Кәсіпорында инновациялық қызметті басқару стратегиясы және инновациялық стратегияны таңдау

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 30 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1 Кәсіпорындағы ҒТП және инновациялық қызметтің даму аспектілері
1.1 Инновация және ғылыми-техникалық процесс ұғымы, инновацияның топтастырылуы
1.2 Кәсіпорында инновациялық қызметті басқару стратегиясы және инновациялық стратегияны таңдау

2 Нарық жағдайында кәсіпорындардың инновациялық қызмет нәтижелерінің бағалануы
2.1 Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау және ғылыми-техникалық процесс тиімділігі
2.2 Фирманың инновациялық қызметін толық жетілдіру жолдары

3 Фирманың инноватикалық мүмкіндіктерін анықтау және ҒТП жетістіктерін енгізуді ынталандыру

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

4

5

5

12

16

16

20

26

29

30

Кіріспе

Ел Президенті Қазақстан халқына жолдауында (2006 ж.) алға қойған негізгі тапсырмасында еліміздің әлемнің бәсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру мақсатына жету үшін ел экономикасының дамуының жаңа кезеңдерін және әлемдік деңгейдегі оның жоғары бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етудің қажеттілігін белгіледі. Ел экономикасының даму деңгейіне, соның ішінде Қазақстанның өндірістік кәсіпорындарының қызметіне қатаң талаптар қойылады, осы талаптардың орындалуы алдағы кезеңдегі еліміздің бүкіл әлемдік сату орталығына ену уақытымен үйлеседі. Бұл талаптар жалпы кәсіпорын шығаратын өнімнің сапасына және өндірістің техникалық және технологиялық жағдайына қатысты болады.
Қазақстан Республикасы экономикасының индустриалды-инновациялық дамуы мен өзгеруі жағдайындағы тұрақты экономикалық өсу еліміздің экономикалық және әлеуметтік өмірінің барлық сфераларындағы маңызды сапалы және құрылымдық қайта құруларымен қоса жүреді. Әлемнің көпшілік елдерінің приоритетті мақсаттарының бірі болып ұзақ мерзімді экономикалық өсумен қамтамасыз ету табылады. Жалпы экономикалық өсу өндіріс тиімділігін жоғарлатумен, жұмыссыздықтың қысқаруымен, бағаның тұрақтылығымен, сыртқы экономикалық қатынастардың кеңеюімен және т.б. оң экономикалық және әлеуметтік процестермен байланысты болады. Бұл экономикалық өсудің мақсатына барлық шаруашылық әрекеттерде ғылыми-техникалық жетістіктердің жаңалықтарын, яғни инновацияны қолдану арқылы жетуге болады.
Қазіргі уақытта бұдан әрі дамудың басты сұрағы болып Қазақстандағы отандық тауар өндірушілердің инновациялық құрастырушы кешенін мейлінше жетілдіру табылады. Сондықтан да ел Президенті Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан 2030, Барлық қазақстандықтардың қауіпсіздігі мен тұрмыстық жағдайын жақсарту атты даму стратегияларында мемлекеттік басқару жүйесін қалыптастырудың негізгі қағидаларының бірі мемлекеттік функциялардың децентрализациясын анықтап көрсетуі кездейсоқ емес. Бұл туралы ол өзінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауында мәлімдеді, бұл мәлімдемесімен 2001 жылдың қыркүйек айында Парламент депутаттары алдына шықты, сонымен қатар Қазақстан Республикасы тәуелсіздігінің 10 жылдығына арналған баяндамасында да осы мәлімдемеге тоқталған болатын.
Жоғарыда көрсетілгендердің барлығы таңдалып алынған ғылыми жұмыстың өзектілігін анықтайды, ол ең бастысы нарықтағы бәсекелестік басымдылықтардың пайда болуының негізгі алғы шарттары пайда болатын кәсіпорындағы инновацияның дамуын зерттеуге бағытталған. Осы жағдайда неғұрлым инновациялық процесс тезірек іске асырылса, соғұрлым табысты қызметке үлкен мүмкіндік туады.
Бұл жұмыстың мақсаты - ғылыми және технологиялық жетістіктерді қолдана отырып, кәсіпорындағы инновациялық қызметтің стратегиясын қалыптастыру сұрақтарын анықтау. Кәсіпорын қызметіне, оның бәсекелестік қабілеттілігін жоғарлататын инновацияны енгізу мағынасын ашу.

