Қазіргі кезде Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметке салық салу механизмі
ЖОСПАР
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы және олардың әлеуметтік.экономикалық алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.3 Кәсіпкерлікті дамытуға әлемдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУ МЕХАНИЗМІ
2.1 Шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлерге салық салу жолдары және арнаулы салық режимдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Шағын бизнес субъектілерінен түскен салықтар түсімдерін талдау ... ... .28
3 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... 31
3.1 Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметке салық салудың мәселелері мен шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.2 Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетелдік тәжірибелері ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
КIРIСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы және олардың әлеуметтік.экономикалық алғышарттары ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.3 Кәсіпкерлікті дамытуға әлемдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУ МЕХАНИЗМІ
2.1 Шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлерге салық салу жолдары және арнаулы салық режимдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
2.2 Шағын бизнес субъектілерінен түскен салықтар түсімдерін талдау ... ... .28
3 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... 31
3.1 Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметке салық салудың мәселелері мен шешу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...31
3.2 Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетелдік тәжірибелері ... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .42
Кәсіпкерлік – қазіргі нарық экономикасындағы ең негізгі және де нарық механизмдегі ерекше орынымен белгілі. Оған себеп, кәсіпкерлік нарық экономикасында аса маңызды экономикалық және әлеуметтік функцияларды қамтиды, оған жататындар: кәсіпкерлікпен шұғылдану экономикада жаңа жұмыс орындарды, жаңа тауарлар мен қызметтерді, қоғамда жаңа орта шаруалардың санын көбейтеді, сонымен қатар қоғамдағы бәсекелестікті арттырады. Сонымен қатар нарықтық экономика жүйесінде шағын және орта бизнестің алатын орны, атқаратын қызметі орасан зор. Өйткені олар халыққа жұмыс тауып беріп, елдің күнделікті қажетіне керек киім-кешек,азық-түлік өнімдерін өндіріп, ел экономикасын өркендетуге өз үлесін қосып келеді. Сонымен бірге шағын және орта бизнестің өркендеуіне жансалып жүрген сол істі ұйымдастырушы кәсіпкерлердің де үлесі зор.
Экономикалық тұтқалардың ішінде нарықтық экономиканың өсу дамуына ең қажетті рөлді салықтар алады. Қай мемлекеттің болмасын нарыққа көшкен кезде ең тиімді қолданатыны салық саясаты, себебі салықтар мемлекеттің экономикасының ең негізгі тірегі және тұтқасы болып табылады. Қай мемлекеттің болмасын, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсекте салық және салық саясаты экономиканы басқарудағы ең күшті ұтқыр қаржы институттарына жатады.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін жеке және заңды тұлғалар салық комитетінде мемлекеттік тіркеуге тұрып, өз қызметін жоғарыда аталған арнаулы салық режимін таңдап іске асыруға құқылы. Арнаулы салық режимдерінің мәнін және ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Рыноктық экономика негiзiнде ұлттық экономиканың тұрақты өсуiн қамтамасыз ету үшiн бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызметтi дамытуымыз және оның маңызды салаларын мемлекеттiк реттеу мен қолдау бүгiнгi экономикамыздың басым саясаттарының бiрi болып отыр.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты құралдың бiрi – іскерлік қызмет, нақтылай айтсақ шағын бизнестiң үлесi айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға кіші инновациялық іскерліктiң берер нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей, шикiзат сатуға бейiмделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы ғылым жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы көркейтiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын бизнес кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының бiрi. Кіші және орта іскерлікке кез келген рыноктық экономикасы дамыған елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Еуропа елдерiнде әр мың
Экономикалық тұтқалардың ішінде нарықтық экономиканың өсу дамуына ең қажетті рөлді салықтар алады. Қай мемлекеттің болмасын нарыққа көшкен кезде ең тиімді қолданатыны салық саясаты, себебі салықтар мемлекеттің экономикасының ең негізгі тірегі және тұтқасы болып табылады. Қай мемлекеттің болмасын, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсекте салық және салық саясаты экономиканы басқарудағы ең күшті ұтқыр қаржы институттарына жатады.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін жеке және заңды тұлғалар салық комитетінде мемлекеттік тіркеуге тұрып, өз қызметін жоғарыда аталған арнаулы салық режимін таңдап іске асыруға құқылы. Арнаулы салық режимдерінің мәнін және ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Рыноктық экономика негiзiнде ұлттық экономиканың тұрақты өсуiн қамтамасыз ету үшiн бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызметтi дамытуымыз және оның маңызды салаларын мемлекеттiк реттеу мен қолдау бүгiнгi экономикамыздың басым саясаттарының бiрi болып отыр.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты құралдың бiрi – іскерлік қызмет, нақтылай айтсақ шағын бизнестiң үлесi айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға кіші инновациялық іскерліктiң берер нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей, шикiзат сатуға бейiмделген экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы ғылым жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы көркейтiп, халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын бизнес кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының бiрi. Кіші және орта іскерлікке кез келген рыноктық экономикасы дамыған елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Еуропа елдерiнде әр мың
4 Салық Кодексі. - Астана, Ақорда, 2008 жылғы желтоқсанның 10-ы. № 99-ІV
5 Ахметов Д. «Бюджетті толықтыру – экономиканы көтерудің бір жолы» Қаржы – Қаражат 2008 №3.
6 Есенгелдин Б. Орманбаев А. «Бюджеттік жоспарлауды жетілдірудің жолдары» Қаржы – Қаражат 2009 №8.
7 Тлеужанова. «Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші салықтар көмегімен оңтайландыру». Қаржы - Қаражат 2008 №3.
8 А.Бильдебаева. «Налоговые ставки – важный элемент фискальной политики» // Экономика негіздері №2, 2008 – 20-24 б.
9 «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2009 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
10 2007-2009 жж орта мерзімді фискалды саясаттың даму стратегиясы.
11 Статистический ежегодник. Алматы. – 2009г. – 467 с.
12 Сейфолла Шайынғазы, Сұңғат Әліпбай. „Кәсіпкерлік–кемел келешек кепілдігі” // Егемен Қазақстан, 2009ж, 26 наурыз.
13 Қазақстан Республикасы Президентініңің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2008ж.19 наурыз
14 Қазақстан Республикасы мен оның өңірінің әлеуметті – экономикалық көрсеткіштері, Алматы, 2009, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі.
15 Қазақстан Республикасының Заңы «Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2006. – 10 шілде.
16 Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2007.-17 сәуір.
17 Актуальная проблема развития экономики Казахстана в третьем тысячилетии: Сборник научных трактатов – Алматы: Экономика, 2008г.
18 На Казахстанском рынке отмечается спрос на готовые предприятия малого бизнеса// Панорама, 2009, апрель(№14) С12
19 Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына Жолдауы.
20 Курс предпринимательства: Учебник для вузов / В.Я.Горфинкель, В.А.Швандар, Е.М.Купряков – Москва: Финансы, 1997. – 439с.
21 К.Б. Блеутаева «Кәсiпкерлiктiң жаңа формаларын ынталандырудағы мемлекеттiң ролi» //Аль-Пари, 2009, №3-4.
22 Ж.Ильясов “Этапы и проблемы в развитии малого бизнесе” // Вестник предпринимателя, № 9-10, - 2010г.
23 «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Назарбаев 2008 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, Ақорда, 2008 ж. 5 ақпан.
5 Ахметов Д. «Бюджетті толықтыру – экономиканы көтерудің бір жолы» Қаржы – Қаражат 2008 №3.
6 Есенгелдин Б. Орманбаев А. «Бюджеттік жоспарлауды жетілдірудің жолдары» Қаржы – Қаражат 2009 №8.
7 Тлеужанова. «Бюджетаралық қатынастардың тұжырымдамалық негіздерін реттеуші салықтар көмегімен оңтайландыру». Қаржы - Қаражат 2008 №3.
8 А.Бильдебаева. «Налоговые ставки – важный элемент фискальной политики» // Экономика негіздері №2, 2008 – 20-24 б.
9 «Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009-2010 жылдарға арналған орта мерзімді фискалдық саясаты туралы» - Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы, 2009 жылғы 29 тамыз, №754, Астана, Үкімет Үйі.
10 2007-2009 жж орта мерзімді фискалды саясаттың даму стратегиясы.
11 Статистический ежегодник. Алматы. – 2009г. – 467 с.
12 Сейфолла Шайынғазы, Сұңғат Әліпбай. „Кәсіпкерлік–кемел келешек кепілдігі” // Егемен Қазақстан, 2009ж, 26 наурыз.
13 Қазақстан Республикасы Президентініңің Қазақстан халқына Жолдауы, Астана 2008ж.19 наурыз
14 Қазақстан Республикасы мен оның өңірінің әлеуметті – экономикалық көрсеткіштері, Алматы, 2009, ҚР Статистика жөніндегі Агенттігі.
15 Қазақстан Республикасының Заңы «Шағын кәсіпкерлікті мемелекеттік қолдау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы // Егемен Қазақстан.- 2006. – 10 шілде.
16 Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне мемлекеттік меншіктің пайдаланатын объектілерін кейіннен меншікке өтеусіз беру құқығымен мүліктік жалға алуға (жалға беруге) немесе сенімгерлік басқаруға беру ережесі. //Егемен Қазақстан.-2007.-17 сәуір.
17 Актуальная проблема развития экономики Казахстана в третьем тысячилетии: Сборник научных трактатов – Алматы: Экономика, 2008г.
18 На Казахстанском рынке отмечается спрос на готовые предприятия малого бизнеса// Панорама, 2009, апрель(№14) С12
19 Н.А. Назарбаев. Қазақстан – 2030 Қазақстан халқына Жолдауы.
20 Курс предпринимательства: Учебник для вузов / В.Я.Горфинкель, В.А.Швандар, Е.М.Купряков – Москва: Финансы, 1997. – 439с.
21 К.Б. Блеутаева «Кәсiпкерлiктiң жаңа формаларын ынталандырудағы мемлекеттiң ролi» //Аль-Пари, 2009, №3-4.
22 Ж.Ильясов “Этапы и проблемы в развитии малого бизнесе” // Вестник предпринимателя, № 9-10, - 2010г.
23 «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» Н.Назарбаев 2008 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана, Ақорда, 2008 ж. 5 ақпан.
ЖОСПАР
КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы
және олардың әлеуметтік-экономикалық алғышарттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Кәсіпкерлікті дамытуға әлемдік тәжірибе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУ
МЕХАНИЗМІ
2.1 Шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлерге салық салу жолдары
және арнаулы салық режимдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2. Шағын бизнес субъектілерінен түскен салықтар түсімдерін талдау
... ... .28
3 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... 31
1. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметке салық салудың мәселелері
мен шешу жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетелдік тәжірибелері
... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
КIРIСПЕ
Кәсіпкерлік – қазіргі нарық экономикасындағы ең негізгі және де нарық
механизмдегі ерекше орынымен белгілі. Оған себеп, кәсіпкерлік нарық
экономикасында аса маңызды экономикалық және әлеуметтік функцияларды
қамтиды, оған жататындар: кәсіпкерлікпен шұғылдану экономикада жаңа жұмыс
орындарды, жаңа тауарлар мен қызметтерді, қоғамда жаңа орта шаруалардың
санын көбейтеді, сонымен қатар қоғамдағы бәсекелестікті арттырады. Сонымен
қатар нарықтық экономика жүйесінде шағын және орта бизнестің алатын орны,
атқаратын қызметі орасан зор. Өйткені олар халыққа жұмыс тауып беріп, елдің
күнделікті қажетіне керек киім-кешек,азық-түлік өнімдерін өндіріп, ел
экономикасын өркендетуге өз үлесін қосып келеді. Сонымен бірге шағын және
орта бизнестің өркендеуіне жансалып жүрген сол істі ұйымдастырушы
кәсіпкерлердің де үлесі зор.
