Әбділда Тәжібаев өмірі мен шығармашылығын таныту

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Мақсаты: Әбділда Тәжібаев өмірі мен шығармашылығын таныту. Ақынның
өлеңдерін оқыту арқылы келешек ұрпаққа үлгі беру.

Мазмұны:

I.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..3-4
1.1.Туған жер, өскен
орта ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5-7
II.Негізгі бөлім
2.1. Әдебиет
майданында ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...8-13
2.2. Мен соғысқа қатысқан
жоқпын... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... .13-17
2.3. Ізденіске толы
жылдар ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 7-
23
2.4. Ақын шығармашылығындағы өршіл романтика ... ... ... ... ... 23-26
2.5.
Поэмалары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..26-28
III.Қазақ поэзиясың алыптарының
бірі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28-29
3.1.
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .30

І. Кіріспе.

XX ғасырдары қазақ көркем cөзінің өсіп толысуына, карыштап дамып,
әлемдік өркениетті әдебиеттердің қатарынан орын тебуіне ipi үлес қосқан
ақын-жазушылардың маңдай алдыларының бipi—Әбділда Тәжібаев. Оның eciмін
қазақ халқы әрқашан да ардақтайды. Бұл eciм бүгiнгi Тәуелсіз Елдердің
Достастығы қауымына, көп-көп шет жұртына да кеңінен таныс. Оның
шығармашылығы туралы сын-мақалалар газет-журнал беттерінде ертеден басылып
келеді. Ә.Тәжібаевтың жазушылық жолы қазақ совет әдебиетінің даму
жолдарымен тығыз байланысты.
Ә.Тәжібаевтың өмірі мен шырғармашылық дәурені негізінен кеңестік заманды
қамтиды. Негізінен деуге себеп — тоқсанға тақаған ұзақ жасында
(1909—1998) ол өзге қоғамдық құрылыстардың да дәмін татты. Балалық шағында
өлең-жырмен ауыздануы ескі патриархалды-рулық қоғамда басталды. Қартайған
шағында нарықтық қатынастарға жолығып, тәуелсіздікке қол жеткізген елдің
уыз ауасынан кеудесін кере жұтып, ой-сезім жүйесін қайта қарауға талпынды.
Осы қайшылықтар оның шығармаларына тиістi әсерін тигізбей қойған жоқ. Ақын
дүниетанымы, көркем туындылары кезінде ең жоғары партиялық инстанциялар
тарапынан қатаң сыналған кездер де болды. Тұрпайы социологизм кінәратына
ұшырап, оны алдымен өзі айыптады. Көп қиындықтарға, әкімшілдік-әміршілдік
жойқын қысымдарға қарамастан, ақын өзінің басты туындыларында социалистік
реализмнің қасаң принциптерін айналып өтіп, қазақ лирикасының жаңа белеске
көтеріліп гулденуіне атсалысты.
Ә.Тәжібаев қазақ әдебиет тарихында көрнектi орынға ие. Ол талантты және
өзіндік стилi, өзгешелігіi бар күшті ақынның бipi деп саналады.
Ә.Тәжібаев— ХХ ғасырдың типтік бейнесіне жататын тұлға. Ол идеясын,
сезіміне беpiк, уақытының күнгей-теріскей жақтарының бәpiн бойына сіңірген
адам бола тұра, өз замандастарының арасынан қапсағай денелі, көріктей
кеуделі тұлға –тұрпатына қоса, ұшқыр да тапқыр, қанатты ойымен, жалынды
жігер-қайратымен тегеуірінді, қызбалы, қайсар мінезімен де бөлектеніп
көрінетін. Ол аударма саласында да өнімді еңбек еткен ақындардың бірі
болған. Поэзия, драматургия хақында әр кездерде жазған сын мақалалары,
зерттеу еңбектері, жеке ақындар творчествосы туралы шағын көлемді
монографияларында Ә.Тәжібаев әдеби сыншыл ойдың дамуына да аз олжа қосқан
жоқ. Жазушы шығармашылығының тағы бір негізгі саласы – драматургия екені де
баршаға аян. Оның қаламынан туған оннан аса пьесалары республика
театрларының сахнасына ертелі-кеш қойылып келеді және қойылып жүр. Осы
курстық жұмысымызда оның өскен ортасынан бастап, ізденіске толы мағыналы да
ұзақ өмір жолдарындағы тудырған шығармалары жайлы кезінде замандастары
білдірген пікірлерін қатар астастыра отырып, көрнекті әдебиет қайраткерінің
өнегелі әдеби жолына шолу жасағымыз келді.

