Консулдық жарғысы негізінде жүзеге асырылатын бір бөлігі. Заңның 5-6 баптарында Қазақстан Республикасы дипломатиялық қызметтің мақсаттары мен міндеттері нақтылы айқындалған болған. Осы заңның негізінде Қазақстан Республикасының Дипломатиялық қызмет туралы заңына толықтырулар енгізіліп, 2002 жылдың 7 наурызында жаңа мәтіні қабылданады. Бүгінгі күні Қазақстан Республикасының дипломатиялық қызметі осы заңның негізінде жүзеге асырылуда.
Мемлекеттердің сыртқы саясатының мақсаттары мен міндеттерін жүзеге асыруда нота, меморандум,мәлімдеме,ресми хаттар арқылы дипломатиялық хат алмасу дипломатиялық қызметтің негізгі түрлерінің бірі.
Мемлекеттердің дипломатиялық қызметінің басқадай түрлеріне:
халықаралық конгрестерге,мәслихаттарға, мәжілістерге қатысуы,яғни мемлекет өкілдерінің әр қилы деңгейлеріндегі жүйелі кездесулері;
халықаралық қатынастардың әр түрлі мәселелеріне байланысты көпжақты немесе екіжақты халықаралық шарттар мен келісімдерді дайындау мен жасасу;
мемлекеттің шетелдегі дипломатиялық өкілділігінің қабылдаушы елдің дипломатиялық мекемесімен күнделікті саяси және басқадай да келіссөздер жүргізуі;
мемлекет өкілдерінің жалпы саяси және аймақтық халықаралық үйымдарының қызметіне қатысуы;
баспасөзде қандай да бір сыртқы саяси мәселеге қатысты үкіметтік саяси үстанымын қарастыру, ресми хабарлама жариялау,халықаралық актілер мен құжаттарды ресми түрғыда басып шығару жатады.
Дипломатиялық қызметтегі осындай болып жататын үрдістер мен дипломатиялық хат алмасудың маңыздылығы мен мәнін ашу, оларды жинақтау қорытындылау мен жүйелеу негізгі мақсат болып табылады. Күнделікті дипломатиялық қызметте пайда болып жататын ресми дипломатиялық құжаттарды дайындау үшін орасан зор жүмыс жасалатындығын құжаттарды тәжірибе жүзінде дайныдау барысында көз жеткіземіз.
Дипломатиялык қызмет жазба жүмысымен өте тығыз байланысты. Дипломатиялық хат алмасу аркылы мемлекеттердің дипломатиялық қарым-қатынастары жүзеге асады. Дипломаттар өздерінің жүмыс уақытының басым мөлшерін өз үкіметі мен сыртқы істер министрлігі арасында ресми хат алмасуға арнайды: саяси хаттар, шартты белгімен жазылатын жеделхаттар, әр түрлі нүсқадағы анықтамалар, үсыныстар, сүхбат жазбаларын, келіссөздер мен баспасөз мәслихаттарына арналған мәлімдеме жобаларын, жадынамалық жазбаларын, келісімдер мен шарттардың жобаларын және т.б. дайындайды, сондай-ақ шетелдік дипломатиялық өкілдіктер мен министрліктер арасындағы дипломатиялық құжаттарды: ноталар, мәлімдемелер, декларациялар, жеке жолдамалар, меморандумдар, коммюникелер, басқа да ресми құжаттарды жобалайды. Осы құжаттарды дайындау барысында дипломатиялық тілге ерекше көңіл бөлінеді.
Дипломатияда дипломатиялық тіл екі түрлі түсінікті білдіру үшін қолданылатын үғым. Біріншіден, бүл ресми дипломатиялық қатынастар жүргізетін және халықаралық шарттар жасалынатын тіл. Екіншіден, бүл жалпы қабылданған дипломатиялық сөздікті құрайтын дипломатия саласындагы белгілі бір түсінікті дәл бейнелейтін терминдер мен сөз орамдарының жиынтығы. Мысалы: агреман, атташе, альтернат, денонсациялау, пакт, ратификациялау сияқты терминдер дипломатия саласына тән терминдер. Қазіргі кезде ресми дипломатиялық қатынастар жүргізетін және халықаралық шарттар жасалынатын міндетті бірыңғай тіл жоқ (ежелде француз тілі болатын). Бүгінгі күні біртіндеп тілдердің тепе-тендік қағидасы қалыптасуда. Сол неізде барлық мемлекеттерді сыртқы істер мекемесі (бірен-саран елдер ғана болмаса) дипломатиялық қатынастардағы ресми хат алмасуларды, әсіресе дипломатиялық нотамен өзара алмасуды үлттық тілдерінде жүргізеді.