1 Кәсіпорындағы ҒТП және инновациялық қызметтің даму аспектілері

1.1 Инновация және ғылыми-техникалық процесс ұғымы, инновацияның топтастырылуы

Қазіргі уақыттағы еліміздің нарықтық экономикасының дамуы кәсіпорындардың техникалық және технологиялық базаны жаңарту мақсатында үздіксіз инновациялық процесті қамтамасыз ету арқылы бәсекелестік қабілеттілікті жоғарлату көзқарасы бойынша өндіріс бірліктері мен қаражаттың тұрақтылығына жаңа талаптар қойылуда.
Инновациялық процесс инноватика теориясы бойынша инновациялық өзгертулердің дайындалуы мен жүзеге асырылуы және бірыңғай, комплексті бүтінді құрайтын, өзара байланысқан фазалардан құралады. Осы процесс нәтижесінде жүзеге асырылған, қолданылған өзгерту - инновация пайда болды.
Дүниежүзілік экономикалық әдебиеттерде "инновация" нақты, іске асырылатын жаңа өнімдер мен технологияларда потенциалды ғылыми-техникалық прогрестің айналуы деп түсіндіріледі. Көп жылдар бойы біздің елімізде жаңалықтардың проблематикасы ҒТП экономикалық зерттеудің шеңберінде өңделді.
"Инновация" термині дербес, сонымен қатар "инновациялық қызмет", "инновациялық процесс", "инновациялық шешім" және т.с.с. туыстас ұғымдардың белгілеуі Қазақстанның өтпелі экономикасында белсенді қолданылады. "Инновация" ұғымын анықтау үшін әртүрлі көзқарастарды қарап шығамыз.
Қайнар көздердің бірқатарында инновация процесс ретінде қарастырылады. Мына концепцияда жаңалық уақыт ішінде дамитынын және айқын айтылған сатылар болатынын мойындайды.
Инновацияға динамикалық, сонымен қатар статикалық аспектілер тән. Соңғы оқиғада инновация ғылыми-өндірістік циклдың (НПЦ) ақырғы нәтижесі болып саналады, бұл нәтижелердің дербес проблемалар шеңбері болады .
"Инновация" және "инновациялық процесс" терминдері бір мағыналы емес, бірақ бір-біріне жақын. Инновациялық процесс инновацияларды жасаумен, игерумен және таратуымен байланысты болады.
Инновация жасаушылар (жаңашылдар) бұйымның тіршілік циклы және экономикалық нәтижелілігі сияқты белгілерді басшылыққа алады.
Олардың стратегиясы белгілі бір облыста бірегей болатын жаңалық жасап, бәсекелестерден асып түсуге бағытталған.
Ғылыми-техникалық өңдеулердің және жаңалықтардың ғылыми-өндірістік циклдың аралық нәтижесі ретінде алға шығады және практикалық қолдану өлшемімен ғылыми-техникалық инновацияға айналатынына назар аудару қажет. Ғылыми-техникалық өңдеулер мен ойлап табуларды тәжірибеде қолдану мақсатымен жаңа білімнің қосымшасы болып келеді, ал ғылыми-техникалық инновация (НТИ) жаңа ойлар мен білімдердің, ашулардың, ойлап табулардың және өндіріс барысында тұтынушылардың айқын сауалдарын қанағаттандыруға арналған коммерциялық өткізу мақсатымен ғылыми - техникалық өңдеулердің материализациясы болып табылады. Инновацияның міндетті қасиеттері болып ғылыми-техникалық жаңалық және өндірістік қолданунышылық табылады. Коммерциялық өткізулер инновацияға қатысты айқын жағдайларды қажет ететін потециалды қасиет ретінде алға шығады. ҒТИ ғылыми-өндірістік циклдың (НПЦ) ақырғы нәтижесін мінездейді, ол ғылыми - техникалық өнімнің ерекше тауары ретінде алға шығады және нақтылы қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін коммерциялық өткізу мақсатымен жаңа ғылыми ойлар мен білімдердің, ашулардың, ойлап табулар мен өңдеулердің өндірістегі материализациясы болып табылады.
Айтылғанға қарағанда, инновацияны - нәтиже инновациялық процесс есебінен қарастыру қажет. Инновация үшін келесідей 3 қасиет маңызды болып табылады: ғылыми-техникалық жаңалық, өндірістік қолданушылық, коммерциялық өткізушілік. Осы қасиеттердің біреуінің болмауы инновациялық процеске жағымсыз әсер етеді.
Коммерциялық аспект инновацияны нарық қажеттілігі арқылы білінетін экономикалық қажеттілік ретінде анықтайды. Бұл жағдайда екі кезеңге көңіл аудару қажет: инновация "материализациясына", ойлап табулардың және өңдеулердің өнеркәсіптік өнімнің жаңа техникалық жетілген түрлері, құралдар және еңбек заттары, технологиялар және өндіріс ұйымдары және "коммерциялауға", табыс көздеріне айналдыру.
Инновациялық процесстің субъектілері келесі топтарға бөлінеді: жаңашылдар; ерте реципиенттер; ерте көпшілік және артта қалушылар. Бірінші топтан басқа барлық топтар имитаторларға жатады. Шумпетер жаңалықты қабылдаудың негізгі қозғаушы күші үстеме пайданы күту деп санады. Бірақ жаңалық диффузиясының ерте сатыларында шаруашылық жүргізуші субъектілердің ешқайсысы жаңалық бәсекелестерінің салыстырмалы артықшылықтары туралы жеткілікті мәсіметпен қамтамасыз етілмеген. Бірақ шаруашылық жүргізуші субъектілер нарықтан ығыстыру қаупі төнген кезде алтернативтік жаңа технологиялардың біреуін енгізуге мәжбүрлі.