1.1.Туған жер, өскен орта.

Әбділда Тәжібаев 4 ақпанда 1909 жылы Қызылорда қаласында туған.1915
жыл. Күз. Көмірдей қара түнге күңіренген суық жел әлсін-әлсін демін ішіне
тартып, екпіндей соғып тұр. Алты жасқа жаңа толған Әбділдә тәтті ұйқының
құшағында қаннен-қаперсіз жатыр еді. Көптен бері төсек тартқан Тәжібай
сол бір суық түнде біржола көзін жұмды. Сол қара түн көкірегі қарс
айырылған жас ана Айманкүлдің көз жасын көл етіп, қасірет отына көміп,
басына қара жауып кетті.
Өлім деген жүрекке түскен дерт екенін ойын баласы Әбділда ол кезде
білген жоқ. Кейініректе жазған Еске алу атты поэмасында сол бір жайды
ақын:
Есімде жоқ шын суреті
Әкем менің қандай кісі.
Тек елестей бұлдырайды
Әлдекімнің көлеңкесі... –
деп шертеді.
Үймелі – сүймелі екі жетімді (Әбділда мен оның қарындасы Зылиқа)
жетектеген жесір – Айманкүл Қызылорда қаласының батыс жағындағы Қара өзек
деген темір жол станциясында тұратын қарт әкесі Далдабайдың қолына көшіп
барды. Әбділданың балалық шағы сол нағашы атасы мен өз анасының
тәрбиесінде өтеді.
Айманкүл бұл кезде жиырма алтыда. Тағдыр салған ауыр дерт жас
келіншектің көкірегінен зарлы жоқтау – жыр болып шығады. Жас Әбділданың
жанын жаралап , ақындық көңіліне ұялаған алғашқы зарлы әуен:
Жана бір түсіп сөнді,
Ашыла түсіп гүл солды, -
деген анасы Айманкүлдің жоқтауы еді. Жоқтау салт бойынша жылға созылады,
мен құлағым үйренген жоқтау әніне көрпені бүркеніп жатып үн қосатын да
болдым.
Сөйтіп менің бірінші естіген әнім – шешемнің әні, бірінші естіген
жырым шешемнің жылап отырып айтқан жоқтауы еді, - дейді ақын.

Нағашы атасы Далдабай сөзуар, әңгімешіл, ертегішіл кісі екен.
Атасынан көптеген ертегілер естіп, үйренген зерек бала Әбділда жеті
жасында анасы Айманкүлден сабақ алып, оқи бастайды. 1918 жылдың аяғы,
1919 жылдың бас кезінде Әбділда өскен ауыл сүзек ауруының ғаламатына тап
болды. Дәрігері жоқ, дәрменсіз ауылды сүзек жел айдаған өрттей жалап
өтті. Осы алапат Далдабайдың отбасына да салды ойнағын. Жаппай қирап
ауырды. Далдабай да, оның кемпірі де, Әбділданың қарындасы Зылиқа да
дүние салды. Қыстай ес-түсін білмей, созылып ұзақ ауырған Әбділда
көктемге салым көзін ашып, беті бері қарай бастады.
Бір үйлі жаннан қалған ана — Айманкүл мен жарымжан бала Әбділданың ендігі
күні тіпті қиындап кетті. Әбділда 1922 жылдың күзінде қазіргі Қызылордада
жаңадан ашылған Ленин атындағы жетім балалар интернатына қабылданады да
бұрыннан көзі ашық сауатты болғандықтан қазақша бастауыш мектебінің
бірден үшінші класына түсіп оқиды. Келер жылы комсомолға өтеді. Жаңа
тәрбие оның жүрегіндегі ақындық өнерге деген құштарлығын арттырып, бітеу
жатқан болашақ қайнау бұлақтың көзін ашуға үлкен себебін тигізеді. Ақын
сол кездегі тәрбиеші Сатыбеков Әбділқайырдың есімін айрықша құрметпен
атайды. Сатыбеков Абай елеңін, Абай аударған Пушкиннің өлеңдерін оқытады,
Абай өлеңінен шығарма жаздырады. Әбділда Абайдың Аттың сыны өлеңінің
үлгісінде нағашы әкесі мінетін қасқа атты жазады. Одан кейін Ленин
қазасына арнап жазған өлеңін қабырға газетіне іледі. Міне, мұның бәріне
сол оқытушы Сатыбеков мұрындық болып, интернат ақындарын баурай береді.
1925 жылдың көктемі. Қазақстанның советтерінің бесінші съезі
Ақмешітте (Қызылорда қаласының бұрынғы аты) өтпекші болып, Орынбордан бір
топ делегаттың ішінде Сәкен Сейфуллин, Еңбекші қазақ (қазіргі
Социалистік Қазақстан), қызметкері, ақын Сәбит Мұқанов бар, осы мешітке
келеді. Қалада өткен митингте Әбділда өлең оқиды. Сол жолы С.
Мұқановпен танысады. Келесі 1926 жылы Қызылорда қаласында С.
Мұқанов пионер вожатыйы болған ақын бала Әбділданы тағы кездестірді.
Әбділда бой жағынан ғана емес, ой жағынан да өзгеріп қапты. Ол ақын болу
талабына кірісе бастапты. Оның қымсына ұсынған дәптерін алып, өлеңдерін
оқып көрсем, кейбіреуі тәп-тәуір екен. Солардың ішінен мазмұн жағынан да,
стиль жағынан да ерекшe тұрғаны Мұнда саған орын жоқ деген өлең. Ырғақ,
үйлес жағынан да тәп-тәуір жазылған бұл өлеңді оқығаннан кейін болашақ
ақынның бет алысын байқағандай болдым да, табан аузында Әбділдаға екі
жақсылық істедім: бірі — қызымет таба алмай жүрген оны, Еңбекші қазақ
газетін бүктеп, почтаға тасу ісіне орналастыруым, екіншісі — Еңбекші
қазақ кітапханасы деген атпен шығатын совет көркем әдебиеті нұсқаларының
сол кездегі құрастырып жатқан Сыйлық атты жинағына Мұнда саған орын
жоқ деген өлеңін кіргіздім.
Сол кезде халыққа кең таныла бастаған Сәбит Мұқанов, Асқар
Тоқмағамбетов, Қалмақан Әбдіқадыровтарға Әбділда жазғандарын көрсетіп,
ақыл кеңес те алып жүреді. Жоғарыда аталған Сыйлық жинағы жарық
көргенше ол Жұмысшы газетіне Жұмысшының гудогы дейтін үш шумақ өлеңін
бастырды. Ең алғаш баспа бетін көрген өлеңі осы. Одан кейін көп ұзамай
Жұмысшының балғасы атты өлеңі сол газетте жарық көрді. Соғамын
барабанымды (Лениншіл жас газетінде басылған 1930) сияқты өлеңдерін
пионерлер мектеп сахнасынан жатқа айтатын болды. Болашақ ақынның
талантының көзін ашады. 1929 жылы Алматыға келіп КазПИ-дің әдебиет
факультетіне түскен Ә.Тәжібаев үш жылдай әдебиет, мәдениет өміріне
белсене араласты.

2.1 Әдебиет майданында.

Ақын, драматург,ғалым,филология ғылымының
докторы(1970),профессор(1976), Қазақстанның халық жазушысы(1985),ҚазҰУ-
ды бітірген(1946).1932-1934 жылы Қарсақбайдағы Қызыл кенші, Жас алаш
газеттерінде редактордың орынбасары, 1934-1939 жылы Қазақстан жазушылар
одағы басқармасының хатшысы 1939-1944 жылы төрағасы, 1945-1948 жылы тіл
және әдебиет институтында бөлім меңгерушісі, 1959-1960 жылы Қазақ
әдебиеті газетінің жауапты редакторы,1960-1984 жылы Қазақстан жазушылар
одағы басқармасының хатшысы,әдебиет және өнер институтында аға ғылым
қызметкер,театр өнері бөлімінің меңгерушісі қызметтерін атқарған. Әдебиет
майданында Ә.Тәжібаев үшін оңай жеңістер болмағанын оның шығармашылығымен
танысқан адамдар жақсы түсінеді.
30-жылдары Әбділданың лирикалық шығармаларында романтикалық сарын,
ерекше бір жылы леп басым болады. Осы кезеңде жазған Еске алу сияқты
ақын сезімі мен үлкен әлеуметтік мәселені қабыстыра берген сыршыл өлеңі -
Әбділда лирикасының сол тұстағы дәрежесі мен сипатын танытарлық шығарма.
Әбділда шығармашылығында желісі үзілмей отыратын тақырып – искусство
тақырыбы. Ақын искусствоны әр саладан – бірде поэзия, бірде ән, бірде күй
ретінде алып, искусство шеберлерінің образын жасайды, осы өте қиын да
жауапты тақырып ақынның тіпті соңғы жылғы шығармаларының өзіңде де елеулі
орын алып келді. Өнер тақырыбына жазылған Оркестр поэмасын алатын
болсақ, бұл Әбділданың қаламы төселіп, ой қанатының жетілген лезінде
туған. Ар жағында сырлы, сымбатты лирика жазып машықтанған ақын енді
поэма жанрында күрделі тақырыпты игеруге ибатыл әрекет істейді. Мұнда
ақын сияқты нәзік өнердің терең әлеуметтік, музыка идеялық сырын шебер
сипаттайды. 1940 жылы жазылған Абыл поэмасында көтеріңкі романтикалық
сарың мен нәзік лирикалық сезіммен күйдің керемет еліктірігіш күші
көрсетілген. Ақынның баяндауынша, ерте заманда, түрікпен мен қазақ
арасындағы қиян-кескі ұрыс, жауынгершілік заманда, қазақтың Абыл деген
күйшісі түрікпендердің қолына тұтқынға түсіп, бір күні осы Абыл домбыра
тартып отырғанда, бүкіл түрікпен ұйып тыңдайды, өзінің аяулы күйшісін
іздеп келген қазақтар аулын қоршап алғаның түрікпендер білмей қалады.
Артық өнері үшін Абылға түрікпендер достық құшағын жаяды. Ақырында осы
арқылы екі ел татуласып кетеді. Бұл жерде ақын шын халық шеберінің шынайы
өнері халықтар арасындағы бейбітшілікке, татулыққа дем бергенің әсерлі
бейнелейді. Күй өзінің құдіретті ықпалымен жүрек тербетіп, ізгі
сезімдерге тәрбиелейді. Тұңғыш жинағы Жаңа ырғақтар деген атпен 1933
жылы жарық көрген.Ол Қазақстан баспасында шыққан. Бұл кітапқа кірген
өлеңдерден Арыс құмы, Айдалған бай, Жалшылар міне жеңді енді, Той
күнгі толғау, Ауылдағы азан, Қаладағы азан, Көзіңді аш, Қазақстан
дабылы деген өлеңдер автордың 1959 жылы шыққан 2 томдық шығармаларына
қосылған еді. Екпінділер жыры, Далада, Күш, Адам, Ремонт,
Дәптер шетінен, Қарлығаш, Алтын ай, Бұзауым газет-журналдарда
жарияланған, кейін Күш деген жинақта 1935 жылы шыққан. Осы өлеңдер 1959
жылғы 2 томдық бірінші кітабына еніп, енді осы 5 томдыққа қосылды.
Құтқару(1935,1936),Екі жиһан(1938),Абыл(1940), Шын жүректен
(1949), Сүйген жүректер(1951), Таныс дауыстар(1984) атты поэмалары
мен өлеңдері жарық көрді. Құрдастар(1977), Толағай(1978)т.б. жыр
жинақтары бар.
Тәжібаев - Жүрекшілер(1963) пьесалар жиналығының , Халқым
туралы аңыз, Жомарттың кілемі, Көтерілген күмбез атты драмалық
дастандардың, Майра, Жартас, Жалғыз ағаш орман емес, Қыз бен
жігіт пьесаларының , Дубай Шубаевич, Той боларда комедиялардың
авторы.
Өмір және поэзия монографиясының жекеленген мәселері, Қазақ
драматургиясының дамуы мен қалыптасуы атты зерттеуінде (1971) қазақ
драматургиясының күрделі мәселелерді жан-жақты қарастырды. Жылдар
ойлар(1976), Жаданның хаттары, Хаттар сөйлегенде(1980), Өмір мен
ерлік(1985) сын, эссе, проза кітаптарын жазды. Көптеген шығармалары шет
ел халықтарының тілдеріне аударылған.
Тәжібаевтің сценарий бойынша (Н.Ф.Погодинмен бірге) Жамбыл
кинофильмі түсірілді(1954).1957 жылы Әбділда турист ретінде Европаға
саяхат жасады. Көп елдерді, көп жерлерді аралап қайтты. Бұрын бейтаныс
халықтар өмірінен көп мәліметтер мен әсерлер алып қайтты. Бұл сапар ақын
шығармашылығында із қалдырмаған жоқ. Ол бұрын сырын білмеген теңізбен
жүздеседі, Стамбулдан өтеді; Римді, Парижді көреді; толып жатқан аралдан
өтеді. Осы сапарында ақын бір жағынан капиталистік елдердің сұлу
табиғатты әдемі қалаларына қызыққанмен, екінші жағынан, еңбекші халықтың
адам айтқысыз ауыр тұрмысын, аянышты халін көргенде шын жүрегімен
қыжылады, шын жанымен күйінеді, оқушысына сол халықтардың тар тынысын
ашық сурет, айқын образдар арқылы анық сездіріп отырады. Көне тарихы бар
аңыз бен ертегіге толы Греция халқының әлгіндей жайын көрген ақын:
Аралдан алдық ащы ойлар,
Ауырлап кетті кемеміз,
Теңізде емес, қайғыда
Жүзгендей болып келеміз.-
дей келіп:
...Осындай сұлу дүниеге
Сұмдықтар неге орнайды!
деп қынжылады.
Ә.Тәжібаев – ірі талант иесі.Ол осы қашан да болса ең көрнекті,
өрең ақындарымыздың бірі, бола білді. Оның келелі поэзиясы оқушысына
алуан сырымен, терең асыл ойларымен танылған поэзия. Поэзия - Әбділданың
көп қырлы шығармашылығының негізгі бір ғана саласы. М. Әуезовпен бірігіп
жазған Ақ қайын пьесасынан бері қарай драматургтің қаламынан оннан аса
пьеса туды. Оның көбісі кезінду театр сахнасында қойылып жүрді. Бірақ та
бұл саладағы Әбділданың кейбір пьесаларында идеялық ақаулықтар, көркемдік
шалағайлықтар да кездеспей қалған жоқ. Көрермен жұртшылық пен партиямыз
драматургтің қатесін де кезінде көрсетіп отырды. Бұдан дұрыс қортынды
шығарған Әбділда соңғы жылдардың өзінде Майра, Жалғыз ағаш орман емес
атты пьесаларын жазды.
Майра пьесасы толықсыған үнімен тыңдаушысын ұйытқан қазақтың
әнші қызы – Майра өміріне арналады.Сөйтсе де пьесада Майраның ән үшін
күресінен көрі өз басының бостандығы бірінші планда көрінеді. Әйел
бостандығы, әйел тағдыры әлеуметтік тартыстың желісі, өзегі болады. Ал,
Жалғыз ағаш орман емес пьесасы негізінде драматургтің бұрын жазған,
сахнада қойылған Гүлден дала пьесасының жаңа бір жөнделген, өңделген
варианты деуге болады. Пьеса бүгінгі колхоз өмірінен алынған.
Ой-деген өлеңнен басталатын жинақтың аты Аралдар деп аталады.
Бұл кітап 1958 жылы Алматыдағы Қазақтың мемлекеттік көркем әдебиет
баспасынан шыққан.Осы томдағы лирикалық өлеңдерден Ой, Балаларға,
Көңіл күй Сайра бұлбұл, Көкшеде, Қыс пен жаз, Қыс ата күндіз,
Жұлдыз, Арман, төрт жолдар, Жайлау, Ертеңіне, Жеңеше әні,
Темірші әні, Туған тілім сияқты өлеңдер 5 томдыққа еніп отыр.
Шын ақын тілсіздерге тіл береді, жансыздарға жан береді; сырын
айта алмайтын күрсінуі бар да, құйқылжи төгіліп кете алатын жыры жоқтарға
жыр береді. Ақын кейде өзі табиғатқа айналып, көзге ілінбес жазғы
аспанның жайма-шуақ күнінің ақ сәулелері болып құйылып жатады, кейде ол
қар басқан армандардай ойға шомылып тұрады, кейде ол сонау биіктегі еркін
құстардың арасында жүреді. Шын ақынның жүрегінен жер мен аспан, тарихтың
көштері, бүгінгі өмірдің аршынды адымы өтіп жатады.
Әбділда Тәжібаев – осындай шын ақын. Ол – 40 жылдан астам уақыт тек
қана қазақ поэзиясына емес, бүкіл қазақ әдебиетінің қабырғасын берік
қалап, күмбезін көкке көтеріп келе жатқан шеберлердің бірі.
Ә.Тәжібаевқа КазПи-ді бітірпестен партия оны журналистік қызметке
пайдаланды. 1932 жылы За медь атты қарсақбай жұмысшы газеті
редакциясының орынбасары, одан кейін көп ұзамай өлкелік комсомол
газетінің органы Лениншіл жас газеті редакторының орынбасары болып
қызмет атқарады. 1934 жылы Қазақстан Жазушылар Одағы председателінің
хатшысы болып сайланып, онда екі жылдай істейді.
Бұл Ә.Тәжібаев шығармашылығының жақсы бет алысын танытқан кезең еді.
Қарсақбайда газет қызметін атқара жүріп, жұмысшылар өміріндегі
олқылықтарды сынау ниетімен жазған Олқылық атты поэмасы, Жаңа ырғақ
атты өлеңдерінің жинағы жарық көрді. Олқылық асығыс жазылған, схемаға
құрылған сәтсіз поэма болды да, Жаңа ырғақ атты өлеңдер жинағы
жұртшылықтан жақсы бағасын алған, үлкен үміт артар таланттың әдебиетке
келгендігін танытқан жинақ болды. Жинаққа С.Мұқанов алғы сөз жазған Жаңа
ырғақ баспаға 1932 жылы тапсырылғандықтан да оған ақынның алғашқы тырнақ
алды өлеңдері ғана кірген-ді. Ал, 1934-36 жылдары жазған өлеңдері әуелі
газет-журналдарда басылып жүрді де 1936 жылы Лирикалар деген атпен
жарық көрді. Бұл жылдары жас ақын көп оқыды, көп ізденді. Орыс поэзиясы,
Европа әдебиетінің классикалық үлгілерінен өнеге ала бастады. Оны туған
әдебиетінің озық үлгілерімен туыстыра алды. Ақын Хамит Ерғалиевтің мына
бір естелігін келтіре кетейік: 1935 жыл Орал рабфагында оқып жүрген
кезім. Әдебиет үйірмесін басқаратын оқытушымыз Қажым Жұмалиев лирикаға
байланысты Әбділда есімін көп айтатын. Оның үстіне, бір күні Сәбит
Мұқанов келе қалды да үлкен жиында поэзия жайлы баяндама жасады. Бұл кісі
: Анық новатор - Әбділда - деп алды да өзінің осы пікірін ұзақ
дәлелдеді.
Сол сол-ақ екен, жастар арасында Әбділда өлеңдерін әр жерден теріп оқу
науқаны басталды. Асқардың Берлин көшесі мен Қажым жазған Қызыл ерді
сауық кештерде жатқа айтып жүруші едік, 1936 жылы менің репертуарыма
өзімнің Майданда дейтін өлеңіммен бірге Әбділданың Сырдариясы келіп
қосылды. Кейін Екі жиһанға еліктеп, Екі дүние, Сырдарияға еліктеп
Ақ жайық атты өлеңдер жазғандар да болды.
Сөйтіп Ә.Тәжібаев шәкірттік дәуірден тез өтті, ақындық өнері тез
жетілді.
30-шы жылдардың орта кезі жалпы қазақ әдебиеті мен мәдениетінің биік
бір белеске көтерілген шағы. 1936 жылғы Москвада өткен қазақ әдебиеті мен
өнерінің онкүндігі соның айғағы. Бұл онкүндік шын мағынасында әдебиет пен
өнердің мерекесіне айналды. Халық ақындарының ақсақалы Жамбылдың аты жер
жүзіне тарады, Күләш Бәйсейітованың сыңғырлаған сұлу әні бүкіл
отанымыздың үстінде қарлығаштай қалықтады.
1934 жылдан шыға бастаған Қазақ әдебиеті газетінде орыстың және
Европа классикалық әдебиетінің үлгілері қазақ тіліне аударыла бастады.
Пушкиннің қаза болғанына жүз жыл толу күніне оның көптеген шығармалары
аударыла бастады. Жазушылар көркем шығарма жазуға зор шабытпен кірісіп
кетті. І.Жансүгіров поэмалары, С.Мұқановтың өлеңдері, М.Әуезовтың
пьесалары жазылды.
Міне, осындай жалпы даму қарқыны Ә.Тәжібаевты да өсіріп бірден
егделердің қатарына қосып жіберді.

2.2. Мен соғысқа қатысқан жоқпын.

1941 жылы Ұлы Отан соғысы басталды. Қазақ әдебиетінің өсіп келе
жатқан жас кадрлері өздері тіленіп ұлы Отанын қорғауға аттанып
жатты.Денсаулығына байланысты ақын үшін ондай мүмкіндік болмады.
Мен соғысқа қатысқан жоқпын, - деп жазады Ә.Тәжібаев, - Біз
жеңеміз деген тақырыпқа аз да жазған жоқпын, оларым көптің бірінің сөзі.
Ондай өлеңді әркімдер жазды. Жазуға міндетті де еді. Я өлім, я өмір !
деп көтерілген ұран әрбір совет адамының жан жүйесін, бүкіл жаратылысын
ашты.
Отаншылдық ерлік тақырыбына Ә.Тәжібаев өзінше келді. Халықтың
жадында сақталған аңыз-ертегілердің романтикалық пафосын қайтадан, жаңа
жағдайға байланыстыра жаңғыртты. 1939-40 жылдары Абыл, Толағай сияқты
романтикалық поэмаларымен көрінсе, соғыс жылдары елдікті, ерлікті
мадақтайтын лирикалық өлеңдер, толғаулар жаза жүріп, өз шығармашылығының
жаңа бір қырын ашты. Ол драматургия жанры еді.
Ә.Тәжібаев драматургия жанрына Ұлы Отан соғысынан бұрын келген. 1938
жылы ол М.Әуезовпен бірігіп Ақ қайың атты пьеса жазып, сол жылғы
конкурста екінші бәйге алды. Соғыс жылдары Ә.Тәжібаев ертегі-аңыз
негізіне құрылған романтикалық пьесаларды қолға алады.
1943 жылы Қазақстан Жазушылар Одағының төрағасы қызметінен босап 1945-
1948 жылдары университеттің әдебиет факультетін сырттан бітіріп, Қазақ
ССР Ғылым академиясының Тіл мен әдебиет институтында Жамбыл бөлімін
басқара біліп әдебиет сынына да белсене араласқан Ә.Тәжібаев Ұлы Отан
соғысынан кейін әдебиеттегі кейбір теріс тенденцияға қарсы күресіп бақты.
Осыдан былай қарай Ә.Тәжібаев жиналыстарда да, газет-журнал
беттерінде де тек сыналумен болды. Әйеліне арналған өлеңдерінен
декадентство табылды. Тараспен әңгіме деген өлеңінен мистицизм шығарып
алды. Ал драмалық поэмалары түп түгел буржуазиялық символизм болып шықты.
Өз шығармалары ғана емес, оның әлгі жазушыларды қорғаштаған сын-
мақалаларының өзі оған ақырында таяқ болып тиді.

Ә.Тәжібаев шығармашылығынан тек қана қателіктер ізделінді, ақ
нәрсесінің өзі көпе-көрнеу бұрмаланды, оның шығармашлығындағы жетістіктер
сөз болмады. Партияның қателікті жөндеу үшін шығарған қаулысын көптеген
жора-жолдастары оны соққыға жығу үшін пайдаланып бақты.
Отан соғысынан кейін Ә. Тәжібаев Жеңімпаздар, Соғыстан кейін атты
пьесаларын жазды.
1949 жылы ҚазССР ғылым академиясының тіл мен әдебиет институты
шығарған Қазақ совет әдебиеті тарихының очеркі атты кітапта

Ә. Тәжібаевтың шығармашылығы туралы жинақтап, кортындылап жазған
М. Әуезовтың монографиялық тарауын атамасақ бұл жылдары Ә. Тәжібаевтың
есімін септемеген, оның қатесін сынамаған сыншы да аз еді, мақала да аз
еді.
Сонымен 30-шы жылдардың орта кезінде жазылған Қарлығаш, Сырдария,
Тараспен әңгіме т.б. өлеңдерінен бастап соңғы жылдарға дейін нәзік
сезімге бөлеп те, асқақты романтикамен биікке самғап та философиялық
түйіні бар ойлы, сазды, шыншылдығымен еріксіз баурап алатын лирика,
поэмаларын жазған ақынның атына талай жылы сөздер де айтылды, не бір
сындар да болды.
Ұлы Отан соғысының ауыр жылдарында Қазақстанға келген орыс жазушысы
Виктор Шкловский қазақтың халық поэзиясы, әсіресе Жамбыл туралы
Ә.Тәжібаевтан көбірек сұрайды. Мен біздің үйде отырып айтуға
шаршамаймын, ол тыңдаудан жалықпайтын. Сол кездесулердің бірінде мен
Жамбылдың жолбарысы туралы айтып бердім. Соны Виктор Борисович бүгінге
дейін ұмытпайды, көріскен сайын еске түсіреді.— Ғажап әңгіме, нағыз
ақындық аңыз,— дейді Виктор Борисович таңданып,— Шапырашты руынан шыққан
Сұраншы батырды күзетіп жүретін жолбарыс болған, сол жолбарыс батыр
өлердің алдында күнбатысқа қарай тартып кеткен, шақырса бұрылмаған,
артынша Сұраншы өлген. Міне, енді сол жолбарыс қартайған Жамбылға
оралыпты. Аң батыры ақынға ұлы шабыт, үлкен бақыт әкеліпті. Жолбарыс
өзгеге көрінбей, тек Жамбылға көрінеді екен. Сол Жолбарыс Жамбылды тастап
кеткен күні ақын да дүниеден қоштасады. Осының бәрін Жамбыл өзі айтқан.
Ә.Тәжібаев өзінің басқа қаламдас достары М. Әуезов, С. Мұқанов,
Е.Ысмайылов т. б. мен қатар Жамбыл поэзиясының қадір-қасиетін оның
ақындық өнерін зерттеп, мақалалар жазады. Онымен ғана тынбай Жамбылдың
жастық шағын бейнелейтін Ақын атты поэма, Н. Погодинмен бірігіп
Жамбыл атты киносценарий жазып, сүйікті қарт ақынның жарқын бейнесін
экранға да шығарады.
Қазақ әдебиетінің осы айрықша талантты саласының өкілі жалғыз Жамбыл
емес-ті Партия, әдебиетші жұртшылық, халық елдегі жүйрік ақындардың
еңбектеріне ерекше мән берді де олардың бастарын қосып, слеттер, айтыстар
өткізді. Халық, жыршыларының өлеңдерін газет-журналдар беттерінде басып
тұрды. Жамбылға әдеби хатшы да тағайындалды. Міне, осы бір өрлеу тұсында
Ақтөбеден Нүрпейіс, Қарағандыдан Доскей, Шашубай, Шымкенттен Орынбай,
Семейден Нұрлыбек, Қызылордадан Нартайлар шыға бастайды. Иса Байзақов
ақындығының үстіне артистік өнерімен елге басқаларынан бұрын танылып
кеткен. Осыдан былай Жазушылар Одағы, Қазақ ССР ғылым академиясының
әдебиет, мәдениет секторы болып ел ішіндегі ақындарды іздестіріп тауып,
олар - Жазушылар Одағының мүшелігіне тарта бастайды. Нұрпейіс Байғаниннің
Ұлы Отан соғысы жылдары туған Жиырма бес атты поэмасының жазылуына Ә.
Тәжібаевтың ақыл кеңесі болған. Ал Нартай Бегежанов болса, ақын ана
Айманкүлмен әрі құрдас, әрі ертеден таныс жақсы достар болған. Нартай
қаза тапқаннан кейін Ә. Тәжібаев оған деген өзі-бар сүйініш-ықыласын
Нартай атты өлеңінде білдірген. Нартайдың және Нартай арқылы жалпы
ақынның өмірдегі орнын, қызметін жырлаған.
Ә. Тәжібаев жалпы ауыз әдебиетінің талантты өкілдерінің қай-қайсысын
болса да ұстаз санап, ардақ тұтады. Кейін осы тақырыбына қайта оралып Ә.
Тәжібаев Нартайлар деген поэма да жазады.
Иса, Орынбай, Шашубай сияқты ақындар мен де Ә. Тәжібаев жақын
араласқан.
Ә. Тәжібаев әр кез сол халық жырлары, қарт ақындардың шығармаларын
жинастырып, оның жарық керуіне тікелей қамқорлық жасап келді.
Жамбылдың, өмірбаяны мен шығармаларын бастыруға қатысады. Және Шашубай,
Нартайлардың жинағына алғы сөз жазып баспаға дайындаған да Ә.
Тәжібаев. Ел арасына аттары мол тараған, әсіресе халық әлікүнге дейін
өлеңдерін сүйіп айтатын Сыр бойында өмір сүрген: Шораяқтың Омары, Кете
Жүсіп, Қаңлы Жүсіп, Тұрмағамбет т. б. ақындардың шығармалары да баспа
жүзін көріп ел игілігіне мол асуын әр кез қуаттап, олардың шығармаларын
насихаттайтын мақалалар жазып, өлеңдерінің жарық көруіне көмектесіп
жүргендердің бірі тағы да Ә. Тәжібаев.
1939 жылғы Алматыда қазақтың драмалық театры үйінде өткен халық
ақындарының айтысынан бастап, бертінгі 1961 жылғы тамызда Алматыда өткен
халық ақындарының республикалық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.