Дипломатиялық қызмет қашанда елмен елді табыстыратын алтын көпір ғана емес, халықаралық алаңда мемлекеттерді бір-бірімен беттестіріп мемлекеттің, бет-бейнесін әлемге паш етеді. Ежелден үлтты үйытқан үлағатты бабаларымыз елінің бейбітшілігі мен қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында іргелес жатқан елдерге сан мәрте өз елшілерін аттандырған. Қазақ халқының басынан өткен небір қиын-қыстау сәттерде мемлекетаралық байланысты орнатуда дипломатиялық тілді үтымды пайдалана алуы елінің елдігі мен жерінің түтастығын сақтап қалуына мүмкіндік туғызып келді. Қазақ тілінде іс жүргізу әрекеті бүрынғы Кеңестер Одағы кезінде де қолға алынғанымен, сол кездегі жергілікті солақай саясаттың ықпалы ма әлде өзіміздің дәйексіздігіміз бе әйтеуір алға жылжымай аяқсыз қалып келді.
Дегенмен, бүгінгі күні қазақ тілін түлету мақсатында еліміздің тіл мамандары елдегі қазақ тіліне деген самарқаулықтан, дүмбілездіктен арылтып тіліміздің мәртебесін көтеруге бар күш-жігерлерін жүмылдыруда.
XX ғасырдың 60-70-ші жылдары шыққан салальқ терминологиялық сөздіктерге қосымша ретінде бүгінгі күні жаңа арнадағы сөздіктер шыға бастады. Сол ретте ресми іс қағаздарын жүргізуге жәрдем ретінде 1994 жылы Атамүра баспасынан Екі тілде іс жүргізу: сөздік-анықтамалық атты көмекші құ-ралдың шығуы осы бағыттағы шаруаны біршама жеңілдете түсті. Алайда әр сала өзіндік ерекшеліктерге толы. Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрлігі көлемінде 2004 жылы "Қазақ және орыс тідерінде дипломатиялық іс жүрізу" сөздік-анықтамалығының шығуы қазақстандық дипломатиялық ресми іс қағаздарының үлттық тілге көше бастауының белгісі болды. 2008 жылы Алматының Арда баспасынан шыққан құрастырушы-автор М.Кәрібайдың Дипломатиялык хат алмасу (үлгілер) еңбегі бүгінгі күнде аса зәру әрі күрделі мәселенің бірі - дипломатиялық құжаттарды, ресми іс-қағаздарын мемлекеттік тілде жазу, оқу, дамыту және бір ізге түсіру түрғысынан жазылған. Қазақстан Республикасының бүрынғы Сыртқы істер министрі болған Қ.Тоқаев: "Еліміз тәуелсіздік алғаннан бері бүрын үмтыла бастаған үлттығымыздың басты белгілері, асыл мүраларымыз-тарихымыз, дініміз, ділімізбен қоса, тілімізді қалпына келтіруге сыртқы саясат ведомствосы да атсалысып, министрліктің құрылымдық бөлімшелерінде және шетелдердегі елшіліктер мен өкілдіктерде іс жүргізу және қатынас қағаздарын кезең-кезеңімен мемлекеттік тілге көшіру жоспарланып отыр" - деп тіл мәселесінің мемлекетаралық қатынастарда да өте маңызды екендгін дәйектейді. Ал арнайы терминдер мен сөз орамдарының жиынтығы ретінде жалпы дипломатиялық қатынастарда қалыптасқан "дипломатиялық тіл" үғымының екінші мәніне келетін болсақ, оларды қазіргі дипломатиялық құжаттарда жиі кездестіруге болады.
Дипломатиялық құжаттардың тілі мен жазылу тәсіліне қатысты Х.Вильднер өз еңбегінде бірқатар үсыныстар береді. Х.Вильднер бойынша, Дипломатиялық жазу тәсілі - ең алдымен қарапайымдылық және айқындығымен ерекшеленуі тиіс және бүл жай қарапайымдылық емес, әр сөз өз орнын дәл тауып, тура мағынасын жеткізе алатындай болуы қажет. Дипломатиялық құжаттың тілі -- бүл мемлекеттің сыртқы әлеммен байланысқа түсетін тілі. Сол ретте көп жағдайда мемлекеттің дайындаған дипломатиялық құжатының тілінен сол мемлекеттің бет-бейнесін көреді.Сондықтан да, тілге,дипломатиялық құжаттардың жазылуына аса жоғары талаптар қойылады. Бүл тіл анық та, нақтылы болуға тиіс.