Экономикалық тұтқалардың ішінде нарықтық экономиканың өсу дамуына ең
қажетті рөлді салықтар алады. Қай мемлекеттің болмасын нарыққа көшкен кезде
ең тиімді қолданатыны салық саясаты, себебі салықтар мемлекеттің
экономикасының ең негізгі тірегі және тұтқасы болып табылады. Қай
мемлекеттің болмасын, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсекте салық және
салық саясаты экономиканы басқарудағы ең күшті ұтқыр қаржы институттарына
жатады.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін жеке және заңды тұлғалар салық комитетінде
мемлекеттік тіркеуге тұрып, өз қызметін жоғарыда аталған арнаулы салық
режимін таңдап іске асыруға құқылы. Арнаулы салық режимдерінің мәнін және
ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Рыноктық экономика негiзiнде ұлттық экономиканың тұрақты өсуiн
қамтамасыз ету үшiн бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк
туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын
басты құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызметтi дамытуымыз және оның маңызды
салаларын мемлекеттiк реттеу мен қолдау бүгiнгi экономикамыздың басым
саясаттарының бiрi болып отыр.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге
әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын,
елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты
құралдың бiрi – іскерлік қызмет, нақтылай айтсақ шағын бизнестiң үлесi
айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға кіші инновациялық іскерліктiң берер
нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей, шикiзат сатуға бейiмделген
экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы ғылым
жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы көркейтiп,
халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын бизнес кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының
бiрi. Кіші және орта іскерлікке кез келген рыноктық экономикасы дамыған
елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Еуропа елдерiнде әр мың
тұрғынға шаққанда 45-50 кіші кәсiпорын болса, АҚШ-та ол көрсеткiш 75
кәсiпорын шамасында, ал Қазақстанда не бары 7-8 кәсiпорын ғана құрайды
екен.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы рыноктық қатынаста қайта құру
жолында оның негiзi болып табылатын іскерлік қатынастарды дамытып, оны
жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi.
Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары және
Республикамызда оның дамуының жетілмегендігі курстық жұмысының
тақырыбының өзектілігін ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке
салаларда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді
механизмінің болмауы оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару,
салық, қаржы – несиелік саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және
т.б. мәселелерді қамтиды. Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік
дамуының жетілдіру жолдарын қажет етеді.
Экономикалық тұтқалардың ішінде нарықтық экономиканың өсу дамуына ең
қажетті рөлді салықтар алады. Қай мемлекеттің болмасын нарыққа көшкен кезде
ең тиімді қолданатыны салық саясаты, себебі салықтар мемлекеттің
экономикасының ең негізгі тірегі және тұтқасы болып табылады. Қай
мемлекеттің болмасын, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсекте салық және
салық саясаты экономиканы басқарудағы ең күшті ұтқыр қаржы институттарына
жатады.
Елімізде шағын кәсіпкерліктің дамуына жағдайлар жасалынған.Қазіргі таңда
шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлер біржолғы талон, патент,
оңайлатылған декларация, шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы
салық режимінде өз қызметтерін іске асыруда.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін жеке және заңды тұлғалар салық комитетінде
мемлекеттік тіркеуге тұрып, өз қызметін жоғарыда аталған арнаулы салық
режимін таңдап іске асыруға құқылы. Арнаулы салық режимдерінің мәнін және
ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты - шағын және орта бизнеспен айналысатын
субьектілерге салық салу жолдарын қарастыру және Қазақстан
Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің алатын орнын көрсету.
Дипломдық жұмыстың міндеті - Қазақстан Республикасының салық жүйесінің
мәні мен салықтық реттеудің қазіргі таңдағы ерекшеліктерін, еліміздегі
шағын кәсіпкерліктің дамуын, сонымен қатар шағын бизнес субъектілеріне
арналған арнаулы салық режимідерін қарастыру, Алматы облысы, Ескелді ауданы
бойынша шағын бизнес субъектілерінен түскен салықтарға талдау жасау болып
табылады.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы
және олардың әлеуметтік-экономикалық алғышарттары
Буржуазиялық саяси эканомикада “кәсiпкерлiк” түсiнiгi XVIII ғасырда
пайда болды. Кәсiпкерлiк – инициативалы шаруашылық қызмет
тәуекелмен жасалатын жекеменшiк, қарыздық және басқа да құралдар
мен мүлiктер негiзiне пайда табу қызметтерi.
ҚР-ның Азаматтық кодексiнде кәсiпкерлiкке келесiдей анықтама бередi:
“Кәсiпкерлiк – меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды
шаруашылық басқаруға құқығына (ммелекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы
қызмет. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және
мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады”.
Кәсіпкерлік қызметтің қандайы болмасын мемлекеттің экономикасы аясынан
өзіне тиісті орнын дәреже деңгейің тапқаны бугінде баршаға мәлім Ал бүгінгі
таңда Қазақстандағы кәсіпкерліктің туындап, дамуы жүргізіліп жатқан
экономикалық реформалардың өзегі ретінде көрініс табуда. Өйткені, нарық
экономикасына көшудің бірден - бір жолы мемлекет құрылымдағы әр түрлі аяда
қызмет атқаратын өндіріс, кәсіпорындармен тай таласа және бәсекелесе
алатын, айтарлықтай дәрежесі бар кәсіпкерлік құрылымдарын құру, дамыту
болып табылады. Демек бұл кәсіпкерлік құрылымдарын материалдық базасы жеке
меншік инвестициалар болып табылумен қатар, олардың басқару бастауында
білікті және қайратты кәсіпкер тұруы қажет. Мемлекетіміздің бірнеше жыл
көлемінде жүргізіліп жатқан жекешелендіру саясаты қандай болмасын
мемлекеттік меншікке негізделген монополизмді жойьіп мемлекеттік емес
коммерциалдық емес құрылымдардың дамып, өркендеуіне бағыттылған деп айта
аламыз.
ҚР азаматтық кодексінің 10 бабында айтылған. "Кәсіпкерлік - меншік
түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға сүранымды
қанағаттандыру арқылы пайда немесе табыс табуға бағытталған, жеке меншікке
не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару қүқығына негізделген ынталы
қызмет". Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекелімен және
мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Осыған орай кәсіпкердің кім
екені жөнінде түсінік беру қажет. Кәсіпкер деп өз атынан және өз
қаражаттары есебінен тауарлармен өнімдерді өндіру, сату немесе сатып алу
жөніндегі жүмыстарды орындау және қызмет көрсету арқылы пайда табу
мақсатындағы қызметті үдайы неізінде жүзеге асыратын азаматты немесе заңды
тұлғаны айтамыз. Мемлекет тарапынан кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік
берілген. Кәсіпкерлікті қолдау мен қорғауды мелекет, мемлекет атынан
өкілетті органдар қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында кәсiпкерлiк қызметтiң қалыптасуы және оның
дамуы негiзiнен елiмiздiң егемендiгiн алған жылдардан бастап бүгiнге дейiн
жалғасуда. Кәсiпкерлiк қызметтi дамытудың алғашқы реформаларға Кеңес Одағы
экономикасының негiзi экономиканы орталықтан басқару жүйесiн ыдыратып,
меншiктiк қатынастарды дамыту болып табылады. Оның алғашқы қадамы
мемлекеттiк меншiктi жекешелендiру, яғни бұл кәсiпкерлiк ортаны
қалыптастырудың алғашқы кезеңi едi.
Кәсiпкерлiк бұл ерекше экономикалық құбылыс болып табылады.
Кәсiпкерлiк қызметке талдау жасау оның жалпы экономикалық құрылымы сияқты
ұзақ тарихы мен терең тамыры барын көрсетедi. Орта ғасырларда “кәсiперлiк”
деген термин, одан да бұрын “антрепренер” француз тiлiнен аударғанда
“делдалдық” дегендi бiлдiредi. Кәсiпкерлiк батыстың экономикалық
теориясында кең түрде XVIII ғасырдан бастап қарала бастады. Оны атақты
ғалымдар Р.Кантилонаның, А.Тюргоның, Ф.Кэненiң, А.Смиттiң, Ж.Сэйдiң
есiмдерiмен байланыстырады. “Кәсiпкер” терминiнiң атасы белгiлi ағылшын
экономисi Ричард Кантилон. Ол “кәсiпкер” деп рынок жағдайында әрекет
жасаған адамды айтқан.
Әлеуметтiк-экономикалық құбылыс ретiнде кәсiпкерлiк көптеген қоғамдық
қатынастарды қамтиды. Мұның айталық, заң-құқықтық, психологиялық, тарихи
жақтары бар. Бiрақ кәсiпкерлiк қызметтiң тағдыры адам қызметiнiң
экономикалық жағдайларына байланысты. Кәсiпкерлiк қатынастарды талдаудың
алғашқы қадамы олардың объектiлерi мен субъектiлерiн анықтау.
Кәсiпкерлiктiң субъектiсiне экономикалық қызметке қатысушы түрлi
мүшелер, алдымен жекелеген индивидтер, адамдар жатады. Мұндай кәсiпкердiң
қызметi өзiнiң еңбек шығындарына немесе жалдамалы еңбектi қолдануға
негiзделедi. Соңғы жағдайда кәсiпкер жалдаушы болады. Кәсiпкерлiк қызметтi
бiр топ адамдар жүргiзуi мүмкiн, оларды байланыстырушы – мiндеттi шарттар
мен экономикалық мүдде. Мұндай кәсiпкерлiктiң түрi – ұжымдық, коллективтiк
деп аталады. Ұжымдық кәсiпкерлiктiң субъектiсi - әртүрлi ассосациялар:
акционерлiк қоғамдар, кооперативтер және т.б. жеке-дара кәсiпкерлерге
қарағанда кооперативтер немесе партнерлiк бiрлестiктер iрi көлемдегi
мәселелердi шеше отырып, олардың рыноктағы үлесi бар болуымен көрiнедi.
Кәсiпкерлiк объектiсi – адамның белгiлi қызметi. Кәсiпкердiң соңғы
нәтижесi - өндiрiлген өнiм мен көрсетiлген қызмет. Бiрақ, ең бастысы әр
кәсiпкер осылардың iшiндегi өзiне ең пайдалысын және тиiмдiсiн iске
асырады. Мiне сондықтан да рыноктық экономикада кәсiпкерлердiң басты
мақсаты өз пайдасын барынша максималдау және өндiрiс шығындарын барынша
минималдау болып табылады. Ал кәсiпкердiң табысы көбiне оның өз iсiн қалай
ұйымдастырғанына байланысты. Яғни, кәсiпкер өз iсiн бастағанда және оны
жалғастырғанда үлкен тәуекелге барады. Ал тәуекелдiлiк кәсiпкерлiк
қызметпен бiрге өмiр сүрiп отыратын заңды құбылыс.
Сонымен қатар, ел экономикасының өсуiмен бiрге кіші кіші те қарқынды
дами бастады. Осының есебiнен жұмыссыздық та азаю көрiнiсiне ие болды.
Бүгiнде кіші кәiспкерлiктiң ЖIӨ-гi үлесi 30%-дан асты. Ал Елбасымыздың
ұсынысы бойынша ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшiн кіші
кіші ЖIӨ-нiң 60%-ын құрауы керек. Ол алдағы жылдардың еншiсiнде болып отыр.
Жалпы елдегi кіші шағын бизнес саласындағы үлесiн келесi 1-ші суреттен көре
аламыз:
1 - сурет Шағын бизнестiң жалпы кәсіпкерлік қызметтегi үлесi
Суреттен көрiп отырғанымыздай, бүгiнде шағын бизнестің үлесi
айтарлықтай, яғни жұмыссыздықты, халықтың әл ауқатын көтеретiн және тұрақты
экономиканың өсуiн қамтамасыз ететiн кіші кіші екенi белгiлi.
Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ кіші кішіпен
айналысатын әрбiр үшiншi адам сауда және қызмет көрсету жүйесiнде, әрбiр
бесiнсiшi өнеркәсiптiк өндiрiсте, әрбiр алтыншысы құрылыста еңбек етедi.
Тұрғындарды жұмыспен қамтудың саны жағынан алғанда сауда саласында олардың
36,1%, өнеркәсiптiк өндiрiс орындарында 21,2 % iстейдi, қалғандары
түрлi қызмет көрсетумен айналысады. Бұл деректiрдiн сауда iсi әлi
де басым екендiгiнде, салалық құрылымдарда өндiрiс көлемi әлiде
өзгере қоймаған көруге болады. Шағын бизнес саласында жұмыспен қамту
және фирмалар санының өсуi - негiзiнен коммерциялық кәсiпорындар
есебiнен толығып , жалпы алғанда баяу өседi.
Бiрақ елiмiздiң кіші кіші саласының дамуында оған кедергi болып отырған
келесiдей шешудi қажет ететiн мәселелердi атап өтуге болады:
• Өндiрiстiң негiзгi құралдарының 80%-ы тозуы салдарынан олар шығарған
өнiмдердiң бәсекеге қабiлетсiздiгi;
• Рыноктық қатынастардың, шағын бизнестің, әсiресе бәсекелестiк
қатынастың дамуына монополиялардың кедергi болуы;
• Кіші іскерліктi қолдау инфрақұрылымның жеткiлiксiздiгi;
• Қолданылып жүрген заңдарды жергiлiктi деңгейде орындау тәртiбiнiң
әлсiздiгi;
• Салық салу және салықтық тексеру жүйелерiнiң тым күрделiгi;
• Экономикалық қаржы секторында жұмыс iстейтiн шағын бизнес
субъектiлерiнiң iске қосылмаған, коммуналдық меншiктегi өндiрiстiк
үй - жайларды сатып алу тәртiбiнiң күрделiлiгi және тым жоғары
жалға алу ақысы;
• Кадрларды даярлау және шағын бизнестi ақпараттық қолдауының
тұтас жүйесiнiң жоқтығы;
• Кіші іскерліктiң мемлекеттiк құрылымдармен өзара iс қимыл
жасаудың ұйымдық проблемалары;
• Кіші іскерліктiң даму жолындағы әкiмшiлiк тосқауылдар;
• Шағын бизнестi инновациялық тұрғыдан барлық жағынан қолдау;
• Шағын бизнесте кластерлiк жүйенiң дамымауы;
Кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн қолайлы орта қалыптастыру
бағыттарының бiрi болып іскерлік қызметтi ұйымдастыру мен жүзеге
асырудағы мемлекеттiк үкiмет орындарының актiлерiн iс-қимылдарын және
әрекетсiздiгiнен туындаған әкiмшiлiк тосқауылдар ретiнде белгiленетiн
кедергiлердi жою болып табылады. Осы кедергiлер көбiнесе жергiлiктi
жердегi атқарушы үкiметтiң әрекетiне байланысты.
Кіші іскерлік дамуын желдетудiң және бюджетпен өзара қарым-
қатынастарды тәртiпке келтiрудiң маңызды фокторы салық жүйесiн
барынша ықшамдау болуға тиiс. Мұндай ең өткiр проблема салықтық
тексерулердiң ретсiздiгi болып отыр. Әрбiр шағын бизнес субъектiсi
орташа алғанда 6-8 ресми салықтар мен алым түрлерiн төлейдi, сонымен
бiрге олардың әр қайсысы бойынша өз есептеу әдiстемесi, салық
салу негiзi, төлеу тәртiбi мен мерзiмдерi есеп беру деректемелерi
мен нысандары бар:
1. Шағын бизнес саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi
жетiлдiру;
2. Кіші іскерліктi қолдау мен қорғаудың инфрақұрылымының
пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыру;
3. Кіші іскерліктi қаржылық - несиелiк және инвестициялық
тұрғыдан қолдау саясатының тетiкткрiн жетiлдiру;
4. Шағын бизнестi салықтық негiзде қолдау;
5. Шағын бизнестi аймақтық дамыту;
6. Шағын бизнестi инновациялық қолдау.
Шағын бизнестi қолдау мен дамытудың инфрақұрылымдарын қалыптастыру
жағдайында таяу болашақта шағын бизнестiң дамыту қорының жұмысын қайта құру
көзделген.
Шағын бизнес субъектілері шаруашылық кешеннің барлық салаларында
және республика өңірлерінде құрылып, қызмет етеді. Олардың көпшілігі
тұтынатын әр түрлі тауарларды өндірумен айналысады, қызметтердің
кең спекторын өсіреді, сауда делдалдық, коммерциялық, және қаржылық
қызметпен айналысады. Шағын бизнестің даму жағдайын және тенденцияларын
талдау 2009 – 2010 жылдар аралығында жүргізілді.
Шағын бизнес қызметін белсендетудің негізгі нәтижелері 1-ші
кестеде көрсетілген.
Кесте 1 - 2009 жылға есептелген аймақтар бойынша шағын бизнес
кәсіпорындарының саны
Тіркелгені Жұмыс істеп тұрғандары
Бірлік Қорытын-дБарлығы Олардан
ысына, % белсенділері
мың %- бен млн. %- бен
адам тенге
өткен айға өткен жылғы тиісті күнге
Мың бір.Мың Мың адам Жұмысбастылық ЖҰӨ,
адамға үлесі, % %
Япония 6450 49,6 39,5 78 52-55
АҚШ 19300 74,2 70,2 54 50-52
Еуропа елдері15770 45 68,0 72 63-67
Германия 2590 37,0 18,5 46 50-54
Ресей 870,6 5,9 8,5 10,1 10-12
Ұлыбритания 8753 22,1 48,5 32,0 40-45
Италия 2980 9,5 34,0 16,3 8-10
Бұл бағытты іске асыруда Ұлыбританиядағы шағын бизнестің әкімшілігі
( ШБӘ) құрылған және ол шағын кәсіпкерлікке қаржылық, консультациялық,
материалдық көмектеседі, кәсіпкерлерді оқыту мен дайындауды жүзеге асырады.
Шағын бизнес әкімшілігі шеңберінде Ұлыбританияда келесі бағдарламалар
жүзеге асырылады:
- халықаралық саудаға көмектер;
- зерттелу мен жобаларды жасауға көмектері және қаржыландыру;
- ұлттық кәсіпкерлікті дамыту;
- әйел кәсіпкерлерге жағдай жасау;
- ардагер - кәсіпкерлерге көмектер;
Өтпелі кезең экономикасында шағын кәсіпкерлік мәселесі дамыған
мемлекеттер тәжірибелерін талдау маңызы өседі. Дамыған капиталистік
мемлекеттердің тәжірибелерге талдау көпшілігінде шағын және орта
фирмалардың жалпы жұмысбастылықтағы үлесінің артуын көрсетеді.
Италияда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы ең алдымен
меншік құқы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады.
Екінші сипаттама - кәсіпорынды тікелей басқарудың айқындылығы, яғни
кәсіпорын қызметінің айқындылығы: оның көлемінің шектеулілігі қожайын мен
жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынастар сипаттарын білдіріп,
өндірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтың да бірдей мүдделігін, ынталылығын
тудырады.
Үшіншіден, кәсіпорындар өмірінде басқарушы рөлінің ерекше маңыздылығы:
ол шаруашылықтың нәтижелілігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан тәуекелге
бел буатындығынан ғана емес, сонымен бірге оның өзінің де өндіріспен
тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.
Төртінші – істі жанұялық негізде жүргізу, кәсіпорындар қызметін
нәтижелі жүргізу, ұйымдастыруға атадан балаға мұра ретінде машықтану.
Бесіншіден – шағын кәсіпкерліктің тағы бір сипатты белгісі ретінде
кәсіпорынды қаржыландыру мәселесін айтуға болады.
Егер алыптар қажетті ресурстарды негізінен капиталдар нарығы (қор
биржалары) арқылы алатын болса, ал шағын және орта кәсіпорындар банктердің
аздаған несиесіне арқа сүиейді, сондықтан да олар үшін қаржылындыру
мәселесі басты проблема болып табылады.
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУ
МЕХАНИЗМІ
2.1 Шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлерге салық салу жолдары
және арнаулы салық режимдері
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің микро және макро
экономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу және адал
бәсекелесті жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар үшін салықтық
міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленген.
Салық кодексінде ескертілгендей арнаулы салық режимдерінің бірін таңдап
алған кәсіпкер салықты есептеу және төлеудің, сонымен қатар бюджетпен
есептесудің ерекше жолын таңдауға құқылы. Сонымен қатар осы категорияны
таңдап алған кәсіпкерлерге салық заңдарына сәйкес арнаулы режиммен сәйкес
жеңілдетілген салық ставкалары қолданылады. Бұл салық жеңілдіктері
кәсіпкерлер үшін ойланған іс деп айтуға болады, себебі шағын бизнеспен
айналысатын кәсіпкерлердің салық төлеу кезінде жұмысын жеңілдету, оған
себеп, кейбір кәсіпкерлердің арнаулы экономикалық, құқықтық білімдері жоқ
болғандықтан оларға салық төлеу кезіндегі есептеу өте қиындық әкеледі, ал
ерекше жолмен салық төлеу өте оңай және де түсінікті. Мемлекеттің бұл жолғы
кәсіпкерлерге жүргізіп жатқан шешуші қадамдары көп кешіктірмей өзінің
нәтижесін көрсетер деген ойдамыз, ол шағын және орта бизнеспен айналысатын
кәсіпкерлер де өздеріне тиісті міндеттерін орындайды деп ойлаймыз – ол
қалтарыс экономикадан шығып, бюджетке төленетін салық мөлшерін көбейтіп,
жаңа жұмыс орындарын көбейтіп және де мемлекеттік мекемелерде
қиыншылықтарды жеңіп және мемлекетте кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы жағдай
жасауға керекті ұсынымдармен өз тәжірибелерін көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы
заңы бойынша шағын кәсіпкерліктін субъектілері болып кәсіпкерлікпен
айналысатын жеке тұлғалар мен қарамағындағы кәсіпкерлікпен айналысатын
адамдардың саны орта есеппен жылына 50 ден аспаса, сонымен қатар
активтерінің құны орташа бір жылда 60,0 мың есе айлық есептік көрсеткіштен
аспаған заңды тұлғалар жатады.
Сондықтан салық Кодексінде арнаулы салық режимін қолдану үшін шағын бизнес
субъектілері деген атау қолданылады.
Бұл шағын бизнес субъектілеріне жататындар: жеке кәсіпкерлер – егерде
жеке кәсіпкерлердің өзін қоса алғанда қызметкерлердің шекті орташа тізімдік
саны салық кезеңі ішінде он бес адамнан аспаса және тоқсандық табысы 4,5
миллион теңгеден аспаса;
Заңды тұлғалар үшін – егерде қызметкерлердің шекті орташа тізімдік саны
салық кезеңі ішінде жиырма бес адамнан аспаса және тоқсандық табысы 9,0
миллионнан аспаса.
Патент-арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландырытын және салық
сомаларының бюджетке төленгенін растайтын құжат болып табылады. Арнаулы
салық режимін қолдануға арналған патент нысанын уәкілетті мемлекеттік орган
белгілейді. Патент жоғалған немесе бүлінген жағдайда салық төлеушінің
өтініші бойынша дубликат бнріледі.Салық төлеуші бүлінген патентті салық
органына тапсыруға тиіс. Берілген патенттерді тіркеуде салық органдарының
нысандары мен оларды толтыру тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган
белгілеген патенттерді тіркеу (беру) журналында жүргізеді.
Патент негізіндегі аргаулы салық режимін: жалдамалы қызметкерлердің
еңбегін пайдаланбайтын; жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге
асыратын; жыл ішіндегі табысы 1,5 миллион теңгеден аспайтын жеке
кәсіпкерлер қолданады.
Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір ай
мерзімге беріледі. Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыратын жері бойынша салық органына қызмет түрін көрсете отырып,
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда өтініш және жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті табыс етеді. Жеке кәсіпкерді мемлекеттік
тіркеу туралы куәлік көрсетілмейінше, патент жарамсыз болады.
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда
ол мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетүге
міедетті.Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын
мерзімге беріледі.
Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны бойынша
салық органына кәсіпкерлшік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы өтініш
берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін бермеуі оның салықты
жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі днп
саналады.Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны
мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары төленгенін
растайтын құжаттар көрсетілгенненкейін бір күн ішінде патент береді.
Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімдеген кірістің 3 проценті
мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады. Патенттің құны жеке
табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен бюджетке төленүге
тиіс.
Нақтылы табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кеткен
жағдайда, салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді
және осы сомадан салық төлейді. Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын
берілген патенттің орнына оған нақты табысы көрсетілген жаңа патент
беріледі. Ал нақтылы табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан төмен
боған жағдайда, артық төленген патенттің құны салық төлеушінің өтініші
бойынша салық органы жүргізген хронометраждық зерттеуден кейін қайтарылады.
Патент негiзiндегi арнаулы салық режимiн мынадай талаптарға сай
келетiн:
1) қызметкерлердiң еңбегiн пайдаланбайтын;
2) жеке кәсiпкерлiк нысанындағы қызметтi жүзеге асыратын;
3) салық кезеңіндегі табысы тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген ең төменгі жалақының 200 еселенген
мөлшерінен аспайтын дара кәсiпкерлер қолданады.
Дара кәсiпкер патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану үшiн оны
қолдана бастағанға дейiн орналасқан жері бойынша салық органына салықтық
өтінішті табыс етедi.
Қайтадан құрылған дара кәсіпкерлер аталған өтінішті дара кәсіпкер
ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күннен
кешіктірмей табыс етеді.
Дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күн аталған дара
кәсіпкерлер үшін арнаулы салық режимін қолдану басталатын күн болып
табылады.
Дара кәсіпкерлердің салықтық өтінішті осы тармақта аталған мерзімдерде
табыс етпеуі, олардың жалпыға бірдей белгіленген тәртіпте бюджетпен есеп
айырысуды жүзеге асыруға келісімі деп саналады. Патент негiзiнде арнаулы
салық режимiн қолдануға салықтық өтінішпен бір мезгілде уәкілетті орган
белгілеген нысан бойынша патент алуға арналған есеп-қисап (осы тарауды
қолдану мақсатында бұдан әрі – есеп-қисап) табыс етіледі.
Бюджетке төленген патент құнын, әлеуметтік аударымдарды төлеуді,
міндетті зейнетақы жарналарын аударуды растайтын құжаттар есеп-қисапқа қоса
беріледі. Есеп-қисапты электронды түрде табыс ететін салық төлеушілер
аталған құжаттарды табыс етпейді.
Кезекті патентті алуға арналған есеп-қисап патент негiзiнде арнаулы
салық режимiн қолдануға салықтық өтінішті табыс етпестен осының алдындағы
патенттің қолданыс мерзімі аяқталғанға дейін табыс етіледі.
Салық органдары есеп-қисап пен есеп-қисапқа қоса берілетін құжаттар
табыс етілгеннен кейін бір жұмыс күні ішінде патент беруді жүргізеді немесе
уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша патент беруден бас тарту туралы
шешім шығарады. Шешім екі данада ресімделеді, оның біреуін салық төлеушіге
қол қойылып тапсырылады.
Салық төлеушінің осы Кодекстің 428, 429-баптарында аталған талаптарға
сай келмеуі патент беруден бас тарту үшін негіз болып табылады. Патент
кемінде бір ай және он екі айдан аспайтын мерзімге беріледі. Дара
кәсiпкердi мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк көрсетiлмейінше, патент
жарамсыз болады.
Патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануды ерікті түрде тоқтату
кезінде салықтық өтініш патенттің қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін
табыс етіледі. Патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануға мүмкiндiк
бермейтiн шарттар туындаған жағдайда, дара кәсіпкер:
• шарттармен сәйкессіздік туындаған сәттен бастап бес жұмыс күні ішінде:
• арнаулы салық режимін қолдануды тоқтату туралы салықтық өтінішті;
• егер нақты табысы белгіленген табыс мөлшерінен асып түсетін болса,
асып түскен сомаға қосымша есеп-қисапты табыс етуге;
Салық органы салық төлеушінің осы режимді қолдану шарттарына
сәйкессіздік фактісін анықтаған кезде, қабылданған шешім негізінде оны
сәйкессіздік туындаған айдан кейінгі айдан бастап жалпыға бірдей
белгіленген тәртіпке ауыстыру туралы салық төлеушіні хабардар етеді.
Әлеуметтiк аударымдар сомасы әлеуметтiк салық сомасынан асып түскен
кезде, әлеуметтiк салық сомасы нөлге тең болады. Егер нақты табыс
патенттің қолданылу мерзімінің ішінде есеп-қисапта көрсетілген табыс
мөлшерінен асып түссе, дара кәсіпкер бес жұмыс күні ішінде асып түскен
сомаға қосымша есеп-қисапты табыс етуге және осы сомадан салықтар төлеуге
міндетті. Аталған есеп-қисаптың негізінде бұрын берілген патенттің орнына
жаңа патент беріледі.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін
жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде
арнаулы салық режиміне не салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей
белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады. Аталған өтініш патент
негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін жағдайлар
туындаған кезде беріледі.
Патент негізіндегі арнаулы салық режиміне көшкен жеке кәсіпкер салық
Кодексіне байланысты негізінде енді салық міндеттемесінің стандарттық
нысанына көшеді. Себебі, есептеу механизмі өте қолайлы, егерде жеке
кәсіпкердің арнаулы бухгалтерлік есеп пен салық салу мамандықтары болмаса
да. Жеке кәсіпкердің көрсеткен табысына 3 пайыз мөлшерінде салық салынады
да, бұл салық мөлшері тең бөліктермен бюджетке жеке табыс салығы мен
әлеуметтік салық ретінде аударылады.
Мысалға, егерде жеке кәсіпкердің табысы 80,0 мың болса, онда патент құны
(80,0 мың ×3%) =2400 теңгені құрайды да, бұл патент құны тең бөлікпен
2400÷2=1200 теңге мөлшерінде әлеуметтік салық және жеке табыс салығы
ретінде жергілікті бюджетке түсуге міндетті.
Жеке кәсіпкерлерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды
қоспағанда, патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік қызмет
тоқтатылған кезде, салықтың еңгізілген сомасы қайтарылуға және қайта
есептеуге жатпайды.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимінің
тізбесі
Жеке кәсіпкер
Әлеуметтік салық пен жеке Талаптары: жалдамалы
табыс салығының есептеу мен қызметкерді пайдаланбау;
төлеу тәртібінің оңайтылған
түріне көшеді жеке кәсіпкерлік нысанындағы
қызметті жүзеге асыратын;
жыл ішіндегі табысы 2,0 млн.
теңгеден аспайтын.
Патент жеке Салық ставкасы: Патенттің құны жеке
кәсіпкерге бір кәсіпкер табыс салығы мен
күнтізбелік жыл мәлімдеген әлеуметтік салық
шегінде кемінде бір кірістің 3% түрінде бірдей
ай мерзімге беріледі үлеспен бюджетке
төленеді
Сурет- 6 – Патент негізінде арнаулы салық режимі
Оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі салық кезеңі
басталғанға дейін көшу үшін шағын бизнес субъектілері өз қызметін жүзеге
асыратын жері бойынша салық органына уәкілетті орган белгілеген нысанда
өтініш береді.
Қызметін бір елді мекен шегіндегі деген әртүрлі аумақтық-әкімшілік
бірліктерде орналасқан бірнеше объектілерде жүзеге асырған кезде салық
төлеуші оңайтылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
өтініш беру үшін салық органын дербес анықтайды.
Оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимi мынадай
шарттарға сай келетiн шағын бизнес субъектiлерi:
1) дара кәсіпкерлер үшiн:
дара кәсiпкердің өзiн қоса алғанда, қызметкерлердің шектi орташа
тiзiмдiк саны салық кезеңi iшiнде жиырма бec адам болса;
салық кезеңi iшiнде шектi табысы 10 000,0 мың теңгені құраса;
2) заңды тұлғалар үшiн:
қызметкерлердiң шектi орташа тiзiмдiк саны салық кезеңi iшiнде елу
адам болса;
салық кезеңi iшiнде шектi табысы 25 000,0 мың теңгені
құраса, оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданады
және салық кезеңi күнтізбелік тоқсан болып табылады
Оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимін қолдану
шарттары келесідей:
1. Оңайлатылған декларация негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану
үшiн салық төлеуші, егер осы тармақта өзгеше белгіленбесе, орналасқан жері
бойынша салық органына салық кезеңі басталғанға дейін салықтық өтінішті
табыс етеді.
Қайта құрылған заңды тұлғалар оңайлатылған декларация негiзiнде
арнаулы салық режимiн қолдануға арналған салықтық өтінішті салық органына
заңды тұлға әділет органында мемлекеттік тіркелгеннен кейін жиырма жұмыс
күнінен кешіктірмей табыс етеді.
Қайта құрылған дара кәсіпкерлер оңайлатылған декларация негiзiнде
арнаулы салық режимiн қолдануға арналған салықтық өтінішті дара кәсіпкер
ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей
табыс етеді. Заңды тұлғаның немесе дара кәсіпкердің мемлекеттік тіркелген
күні аталған салық төлеушілер үшін арнаулы салық режимiн қолдануды бастау
күні болып табылады. Салық төлеушiнiң осы тармақта аталған мерзiмде
салықтық өтiнiшті табыс етпеуі, оның бюджетпен есеп айырысуды жалпыға
бiрдей белгiленген тәртiппен жүзеге асыруға келiсiмi деп есептеледi.
2. Салық органы уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша арнаулы салық
режимін қолдану туралы және арнаулы салық режимін қолданудан бас тарту
туралы шешімді салық төлеуші салықтық өтінішті табыс еткен күннен бастап
үш жұмыс күні ішінде шығарады. Шешім екі данада ресімделеді.
Салық органы шешім қабылдаған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде
шешімді алу үшін салық төлеуші салық органына келмеген жағдайда, бір данасы
салық төлеушіге қолы қойылып тапсырылады немесе хабарламасы бар тапсырыс
хатпен почта арқылы жіберіледі.
3. Оңайлатылған декларация негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануды
тоқтату салықтық өтініштің негізінде не осы баптың
6-тармағында көзделген жағдайларда салық органының шешімі бойынша
жүргізіледі.
4. Егер салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық
режимiн қолдануды өз еркімен тоқтату туралы шешім қабылдаса, аталған
режимді тоқтатуды салық органы салықтық өтініш берілген айдан кейінгі айдан
бастап жүргізеді.
5. Салық Кодекстің белгіленген шарттарға сай келмеген жағдайда,
салықтық өтініш сәйкессіздік туындаған кезден бастап күнтізбелік он күн
ішінде табыс етіледі. Аталған жағдайда арнаулы салық режимiн тоқтату
сәйкессіздік туындағаннан айдан кейінгі айдан бастап жүргізіледі.
6. Салық органы салық төлеушінің осы режимді қолдану шарттарына
сәйкессіздік фактісін анықтаған кезде, қабылданған шешім негізінде оны
сәйкессіздік туындаған айдан кейінгі айдан бастап жалпыға бірдей
белгіленген тәртіпке ауыстыру туралы салық төлеушіні хабардар етеді.
Салықтарды оңайлатылған декларация бойынша есептеу келесі тармақтар
бойынша жүргізіледі:
1. Салықтарды оңайлатылған декларация негізінде есептеуді салық
төлеуші салық салу объектiсiне есептi салық кезеңiнде 3 процент
мөлшерiндегi ставканы қолдану арқылы дербес жүргiзедi.
2. Егер есепті кезеңнің қорытындылары бойынша қызметкерлердiң орташа
айлық жалақысы тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
заңда белгiленген ең төмен жалақының, дара кәсiпкерлерде кемiнде 2
еселенген, заңды тұлғаларда кемiнде 2,5 еселенген мөлшерін құраса, осы
баптың 1-тармағына сәйкес салық кезеңi iшiнде есептелген салық сомасы
қызметкерлердiң орташа тiзiмдiк санын негiзге ала отырып, әрбiр қызметкер
үшiн салық сомасының 1,5 процентi мөлшерiндегi сомаға азайтылу жағына қарай
түзетiлуге жатады.
3. Салық кезеңі ішінде белгіленген табыс сомасынан іс жүзінде алынған
табыс сомалары асып түскен жағдайда, салық салудың жалпыға бірдей
белгіленген тәртібіне не өзге арнаулы салық режиміне өту (ауысу) күніне
дейін салықтарды есептеу осы баптың 1-тармағында белгіленген ставка бойынша
жүргізіледі.
4. Салық кезеңі ішінде шектi орташа тiзiмдiк сан белгiленгеннен асып
түскен жағдайда, түзету шектi орташа тiзiмдiк санға ғана жүргiзiледi.
Егер есепті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КIРIСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы
және олардың әлеуметтік-экономикалық алғышарттары
... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.3 Кәсіпкерлікті дамытуға әлемдік тәжірибе
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУ
МЕХАНИЗМІ
2.1 Шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлерге салық салу жолдары
және арнаулы салық режимдері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2. Шағын бизнес субъектілерінен түскен салықтар түсімдерін талдау
... ... .28
3 КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУДЫ ЖЕТІЛДІРУ ... ... ... ... ... 31
1. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметке салық салудың мәселелері
мен шешу жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2. Кәсіпкерлік қызметке салық салудың шетелдік тәжірибелері
... ... ... ... .34
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ..40
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
КIРIСПЕ
Кәсіпкерлік – қазіргі нарық экономикасындағы ең негізгі және де нарық
механизмдегі ерекше орынымен белгілі. Оған себеп, кәсіпкерлік нарық
экономикасында аса маңызды экономикалық және әлеуметтік функцияларды
қамтиды, оған жататындар: кәсіпкерлікпен шұғылдану экономикада жаңа жұмыс
орындарды, жаңа тауарлар мен қызметтерді, қоғамда жаңа орта шаруалардың
санын көбейтеді, сонымен қатар қоғамдағы бәсекелестікті арттырады. Сонымен
қатар нарықтық экономика жүйесінде шағын және орта бизнестің алатын орны,
атқаратын қызметі орасан зор. Өйткені олар халыққа жұмыс тауып беріп, елдің
күнделікті қажетіне керек киім-кешек,азық-түлік өнімдерін өндіріп, ел
экономикасын өркендетуге өз үлесін қосып келеді. Сонымен бірге шағын және
орта бизнестің өркендеуіне жансалып жүрген сол істі ұйымдастырушы
кәсіпкерлердің де үлесі зор.
Экономикалық тұтқалардың ішінде нарықтық экономиканың өсу дамуына ең
қажетті рөлді салықтар алады. Қай мемлекеттің болмасын нарыққа көшкен кезде
ең тиімді қолданатыны салық саясаты, себебі салықтар мемлекеттің
экономикасының ең негізгі тірегі және тұтқасы болып табылады. Қай
мемлекеттің болмасын, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсекте салық және
салық саясаты экономиканы басқарудағы ең күшті ұтқыр қаржы институттарына
жатады.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін жеке және заңды тұлғалар салық комитетінде
мемлекеттік тіркеуге тұрып, өз қызметін жоғарыда аталған арнаулы салық
режимін таңдап іске асыруға құқылы. Арнаулы салық режимдерінің мәнін және
ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Рыноктық экономика негiзiнде ұлттық экономиканың тұрақты өсуiн
қамтамасыз ету үшiн бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк
туғызатын, елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын
басты құралдың бiрi – кәсiпкерлiк қызметтi дамытуымыз және оның маңызды
салаларын мемлекеттiк реттеу мен қолдау бүгiнгi экономикамыздың басым
саясаттарының бiрi болып отыр.
Рыноктық экономика негiзiнде осындай тұрақты экономикалық өсуге
әкелетiн, бәсекеқабiлетi жоғары өнiмдер шығаруға мүмкiншiлiк туғызатын,
елiмiздi дамыған елдер қатарына бiр қадам болса да жақындататын басты
құралдың бiрi – іскерлік қызмет, нақтылай айтсақ шағын бизнестiң үлесi
айтарлықтай болмақ. Әсiресе бұл салаға кіші инновациялық іскерліктiң берер
нәтижесi ерекше. Себебi өмiр өзi көрсеткенiндей, шикiзат сатуға бейiмделген
экономика құлдырауға бағытталған. Тек жоғары сапалы, ең соңғы ғылым
жетiстiктерiне сай техника мен технологиялар ғана экономиканы көркейтiп,
халықтың тұрмыс деңгейiн жақсартуға қабiлеттi.
Шағын бизнес кез-келген мемлекет экономикасының негiзгi саласының
бiрi. Кіші және орта іскерлікке кез келген рыноктық экономикасы дамыған
елдердiң 10 кәсiпорынының 9-ы жатады. Егер, Еуропа елдерiнде әр мың
тұрғынға шаққанда 45-50 кіші кәсiпорын болса, АҚШ-та ол көрсеткiш 75
кәсiпорын шамасында, ал Қазақстанда не бары 7-8 кәсiпорын ғана құрайды
екен.
Бүгiнгi Республикамызда экономиканы рыноктық қатынаста қайта құру
жолында оның негiзi болып табылатын іскерлік қатынастарды дамытып, оны
жандандыру және оларды мемлекеттiк қолдау күн тәртiбiндегi өзектi
мәселелердiң бiрi.
Шағын және орта кәсіпкерліктің артықшылықтары және
Республикамызда оның дамуының жетілмегендігі курстық жұмысының
тақырыбының өзектілігін ашады. Республика бойынша, соның ішінде жеке
салаларда шағын кәсіпкерліктің дамуын қамтамасыз ететін тиімді
механизмінің болмауы оның қызметін тежеді. Бұл механизм басқару,
салық, қаржы – несиелік саясатты, кеден заңдарын, инфрақұрылым және
т.б. мәселелерді қамтиды. Еліміздің экономикасы шағын кәсіпкерлік
дамуының жетілдіру жолдарын қажет етеді.
Экономикалық тұтқалардың ішінде нарықтық экономиканың өсу дамуына ең
қажетті рөлді салықтар алады. Қай мемлекеттің болмасын нарыққа көшкен кезде
ең тиімді қолданатыны салық саясаты, себебі салықтар мемлекеттің
экономикасының ең негізгі тірегі және тұтқасы болып табылады. Қай
мемлекеттің болмасын, шет мемлекеттердің тәжірибесіне сүйенсекте салық және
салық саясаты экономиканы басқарудағы ең күшті ұтқыр қаржы институттарына
жатады.
Елімізде шағын кәсіпкерліктің дамуына жағдайлар жасалынған.Қазіргі таңда
шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлер біржолғы талон, патент,
оңайлатылған декларация, шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы
салық режимінде өз қызметтерін іске асыруда.
Кәсіпкерлікпен айналысу үшін жеке және заңды тұлғалар салық комитетінде
мемлекеттік тіркеуге тұрып, өз қызметін жоғарыда аталған арнаулы салық
режимін таңдап іске асыруға құқылы. Арнаулы салық режимдерінің мәнін және
ерекшеліктерін қарастыру тақырыптың өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмысымның мақсаты - шағын және орта бизнеспен айналысатын
субьектілерге салық салу жолдарын қарастыру және Қазақстан
Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің алатын орнын көрсету.
Дипломдық жұмыстың міндеті - Қазақстан Республикасының салық жүйесінің
мәні мен салықтық реттеудің қазіргі таңдағы ерекшеліктерін, еліміздегі
шағын кәсіпкерліктің дамуын, сонымен қатар шағын бизнес субъектілеріне
арналған арнаулы салық режимідерін қарастыру, Алматы облысы, Ескелді ауданы
бойынша шағын бизнес субъектілерінен түскен салықтарға талдау жасау болып
табылады.
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІКТІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ МЕН ДАМУЫНЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта кәсіпкерліктің қалыптасуы
және олардың әлеуметтік-экономикалық алғышарттары
Буржуазиялық саяси эканомикада “кәсiпкерлiк” түсiнiгi XVIII ғасырда
пайда болды. Кәсiпкерлiк – инициативалы шаруашылық қызмет
тәуекелмен жасалатын жекеменшiк, қарыздық және басқа да құралдар
мен мүлiктер негiзiне пайда табу қызметтерi.
ҚР-ның Азаматтық кодексiнде кәсiпкерлiкке келесiдей анықтама бередi:
“Кәсiпкерлiк – меншiк түрлерiне қарамастан, азаматтар мен заңды
тұлғалардың, тауарларға (жұмысқа, қызметке) сұранымды қанағаттандыру арқылы
таза табыс табуға бағытталған, жеке меншiкке не мемлекеттiк кәсiпорынды
шаруашылық басқаруға құқығына (ммелекеттiк кәсiпкерлiк) негiзделген ынталы
қызмет. Кәсiпкерлiк қызмет кәсiпкердiң атынан, оның тәуекел етуiмен және
мүлiктiк жауапкершiлiгiмен жүзеге асырылады”.
Кәсіпкерлік қызметтің қандайы болмасын мемлекеттің экономикасы аясынан
өзіне тиісті орнын дәреже деңгейің тапқаны бугінде баршаға мәлім Ал бүгінгі
таңда Қазақстандағы кәсіпкерліктің туындап, дамуы жүргізіліп жатқан
экономикалық реформалардың өзегі ретінде көрініс табуда. Өйткені, нарық
экономикасына көшудің бірден - бір жолы мемлекет құрылымдағы әр түрлі аяда
қызмет атқаратын өндіріс, кәсіпорындармен тай таласа және бәсекелесе
алатын, айтарлықтай дәрежесі бар кәсіпкерлік құрылымдарын құру, дамыту
болып табылады. Демек бұл кәсіпкерлік құрылымдарын материалдық базасы жеке
меншік инвестициалар болып табылумен қатар, олардың басқару бастауында
білікті және қайратты кәсіпкер тұруы қажет. Мемлекетіміздің бірнеше жыл
көлемінде жүргізіліп жатқан жекешелендіру саясаты қандай болмасын
мемлекеттік меншікке негізделген монополизмді жойьіп мемлекеттік емес
коммерциалдық емес құрылымдардың дамып, өркендеуіне бағыттылған деп айта
аламыз.
ҚР азаматтық кодексінің 10 бабында айтылған. "Кәсіпкерлік - меншік
түрлеріне қарамастан, азаматтар мен заңды тұлғалардың, тауарларға сүранымды
қанағаттандыру арқылы пайда немесе табыс табуға бағытталған, жеке меншікке
не мемлекеттік кәсіпорынды шаруашылық басқару қүқығына негізделген ынталы
қызмет". Кәсіпкерлік қызмет кәсіпкердің атынан, оның тәуекелімен және
мүліктік жауапкершілігімен жүзеге асырылады. Осыған орай кәсіпкердің кім
екені жөнінде түсінік беру қажет. Кәсіпкер деп өз атынан және өз
қаражаттары есебінен тауарлармен өнімдерді өндіру, сату немесе сатып алу
жөніндегі жүмыстарды орындау және қызмет көрсету арқылы пайда табу
мақсатындағы қызметті үдайы неізінде жүзеге асыратын азаматты немесе заңды
тұлғаны айтамыз. Мемлекет тарапынан кәсіпкерлік қызмет еркіндігіне кепілдік
берілген. Кәсіпкерлікті қолдау мен қорғауды мелекет, мемлекет атынан
өкілетті органдар қамтамасыз етеді.
Қазақстан Республикасында кәсiпкерлiк қызметтiң қалыптасуы және оның
дамуы негiзiнен елiмiздiң егемендiгiн алған жылдардан бастап бүгiнге дейiн
жалғасуда. Кәсiпкерлiк қызметтi дамытудың алғашқы реформаларға Кеңес Одағы
экономикасының негiзi экономиканы орталықтан басқару жүйесiн ыдыратып,
меншiктiк қатынастарды дамыту болып табылады. Оның алғашқы қадамы
мемлекеттiк меншiктi жекешелендiру, яғни бұл кәсiпкерлiк ортаны
қалыптастырудың алғашқы кезеңi едi.
Кәсiпкерлiк бұл ерекше экономикалық құбылыс болып табылады.
Кәсiпкерлiк қызметке талдау жасау оның жалпы экономикалық құрылымы сияқты
ұзақ тарихы мен терең тамыры барын көрсетедi. Орта ғасырларда “кәсiперлiк”
деген термин, одан да бұрын “антрепренер” француз тiлiнен аударғанда
“делдалдық” дегендi бiлдiредi. Кәсiпкерлiк батыстың экономикалық
теориясында кең түрде XVIII ғасырдан бастап қарала бастады. Оны атақты
ғалымдар Р.Кантилонаның, А.Тюргоның, Ф.Кэненiң, А.Смиттiң, Ж.Сэйдiң
есiмдерiмен байланыстырады. “Кәсiпкер” терминiнiң атасы белгiлi ағылшын
экономисi Ричард Кантилон. Ол “кәсiпкер” деп рынок жағдайында әрекет
жасаған адамды айтқан.
Әлеуметтiк-экономикалық құбылыс ретiнде кәсiпкерлiк көптеген қоғамдық
қатынастарды қамтиды. Мұның айталық, заң-құқықтық, психологиялық, тарихи
жақтары бар. Бiрақ кәсiпкерлiк қызметтiң тағдыры адам қызметiнiң
экономикалық жағдайларына байланысты. Кәсiпкерлiк қатынастарды талдаудың
алғашқы қадамы олардың объектiлерi мен субъектiлерiн анықтау.
Кәсiпкерлiктiң субъектiсiне экономикалық қызметке қатысушы түрлi
мүшелер, алдымен жекелеген индивидтер, адамдар жатады. Мұндай кәсiпкердiң
қызметi өзiнiң еңбек шығындарына немесе жалдамалы еңбектi қолдануға
негiзделедi. Соңғы жағдайда кәсiпкер жалдаушы болады. Кәсiпкерлiк қызметтi
бiр топ адамдар жүргiзуi мүмкiн, оларды байланыстырушы – мiндеттi шарттар
мен экономикалық мүдде. Мұндай кәсiпкерлiктiң түрi – ұжымдық, коллективтiк
деп аталады. Ұжымдық кәсiпкерлiктiң субъектiсi - әртүрлi ассосациялар:
акционерлiк қоғамдар, кооперативтер және т.б. жеке-дара кәсiпкерлерге
қарағанда кооперативтер немесе партнерлiк бiрлестiктер iрi көлемдегi
мәселелердi шеше отырып, олардың рыноктағы үлесi бар болуымен көрiнедi.
Кәсiпкерлiк объектiсi – адамның белгiлi қызметi. Кәсiпкердiң соңғы
нәтижесi - өндiрiлген өнiм мен көрсетiлген қызмет. Бiрақ, ең бастысы әр
кәсiпкер осылардың iшiндегi өзiне ең пайдалысын және тиiмдiсiн iске
асырады. Мiне сондықтан да рыноктық экономикада кәсiпкерлердiң басты
мақсаты өз пайдасын барынша максималдау және өндiрiс шығындарын барынша
минималдау болып табылады. Ал кәсiпкердiң табысы көбiне оның өз iсiн қалай
ұйымдастырғанына байланысты. Яғни, кәсiпкер өз iсiн бастағанда және оны
жалғастырғанда үлкен тәуекелге барады. Ал тәуекелдiлiк кәсiпкерлiк
қызметпен бiрге өмiр сүрiп отыратын заңды құбылыс.
Сонымен қатар, ел экономикасының өсуiмен бiрге кіші кіші те қарқынды
дами бастады. Осының есебiнен жұмыссыздық та азаю көрiнiсiне ие болды.
Бүгiнде кіші кәiспкерлiктiң ЖIӨ-гi үлесi 30%-дан асты. Ал Елбасымыздың
ұсынысы бойынша ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамтамасыз ету үшiн кіші
кіші ЖIӨ-нiң 60%-ын құрауы керек. Ол алдағы жылдардың еншiсiнде болып отыр.
Жалпы елдегi кіші шағын бизнес саласындағы үлесiн келесi 1-ші суреттен көре
аламыз:
1 - сурет Шағын бизнестiң жалпы кәсіпкерлік қызметтегi үлесi
Суреттен көрiп отырғанымыздай, бүгiнде шағын бизнестің үлесi
айтарлықтай, яғни жұмыссыздықты, халықтың әл ауқатын көтеретiн және тұрақты
экономиканың өсуiн қамтамасыз ететiн кіші кіші екенi белгiлi.
Жұмыспен қамтудың салалық құрылымын қарастырсақ кіші кішіпен
айналысатын әрбiр үшiншi адам сауда және қызмет көрсету жүйесiнде, әрбiр
бесiнсiшi өнеркәсiптiк өндiрiсте, әрбiр алтыншысы құрылыста еңбек етедi.
Тұрғындарды жұмыспен қамтудың саны жағынан алғанда сауда саласында олардың
36,1%, өнеркәсiптiк өндiрiс орындарында 21,2 % iстейдi, қалғандары
түрлi қызмет көрсетумен айналысады. Бұл деректiрдiн сауда iсi әлi
де басым екендiгiнде, салалық құрылымдарда өндiрiс көлемi әлiде
өзгере қоймаған көруге болады. Шағын бизнес саласында жұмыспен қамту
және фирмалар санының өсуi - негiзiнен коммерциялық кәсiпорындар
есебiнен толығып , жалпы алғанда баяу өседi.
Бiрақ елiмiздiң кіші кіші саласының дамуында оған кедергi болып отырған
келесiдей шешудi қажет ететiн мәселелердi атап өтуге болады:
• Өндiрiстiң негiзгi құралдарының 80%-ы тозуы салдарынан олар шығарған
өнiмдердiң бәсекеге қабiлетсiздiгi;
• Рыноктық қатынастардың, шағын бизнестің, әсiресе бәсекелестiк
қатынастың дамуына монополиялардың кедергi болуы;
• Кіші іскерліктi қолдау инфрақұрылымның жеткiлiксiздiгi;
• Қолданылып жүрген заңдарды жергiлiктi деңгейде орындау тәртiбiнiң
әлсiздiгi;
• Салық салу және салықтық тексеру жүйелерiнiң тым күрделiгi;
• Экономикалық қаржы секторында жұмыс iстейтiн шағын бизнес
субъектiлерiнiң iске қосылмаған, коммуналдық меншiктегi өндiрiстiк
үй - жайларды сатып алу тәртiбiнiң күрделiлiгi және тым жоғары
жалға алу ақысы;
• Кадрларды даярлау және шағын бизнестi ақпараттық қолдауының
тұтас жүйесiнiң жоқтығы;
• Кіші іскерліктiң мемлекеттiк құрылымдармен өзара iс қимыл
жасаудың ұйымдық проблемалары;
• Кіші іскерліктiң даму жолындағы әкiмшiлiк тосқауылдар;
• Шағын бизнестi инновациялық тұрғыдан барлық жағынан қолдау;
• Шағын бизнесте кластерлiк жүйенiң дамымауы;
Кәсiпкерлiктiң дамуы үшiн қолайлы орта қалыптастыру
бағыттарының бiрi болып іскерлік қызметтi ұйымдастыру мен жүзеге
асырудағы мемлекеттiк үкiмет орындарының актiлерiн iс-қимылдарын және
әрекетсiздiгiнен туындаған әкiмшiлiк тосқауылдар ретiнде белгiленетiн
кедергiлердi жою болып табылады. Осы кедергiлер көбiнесе жергiлiктi
жердегi атқарушы үкiметтiң әрекетiне байланысты.
Кіші іскерлік дамуын желдетудiң және бюджетпен өзара қарым-
қатынастарды тәртiпке келтiрудiң маңызды фокторы салық жүйесiн
барынша ықшамдау болуға тиiс. Мұндай ең өткiр проблема салықтық
тексерулердiң ретсiздiгi болып отыр. Әрбiр шағын бизнес субъектiсi
орташа алғанда 6-8 ресми салықтар мен алым түрлерiн төлейдi, сонымен
бiрге олардың әр қайсысы бойынша өз есептеу әдiстемесi, салық
салу негiзi, төлеу тәртiбi мен мерзiмдерi есеп беру деректемелерi
мен нысандары бар:
1. Шағын бизнес саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi
жетiлдiру;
2. Кіші іскерліктi қолдау мен қорғаудың инфрақұрылымының
пайдаланудың тиiмдiлiгiн арттыру;
3. Кіші іскерліктi қаржылық - несиелiк және инвестициялық
тұрғыдан қолдау саясатының тетiкткрiн жетiлдiру;
4. Шағын бизнестi салықтық негiзде қолдау;
5. Шағын бизнестi аймақтық дамыту;
6. Шағын бизнестi инновациялық қолдау.
Шағын бизнестi қолдау мен дамытудың инфрақұрылымдарын қалыптастыру
жағдайында таяу болашақта шағын бизнестiң дамыту қорының жұмысын қайта құру
көзделген.
Шағын бизнес субъектілері шаруашылық кешеннің барлық салаларында
және республика өңірлерінде құрылып, қызмет етеді. Олардың көпшілігі
тұтынатын әр түрлі тауарларды өндірумен айналысады, қызметтердің
кең спекторын өсіреді, сауда делдалдық, коммерциялық, және қаржылық
қызметпен айналысады. Шағын бизнестің даму жағдайын және тенденцияларын
талдау 2009 – 2010 жылдар аралығында жүргізілді.
Шағын бизнес қызметін белсендетудің негізгі нәтижелері 1-ші
кестеде көрсетілген.
Кесте 1 - 2009 жылға есептелген аймақтар бойынша шағын бизнес
кәсіпорындарының саны
Тіркелгені Жұмыс істеп тұрғандары
Бірлік Қорытын-дБарлығы Олардан
ысына, % белсенділері
мың %- бен млн. %- бен
адам тенге
өткен айға өткен жылғы тиісті күнге
Мың бір.Мың Мың адам Жұмысбастылық ЖҰӨ,
адамға үлесі, % %
Япония 6450 49,6 39,5 78 52-55
АҚШ 19300 74,2 70,2 54 50-52
Еуропа елдері15770 45 68,0 72 63-67
Германия 2590 37,0 18,5 46 50-54
Ресей 870,6 5,9 8,5 10,1 10-12
Ұлыбритания 8753 22,1 48,5 32,0 40-45
Италия 2980 9,5 34,0 16,3 8-10
Бұл бағытты іске асыруда Ұлыбританиядағы шағын бизнестің әкімшілігі
( ШБӘ) құрылған және ол шағын кәсіпкерлікке қаржылық, консультациялық,
материалдық көмектеседі, кәсіпкерлерді оқыту мен дайындауды жүзеге асырады.
Шағын бизнес әкімшілігі шеңберінде Ұлыбританияда келесі бағдарламалар
жүзеге асырылады:
- халықаралық саудаға көмектер;
- зерттелу мен жобаларды жасауға көмектері және қаржыландыру;
- ұлттық кәсіпкерлікті дамыту;
- әйел кәсіпкерлерге жағдай жасау;
- ардагер - кәсіпкерлерге көмектер;
Өтпелі кезең экономикасында шағын кәсіпкерлік мәселесі дамыған
мемлекеттер тәжірибелерін талдау маңызы өседі. Дамыған капиталистік
мемлекеттердің тәжірибелерге талдау көпшілігінде шағын және орта
фирмалардың жалпы жұмысбастылықтағы үлесінің артуын көрсетеді.
Италияда шағын және орта кәсіпкерліктің басты сипаттамасы ең алдымен
меншік құқы мен кәсіпорынды тікелей басқарудың бірлігі болып табылады.
Екінші сипаттама - кәсіпорынды тікелей басқарудың айқындылығы, яғни
кәсіпорын қызметінің айқындылығы: оның көлемінің шектеулілігі қожайын мен
жұмыскер арасындағы өзіндік ерекше қатынастар сипаттарын білдіріп,
өндірістің түпкі нәтижесі үшін екі жақтың да бірдей мүдделігін, ынталылығын
тудырады.
Үшіншіден, кәсіпорындар өмірінде басқарушы рөлінің ерекше маңыздылығы:
ол шаруашылықтың нәтижелілігіне тек қана мүлік иесі болғандықтан тәуекелге
бел буатындығынан ғана емес, сонымен бірге оның өзінің де өндіріспен
тікелей айналысып, оны ұйымдастыруға барлық жағынан қатысуынан көрінеді.
Төртінші – істі жанұялық негізде жүргізу, кәсіпорындар қызметін
нәтижелі жүргізу, ұйымдастыруға атадан балаға мұра ретінде машықтану.
Бесіншіден – шағын кәсіпкерліктің тағы бір сипатты белгісі ретінде
кәсіпорынды қаржыландыру мәселесін айтуға болады.
Егер алыптар қажетті ресурстарды негізінен капиталдар нарығы (қор
биржалары) арқылы алатын болса, ал шағын және орта кәсіпорындар банктердің
аздаған несиесіне арқа сүиейді, сондықтан да олар үшін қаржылындыру
мәселесі басты проблема болып табылады.
2 ҚАЗІРГІ КЕЗДЕ ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА КӘСІПКЕРЛІК ҚЫЗМЕТКЕ САЛЫҚ САЛУ
МЕХАНИЗМІ
2.1 Шағын және орта бизнеспен айналысатын кәсіпкерлерге салық салу жолдары
және арнаулы салық режимдері
Бүгінде Қазақстан Республикасындағы шағын кәсіпкерліктің микро және макро
экономикалық мән-жайларын тереңдетіп ойластыру, монополияны тежеу және адал
бәсекелесті жандандыру мақсатында, сондай-ақ шағын кәсіпкерлікті
мемлекеттік қолдау және ынталандыру саясатына байланысты олар үшін салықтық
міндеттемелерін орындаудың айрықша режимі белгіленген.
Салық кодексінде ескертілгендей арнаулы салық режимдерінің бірін таңдап
алған кәсіпкер салықты есептеу және төлеудің, сонымен қатар бюджетпен
есептесудің ерекше жолын таңдауға құқылы. Сонымен қатар осы категорияны
таңдап алған кәсіпкерлерге салық заңдарына сәйкес арнаулы режиммен сәйкес
жеңілдетілген салық ставкалары қолданылады. Бұл салық жеңілдіктері
кәсіпкерлер үшін ойланған іс деп айтуға болады, себебі шағын бизнеспен
айналысатын кәсіпкерлердің салық төлеу кезінде жұмысын жеңілдету, оған
себеп, кейбір кәсіпкерлердің арнаулы экономикалық, құқықтық білімдері жоқ
болғандықтан оларға салық төлеу кезіндегі есептеу өте қиындық әкеледі, ал
ерекше жолмен салық төлеу өте оңай және де түсінікті. Мемлекеттің бұл жолғы
кәсіпкерлерге жүргізіп жатқан шешуші қадамдары көп кешіктірмей өзінің
нәтижесін көрсетер деген ойдамыз, ол шағын және орта бизнеспен айналысатын
кәсіпкерлер де өздеріне тиісті міндеттерін орындайды деп ойлаймыз – ол
қалтарыс экономикадан шығып, бюджетке төленетін салық мөлшерін көбейтіп,
жаңа жұмыс орындарын көбейтіп және де мемлекеттік мекемелерде
қиыншылықтарды жеңіп және мемлекетте кәсіпкерлікті дамытуға қолайлы жағдай
жасауға керекті ұсынымдармен өз тәжірибелерін көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау туралы
заңы бойынша шағын кәсіпкерліктін субъектілері болып кәсіпкерлікпен
айналысатын жеке тұлғалар мен қарамағындағы кәсіпкерлікпен айналысатын
адамдардың саны орта есеппен жылына 50 ден аспаса, сонымен қатар
активтерінің құны орташа бір жылда 60,0 мың есе айлық есептік көрсеткіштен
аспаған заңды тұлғалар жатады.
Сондықтан салық Кодексінде арнаулы салық режимін қолдану үшін шағын бизнес
субъектілері деген атау қолданылады.
Бұл шағын бизнес субъектілеріне жататындар: жеке кәсіпкерлер – егерде
жеке кәсіпкерлердің өзін қоса алғанда қызметкерлердің шекті орташа тізімдік
саны салық кезеңі ішінде он бес адамнан аспаса және тоқсандық табысы 4,5
миллион теңгеден аспаса;
Заңды тұлғалар үшін – егерде қызметкерлердің шекті орташа тізімдік саны
салық кезеңі ішінде жиырма бес адамнан аспаса және тоқсандық табысы 9,0
миллионнан аспаса.
Патент-арнаулы салық режимін қолдану құқығын куәландырытын және салық
сомаларының бюджетке төленгенін растайтын құжат болып табылады. Арнаулы
салық режимін қолдануға арналған патент нысанын уәкілетті мемлекеттік орган
белгілейді. Патент жоғалған немесе бүлінген жағдайда салық төлеушінің
өтініші бойынша дубликат бнріледі.Салық төлеуші бүлінген патентті салық
органына тапсыруға тиіс. Берілген патенттерді тіркеуде салық органдарының
нысандары мен оларды толтыру тәртібін уәкілетті мемлекеттік орган
белгілеген патенттерді тіркеу (беру) журналында жүргізеді.
Патент негізіндегі аргаулы салық режимін: жалдамалы қызметкерлердің
еңбегін пайдаланбайтын; жеке кәсіпкерлік нысанындағы қызметті жүзеге
асыратын; жыл ішіндегі табысы 1,5 миллион теңгеден аспайтын жеке
кәсіпкерлер қолданады.
Патент жеке кәсіпкерге бір күнтізбелік жыл шегінде кемінде бір ай
мерзімге беріледі. Жеке кәсіпкер патент алу үшін кәсіпкерлік қызметті
жүзеге асыратын жері бойынша салық органына қызмет түрін көрсете отырып,
уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысанда өтініш және жеке кәсіпкерді
мемлекеттік тіркеу туралы куәлікті табыс етеді. Жеке кәсіпкерді мемлекеттік
тіркеу туралы куәлік көрсетілмейінше, патент жарамсыз болады.
Жеке кәсіпкер лицензиялауға жататын қызметті жүзеге асырған жағдайда
ол мұндай қызметті жүзеге асыруға құқық беретін лицензиясын көрсетүге
міедетті.Бұл орайда патент лицензияның қолданылу мерзімінен аспайтын
мерзімге беріледі.
Салық төлеушінің кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын орны бойынша
салық органына кәсіпкерлшік қызметті уақытша тоқтата тұру туралы өтініш
берілген жағдайды қоспағанда, патент алуға өтінішін бермеуі оның салықты
жалпыға бірдей белгіленген тәртіппен есептеуге және төлеуге келісімі днп
саналады.Салық органдары өтініш берілгеннен және бюджетке патенттің құны
мен жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналары төленгенін
растайтын құжаттар көрсетілгенненкейін бір күн ішінде патент береді.
Патенттің құнын есептеуді жеке кәсіпкер мәлімдеген кірістің 3 проценті
мөлшеріндегі ставканы қолдану жолымен жүзеге асырады. Патенттің құны жеке
табыс салығы және әлеуметтік салық түрінде бірдей үлеспен бюджетке төленүге
тиіс.
Нақтылы табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан асып кеткен
жағдайда, салық төлеуші бес жұмыс күні ішінде асып кеткен соманы мәлімдейді
және осы сомадан салық төлейді. Салық төлеушінің өтініші бойынша бұрын
берілген патенттің орнына оған нақты табысы көрсетілген жаңа патент
беріледі. Ал нақтылы табыс патент алған кезде мәлімделген табыстан төмен
боған жағдайда, артық төленген патенттің құны салық төлеушінің өтініші
бойынша салық органы жүргізген хронометраждық зерттеуден кейін қайтарылады.
Патент негiзiндегi арнаулы салық режимiн мынадай талаптарға сай
келетiн:
1) қызметкерлердiң еңбегiн пайдаланбайтын;
2) жеке кәсiпкерлiк нысанындағы қызметтi жүзеге асыратын;
3) салық кезеңіндегі табысы тиісті қаржы жылына арналған республикалық
бюджет туралы заңда белгіленген ең төменгі жалақының 200 еселенген
мөлшерінен аспайтын дара кәсiпкерлер қолданады.
Дара кәсiпкер патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану үшiн оны
қолдана бастағанға дейiн орналасқан жері бойынша салық органына салықтық
өтінішті табыс етедi.
Қайтадан құрылған дара кәсіпкерлер аталған өтінішті дара кәсіпкер
ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күннен
кешіктірмей табыс етеді.
Дара кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркелген күн аталған дара
кәсіпкерлер үшін арнаулы салық режимін қолдану басталатын күн болып
табылады.
Дара кәсіпкерлердің салықтық өтінішті осы тармақта аталған мерзімдерде
табыс етпеуі, олардың жалпыға бірдей белгіленген тәртіпте бюджетпен есеп
айырысуды жүзеге асыруға келісімі деп саналады. Патент негiзiнде арнаулы
салық режимiн қолдануға салықтық өтінішпен бір мезгілде уәкілетті орган
белгілеген нысан бойынша патент алуға арналған есеп-қисап (осы тарауды
қолдану мақсатында бұдан әрі – есеп-қисап) табыс етіледі.
Бюджетке төленген патент құнын, әлеуметтік аударымдарды төлеуді,
міндетті зейнетақы жарналарын аударуды растайтын құжаттар есеп-қисапқа қоса
беріледі. Есеп-қисапты электронды түрде табыс ететін салық төлеушілер
аталған құжаттарды табыс етпейді.
Кезекті патентті алуға арналған есеп-қисап патент негiзiнде арнаулы
салық режимiн қолдануға салықтық өтінішті табыс етпестен осының алдындағы
патенттің қолданыс мерзімі аяқталғанға дейін табыс етіледі.
Салық органдары есеп-қисап пен есеп-қисапқа қоса берілетін құжаттар
табыс етілгеннен кейін бір жұмыс күні ішінде патент беруді жүргізеді немесе
уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша патент беруден бас тарту туралы
шешім шығарады. Шешім екі данада ресімделеді, оның біреуін салық төлеушіге
қол қойылып тапсырылады.
Салық төлеушінің осы Кодекстің 428, 429-баптарында аталған талаптарға
сай келмеуі патент беруден бас тарту үшін негіз болып табылады. Патент
кемінде бір ай және он екі айдан аспайтын мерзімге беріледі. Дара
кәсiпкердi мемлекеттiк тiркеу туралы куәлiк көрсетiлмейінше, патент
жарамсыз болады.
Патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануды ерікті түрде тоқтату
кезінде салықтық өтініш патенттің қолданылу мерзімі аяқталғанға дейін
табыс етіледі. Патент негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануға мүмкiндiк
бермейтiн шарттар туындаған жағдайда, дара кәсіпкер:
• шарттармен сәйкессіздік туындаған сәттен бастап бес жұмыс күні ішінде:
• арнаулы салық режимін қолдануды тоқтату туралы салықтық өтінішті;
• егер нақты табысы белгіленген табыс мөлшерінен асып түсетін болса,
асып түскен сомаға қосымша есеп-қисапты табыс етуге;
Салық органы салық төлеушінің осы режимді қолдану шарттарына
сәйкессіздік фактісін анықтаған кезде, қабылданған шешім негізінде оны
сәйкессіздік туындаған айдан кейінгі айдан бастап жалпыға бірдей
белгіленген тәртіпке ауыстыру туралы салық төлеушіні хабардар етеді.
Әлеуметтiк аударымдар сомасы әлеуметтiк салық сомасынан асып түскен
кезде, әлеуметтiк салық сомасы нөлге тең болады. Егер нақты табыс
патенттің қолданылу мерзімінің ішінде есеп-қисапта көрсетілген табыс
мөлшерінен асып түссе, дара кәсіпкер бес жұмыс күні ішінде асып түскен
сомаға қосымша есеп-қисапты табыс етуге және осы сомадан салықтар төлеуге
міндетті. Аталған есеп-қисаптың негізінде бұрын берілген патенттің орнына
жаңа патент беріледі.
Патент негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін
жағдайлар туындаған ретте салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде
арнаулы салық режиміне не салықты есептеу мен төлеудің жалпыға бірдей
белгіленген тәртібіне өтініш негізінде ауысады. Аталған өтініш патент
негізінде арнаулы салық режимін қолдануға мүмкіндік бермейтін жағдайлар
туындаған кезде беріледі.
Патент негізіндегі арнаулы салық режиміне көшкен жеке кәсіпкер салық
Кодексіне байланысты негізінде енді салық міндеттемесінің стандарттық
нысанына көшеді. Себебі, есептеу механизмі өте қолайлы, егерде жеке
кәсіпкердің арнаулы бухгалтерлік есеп пен салық салу мамандықтары болмаса
да. Жеке кәсіпкердің көрсеткен табысына 3 пайыз мөлшерінде салық салынады
да, бұл салық мөлшері тең бөліктермен бюджетке жеке табыс салығы мен
әлеуметтік салық ретінде аударылады.
Мысалға, егерде жеке кәсіпкердің табысы 80,0 мың болса, онда патент құны
(80,0 мың ×3%) =2400 теңгені құрайды да, бұл патент құны тең бөлікпен
2400÷2=1200 теңге мөлшерінде әлеуметтік салық және жеке табыс салығы
ретінде жергілікті бюджетке түсуге міндетті.
Жеке кәсіпкерлерді іс-әрекетке қабілетсіз деп таныған жағдайды
қоспағанда, патенттің күші жойылған мерзімге дейін кәсіпкерлік қызмет
тоқтатылған кезде, салықтың еңгізілген сомасы қайтарылуға және қайта
есептеуге жатпайды.
Патент негізіндегі арнаулы салық режимінің
тізбесі
Жеке кәсіпкер
Әлеуметтік салық пен жеке Талаптары: жалдамалы
табыс салығының есептеу мен қызметкерді пайдаланбау;
төлеу тәртібінің оңайтылған
түріне көшеді жеке кәсіпкерлік нысанындағы
қызметті жүзеге асыратын;
жыл ішіндегі табысы 2,0 млн.
теңгеден аспайтын.
Патент жеке Салық ставкасы: Патенттің құны жеке
кәсіпкерге бір кәсіпкер табыс салығы мен
күнтізбелік жыл мәлімдеген әлеуметтік салық
шегінде кемінде бір кірістің 3% түрінде бірдей
ай мерзімге беріледі үлеспен бюджетке
төленеді
Сурет- 6 – Патент негізінде арнаулы салық режимі
Оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимі салық кезеңі
басталғанға дейін көшу үшін шағын бизнес субъектілері өз қызметін жүзеге
асыратын жері бойынша салық органына уәкілетті орган белгілеген нысанда
өтініш береді.
Қызметін бір елді мекен шегіндегі деген әртүрлі аумақтық-әкімшілік
бірліктерде орналасқан бірнеше объектілерде жүзеге асырған кезде салық
төлеуші оңайтылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолдануға
өтініш беру үшін салық органын дербес анықтайды.
Оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимi мынадай
шарттарға сай келетiн шағын бизнес субъектiлерi:
1) дара кәсіпкерлер үшiн:
дара кәсiпкердің өзiн қоса алғанда, қызметкерлердің шектi орташа
тiзiмдiк саны салық кезеңi iшiнде жиырма бec адам болса;
салық кезеңi iшiнде шектi табысы 10 000,0 мың теңгені құраса;
2) заңды тұлғалар үшiн:
қызметкерлердiң шектi орташа тiзiмдiк саны салық кезеңi iшiнде елу
адам болса;
салық кезеңi iшiнде шектi табысы 25 000,0 мың теңгені
құраса, оңайлатылған декларация негiзiндегi арнаулы салық режимiн қолданады
және салық кезеңi күнтізбелік тоқсан болып табылады
Оңайтылған декларация негізіндегі арнаулы салық режимін қолдану
шарттары келесідей:
1. Оңайлатылған декларация негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдану
үшiн салық төлеуші, егер осы тармақта өзгеше белгіленбесе, орналасқан жері
бойынша салық органына салық кезеңі басталғанға дейін салықтық өтінішті
табыс етеді.
Қайта құрылған заңды тұлғалар оңайлатылған декларация негiзiнде
арнаулы салық режимiн қолдануға арналған салықтық өтінішті салық органына
заңды тұлға әділет органында мемлекеттік тіркелгеннен кейін жиырма жұмыс
күнінен кешіктірмей табыс етеді.
Қайта құрылған дара кәсіпкерлер оңайлатылған декларация негiзiнде
арнаулы салық режимiн қолдануға арналған салықтық өтінішті дара кәсіпкер
ретінде мемлекеттік тіркелген күннен бастап он жұмыс күнінен кешіктірмей
табыс етеді. Заңды тұлғаның немесе дара кәсіпкердің мемлекеттік тіркелген
күні аталған салық төлеушілер үшін арнаулы салық режимiн қолдануды бастау
күні болып табылады. Салық төлеушiнiң осы тармақта аталған мерзiмде
салықтық өтiнiшті табыс етпеуі, оның бюджетпен есеп айырысуды жалпыға
бiрдей белгiленген тәртiппен жүзеге асыруға келiсiмi деп есептеледi.
2. Салық органы уәкілетті орган белгілеген нысан бойынша арнаулы салық
режимін қолдану туралы және арнаулы салық режимін қолданудан бас тарту
туралы шешімді салық төлеуші салықтық өтінішті табыс еткен күннен бастап
үш жұмыс күні ішінде шығарады. Шешім екі данада ресімделеді.
Салық органы шешім қабылдаған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде
шешімді алу үшін салық төлеуші салық органына келмеген жағдайда, бір данасы
салық төлеушіге қолы қойылып тапсырылады немесе хабарламасы бар тапсырыс
хатпен почта арқылы жіберіледі.
3. Оңайлатылған декларация негiзiнде арнаулы салық режимiн қолдануды
тоқтату салықтық өтініштің негізінде не осы баптың
6-тармағында көзделген жағдайларда салық органының шешімі бойынша
жүргізіледі.
4. Егер салық төлеуші оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық
режимiн қолдануды өз еркімен тоқтату туралы шешім қабылдаса, аталған
режимді тоқтатуды салық органы салықтық өтініш берілген айдан кейінгі айдан
бастап жүргізеді.
5. Салық Кодекстің белгіленген шарттарға сай келмеген жағдайда,
салықтық өтініш сәйкессіздік туындаған кезден бастап күнтізбелік он күн
ішінде табыс етіледі. Аталған жағдайда арнаулы салық режимiн тоқтату
сәйкессіздік туындағаннан айдан кейінгі айдан бастап жүргізіледі.
6. Салық органы салық төлеушінің осы режимді қолдану шарттарына
сәйкессіздік фактісін анықтаған кезде, қабылданған шешім негізінде оны
сәйкессіздік туындаған айдан кейінгі айдан бастап жалпыға бірдей
белгіленген тәртіпке ауыстыру туралы салық төлеушіні хабардар етеді.
Салықтарды оңайлатылған декларация бойынша есептеу келесі тармақтар
бойынша жүргізіледі:
1. Салықтарды оңайлатылған декларация негізінде есептеуді салық
төлеуші салық салу объектiсiне есептi салық кезеңiнде 3 процент
мөлшерiндегi ставканы қолдану арқылы дербес жүргiзедi.
2. Егер есепті кезеңнің қорытындылары бойынша қызметкерлердiң орташа
айлық жалақысы тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы
заңда белгiленген ең төмен жалақының, дара кәсiпкерлерде кемiнде 2
еселенген, заңды тұлғаларда кемiнде 2,5 еселенген мөлшерін құраса, осы
баптың 1-тармағына сәйкес салық кезеңi iшiнде есептелген салық сомасы
қызметкерлердiң орташа тiзiмдiк санын негiзге ала отырып, әрбiр қызметкер
үшiн салық сомасының 1,5 процентi мөлшерiндегi сомаға азайтылу жағына қарай
түзетiлуге жатады.
3. Салық кезеңі ішінде белгіленген табыс сомасынан іс жүзінде алынған
табыс сомалары асып түскен жағдайда, салық салудың жалпыға бірдей
белгіленген тәртібіне не өзге арнаулы салық режиміне өту (ауысу) күніне
дейін салықтарды есептеу осы баптың 1-тармағында белгіленген ставка бойынша
жүргізіледі.
4. Салық кезеңі ішінде шектi орташа тiзiмдiк сан белгiленгеннен асып
түскен жағдайда, түзету шектi орташа тiзiмдiк санға ғана жүргiзiледi.
Егер есепті ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz