Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың тәрбиелік мәні

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС ТАҚЫРЫБЫ: ЖАҢАРТЫЛҒАН БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІ НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫС ТҮРЛЕРІ

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . . 2

І ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ . . . 5

1. 1 Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың түрлері мен мақсат-міндеттер . . . 5

1. 2 Жаңартылған білім беру жүйесінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың ерекшеліктері мен қажеттіліктері . . . 17

1. 3 Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың тәрбиелік мәні . . . 22

ІІ ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТАРДЫҢ ӘДІСТЕМЕЛІК ЖӘНЕ ТӘЖІРИБЕЛІК НЕГІЗІ . . . 25

2. 1 Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін практикада қолдану . . . 25

2. 2 Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін жаңа технологиялар мен интерактивті әдістер арқылы ұйымдастыру . . . 37

2. 3 Зерттеу барысында жүргізілген жұмыстарға сараптама жасап, қорытындылау . . . 46

ҚОРЫТЫНДЫ . . . 52

ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМ . . . 54

ҚОСЫМШАЛАР . . . 56

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмыстың өзектілігі : Қазіргі таңда мемлекетіміздің білім беру үдерісіне енген жаңартылған білім беру бағдарламасы - заман талабына сай келешек ұрпақтың сұранысын қанағаттандыратын тың бағдарлама болып табылады.

Мектепте оқылатын «Қазақ тілі» пәні білім деңгейі, ой-өрісі дамыған, өз ойын еркін жеткізе алатын, туындаған мәселелерді шеше білетін, өмірге бейім, жаңашыл ұрпақ тәрбиелеуге негіз қалайды. Жаңартылған білім беру жүйесі негізінде қазақ тілі пәнінен негізгі басымдылық лексикалық тақырыптарға берілген. Бұл тақырыптарды меңгере отырып оқушылардың сөздік қоры байиды, таным белсенділігі артады. Сонымен қоса, лексикалық тақырыптар оқушыларды халқының асыл мұраларына тәрбиелеуге де мүмкіндік беріп отыр. Ал, оқушылардың грамматикалық сауаттылығына оқулықтағы грамматикалық тақырыптарды меңгерту арқылы қол жеткіземіз.

Қазақ тілі пәнінен жаңартылған білім беру жүйесіне сай жүргізілетін жұмыстар, қолданылатын педагогикалық технологиялар мен интерактивті әдіс-тәсілдер оқушылардың білім, білік, дағдыларын арттыруға, дүниетанымын кеңейтуге, шығармашылығын дамытуға, қызығушылығын, зерттеушілік қабілеттерін оятуға мол мүмкіндік тудырып отыр. Ал мұғалім оқушылардың өз бетімен жасаған танымдық қызметін басқарып, жетелеп отыратын бағдаршы болып табылады. Аталмыш бағдарламаға сәйкес алынған жұмыс түрлерін сабақта тиімді қолданысқа енгізу арқылы баланың танымдық белсенділігін арттыруға, өз бетінше білім алуға, шығармашылығын қалыптастыруға ықпал етеді, оқушылар оқудың қызықты жеңіл өтетіндігін, ұжымда бірлесіп жұмыс жасауға үйрететіндігін, білімнің тереңдігі, әрі тиянақтылығы артатындығын баяндайды. Яғни, оқушы өз ой-пікірін ашық еркін айтады, бір-бірін тыңдауға үйренеді сыныпта ынтымақтастық атмосферасы қалыптасады. Осы бағдарламаны меңгергенде ғана жан-жақты дамыған, болашағы айқын, бағдары анық, бәсекеге қабілетті рухани бай тұлға қалыптастыра алуға болады.

Жаңартылған мазмұнды бағдарламаны жүзеге асыруда қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін заманауи әдіс-тәсілдер арқылы жүргізудің әдістемесін ұсыну біздің жұмысымыздың өзектілігі болып табылады.

Зерттеу жұмысының мақсаты. Жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін жаңа форматта ұйымдастырудың әдістемесін ұсыну.

Зерттеу жұмысының міндеттері:

- жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің ғылыми-теориялық негізін көрсету;

- жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің практика жүзінде дәлелдеу;

- жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлеріне сараптама жасау, қорытындылау.

Зерттеу жұмысының нысаны. Жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің тиімділігін анықтау.

Зерттеу жұмысының зерттеу пәні. Қазақ тілінің оқыту әдістемесі пәнін негізге ала отырып жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін көрсету.

Зерттеу әдістері. Библиографиялық, зерттеу, саралау, баяндау әдістері қолданылды.

Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы. Жаңартылған білім беру негізінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстарды түрлендіріп, жаңа форматта ұйымдастырылса, оқушылардың сын тұрғыдан ойлау қабілеті, шығармашылық құзыреттілігі, функционалдық сауаттылығы, тұлғалық құзыреттілі артады.

Зерттеу жұмысының теориялық маңызы . Б. Б. Жахинаның «Сөздің лексика-семантикалық тобымен байланыста тіл дамытудың әдістемесі», С. Рахметованың «Қазақ тілін оқыту методикасы» және Ә. Әлметованың «Сөйлеу әрекеттері түрлеріне оқыту» еңбегктеріне сүйене отырып, қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің мақсат-міндетін, ерекшелігі мен қажеттілігін және тәрбиелік мәнін ғылыми негізде қарастыру.

Зерттеу жұмысының практикалық маңызы. Оқушылардың таным белсенділігін, сауаттылығын арттыру барысында қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін интерактивті әдістер мен жаңа технологиялар арқылы ұйымдастырудың нәтижесін шығарылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің ерекшеліктері мен қажеттіліктері, тәрбиелік мәні ашып көрсету.

Қорғауға ұсынылатын қағидалар.

1. Жаңартылған білім беру мазмұнын жүзеге асыруда заманауи әдіс-тәсілдері қолдана отырып, қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлері көрсетілді;

2. Заман талабына сай қазақ тілінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің тиімділігі көрсетіліп, практикамен ұштастырылды.

3. Зерттеу жұмысы барысында жүргізілген жұмыстарға сараптама мен қорытынды жасалды.

Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс . . . беттен, яғни кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Кіріспе бөлімінде зерттеудің өзектілігі, мақсаты, міндеттері, зерттеу нысаны, пәні, болжамы, теориялық, практикалық маңызы, әдістері берілді, сонымен қатар ғылыми жаңалығы, қорғауға ұсынылатын қағидалар мазмұндалды.

Негізгі бөлім екі тараудан (Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстың ғылыми-теориялық негізі; Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың әдістемелік және тәжірибелік негізі), әр тарау бірнеше тақырыптан (І тарау: қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың түрлері мен мақсат-міндеттері; жаңартылған білім беру жүйесінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың ерекшіліктері мен қажеттілігі; қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың тәрбиелік мәні. II тарау: қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін практикада қолдану жолдары; қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін жаңа технологиялары мен интерактивті әдіс-тәсілдері арқылы ұйымдастыру; зерттеу жұмысы барысында жүргізілген жұмыстарға сараптама жасап, қорытындылау) тұрады.

Бірінші тараудың «Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың түрлері мен мақсат-міндеттер» атты бірінші тақырыбында қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлері мен мақсат-міндеттері айқындалып, көрсетілді.

Бірінші тараудың «Жаңартылған білім беру жүйесінде қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың ерекшеліктері мен қажеттіліктері» атты екінші тақырыбында қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің ерекшеліктері мен қажеттіліктері жайлы мәлімет берілді.

Бірінші тараудың «Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың тәрбиелік мәні» атты үшінші тақырыбында қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерінің тәрбиелік мәні ашылды.

Екінші тараудың «Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін практикада қолдану» атты бірінші тақырыбында қазақ тілінен жүргізілетін жұмыс түрлері теориямен ұштастырылып, практика жүзінде қолданылды.

Екінші тараудың «Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін жаңа технологиялар мен интерактивті әдістер арқылы ұйымдастыру» аттын екінші тақырыбында қазақ тілінен жүргізілетін жұмыс түрлері заманауи әдіс-тәсілдер мен жаңа педагогикалық технологиялар арқылы жүзеге асқандығы жайлы мәлімет берілді.

Екінші тараудың «Зерттеу барысында жүргізілген жұмыстарға сараптама жасап, қорытындылау» атты үшінші тақырыбында зерттеу жұмысы барысында істелген жұмыстарға сараптама жасалып, қорытындыланды.

Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыс түрлерін жаңа технологиялары мен интерактивті әдіс-тәсілдері арқылы ұйымдастырылуы және практикада қолдану жолдары көрсетілді.

Қорытынды бөлімде зерттеудің негізгі нәтижелері мен тұжырымдар берілді.

Сонымен қатар, зерттеу жұмысы пайдаланылған әдебиеттер мен қосымшалардан тұрады.

І ҚАЗАҚ ТІЛІ ПӘНІНЕН ЖҮРГІЗІЛЕТІН ЖҰМЫСТЫҢ ҒЫЛЫМИ-ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ

Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жұмыстардың түрлері мен мақсат-міндеттері

Тіл - адамның қоғамдық қатыныс құралы, ол үнемі толықтыруды, жетілдіріп отыруды қажет етеді. Бұл ретте оқушының грамматикалық ережелерді жалаң жаттап алып, дайын мысалдарды мүлдірмей айтып беруі мүлдем жеткіліксіз болады. Оқушы неғұрлым теориялық білімді практика жүзінде толықтырып, шығармашылық творчестволық ісімен бекітіп отырса ғана тілді дұрыс игереді.

Мектеп оқушылырының сауатты болуы ұстазының да білім дәрежесіне, тәжірбиесіне, іскерлік қабілетіне байланысты екені мәлім. Мұғалім теориялық жағымен ғана шұғылданып, оқулық төңірегіндегі материалдан аспаса, онда оқушылардың білім дәрежесі ойдағыдай болмайды.

Мектеп бағдарламасында көрсетілгендей, тілді оқып үйрену екі сатыда жүргізіледі. Бірі - бастауыш, I-IV сыныптарда, екіншісі - V-XI сыныптарда. Қай сатыда болсын оның негізгі мақсаты - оқушыны грамматикалық сауаттылыққа жаттықтыру. Ол үшін бастауыш сыныптардан жазба жұмыстары артқарылады.

Қазақ тілі пәнінен жүргізілетін жазба жұмыстардың түрлерін былай бөліп қарастырамыз:

Диктант жұмыстары;
Мазмұндама жазу;
Шығарма жазу.
Тіл дамытуға арналған тапсырмалар

1. Диктант. Диктант латынша «дикто» - естіртіп айту деген ұғымды білдіреді. Жұмыстың бұл түрі көбінесе оқушылардың теориялық білімін сынауға қолданылады. Диктантты жаздыру арқылы оқушының білімді қандай деңгейде игергендігін тексеруге болады. Осы жұмысты ала отырып, емлелік, пунктуациялық қателермен жұмыс жасап, оқушының білімін толықтырып отыру қажет. Олардың өткен материалды қаншалықты меңгергені диктант жаздыру барысында айқындалып отырады. Соның нәтижесінде мұғалім қай оқушының қандай тақырыптардан қандай қате жібергенін айқындай алады және қандай шара қолданудың жолдарын да белгілейді.

Диктант жазарда, ең алдымен, талапқа сай мәтін іріктелініп алынады. Мәтін іріктеуде төмендегідей шарттар ескерілуі тиіс:

1. Диктант мәтіні мазмұнды, түсінікті, әдеби тіл нормаларына сай болуы;

2. Диктанттағы сөз мөлшерінің сыныптар бойынша талапқа сай болуы;

3. Сирек қолданылатын жазуда қиындық келтіретін сөздердің мейлінше аз болуы;

4. Диктант мәтінінің өтілген ережелер мен емлелерді қамтуы.

5. Мәтін мазмұнының тәрбиелік мәнді болуы.

Оқу қазақ тілінде жүргізілетін мектептер үшін диктанттағы сөз мөлшері төмендегідей:

1-кесте

Сынып

Сынып: Сөз мөлшері:

5: 100-110

6: 110-120

7: 120-130

8: 130-160

9: 160-180

10: 180-200

11: 200-220

Тексеру барысындағы шартты белгілер:

/ - емле қатесі;

V - тыныс белгісі қатесі;

? - түсініксіз;

Z - азат жол.

Грамматикалық тапсырмасы бар диктант сабағының құрылымдық кезеңдерін шамамен төмендегідей көрсетуге болады:

Сабақтың мақсаты, оқушы міндеті түсіндіріледі.
Өтілген грамматикалық материалдарды еске түсіру, тілдік дайындық.
Диктант мәтінімен таныстыру, жазғызу.
Диктант мәтінін тексеру мақсатымен оқу.
Грамматикалық тапсырманы орындату.
Жұмысты жинау.

Диктанттың өзі түсіндірме, терме, өздік, шығармашылық, еркін, сөздік, шолу және бақылау болып бірнеше түрге бөлінеді.

Түсіндірме диктант өтілген тақырыпты оқушылардың қалай меңгергенін байқау мақсатында бірден мұғалімнің айтуымен жазылады да, содан соң түсіндіріледі. Диктант жазу барысында мұғалім текстті барлық оқушылардың жазып отыруын ерекше қадағалауы керек. Түсіндірме диктантты тақтаны пайдалану арқылы да жүргізуге болады. Мұнда мұғалімнің айтқан тексін бір оқушы тақтаға, қалғандары дәптерлеріңе жазады. Тақтаға шыққан оқушы жазып болғаннан кейін, мұғалім тапсырманың орындалуын бүкіл сыныпты қатыстыра отырып тексереді. Диктанттың бұл түрі оқушылардың ережені есте сақтауына көмектеседі.

Терме диктантты белгілі бір орфографиялық ережеге байланысты, сөздер мен сөз тізбектерін жазуға байланысты жүргізіледі. Бұл диктант арқылы грамматиканың түрлі ережелерін қамтып пысықтауға болады. Терме диктант фонетика, грамматиканы пысықтау үшін өте қажет. Оқушының ақыл-ойын дамытуға көмектеседі. Оқушыларға күрделі бір терме текстті ұсынып, соның ішінен сөз тұлғаларының бірін немесе сөз таптарының бірін теріп жазуға тапсырма береді. Терме диктантта оқушылар берілген тексттен керекті сөздерді ғана көшіріп қоймай, оның қандай тұлғада тұрғанын да ажыратады.

Өздік диктантты оқушылар тексті мұғалімнің айтуы бойынша емес, өздігінен жатқа жазады. Алдын ала оқушыларға сәйкес материалдарды қайталап келу тапсырылады. Өздік диктант жазғызудың бірнеше жолы бар. Олар: бірінші - өтілген тақырыпты бекіту мақсатында мұғалім диктант тексін тақтаға жазады, жеке сөздердің жазылуы, грамматикалық ереже түсіндіріледі. Текст бірнеше рет оқылады. Содан кейін тақтадағы текстің беті жабылып қойылады да, оқушылар оны жатқа жазады. Оқушылар түгел жазып болған соң, диктант тақтадағы текстпен салыстырылады. Екіншісі - мұғалім текстті кітаптан көрсетіп береді. Тексті бірнеше рет оқып шыққан соң, кітап жабылып оқушылар жатқа жазады. Содан кейін кітаптағы текстпен салыстырылады. Үшінші - оқушыларға өлеңді жатқа жаздыру. Өздік диктанты оқушылардың орфографиялық сауаттылығын, өткен тақырыптарды қалай меңгергендіктерін тексерудің тиімді бір жолы болып табылады. Өздік диктант оқушылардың ой-өрісін, сөздік қорын молайтуға көмектеседі.

Шығармашылық диктантты мұғалім оқушылардың өздігінен жазған жазба жұмыстарында қате жібермеуге, өз ойларын сауатты жазуға төселдіру үшін қолданады. Бұл диктант түрін өткізгенде белгілі бер тақырып бойынша мәтін құрастыру, орын тәртібі бұзылған сөйлемдерді қалпына келтіру, көп нүктенің орнына қажетті сөздерді табу сияқты тапсырмалар ұсынуға болады. Тапсырма дұрыс орындалғанына көзжеткізілгеннен кейін ғана жұмыс орындалады.

Сөздік диктантын жазғанда оқушылар жеке сөздердің мағынасымен танысады. Бұл диктантты жаздыру үшін мұғалім текст таңдайды, онда оқушыларға орфографиялық немесе фонетиикалық жағынан ауырлық келтіріп жүрген сөздерге ерекше назар аударады. Сөздік диктантты жүргізу үшін мұғалім бірнеше тәсілді қолданады. Сондай-ақ сөзік диктантын күнделікті сабақ барысында 5-8 минут уақыт бөліп өткізуге де болады.

Бақылау диктанты оқушылардың грамматика тақырыптарын қандай дәрежеде меңгергенін және оны іс жүзінде қалай пайлана білетінін анықтау үшін қолданылады. Бақылау диктантын жүргізу түшін мұғалім күні бұрын өткен тақырыпты бекіту мақсатында түрлі жаттығу жұмыстарын жүргізеді, үйге тапсырма беріп, кем дегенде бір апта бұрын оқушыларға ескертіп, қайталауға тиісті ережелерді де көрсетіп береді. Мұндай дайындық жұмыстары бақылау диктантының сапалы өтуіне әсер етеді, жақсы нәтижеге жеткізеді. Бақылау диктантына, мүмкіндігінше, тұтас текст алған жөн.

Шолу диктантында диктанттың бірнеше түріне шолу жасалады. Мұнда есту, көру және түсіндірме диктант түрлері араласа жүргізіледі. Оған мұғалім күні бұрын әзірлік жасап, диктант текстін алдын ала дайындап алуы қажет.

Қатеден сақтандыру диктантында оқушылардың оқылған ережелерге байланысты жүргізілген жаттығу, жазба жұмыстарында қате жібермеуін көздейді. Сондықтан мұғалім өз мүмкіндігі мен бағдарлама талабына сай қатеден сақтандыру диктанты үшін бұдан бұрын аталған диктант түрлерін пайланануына да болады [1, 6] .

Еркін диктантта оқушылар оқыған текстерінің мазмұнын өз сөздерімен жазады. Мұнда мұғалім текстті алдымен өз бір рет оқып шығады да, оқушының біріне мазмұндатқызады. Содан кейін ғана оқушыларға өздігінен жазуға рұқсат етеді. Еркін диктант та шығармашылық диктант сияқты оқушылардың ақыл-ойын дамытуға, оқыған ережелерін есте сақтауға, шығарма жаза білуге жаттықтырады. Еркін диктантты қолданудың маңызы жөнінде ғалым К. К. Токтоналиева: «Одним из эффектных средств достижения свободного владения русским языком явяется упражнения направленные на развитие связной речи учащихся - изложения, сочинения а так же свободные диктанты», - дейді [2, 212] .

Соңғы кезде қазақ тілін әдебиетпен байланыстыра оқытуға негізделген шығармашылық диктанттың бірнеше түрі қолданыста жүр. Кейбіріне тоқталатын болсақ:

Модульдеу диктанты әдебиеттік оқудан өтіп жатқан көркем шығармадан алынады. Диктант төрт кезеңнен тұрады.

Бірінші кезеңде көп нүктенің орнына керекті сөзді тауып жазады.

Екінші кезеңде модель-сызбаны толтырып, диктантты жалғастырады.

Үшінші кезеңде шығарманың бастапқы тармағы немесе сөйлем беріледі, оқушылар оны ары қарай жалғасырып толтырулары қажет.

Төртінші кезеңде қазақ тілі пәні бойынша грамматикалық тапсырма беріледі. Яғни тапсырма өтіліп жатқан тақырыпқа сай болуы керек.

Модульдеу диктантының тіл дамытудағы, оқушылардың сауаттылығын арттырудағы ұтымдылығы мынада:

Біріншіден, дәстүрлі диктанттағыдай оқушы орындаушы, естігенін ғана жазушы емес, ең бастысы қабілеті, ізденістеріне қарай шығармашылықпен түрлендіруші орнында болады;

Екіншіден, өз жұмыстарына, бір-бірінің жұмыстарына баға беруші, салыстырушы дәрежесінде көрінеді;

Үшіншіден, өздерін-өздері, бір-бірін оқытушы, өз тілдерін, білімдерін өздері жетілдіруші, дамытушы іс-әрекетінде болады;

Төртіншіден, бұл диктанаттар тексеруге, жедел қорытынды, коррекция жасауға тиімді болып келеді;

Бесіншіден, алған білімдерін шығармашылықпен жаңа өнім жасауға бағыттайды;

Алтыншыдан, қаламгерге еліктеу, оның көркем тілдерін меңгеру, оны өз тәжірибелеріне пайдалану дағдылары жетіледі, тілдері дамиды.

Пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық диктанттардың тағы бір түрі «Өзің тап». «Өзің тап» диктанты әдебиеттен өтіп жатқан көркем шығармалармен байланыс негізінде жүргізіледі. Диктант мәтінінде мұғалім сын есімдер орнына зат есім немесе сан есім орнына етістіктерді т. б. жазады, оқушы дұрысын өздері табады. Диктанттың қай түрі болмасын сауаттылыққа ерекше көңіл бөлінеді. Бұл диктантта да мәтін алдында жататын себепті тапқан сөздердің жазылу емлесі басты назарда болады. Осындай диктанттар оқушылардың көру, есту қабілеттерінің дамуына да ықпал етеді. Ол оқушылардың тікелей өз іс-әрекеттеріне негізделеді. Мұғалім диктант мәтінін жазып, әрқайсысының алдына тастайды. Мәселен, мұғалім мақсатты түрде 10 қате жібереді, яғни он сөзді мәтін мазмұнына сәйкес келмейтіндей немесе әдеби тілде емес, қарапайым сөйлеу тілінде ұсынады. Көбінде сөз таптарын өзгертіп береді. Оқушының мақсаты сол сөздерді тауып, орнын мәтіндегі сөздермен дәл ауыстырады. Диктанттың бұл түрі де шығармашылық жұмыстар арқылы тіл дамыту үрдісінде тиімді болып келеді. Мұғалім оқушының неше қате сөзді тапқанына қарай бағалау, коррекция жұмысын жүргізеді.

«Өзің тап» диктантының тиімділігі төмендегідей тұжырымдалды:

1. Оқушылардың көру, есте сақтау қабілеттерін жетілдіреді;

2. Сөздік қорының баюына ықпал етті;

3. Пәнаралық байланыс негізінде алған білімдерін толықтырды.

Сонымен, тіл дамытуға арналған шығармашылық бағыттағы диктанттың бұл түрлері оқушылар танымын белсенді етуде, қызығушылығын арттыруда, әсіресе әдеби тілін дамытуда, сауаттылыққа баулуда өте тиімді болып келеді.

Әлемдік тәжірибеде диктанттарды түрлері өте көп және олар өмірге бір қажеттілік ретінде қолданылып, оқушылардың аса қызығушылығын тудыратын әдіс ретінде қолданылады. Бүгінге дейін қолданылып келген диктант түрлері жазылым дағдысына жатқызылып келсе, қазіргі диктанттың жаңа түрлері тыңдалымды игеруге бағытталған тәсіл ретінде қарастырылады. Қазірде қолданыстағы диктанттың жаңа түрлеріне «Ысқыру», «Жүгіргіш», «Сүйеніп отыру» диктанттарын жатқызуға болады. Бұл диктанттар айқайлау, сыбырлау, ысқыру арқылы орындалады. Белсенді іс-әрекет болғандықтан да, оқушылардың қызығушылығы жоғары болады.

Дәстүрлі диктант пен қазіргі өлшемдегі диктанттардың айырмашылығы:

2-кесте

Дәстүрлі диктант

Қазіргі өлшемдегі диктант

Дәстүрлі диктант: 1

Қазіргі өлшемдегі диктант: Жазылым дағдысы;

Тыңдалым дағдысы;

Дәстүрлі диктант: 2

Қазіргі өлшемдегі диктант: Мұғалім басты рөлде;

Оқушы басты ролде;

Дәстүрлі диктант: 3

Қазіргі өлшемдегі диктант: Грамматикалық, пунктуациялық қателіктері тексеріледі;

Тыңдау дағдысы және сауаттылығы тексеріледі;

Дәстүрлі диктант: 4

Қазіргі өлшемдегі диктант: Білім диктант нәтижесімен өлшенеді.

Өмірге қажеттілігі ескеріледі.

Ысқыру диктанты (Whispering dictation) .

Диктантты мұғалім оқиды. Диктант белгілі бір сөз табын табу мақсатында орындалады. Мұғалім диктантты оқымас бұрын алдын ала ысқырықты дайындап алады. Дайындаған мәтінінің ішінен тастап кетуге тиісті сөздердің астын сызып қояды. Оқып келе жатып, сол тұсқа келгенде, ысқырықпен ысқырады. Олар болжаммен сол жерге қажетті сөзді өздері дәптерлеріне жазады.

Диктанттың өмірге қажеттілігі, ұтымдылығы:

1. Мәтінді мұқият тыңдап, сақ отыруға баулиды;

2. Тез ойлап, тез шешім қабылдайды;

3. Лайықты нәрсені таңдауға үйренеді.

Жүгіргіш диктант (Running dictation) .

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.