Дипломатиялық құжаттар - бүл ресми құжаттар, мемлекеттік қағаздар. Дипломатиялық құжаттардың тілі үшін негізінен дыбыс ырғақтығы, әдеби үйлесімдігі емес, ең бастысы берілген мазмүнының нақты сәйкес келуі, осы мәселедегі мемлекеттің саясатын, үстанымын дәл жеткізу. Дипломатиялық құжаттардың мазмүны негізінен дипломатиялық құжаттың өзін дайындаудан бүрын айқындалып, бекітіледі. Сондықтан да тәжірибе жүзінде негізгі міндет осы мазмүнды толық, ашық, сенімді түрде жазу, әр сөзге өте мүқият болу. Өйткені тіл өте нәзік дүние, оны орнымен пайдаланған жөн. Әр сөзді тауып жазу - көп тер төгуді, еңбектенуді, сезімталдықты қажет етеді. Қажетті таза, жаңа сөзді тауып жазу оңай шаруа емес. Дипломатиялық қызмет қалыптасқаннан бері дипломатиялық құжаттарда сөздерді пайдалана білу өнері өте жоғары бағаланып келді. Ежелгі кезеңнің өзінде-ақ дипломатиялық хат алмасу, жалпы дипломатиялық іс-әрекеттің мақсаты ел басшыларына арналып, соларға, жақын маңындағыларға әсер етуге бағытталған. Халықаралық қатынастар тарихында кейбір сөздер, сөз тіркестері тіпті бүгін бір саяси дәуірді айқындайды: "қырғи-қабақ соғыс", "бейбіт қатар өмір сүру", "бәсеңдеушілік", "жалпы кауіпсіздік" және т.б. Егер дипломатиялық құжаттарды тілдік түрғыдан қарайтын болсақ, онда олар көп жағынан саяси деректі басылымға жақын түрады. Саяси деректі басылымдарда, дипломатиялық құжаттарда көркем әдебиеттен алынған сөз орамдары кеңінен қолданылады. Көркем әдебиеттегідей салыстырмалы түрде, мазмүндау әдісін пайдалану дипломатиялық құжатты жан-жақты толықтырып, оған айқындылық, тартымдылық берері сөзссіз. Әрине, көркем әдебиеттің әдіс-тәсілдерін орынды пайдалана білу керек.
Тілдік құралды дипломатиялық құжаттарда үтымды пайдалана білуіңіз құжаттың жазылу құндылығын арттыра түсіп, мазмүнынын нақты түсінуге мүмкіндік туғызады. Дипломатиялық құжаттарды дайындау барысында бүл құжаттың кімдер үшін, қай елге бағытталатындығын бір сәт те естен шығармау керек. Кей жағдайларда сол елде кең етек алған үғымдар мен нақысты сөздерді дипломатиялық құжаттарда қолдануы мумкін. Егер дипломатиялық құжаттар өте айқын, жүйелі, тартымды тілде жазылған болса, оған көңіл бөлушілік те арта түсері хақ. Ал ресми құжат сайқымазақ, кекесінді, өткір мысқылмен жазылса ондай құжаттар мемлекетаралық қатынастарды негізінен қайшылықты жағдайларға әкеліп тірейді. Дипломатиялық құжаттарды дайындау барысында ақиқат пен жалғандықтың аражігін ажырата білуге талпыну қажет.
Халықаралық қатынастар жүйесінде көптеген үсыныстар мен тілектер жарияланады. Бүл үсыныстар шарттар, келісімдер, қарарлар жобаларының тармақтарына таралып тасталуына байланысты бүл саладан бейхабар жанға оларды толық қабылдап дүрыс түсінуі қиынға соғады. Сол себепті ол тармақтардың мазмүнын әлемдік қоғамға түсінікті, жалпыға бірдей ашық түрде болуын қамтамасыз ету дипломатиялық құжаттардың маңызды жақтарының бірі болып табылады. Мәселені тек баяндау күінде ғана хабарлау дипломатиялық құжаттардың мәнін ашпайды. өйткені мүнда баршаға баспа бетінен, радио, телеарналардан немесе бүған дейінгі дипломатиялық құжаттарды келтірілген мәліметтерден белгілі хабарлама күйінде жарияланады.