Кез келген ұйымға жаңалық енгізу қиын және ауыр процесс болып табылады.
Алдыңғы реципиенттермен қабылданған шешімдер мен альтернативтік технологияларды салыстыру бұл әрбір субъектінің шешім қабылдауының барлық жағдайында маңызды критерий болып табылады. Бірақ осындай мәліметтерді алу қиынға соғады, ол фирманың нарықтағы бәсекелестік жағдайымен байланысты болады. Сондықтан да кез келген фирма шек қойылған фирмаларды сұрыптау тәжірибесімен таныс болуы мүмкін, барлық реципиенттерге қарағанда аз. Бұл нарықтық экономикадағы жаңалық диффузиясымен шешімдерді қабылдау процестерінің белгісіздігін ескертеді. Белгісіздіктің басқа да себептері ең жаңа технологиялармен байланысты диффузияның алғашқы сатыларында олардың потенциалды пайдалылығы белгісіз болып қалады. Белгісіздік жаңалықты енгізу және қолданудың жинақталған тәжірибесімен жойылуы мүмкін. Бірақ та белгісіздік пен тәуекелдің төмендеуімен байланысты жаңа технологияны қолдану оның нарыққа енуі потенциалын азайтады және оның пайдалылығы төмендейді. Кез келген жаңалықты қолданудан қосымша пайда шығару мүмкіндігі - уақытша болады және оны тарату шегінің жақындауымен төмендейді.
Инновацияның жылдам таралуына дамыған инфрақұрылым керек.
Инновациялық процесте (ИП) техниканың әртүрлі облыстарында жаңалықтардың пайда болуы хронологиялық ретті көрсететін циклдық мінез болады. Инновация - осы сфераның қызметіне кері әсер ететін, зерттеу және өңдеу сфераларының көрсеткіштерін қолдану тікелей техникалық және экономикалық өзгерістерді тудыратын техникалық-экономикалық цикл болып табылады.
Инновацияның жаңалығы технологиялық өлшемдер, сонымен қатар нарық позициялары арқылы бағаланады. Оны есепке ала отырып инновациялардың топтастырылуы құрылады.
Инновацияның технологиялық өлшемдеріне байланысты азық-түліктік (жаңа материалдар, өнімдер, жинақтаушылар) және процесстік (жаңа технология) болып бөлінеді.
Инновация нарығының жаңалық типіне байланысты келесідей бөлінеді: әлемдегі салалар үшін жаңа; елдегі салалар үшін жаңа; берілген кәсіпорын үшін жаңа.
Егер де кәсіпорынды (фирманы) жүйе ретінде қарастыратын болсақ, онда келесілерді бөліп көрсетуге болады:
1. Кәсіпорынға кірудегі инновация (шикізатты, материалдарды, ақпараттарды және т.б. таңдаудағы және қолданудағы өзгерістер);
2. Кәсіпорыннан шығудағы инновация (бұйымдар, қызметтер, технологиялар, ақпараттар және т.б.);
3. Кәсіпорынның жүйелік құрамының инновациясы (басқарушылық, өндірістік, технологиялық).
Енгізілген өзгертулердің тереңдігіне байланысты инновация келесідей бөлінеді: радикалдар (негізі); жақсартатын; модификациялық (жеке).
Инновациялардың жоғарыда айтылған түрлері тіршілік циклінің сатыларды қамту дәрежесіне байланысты бір-бірінен ерекшеленеді.
Кәсіпорын қызметінің сфераларын есепке ала отырып, инновацияларды келесідей бөлінеді: технологиялық; өндірістік; экономикалық; саудалық; әлеуметтік; басқару облысындағы.
Сонымен қатар инновациялардың келесідей топтастырылуын ұсынуға болады:
1. Таралуы бойынша: бірліктік; диффузиялық.
2. Өндірістік циклдегі орын бойынша: шикізаттық, қамтамасыз етілетін (байланыстыратын), азық-түліктік.
3. Орын басушылық бойынша: орын басушы, өзгертуші, қайтатын, ашушы, ретро енгізулер.
4. Қамту бойынша: локальды, жүйелік, стратегиялық.
5. Жаңалықтың инновациялық потенциалы және дәрежесі бойынша: радикалды, комбинаторлы, жетілдірілген.
Ғылыми ұйым - негізгі қызмет түрі болып ғылыми зерттеулер мен өңдеулер табылатын ұйым (мекеме, кәсіпорын, фирма). Ғылыми зерттеулер және өңдеулер ұйым құрамындағы бөлімшелер (мекеме, кәсіпорын, фирма) үшін негізгі қызмет болуы мүмкін. Осындай бөлімшелердің болуы ұйымдық-заңдылық меншік түріндегі экономика салаларындағы ұйым бұйымынан тәуелді болмайды.
Қазақстандағы Фраскати басшылықтарының кепілдемелеріне сәйкестігі бойынша ұйымдастырушылық үлгілері, мінездемесі және орындалатын жұмыстардың мамандандырылуына қарай біріктірілген ұйымдардың ғылыми секторы және типі бойынша ғылыми топтастырылуы жұмыс атқарады (кесте 1).
Нарықтық экономикаға барлық шаруашылық сфераларына таратылатын нарықтық қатынастар тән. Сондықтан да инновация тауар ретінде қарастырылады.

Кесте 1- Ғылым (қызмет) секторлары

Сектор
Мазмұны
Мемлекеттік
♦ Мемлекетті басқаруды қамтамасыз ететін және бүтіндей қоғамның қажеттіліктерін қанағаттандыруды іске асыратын министірлік пен ведомтство ұйымдары, оған қоса жергілікті органдар (мемлекеттік басқару, қорғаныс, қоғамдық тәртіп, денсаулық сақтау, мәдениет, бос уақыт, әлеуметтік қамтамасыз ету және т.с.с.).

♦ Жоғарғы білім ұйымдарына қатыстыларды қоспағанда, толық немесе негізінде үкіметпен қаржыландырылатын және бақыланатындар, табыс әкелмейтін (коммерциялық емес) ұйым. Бұл ұйымдар пайда алуды мақсат тұтпайды, ең алдымен үкіметке қызмет етеді, ал негізінде олар қоғамдық және әкімшілік функцияларға тиісті зерттеу қызметіне қатысты.
Кәсіпкерлік
♦ Негізгі қызметі өнім өндірісімен немесе сату қызметтерімен байланысты болатын, сонымен қатар мемлекет меншігіндегі барлық ұйымдар және кәсіпорындар.

♦ Негізінде жоғарыда аталған ұйымдарға қызмет етуші жеке меншік табыс әкелмейтін (коммерциялық) ұйымдар.
Жоғарғы білім
♦ Университеттер және басқа жоғарғы оқу орындары, қаржыландыру көздеріне немесе құқықтық жағдайына байланыссыз болады.

♦ Тура бақылау немесе басқару немесе қауымдастырылған жоғарғы оқу мекемелері орнында болған ғылыми-зерттеу институттары, тәжірибелік станциялары, клиникалар.
Жеке табыс әкелмейтін
(коммерциялық емес)
♦ Пайда алуды мақсат тұтпайтын жеке ұйымдар (кәсіптік қоғамдар, одақтар, қауымдастықтар, қоғамдық, қайырымдылық ұйымдар, қорлар); жартылай мемлекетпен қаржыландырылатын, мемлекеттік секторға жататын қорлардан басқа.

♦ Жеке дара ұйымдар.

Іздеу зерттеулерін ұйымдастырудың американдық тәжірибесі өзіне тән тәуекел (венчурлық) кәсіпкерлік атты кәсіпкерлік түрін туғызды.
Венчурлық кәсіпкерлік жаңа өнімді зерттеуге, өңдеуге, өндіруге маманданған дербес кішігірім фирмалар түрінде ұсынылады. Оны ғылыми-зерттеушілер, инженерлер, жаңашылдар жасайды. Ол АҚШ-та, Батыс Европада, Жапонияда кең тараған.
Венчурлық фирмалар өсу және ойлап табулар белсенділігінің және сақталуының, бірақ ғылыми іздеулердің төмендеуі белсенділік кезеңдерінде жұмыс істейді.
Ірі университеттік орталықтар жанында кіші және орта зерттеу фирмалары ашылды. Олар бірлесіп жер учаскелерін жалдайды, университеттің лабораториялық және ақпараттық техниканы қолданады. Дәл осылай, АҚШ-та Стэнфорд университеті жанында бос емес 190-200 мың адамдары бар 3 мыңнан жоғары орта және ұсақ электрондық фирмалар шоғырланған. Олардың әр біреуі жаңа өнімнің бір-екі түрін өңдеуге және игеруге бағытталған, ал негізінде белгіленген түрлердің компьютерлік және электрондық компоненттері дүниежүзілік қажеттіліктердің 20%-н жабады.
Шетел тәжірибесінде кіші және орта кәсіпкерлікке құрамында 500 жұмысшы болатын фирмалар жатады. Ерекше сала ішіндегі және фирма ішіндегі шектелген кәсіпорындардың критерийлерінің бабын табу мысалдары қызықты. Дәл осылай, америкалық компания "Мак-Гроу-Хилл" кіші кәсіпорынға құрамында 50 адамға дейін, орта кәсіпорынға 99 адамға дейін, ірі кәсіпорынға 100 және одан да көп адам жұмыс істейтін кәсіпорындарды жатқызады.
Жапонияның өңдеуші өнеркәсіптікте 750 мың зауыт бар, оның 70% - 1 адамнан 9 адамға дейін жұмыс істейтін кіші кәсіпорын, 10%-да жұмысшылар саны 10 адамнан 20 адамға дейін жұмыс істейді.
Жапонияда ең кіші кәсіпорын болып бір жұмысшының орташа немесе төменгі жылдық еңбекақысына тең болатын негізгі қорын иемденетін кәсіпорын табылады, яғни кез келген жанұя өз кәсіпкерлігін аша алады.
Алдыңғы қатарлы технологияларды қолдану арқылы дайындалған тауарлар көп табыс әкелетінін түсіне отырып, жапониялық компаниялар сатудан түскен түсімнің едәуір бөлігін (алдыңғы салаларда 8-10%) зерттеулер мен өңдеулерге бөледі.
Венчурлық фирмалар өнім өндірісін ұйымдастырумен айналыспай, тек өз өңдеулерін басқа фирмалар-экспленерлерге, патиенттерге, коммутанттарға тапсырумен айналасындықтан, ол пайдасыз болады.
Венчурлық фирмаларды жасау үшін келесі компоненттердің болуы қажет.
* инновациялық ойлар - жаңа бұйым, технология;
* қоғамдық қажеттіліктер және ұсынылған ой негізінде жаңа фирманы ұйымдастыруға дайын кәсіпкер;
* ұқсас фирмаларды қаржыландыруға арналған тәуекел капитал.
Венчурлық қаржыландыру екі негізгі түрде жүзеге асады - жаңа фирмалардың акцияларын алу жолымен немесе әртүрлі несие беруі арқылы.
Венчурлық капитал тек ірі компаниялардың ғана емес, сонымен қатар банктердің, мемлекеттердің, сақтандыру, зейнетақы және т.б. қорлардың тәуекелділік дәрежесі жоғары, жаңадан кеңейтілген немесе кенет өзгерістерге ұшыраған бизнеске құралдар салымы түрінде ұсынылады.
Инвестициялаудың басқа түріне қарағанда, берілген түрдің бірқатар ерекше белгілері бар, атап айтқанда:
1. Түзу және жанама түрдегі компания капиталындағы инвестордың үлестік қатысуы;
2. Ұзақ мерзімге құралдардың берілуі.
3. Қаржыландырылатын фирманы басқаруда инвестордың белсенді рөлі.
АҚШ-та, яғни тәуекел капиталының дамуы жоғары дәрежедегі елде, оның негізгі сфералары болып 39,2% венчурлық инвестицияларды қамтитын бизнестің (дайындық және бастапқы кезеңдер) алғашқы даму кезеңдері табылады.
Тәуекел кәсіпкерліктің өзгешелігі ең алдымен қайтарымыз, пайызсыз негізде пайдалануға берілетін құралдардан тұрады, әдеттегі несиелік қамтуды талап етпейді. Венчурлық фирмаға берілген ресурстарды келісім-шарт әрекетінің мерзімі біткенше оны қайтып ала алмайды. Салынған құралдардың қайтарылуы және пайданы өткізу фирманың бағалы қағаздарының ашық нарыққа шығуы кезінде жүзеге асады.
Қазақстандық экономикаға венчурлық кәсіпкерлік тартымды болып келеді.
Венчурлық салымдар үшін негізгі ынталандырушы күш болып сәтті жағдайда оның жоғары табыстылығы табылады. Американдық венчурлық фирмалардың орташа табыстылық деңгейі жылына 20%-ды құрайды, бұл АҚШ экономикасына қарағанда 3 есе жоғары.
Эксплеренттер - нарықтың ескі сегменттеріне жаңа немесе радикалды өзгертулер жасауға маманданған фирмалар. Олар нарыққа жаңалықтарды жылжытумен шұғылданады.
Ғылыми-техникалық өңдеулердің приоритетті мағынасы бар. Бірақ, инновациялық бизнес таза ғылыммен немесе ойлап табушылықпен айналысу болып табылмайды.
Фирма-эксплеренттер, венчурлық фирмалар сияқты, көлемі бойынша үлкен емес.
Кіші ғылыми-техникалық кәсіпкерлік Қазақстанда да өз дамуын табуда. Ғылымның, экономиканың, өндірістің дамуының қазіргі кезеңінің негізгі ерекшелігі болып инновациялық бағыттылық табылатындықтан, Қазақстандағы инновациялық процесстер жан-жақты қолдауды талап етеді.
Қазақстан Республикасының аумағында 2 мыңға жуық кіші бизнесті қолдайтын құрылым бар. Олардың көбі ҚР білім және ғылым Министірлігімен бірлесе отырып жасалады немесе жұмыс істейді.
Біздің елімізде осы ғылыми-зерттеу және жобалы-конструкторлық құрылымдар технопарктер, бизнес-инкубаторлар, ғылыми-зерттеу институттар, тәжірибелік станциялар және лабораториялар түрінде қалыптасады. Төмендегі 2 кестесінде Қазақстандағы және оның жекелеген аймақтарындағы бірқатар жылдар динамикасының инновацияға және ғылыми-зерттеулер мен жобалы-конструкторлық құрылымдардың санына бағытталған шығындардың көлемі ұсынылыған.

Кесте 2 - ҚР-ғы технологиялық инновацияларға жұмсаған жалпы шығын

2008
2009
2010
2011
Қазақстан Республикасы
26933,1
35360,3
67089,0
79986,0
Акмола облысы
104,0
27,8
2011,7
2152,2
Ақтөбе облысы
1986,5
2081,3
5681,6
4705,3
Алматы облысы
64,8
128,4
1900,1
1391,9
Атырау облысы
3,5
0,9
895,4
5336,1
Шығыс Қазақстан облысы
2815,0
3801,0
7464,4
6760,1
Жамбыл облысы
221,1
864,3
1744,7
1746,6
Батыс Қазақстан облысы
202,0
306,2
298,7
354,2
Қарағанды облысы
8269,6
4785,5
21454,4
21065,9
Қостанай облысы
1816,2
304,1
351,0
2298,4
Қызылорда облысы

24,6
35,6
200,4
Маңғыстау облысы
2913,7
12653,4
8012,1
2651,8
Павлодар облысы
4988,3
4865,1
375,8
1405,7
Солтүстік Қазахстан
33,0
139,0
34,8
13811,5
Оңтүстік Қазақстан облысы
635,0
965,1
2148,6
2427,7
Астана қаласы

638,0
5395,0
4867,2
Алматы қаласы
2880,4
3775,6
9285,1
8811,0

Кестеде елімізде инноватикамен байланысты құрылымдар санының және осы қызметті қаржыландыру көлемінің тұрақты өсу шегі байқалатындығы көрінеді.

1.2 Кәсіпорында инновациялық қызметті басқару стратегиясы және инновациялық стратегияны таңдау

Инновациялық стратегия - мекеме мақсаттарына жетудің бір құралы болып табылады, ең алдымен осы мекеме үшін және де салалар, нарықтар, тұтынушылар үшін басқалардан өзінің жаңалығымен ерекшеленеді.
Стратегиялар жалпы, сонымен қатар инновациялық стратегиялар, ұйымның дамуы мен потенциалды қолдануына бағытталған және сыртқы орта өзгерісіне деген реакциясы түрінде қарастырылады. Сондықтан да инновациялық стратегиялардың көп түрлілігі кәсіпорынның ішкі орта компоненттерінің құрамымен ескеріледі. Инновациялық стратегиялар болып келесілер табылады: жаңа өнімдерді, технологиялар мен қызметтерді алуға бағытталған ұйымның инновациялық қызметі; ғылыми-зерттеу орталықтарында, өндірісте, маркетингте және басқаруда жаңа әдістерді қолдану; жаңа ресурстар түрлерінің және дәстүрлі ресурстарды қолдануына жаңа ыңғайын пайдалану. Сайып келгенде, ішкі орта инновациялық стратегиялары бірнеше ірі топтарға бөлінеді:
* азық-түлік (жаңа бұйымдарды, технологиялар мен қызметтерді жасауға бағытталған портфельдік, кәсіпкерлік немесе бизнес стратегиялар);
* функционалды (ғылыми-техникалық, өндірістік, маркетингтік, сервистік);
* ресурстық (қаржылық, еңбектік, ақпараттық және заттық-техникалық);
* ұйымдастырушылық-басқарушылық (технологиялар, құрылымдар, әдістер, басқару жүйелері).
Бұл арнайы инновациялық стратегиялар.
Стратегиялық және жобалық басқарудың теориясы мен тәжірибесі кең жайылған жан-жақты стратегиялар қатарын шығарды. Осындай стратегияларды әдетте базалық немесе эталондық деп атайды. Олар фирманың бәсекелік артықшылықтарының дамуына бағытталған, соған байланысты оларды фирманың даму стратегиялары немесе өсу стратегиялары деп атайды. Базалық даму стратегиялары келесі топтарға бөлінеді: қарқынды даму стратегиялары; интеграциялық даму стратегиялары; диверсификациялық даму стратегиялары; қысқарту стратегиялары. Бұлардың әрбіреуінде инновациялық стратегия топтары болады. Басқа стратегиялар қайсыбір инновациялық аспект болады. Базалық стратегиялар фирманың бәсекелік артықшылықтарының бағыттарын көрсетеді. Оларды альтернативті стратегияны іріктегенде каталог типтері ретінде қолданады.
Инновациялық стратегиялар жобалық, фирмалық және корпоративтік басқару үшін аса күрделі шарт жасайды. Сондай шарттарға жататындар:
* нәтижелердің анықсыздық деңгейінің жоғарылауы. Осындай күрделі стратегиялық басқаруға мерзім бойынша белгісіз нәтижелер деңгейінің кенеттен жоғарылауына, шығындарға, сапаға және нәтижелілікке байланысты қиындықтарды қосады, ол инновациялық тәуекелді басқару сияқты ерекше функциясының дамуына әкелді;
* жобалардың инвестициялық тәуекелділіктерінің жоғарлауы. Инвестициялық тәуекелдер шешілетін мақсаттардың жаңалығына байланысты жоғарлайды, яғни инновациялық құрастырушының қосылуына байланысты. Жобалық басқару қиындықтарына орта мерзімді, әсіресе ұзақ мерзімді жобалар басым болатын, инновациялық жобаның портфель құрылымы шақыратын қиындықтар қосылады. Инвестицияларды тартумен байланысты күрделі жұмыс істеу қажет, соған байланысты тәуекелге бейім болып келетін инвесторларды іздеу керек. Сонымен қатар инновациялық және инвестициялық процестердің келісушілігі қажет. Басқа сөзбен айтқанда, осы ұйымның басқарушы жүйесінің алдында басқарудың сапалы жаңа объектісі - инновациялық-инвестициялық жоба көрінді;
* инновациялық реструктуризацияға байланысты ұйымдағы өзгертулердің үздіксіз жұмысын күшейту. Кез келген инновациялық стратегияның орындауы кәсіпорынның қайта құрулары немесе реструктуризациясымен байланысты болады, өйткені бір ғана элемент жағдайының өзгеруі барлық басқа элементтер жағдайының өзгертуіне әкеледі. Бұл стратегиялық өзгертулердің үздіксіз жұмыстарын тұрақты ағымдағы өндірістік процестер түрінде біріктіру керек. Инновациялық стратегиялық өзгерістердің үздіксіз жұмысын бұйымдардың, технологиялардың, сұраныстардың, тауарлардың, ұйымдардың әртүрлі тіршілік циклдарының есебімен жүргізу қажет. Инновациялық стратегиялық өзгертулердің үздіксіз жұмысын басқару, яғни логистика принциптерін қолдану мақсаттары туындайды;
* Ұйым басшылығындағы қайшылықтардың күшеюі. Инновациялық стратегияларды таңдау және орындау басшылықтың әртүрлі топтары мен бөлек ұйымның басшылығында басқаруға деген қызығушылық пен ыңғайын туғызады. Стратегиялық, ғылыми-техникалық, қаржылық және өндірістік менеджменттің, сонымен қатар маркетингтік шешімдердің келісуі және қызығушылықтарының үйлесуін қамтамасыз етуін қажет етеді.
Стратегиялық инновациялар болашақта маңызды бәсекелік артықшылықтарды алуға бағытталған. Фирмаға ұзақ мерзімді болашақта бәсекелік күресте тұрақтап қалуға мүмкіндік беретін стратегияның өңдіру мағынасы зор. Нарықтағы қатты бәсекелестік шарттарында және тез ауысу жағдайында назарды тек фирма істерінің ішкі жағдайына ғана аудармай, сонымен қатар ұзақ мерзімді стратегияны жасау керек. Өткенде көптеген фирмалар ағымдағы қызметте ресурстарды қолданудың тиімділігін жоғарлатумен байланысты күнделікті ішкі проблемаларды шеше отырып, табысты жұмыс жасайтын. Қазіргі кезде фирмалардың тез ауысатын қоршаған ортаға бейімделу қамтамасыз етуші стратегия маңызды болып саналады.
Стратегия шешімдерді қабылдау процесімен бірігуі мүмкін. Екі жағдайда да мақсаттар (стратегия объектілері) және құралдар болады, олардың көмегімен қойылған мақсаттарға жетуге болады.
Фирмалардың көбі стратегиялық жоспарлаудың қажеттілігін мақұлдайды және оны белсенді енгізуде. Бұл өсіп келе жатқан бәсекемен ескертілген. Қазіргі кезде тек бүгінгі күнмен ғана өмір сүруге болмайды, бәсекелік күресте ұту үшін мүмкін өзгертулерді білу және жоспарлау керек.
Стратегияны өңдеу таза формалды түрде сирек болады және ол жоғарғы басшылықтың бірнеше қызметкерлерінің бағасы мен сезу қабілеттілігіне негізделеді. Стратегияны өңдеу келесі схема бойынша жүзеге асады (сурет 1):

Бағалау
және бақылау
В

Стратегияға
форма беру
Б

Стратегияны қалыптастыру (мақсат қою)
А

Сурет 1 - Стратегиялық жоспарлау фазалары

Инновациялық стратегияны таңдау өнім тіршілік циклын есепке ала отырып келесілерді ескереді:
1. Пайда болуы. Бұл өзгерісті кезең ескі немесе негізгі ортада жаңа жүйе ұрығының көрінуімен сипатталады, оны аналық жүйеге айналдырады және тіршілік әрекетін қайта құруды талап етеді.
2. Тууы. Мұнда өзгеріс оны жаратқан маңызды дәрежедегі бейненің және ұқсас жүйелерден қалыптасқан жаңа жүйенің нақты көрінуінен түзеледі.
3. Бекіту. Өзгеріс болып қалыптасқан бірдей деңгейде ерте жасалған, сонымен қатар туған жүйелермен бәсекелесетін жүйенің пайда болуы табылады. Қалыптасқан жүйе өзін танытуға және жаңа жүйенің пайда болуына бастау беруге ұмтылады.
4. Тұрақтану. Одан ары дамуының потенциалын бітіру және кемеліне келуге жақын жүйесіне кіру кезеңіндегі өзгеріс.
5. Оңайлату. Өзгеріс кезеңі, солу жүйенің басында тұрады, оның көрінуінің бірінші нышаны кемеліне жету: жастық және ержету артта қалды, ал алда қарттық.
6. Жығылу. Өзгерістің негізін құрайтын көп жағдайда тіршілік әрекетінің мәнді көрсеткіштерінің көпшілік төмендеуі белгіленеді.
7. Қорытынды. Бұл өзгерісті кезең тіршілік әрекеті жүйесінің мәнді көрсеткіштерінің төмендеуінің аяқтаумен сипатталады. Ол жаңа жағдайға өту үшін өзінің бастапқы жағдайына қайтып келеді.
8. Деструктуризация. Өзгеріс тіршілік әрекеті жүйесінің барлық процестерінің тоқтауында немесе оны басқа сапада қолдануда, немесе технологияны пайдалануды өткізуден көрінеді.
Жауап нақты болмағандықтан өскелең салаларда әлсіз бекітілген кәсіпорындар үшін қосымша талдау қажет.
Стратегия нұсқаларын таңдай отырып, кәсіпорын өнімнарық матрицасын қолдана алады:

Кесте 3 - Өнім нарық матрицасы

Қазіргі уақытта шығарылатын өнім
Шығарылатын өніммен байланысты жаңа өнім
Мүлде жаңа өнім
Бар нарық
90 %
60 %
30 %
Бар нарықпен байланысты жаңа нарық
60 %
40 %
20 %
Мүлде жаңа нарық
30 %
20 %
10 %

Стратегияны қолдана отырып, жетекшілер келесідей төрт фактарды ескеруі қажет: 1) тәуекел; 2) өткен стратегиялар және оны қолданудағы нәтижелерді білу; 3) уақыт факторы; 4) иелерге реакция.

2 Нарық жағдайында кәсіпорындардың инновациялық қызмет нәтижелерінің бағалануы

2.1 Инновациялық жобалардың тиімділігін бағалау және ғылыми-техникалық процесс тиімділігі

Инновация стратегиясын таңдаудан және инновациялық жобаны өңдеуден кейін инновацияны қолдану кезеңі басталады.
Нарықтық экономика жағдайында инновацияны жүзеге асырудан болған нәтиже анықтамасының маңыздылығы өседі.
Инновациялық жоба ғылым және техниканың басым даму бағыттарын нақты жүзеге асыруда өзара байланысқан ресурстарды, мерзімдер мен шара орындаушыларға өзінің күрделі жүйесін ұсынады.
Ойлар және техникалық шешімдер, сонымен қатар оларды іске асырушы жобалардың әртүрлі ғылыми-техникалық маңыздылық деңгейлері болады:
* Модернизациялық (псевдо-инновация), түп тұлға контрукциясы немесе негізгі технологияның түбегейлі өзгермеуі жағдайында (біркелкі қатарлардың кеңейту және бұйымдардың гаммалары; құру қуатты қозғалтқыш көбірек, станок өнімділік жоғарылатушы, автокөліктің);
* Жаңашыл (инновацияны жақсартатын), жаңа бұйым контрукциясы өзінің элементтерімен бұрынғыдан өзгешеленуі жағдайында (жаңа сапаның қосылуы, мысалы, автоматтандыру немесе осы типтегі конструкциясына бұрын қолданылмаған, бірақ та басқа бұйым типтерінде қолданылатын құралдарды енгізу);
* Озық (негізгі инновация), контрукция озық технологиялық шешімдерге негізделіп жасалған жағдайда (бұрын еш жерде қолданылмаған ұшақ жасауда герметикалық кабиналарды, турбореактивті қозғалтқыштарды енгізу);
* Пионерлік (негізгі инновация), бұрынғы немесе жаңа функцияларды атқаратын бұрын болған материалдар, конструкциялар және технологиялар пайда болған жағдайда (композитті материалдар, бірінші радиоқабылдағыш, электрондық сағаттар, арнайы компьютерлер, зымырандар, атомдық станциялар, биотехнология).
Жобалық басқарудың құрамына әсер ететін жобаның маңыздылық деңгейі инновациялық процестің күрделілігін, ұзақтығын, орындаушылар құрамын, масштабын, нәтижелердің жылжу қарқынын анықтайды.
Инновациялық жобалар шешілетін мақсаттардың масштабтылығы бойынша келесідей болып бөлінеді:
1. Моножобалар - ереже бойынша бір ұйыммен немесе бір ғана бөлімшемен орындалатын, бір мағыналы инновациялық мақсатты орнатуымен ерекшеленетін (нақтылы бұйым немесе технологияны жасау), координатор немесе жоба жетекшісін қажет ететін қатаң уақытты және қаржылық шеңбердегі жобалар;
2. Мультижобалар - координациялық бөлімдеуді қажет ететін, ғылыми-техникалық комплексті құру ірі технологиялық проблемаларды шешу, әскери-өндірістік комплекстің бір немесе бірнеше кәсіпорындарда конверсияның өтуі сияқты күрделі инновациялық мақсатқа жетуге бағытталған, оншақты моножобаларды қосатын, комплекстік бағдарламалар түрінде көрінеді;
3. Мегажобалар - координациялық орталықтан орталықтандырылған қаржыландыруды және жетекшілікті қажет ететін, мақсаттармен өзара байланысқан бірқатар мультижобалармен және жүздеген моножобалармен байланыстыратын көп мақсатты комплекстік бағдарламалар болып табылады. Мегажобалар негізінде техникалық қайта қарулану салалары, конверсия мен экологияның аймақтық және федеральды проблемаларын шешу, отандық өнімдер мен технологиялардың бәсекеге қабілеттілігін көтеру сияқты инновациялық мақсаттарға жетуге болады.
Жобаның сатылары мен кезеңдерінің құрамын оның салалық және функционалдық бұйымдары анықтайды.
Нәтижелер мен шығындарды есепке ала отырып, келесідей инновациялық жобалар эффектісінің түрлерін бөліп көрсетеді (кесте 4):

Кесте 4 - Жаңалықтардан болған ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.