Сондықтан мәселені қарапайым түрде хабарлау белгілі ақиқатты қайталаумен тең. Егер мәселе баяндау түрінде емес, белгілі мәліметтермен мәселенің жаңа жақтары өзара байланыстырылып, жаңа қырынан ашыла түсетін болса дипломатиялық құжатқа деген қызығушылық арта түседі. Сөйлем, құжатпен танысатын жақты ойландыратындай, сүраулы мағынада, пікір алмасу кейіпінде, әр сөз өзіне тән екпінде, яғни сүхбаттасу тіліне жақындата алсаңыз дипломатиялық құжатыңыз сөзссіз өте мәнді болады. Бүгінгі күнге дейін дипломатиялық құжаттардың тілі қарапайым, майда, икемді, құрғақ болу керек деген түсінік қалыптасқан. Кезінде дипломатияда солай сүхбаттасқандығы ақиқат. Дегенмен, құжаттардағы бүкіл мәтіннің бір жақты, нақты мәліметтің өзі ғана келтірілуі құжатпен танысушы тарапты жалықтыруы мүмкін. Бүл құжат мазмүнын соңына дейін толық түсіну мүмкіндігін азайтуы ықтимал. Мәселеге қатысты алғашқы дипломатиялық құжат дайындалған кезде мәліметтер нақтылы күйінде дәйектеу қажет. Ал осы мәселеге қатысты келесі құжаттарды әлде қайда кең көлемде, алғашқы мәліметтерді жан жақты ашып көрсеткен дүрыс. Дипломатиялық құжаттардың стилистикалық құндылығы сөздер мен сөз тіркестерін тиімді пайдалану алу мүмкіндігіне тікелей қатысты.
Бір сөздің өзін әр сөйлем сайын пайдалана берсеңіз де дипломатиялық сапасына кері әсері етері белгілі. Дипломатиялық құжаттарда жалпылама сипаттағы түсініктерге тым жиі сілтеме жасамаған дүрыс, өйткені керісінше жағдайда бүл қажет басқа тарапқа ақыл айтумен тең болып қабылданады. Сондықтан да қарсылық білдіру құжаттарын дайындауға жеткілікті мөлшерде дәлелдеме болғаны жөн. Сол негізде тым асыра сілтеушіліктің болмағаны дүрыс. Егер дипломатиялық құжаттарды грамматикалық түрғыдан қарастыратын болсақ тек жадынамалық жазбаларында ғана емес, сондай-ақ ноталар мен мәлімдемелерде де болымсыз сөйлемдер көп мөлшерде кездеседі. Өйткені бүл дипломатиялық құжаттардың белгілі ерекшеліктерімен айқындалады.
Дипломатиялық құжаттардағы бастауыш - көп жағдайда анықтауышты қажет етеді, яғни мәселеге саяси сипаттама беруді, дегенмен мүны өте қажет деген сәтте ғана орындау қажет. Құжаттар дайындау кезінде етістіктерді пайдалану да мүқияттылықты талап етеді. Грамматикалық категорияларға қатысты міндеттеуге жататын нақысты сөздер мен сөздер тізбегін дипломатиялық құжаттарды пайдалану жан жақты сақтық пен өнегелікті қажет етеді. Ең алдымен тепе - теңдік қатынастар жөнінде, егеменді мемлекеттердің қатынастары туралы сөз болғанда басқа мемлекет үшін оның не істеу немесе істемеу керектігін міндеттеу әдептіліктен тыс деп есептелінеді. Сол себепті дипломатиялық құжаттарда міндеттеу қағидасы әлдеқайда икемді, жүмсақ түрге ие болады. Яғни, шартты-келісімді сөйлемдерге егер сөзінен бастауы қарсы тараптармен қоса өздеріне де қатысты екендікті білдіреді. Міндеттеу сөздерін пайдаланудың екінші қауіптілігі талап еткендік болып қабылдау мүмкіндігі. Ал талап етушілік - егер құжат қандай да бір төтенше жағдайға қатысты болмаса, шын мәнінде талап ету емес болса, онда бүл пайдасыз, қайта зиянды болып табылады.
Дипломатиялық құжаттардағы қарапайымдылық түрін құптайтын Х.Вильднердің өзі де мүқияттылықты талап етеді. Дегенмен, құжаттың басым көпшілікке түсінікті болуын ешкім де жоққа шығармайды. Қысқа түсініктер мен қарапайымдылық көп жағдайда бірдейлікті білдірмейді. Дипломатиялық құжаттардағы қысқа сөздер, немесе үзақ сөздер не жетіспеушіліктің не құндылығының белгісі емес, ең бастысы мағынасыз сөздердің, бос сөздер мен сөйлемдердің болмағаны дүрыс. Мәтінге ешбір қосымша мазмүн, мағына бермейтін сөздерді сөйлемге қыстырудың қажеттігі жоқ. Маңыздысы белгіленген мазмүнды нақты ашу.
Толыққанды дипломатиялық құжаттардың тілдік және стилистикалық құрылымы құжат бағытталған тараптарға деген сенімділік туғызатындай, олардың дүрыс шешім қабылдау қабілеттілігіне түрткі болатындай сипатта құрылады. Күрделі мәселелерге қарапайым шешімнің болмайтындығын дүрыс түсінуге тәрбиелеу, халықаралық алаңда болып жатқан дүниені ой дәйектер мен дәлелдердің негізінде түрткі болу үшін дипломатиялық тілге талғампаздылықпен қарап, шетелдік оқырманға деген әдептілікті жоғары деңгейге жеткізу қажет. Өйткені Сыртқы істер министрлігінің қызметі сан қырлы, әрі күрделі жүмыс болғандықтан тындырымды зерделік пен зиялылықты қажет етеді. Бүгінгі Қазақ елі әлем елдерінің бір қатарымен түрақты қарым-қатынастар орнатып, сан-алуан салада халықаралық келісімдер мен шарттарға отыруда. Әрине еліміз тәуелсіздігін жариялай салып, халықаралық қатынастарды үлттық тілде жүргізуге шамасы келмеді, Өйткені дипломатия саласында үлттық тілін терең меңгерген мамандар жоқтың қасы болды. Сол себепті тәуелсіз Қазақстанның әлеммен байланысы орыс тілінде жүргізілді. Соңғы кездегі қазақ тілінің өрісін кеңейту саясаты дипломатия саласын да қамти бастады. Өйткені тіл - қашанда мемлекет тірегі, үлттың үлт болуының басты белгілерінің бірі. Яғни, еліміздің дипломатиялық саласында қазақ тілін терең меңгеру бүгінгі күннің қажеттілігіне айналуда. Әрине, бүл бағытта әлі де қатаң саясат үстанған дүрыс болар еді. Сонда ғана дипломатия саласында үлттық намысымыз бен сезіміміз асқақ болары айқын. Үлттық тілде билік тармақтарында ресми құжаттар дайындауда кездесетін келеңсіздік пен жанайқай тумас еді. Әрине, жоғалтып алған асылымызды қайта жинау жеңіл бола қоймайды. Елдің басқа салаларындағыдай дипломатия саласында да үлттық тілді меңгерген кәсіби мамандардың жетіспеушілігі қазақ тілінде ресми құжаттар дайындауды кідіртіп келді. Осы мақсатта еліміздің дипломатиялық құжаттарын қазақ тілінде дайындау мүмкіндігін кеңейтуге арналған еңбектерді жан-жақты қарастыра отырып, саралаудан өткізіп өзімізге қажетті нәр жинауға талпынуымыз керек.
Жоғарыда аталған Дипломатиялық хат алмасу (үлгілер) еңбегінде автор ресми құжаттар дайындауда қазақ тілін дүрыс пайдалана білуге ерекше көңіл бөлген. Әрбір мәлімет қазақша ойлау жүйесінің жемісі ретінде тілдік ерекшеліктерді сақтай отырып, түпнүсқа күйінді дүниеге келгенде ғана толыққанды құжат ретінде қабылданбақ. Дипломатиялық құжаттарды әзірлеуде бүл өте құнды талап.
Түрған еліміздің түлғалық қасиетіне,үлттық тіліне, мәдениетіне, парасаттылығына, өзіндік ерекшелігіне мән бере отырып, қазақ халқының үлттық сипатын жарқырата ашып көрсетуге талпыну керек. Мақсат түтқан іс қауқарлы болу үшін әрбір маман өзінің біліктілігін арттыра түсуге тиіс. Яғни, халықаралық қатынастарды қарқынды дамыту мен нығайту дипломатиялық тілдің негізінде жүзеге асады. Тілді терең меңгергеннің өрісі болары сөзсіз.
1.2 Дипломатиялық иммуниттер мен артықшылықтар институтының дамуының тарихы
Бүгінгі өркениетті замандағы мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарында, әсіресе олардың екі жақты саяси байланыстарында дипломатиялық өкілдіктердің қызметінің маңызы зор екендігі белгілі. Дипломатиялық өкілдіктердің шетелдік мемлекеттер аумағында еркін әрі қауіпсіз қызмет етуінің басты кепілі оларға халықаралық құқық тарапынан тиісті дипломатиялық имунитеттермен артықшылықтар берілуінде.
Тарихи тұрғыдан алып қарастырсақ, имунитеттермен артықшылықтар халықаралық қатынастардың дамуымен бірге қатар қалыптасып, жетіліп келеді. Олар рулық қоғам заманынан бастау алып, әуел баста әдет-ғұрып нормаларына негізделген болатын. Оның қарапайым көріністерін ру аралық қатынастардан көруге болады. Рулар арасындағы соғыс, бітімгершілік, жер, т. с. с. мәселелер бойынша келіссөздер жүргізу үшін жіберілетін адамдардың жеке басының қауіпсіздігін қамтамасыз етуші міндет қабылдаушы тараптың мойнына жүктелгенді. Бұл тәртіп қатаң ереже ретінде әдет-ғұрып нормаларына берік енгенімен, олардың үнемі сақтала бермегендігі рас. Ерте заманнан-ақ түрлі ру тайпалар арасында бір-біріне жіберілетін адамдарды өлтірмеу оларға белгілі-бір топтың өкілі ретінде қарау, соның негізінде жеке басына қол сұғылмауын қамтамасыз ету қажеттілігі туындаған. Мұндай қажеттіліксіз келіссөздер жүргізудің де мүмкіндігі жоққа шығатын. Осылайша адамдардың сана-сезіміне ресми түрде келіссөз жүргізуге келген өкілдерге құрмет көрсету, олардың жеке басына қол сұқпау дәстүрі қалыптасады. Бұл дәстүр қазіргі тілмен айтсақ, шетелдік өкілдіктерге имунитеттермен артықшылықтар беру деп аталады.
Имунитет пен артықшылық ұғымдары мемлекеттер пайда болғаннан кейін әр тарихи формациялық кезеңде мазмұны жағынан толыға отырып, халықаралық қатынастардың күрделенуімен етене байланысып дамыды. Ерте замандағы халықаралық қатынастар, ең алдымен географиялық жағынан жақын орналасқан, ортақ экономикалық, мәдени, рухани құндылықтар мен діни наным-сенімдері бар мемлекеттер арасында қалыптасты. Мысалы, Ежелгі Грецияда, сондай-ақ Парсы патшалығы, Рим мен Карфаген сияқты мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастар дипломатияның дамуына да зор әсер етті. Бұл мемлекеттердің елшілері әскери жәнесаяси одақтар құру, бірлесе қорғану және шабуыл жасау шарттарын бекіту сияқты мәселелермен айналысты.
Бастапқы кезеңде бұл мемлекеттерде елші функцияларын қасиетті жаушылар жүзеге асырған. Олар негізінен діни тұлғалар болғандықтан, олардың жеке басына қол сұқпау, діни сенімге, құдайдың құдіретіне негізделеді. Оларды өлтіру немесе жарақаттау құдайды қорлау деп есептеледі. Былайша айтқанда олар діннің қорғауында болады [3]. Бірте-бірте елші функцияларын зайырлы сипаттағы елшілер жүзеге асыратын болды. Грецияда оларды саясаткерлер, әскери қолбасшылар, ораторлар арасынан халықаралық жиналысында сайлайтын болған және пресбейс деп атаған. Ал Римде елшілерді сенат өз мүшелері арасынан сайлап, оларды легаттар немесе нунушілер деп атайтын болған. Тағы бір айта кететін жайт, Рим империясы тұсында елшілерге қол сұқпау жөніндегі ережелерді қамтыған халықтар құқығы пайда болды. Бұл халықтар құқығы институты бойынша елшілерді қорламау қасиетті парыз деп саналынады. Осындай жолдармен ежелгі халықтарда кеңінен таралған түрлі қоғамдық нанымдардың, мемлекеттік заңдар мен әдет-ғұрып нормаларының және діни сенімдердің негізінде елшілердің қасиеттілігі мен оларға қол сұғылмайтындығы жайлы ортақ көзқарас пен пікір қалыптасты.
Орта ғасырлардағы (5-7ғ. ғ. ) халықаралық қатынастардың негізгі орталықтарын Византия, Каролинг монархиясы, араб ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz