Кәсіпорынның жеке құралдарының құны

Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ

1 АҚ KEGOC корпорациясының қызметіне cипаттама

2 KEGOC АҚ-ның жағдайын талдау

3 KEGOC. корпорациясының қаржылық жағдайын талдау және оны бағалау

4 Кәсіпорынның активтерінің құрамы мен құрылымын талдау

5 KEGOC АҚ-ның қаржылық тұрақтылық көрсеткіштерін талдау

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Өндірістік (диплом алдындағы) тәжірибе оқу үрдісінің бөлінбейтін бір
бөлігі болып табылады және өнеркәсіп салалары мен әртүрлі меншік
формаларындағы кәсіпорындар үшін мамандар дайындауда маңызды элемент болып
табылады.
Экономистер мен басқарушылар – бұл әртүрлі экономикалық және
басқарушылық дайындығы бар, экономикалық заңдардағы, заңдылықтар мен
олардың әрекет ету механизмдеріне еркін бейімделе алатын, болжау, жоспарлау
және күрделі экономикалық өзара байланыстарды зерттеу әдістемесін жетік
игерген мамандар жас-бітірушілер мамандықтың теориялық білімдерін жетік
білуімен қатар, кәсіби мәселелерді тәжірибеде шығармашылықпен шеше ала
білуі қажет.
Өндірістік тәжірибенің шешілген мәселелері:
- нарықтық қатынастарда қызмет ету шартында кәсіпорындағы
экономикалық жұмыстардың қағидалары мен әдістерін терең үйрену және
зерттеу;
- студенттердің мамандық бойынша жұмыстар үшін тәжірибелік білімдерді
меңгеруі;
басқару жолдары мен әдістерін зерттеу, өндіріс тиімділігін және
кәсіпорын жұмысының сапасын арттыруға әсерін зерттеу;
- өндірісті жоспарлау мен басқаруды ұйымдастыру тәжірибесімен танысу;
- негізгі өндірістік-экономикалық және қаржылық көрсеткіштерді және
статистикалық мәліметтерді өңдеу, талдау;
- талдау және жоспарлаудың алдыңғы әдістерінің негізгілері болып
табылатын кейбір есептерді өз бетінше орындау;
- жеке бөлімдердің тәжірибелік жұмыстарына белсенді қатысу.
Корпорацияның қаржы тұрақтылығын бағалау объективтi, ғылыми
негiзделген және үйлесiмдi ұйымдастыра отырып басқару, өндiрістiк, әсiресе
қаржылық шешiмдер қабылдау үшiн оның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы
зор.
Кәсіпорынның қаржысын басқару механизмін жетілдіру отандық экономика
дамуының қазіргі сатысында өндірістің экономикалық тиімділігін
жоғарылатудың маңызды факторларының бірі болып табылады. Әлеуметтік-
экономикалық тұрақсыздық және нарықтық инфраструктураның өзгермелілігі
жағдайында қаржылық менеджердің ағымдық күнделікті жұмысында айналым
қаражаттарын басқару маңызды орынды алады, себебі осыдан кәсіпорынның
сәтті және сәтсіз өндірістік-коммерциялық операцияларының себебін байқауға
болады. Кәсіпорын қаржысының жеткіліксіздігі жағдайында оларды тиімді
қолдану қазіргі кезде әрбір кәсіпорын қызметінің басым бағыттарының бірі
болып табылады. Берілген жұмыстың өзектілігі кәсіпорынның одан әрі дамуы
және бәсеке қабілеттілігін арттыруы үшін кәсіпорын қаржысын тиімді
басқарудың маңыздылығымен анықталады.

Электр желілерін басқару жөніндегі Қазақстан компаниясы KEGOC
(Kazakhstan Electricity Grid Operating Company) акционерлік қоғамы
Қазақстан Республикасының энергетика жүйелерін басқаруды құрылымдық қайта
құру жөніндегі кейбір шаралар туралы Қазақстан Республикасы Үкіметінің
1996 жылғы 28 қыркүйектегі № 1188 қаулысына сәйкес құрылды.
KEGOC АҚ-ның бастапқы мемлекеттік тіркелу күні — 1997ж.11 шілде.
Мекенжайы: Қазақстан Республикасы, 010000, Астана қ., Сарыарқа ауданы,
Бейбітшілік көш., 37.

Қазақстан Республикасының Үкіметі KEGOC АҚ құрылтайшысы болып табылады.
Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 28 қаңтардағы
№ 50 Жарлығын іске асыру жөніндегі шаралар туралы Қазақстан Республикасы
Үкіметінің 2006 жылғы 23 ақпандағы № 117 қаулысына сәйкес KEGOC АҚ
акцияларының мемлекеттік пакеті Самұрық мемлекеттік активтерді басқару
жөніндегі Қазақстан холдингі АҚ-ның орналастырылатын акцияларын төлеуге
тапсырылды. 2008 жылдың 13 қазанынан Қазына Тұрақты даму қоры мен
Самұрық Мемлекеттік активтерді басқару жөніндегі Қазақстандық холдингінің
қосылуы арқылы Қазақстан Республикасы Президентінің
2008 жылғы 13 қазандағы № 669 Жарлығымен Самұрық-Қазына Ұлттық әл-
ауқат қоры құрылды. Компания миссиясы

Қазіргі заманғы техникалық, экономикалық, экологиялық талаптарға,
кәсіби қауіпсіздік және денсаулық қорғау стандарттарына сәйкес Қазақстан
Республикасындағы біртұтас электр энергетикасы жүйесінің жұмыс сенімділігі
мен тиімді дамуын қамтамасыз ету.
Қоғам Қазақстан Республикасындағы біртұтас электр энергетикалық жүйенің
Жүйелік операторы бола отырып, мынадай қызмет түрлерін жүзеге асырады:
1. электр энергиясын ұлттық электр торабы бойынша жеткізу қызметін
көрсету, оның техникалық қызметтелуін қамтамасыз ету
және пайдаланымдық әзірлікке қолдау жасау*;
2. техникалық диспетчерлеу бойынша қызмет көрсету, нақты баланстардың
жасалуы мен электр энергиясын өндіру-тұтынудың тәуліктік кестесін
құруды қоса алғанда, Қазақстан Республикасындағы біртұтас электр
энергетикасы жүйесінің жұмыс режімдерін орталықтан оралымды-
диспетчерлік басқару;
3. Қазақстан Республикасы біртұтас электр энергетикасы жүйесінің (БЭЖ)
жұмыс сенімділігін қамтамасыз ету;
4. электр энергиясын реттеу және резервтеу, электр энергиясының өндіру-
тұтынылуын теңгерімдеуді ұйымдастыру бойынша қызметтер көрсету;
5. электр энергиясының теңгерімсіздіктерін табиғи реттеу жөніндегі
қызметтерді көрсету*;
6. электр энергиясының теңгерімсіздіктерін одан әрі қаржылай реттеуді
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте жүзеге
асыру;
7. электр қуатының оралымды резервтерінің қажетті көлемдері мен құрылым
әзірлігін қамтамасыз ету, активтік және реактивтік қуатын реттеу үшін,
энергия жүйесін қорексіз күйден іске қосу жөніндегі
қосалқы қызметтерді сатып алу*;
8. электр энергиясы теңгермелі рыногының нақты уақыт пен жүйелік
және қосалқы қызметтер рыногы режіміндегі жұмысын ұйымдастыру;
9. қатарлас жұмыс істеу режимінің тұрақтылығын басқару және қамтамасыз
ету бойынша шектес мемлекеттердің энергия жүйелерімен өзара іс-қимыл
жасау;
10. біртұтас ақпараттық жүйені, электр энергиясын коммерциялық есепке
алудың автоматтандырылған жүйесін, реле қорғанышы мен апатқа қарсы
автоматиканың түйіндес құрылғыларын құру жөнінде техникалық
және әдістемелік басшылықты жүзеге асыру*;
11. Ұлттық электр торабына шығу үшін теңдес шарттарды қамтамасыз ету*;
12. Қазақстан Республикасы электр энергиясының көтерме рыногына
қатысушыларды коммерциялық және өзге де заңмен сақталатын құпияны
құратын мәліметтерді қозғамайтын ақпаратпен қамтамасыз ету;
13. электр станцияларындағы, қосалқы станцияла рдағы негізгі жабдықтардың,
электр жеткізу желілерінің, реле қорғанышы мен апатқа қарсы автоматика
құрылғыларының, технологиялық басқару жүйелерінің жөндеуге шығарылуын
және олардың жұмысқа әзірлігін қамтамасыз етуді келісу;
14. гидроэлектр станцияларының жұмыс режімдерін олардың су-шаруашылық
теңгерімдері мен Қазақстан Республикасындағы біртұтас электр
энергетикасы жүйесі жұмысының режімдерін ескере отырып әзірлеуге
қатысу;
15. электр энергиясы теңгерімдерінің ұзақ мерзімді болжамын әзірлеуді
жүзеге асыру;
16. Қазақстан Республикасындағы біртұтас электр энергетикасы жүйесінде
нормативтік электр тогы жиілігін ұстап тұру мақсатында электр
энергиясының шектес мемлекеттер энергожүйелерімен ағындарының шарттасу
шамаларын қамтамасыз ету үшін, сондай-ақ электр энергиясының көтерме
рыногы жаба алмайтын теңгерімсіздік туындаған кезде технологиялық
және өндірістік мұқтаждықтарға арналған электр энергиясын сатып алу-
сатуды жүзеге асыру;
17. қайталанатын (шунтталатын) электр жеткізу желілері мен
қосалқы станциялар жобалары мен құрылысын келісу.
* электр энергиясы көтерме сауда нарығының субъектілері үшін
Компания көрсететін қызметтер табиғи монополия саласына жатады.
Қазіргі уақытта KEGOC АҚ-ның қызмет түрлерімен айналысуға арналған
мынадай лицензиялары бар:
1) электр энергиясын жеткізу мен бөлу жөніндегі қызмет түрімен
айналысуға арналған 2010ж.23.06 № 000693, (лицензия беруші – ТМРА, қолдану
мерзімі – бас). Осы лицензия 2010 жылы қайта ресімделді (электр
энергиясын жеткізу мен бөлу жөніндегі қызмет түрімен айналысуға арналған
2004ж.19.11 № 003382);
2) электр желілері мен қосалқы станцияларды пайдалану жөніндегі
қызмет түрімен айналысуға арналған 2010ж.21.12 № 000041-0, (лицензия беруші
– ТМРА, қолдану мерзімі – бас). Осы лицензия 2010 жылы қайта ресімделі
(электр желілері мен қосалқы станцияларды, қысыммен жұмыс істейтін
ыдыстар мен құбырларды пайдалану, энергетикалық жабдықтарды, қысыммен
жұмыс істейтін ыдыстар мен құбырларды жөндеу жөніндегі қызмет түрімен
айналысуға арналған 2004ж.01 № 003399);
3) сәулет, қала құрылысы және құрылыс қызметі саласында жұмыс
(қызмет) түрлерімен айналысуға арналған 2006ж.07.09 № 0001816 ГСЛ,
(лицензия беруші – Астана қалалық мемлекеттік сәулет-құрылысты бақылау
басқармасы, қолдану мерзімі – бас);
4) энергиямен жабдықтау мақсатында электр энергиясын сатып алу
жөніндегі қызмет түрімен айналысуға арналған 2009ж.13.07 № 000495,
(лицензия беруші – ТМРА, қолдану мерзімі - бас). Осы лицензия
лицензияланатын қызмет түрі атауының өзгеруіне байланысты 2009 жылы қайта
ресімделді (электр энергиясынн қайта сату мақсатында сатып алу жөніндегі
қызмет түрімен айналысуға арналған 2004ж.19.11 № 003383 лицензия);
5) энергетикалық жабдықтарды, 0,7 кгсм2 жоғары қысыммен жұмыс
істейтін ыдыстар мен құбырларды жөндеу жөніндегі қызмет түрімен
айналысуға арналған 2010ж.31.12 № 0004059, (жөндеуге байланысты қосымша
қызмет түрлері (құрал-жабдықтардың жай-күйіне диагностика жүргізу,
техникалық құрылғының жөнделуін немесе жұмыс қабілеттілігін қалпына
келтіру, элементтерін ауыстыру, зақымданғандарын жөндеу, жою), (лицензия
беруші – ҚР ИЖТМ Өнеркәсіп комитеті) Осы лицензия 2010 жылы қайта
ресімделді (электр желілері мен қосалқы станцияларды, қысыммен жұмыс
істейтін ыдыстар мен құбырларды пайдалану, энергетикалық жабдықтарды,
қысыммен жұмыс істейтін ыдыстар мен құбырларды жөндеу жөніндегі қызмет
түрімен айналысуға арналған 2004ж.01.12 003399).

Электр желілері

2010. 01.01. күнгі жағдай бойынша KEGOC АҚ балансында кернеуі
0,4–1150 кВ болатын 310 электр жеткізу желісі бар.
Тізбек бойынша ұзындығы 24501,90695 шақырымды құрайды, оның ішінде:
1. 1150 кВ — 4 дана, ұзындығы 1421,225 км;
2. 500 кВ — 42 дана, ұзындығы 6420,0855 км;
3. 220 кВ -203 дана, ұзындығы 15966,57245 км;
4. 110 кВ — 34 дана, ұзындығы 558,668 км;
5. 35–0,4 кВ — 27 дана, ұзындығы 135,356 км.

Сурет 6 - KEGOC.KZ АҚ ұйымдастырушылық құрылымы 35

Ұйымдастырушылық құрылымының басқаруын басқарудың сызықтық құрылымына
жатқызуға болады, бұл құрылымның иерархиялық типіне жатады. Ереже бойынша,
осындай құрылымды үлкен емес кәсіпорындар қолданады.
2010 жылы KEGOC.KZ АҚ -гі маркетинг және менеджмент саласындағы
бенчмаркетинг, яғни бизнес дамуының жаңа бағытына бет бұрды. Ол өз ісін
жақсырақ және өнімдірек етіп іске асыратын тиімді әдістер мен тәсілдерді
іздеуге және зерттеуге байланысты. Бенчмаркетинг бизнестің көлеміне,
бизнестің саласына және оның географиялық орналасуына байланыссыз іздеуге,
бағалауға және ең тиімді мысалдардан үйренуге бағытталған жүйелік қызмет
болып таблады. Бұл бізді жақсырақ ететін әдістерді табу, оны зерттеу,
дамыту және сол жұмыс әдістерін қолдану өнері. Кәсіпорын қызметкерлерімен
әзірлеген коцепциясы мен әдістері шығындарды төмендетуге, пайданы көтеруге
және қызмет стратегиясын таңдауды оптимилизациялауға мүмкіндік береді. Бұл
әдістің принципі жақсыдан жақсыға деген мағынаны береді. Бенчмаркетинг
процесінде алынған ең күшті құрылыс фирмаларының жұмыс әдістері туралы
білім KEGOC АҚ кәсіпорнының дамуына және оның бәсеке қабілеттілігін
қамтамасыз етуге қажетті маңызды ақпарат болып табылады Кәсіпорын
жұмысшылары өздерінің тұрмыс тіршілігін және еңбек жағдайын жақсарту
бойынша, кәсіпорынның өндірістік – шаруашылық қызметінің дамуы бойынша және
жұмыстың орындалуын қамтамасыз ету бойынша іс шараларды талқылайды. Енді
кәсіпорынның кадрлар ағымын талдап өтейік. KEGOC АҚ –нің кадрлар ағымы
Кесте 2-де көрсетілген.

Кесте 2

KEGOC АҚ кәсіпорнының кадрлар ағымы
Атаулары 2008 2009 2010 Ауытқу, Ауытқу, 0910
жыл жыл жыл 0809
-;+ % +;- %
Жыл ішіндегі қызм-ң орт. 135 128 114 -7 -20,0-14 -50,0
тізімдік саны (сырттан келіп
жұмыс істейтіндерді
қоспағанда), адам
Оның ішінде әйелдердің 13 11 12 -2 -66,71 100,0
тізімдік саны
Жұмысқа қабылданған 135 114 16 -21 -60,0-8 -57,1
қызметкерлер саны
Одан жаңа жұмысқа 135 12 -33 -94,3-2 -100,0
қабылданған қызметкерлер
саны
Жұмыстан босатылғандар - 114 19 14 - -5 -35,7
Оның ішінде: - -
а) еңбек тәртібін бұзғаны - 15 13 5 - -2 -40,0
үшін
б) өз еркімен - 19 16 9 - -3 -33,3
Кадрлар ағымы, % - 150 164 50 - 14 28,0

*Ақпарат көзі: кадр бөлімінің ағымдық құжаттары

Кесте 2-ден көріп отырғанымыздай, 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда
орташа жұмысшылар саны 7 адамға немесе 20 пайызға кеміп отыр, ал 2010 жылы
2009 жылмен салыстырғанда орташа жұмысшылар саны 14 адамға кеміп 14 адамды
құрап отыр. Жұмысшылар саныныың азаюына тапсырыс берушілердің жоқтығы себеп
болып отыр.
Қорыта келгенде KEGOC АҚ кәсіпорнының кадрлар ағымын жақсартуды
қажет етіп отыр, өйткені 2010 жылы 2009 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш
14-ке өсіп 64 пайызды құрап отыр. 35

Кәсіпорын өздерінің қаржылық ресурстарын қолдануда, қаражаттарды жұмсау
мен оларды мақсатты пайдалануда максималды үнемдеуді қамтамасыз етеді.
Сонымен қатар мемлекеттік бюджетпен, банктермен, жабдықтаушылармен және
басқа да ұйымдармен есеп айырысуды уақытында жүзеге асырады.

2 KEGOC.KZ АҚ-ның жағдайын талдау

Кәсіпорынның өндірістік, сату, жабдықтау және қаржылық қызметінің
әртүрлі жақтарының ақшалай нысандағы бағалауын қаржылық нәтижелер
көрсеткішінің жүйесінен алады. Кәсіпорын қызметінің қаржылық нәтижелерінің
ең негізгі көрсеткіштері Қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
№100.31. формасында көрсетілген. Мұндай көрсеткіштерге мыналар жатады:

• тауарды өткізуден түскен табыс;
• тауарлардың өзіндік құны;
• жалпы табыс;
• кезеңнің жалпы шығындары;
• салық салынатын табыс;
• таза табыс.
Қаржылық нәтижелер көрсеткіштері кәсіпорынның шаруашылық жүргізуінің
абсолюттік тиімділігін сипаттайды. Олардың ішінде ең негізгілері болып
кәсіпорын экономикасының дамуының негізін құрайтын пайданың көрсеткіштері
табылады. Пайданың өсуі өз-өзін қаржыландыру үшін, өндірісті кеңейту үшін,
әлеуметтік мәселелерді шешу үшін және жұмысшылардың материалдық
қажеттіліктері үшін қаржылық базаны қлыптастырады. Пайданың есебінен
бюджет, банктер және басқа да кәсіпорындар мен ұыймдар алдындағы
міндеттемелерінің бір бөлігі өтеледі. Осылайша пайданың көрсеткіштері
кәсіпорынның өндірістік және қаржылық қызметінің бағалауындғы ең
негізгілері болып табылады. Олар оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық
жағдайының деңгейін сипаттайды.

Кәсіпорын қызметінің соңғы қаржылық нәтижесі бұл өнімді (жұмыс,
қызмет) өткізуден және басқа да өткізулерден болған нәтижелер сомасы
ретінде сонымен қатар жүзеге асырылмаған операциялардан болған табыстар мен
шығыстар сальдосы ретінде көрінетін баланстық пайда немесе шығын.

Кесте 3 KEGOC АҚ -нің табыстары мен шығындарын талдау
№Көрсеткіштер 2008жыл 2009жыл 2010жыл Ауытқу, Ауытку,
20092008 20102009
Абсолют % Абсолют %
1Тауарларды 5770589361817082104447604111189 7,1 4263052368,9
өткізуден түскен 5
табыс
2Өткізілген 455040679468564145504067 49181574108,
тауарлардың 0
өзіндік құны
3Жалпы табыс 57705893163130159761964 -4139287-71,-6551051-40,
(шығын) 8 7 1
4Жалпы кезең 57517715156602169248210 -4185749-72,-6412010-40,
шығындары, оның 9 7 9
ішінде:
а) жалпы және 132733195298051 4633607 -7975267-60,-664444 -12,
әкімшілдік ,8 1 5
шығындар;
б) өткізу бойынша 44244396103621654614603 -3388223-76,-5747562-55,
шығындар; 1 5 4
5Негізгі қызметтен 188178 652799 513754 464621 246,-139045 -21,
табыс (шығын) 9 3
6Нег. емес қыз-н
табыс
7Салыққа дейінгі 188178 652799 513754 464621 246,-139045 -21,
әдеттегі қызмет 9 3
бойынша табыс
8Корп-к табыс 56453 195840 149305 139387 246,-46535 -23,
салығы бойынша 9 7
шығындар
9Салық салынудан 131725 456959 364449 325234 246,-92510 -20,
кейінгі табыс 9 2
1Төтенше жағдайдан
0түскен табыс
(шығын)
1Таза табыс 131725 456959 364449 325234 246,-92510 -20,
1 9 2

*Ақпарат көзі: KEGOC АҚ-ның 2011 жылдың 1қаңтарындағы жағдаймен
алғандағы кірістері мен шығындары туралы есебі

№ 100.31. Формасындағы мәліметтерді пайдалана отырып кәсіпорынның
пайдасы мен шығындарына талдау жүргізейік. Бұл мәліметтерді екінші кестеден
көре аламыз.
3-ші кестеден көріп отырғанымыздай, таза табыс 2009 жылы 2008 жылмен
салыстырғанда 325234 теңгеге немесе 247 %-ға өсіп, 456959 теңгені құрап
отырғанын көре аламыз. Ал 2010 жылды 2008 жылмен салыстырғанда керісінше
92510 теңгеге немесе 20%-ға кеміп, 364449 теңгеге тең болған.
2009 жылдың таза табысының өсуіне тауарларды өткізуден түскен табыстың
4111189 теңгеге өсуі себеп болып отыр. 2010 жылдың таза табысының 92510
теңгеге кемуіне өткізілген тауарлардың өзіндік құнының екі есеге өсуі
әсерін тигізіп отыр.
Жалпы өнімді өткізуден түскен табыс екі жылда 46740812 теңгеге өсіп
2010 жылы 104447605 теңгені құрағанын және жалпы кезең шығындарының екі
жылда 9248210 теңгеге кемуін айтып кеткен жөн. Қорыта келгенде жалпы
өнімді өткізуден түскен табыс пен жалпы кезең шығындарының осындай
динамиксы кәсіпорын қызметінің оң жақтарын сипаттайды.
Нарықтық қатынастар кезінде өндірістің пайдалылық (шығындылық)
деңгейін сипаттайтын рентабельділік көрсеткіштерінің ролі үлкен.
Рентабелділік көрсеткіштері қаржылық нәтижелер мен кәсіпорын қызметі
тиімділігінің салыстырмалы сипаттамасы болып табылады. Олар кәсіпорынның
салыстырмалы табыстылығын сипаттайды.
Рентабелділік көрсеткіштері бұл кәсіпорын табысы мен пайдасының
негізгі қалыптасу ортасының маңызды сипаттамалары. Осы себептен олр
салыстырмалы талдау мен кәсіпрынның қаржылық жағдайын бағалаудың міндетті
элеементтері болып тбылады. Өндірісті талдау кезінде рентабельділік
көрсеткіштері баға қалыптастырудың және инвестициялық саясаттың инструменті
ретінде қолданылады.
Рентабелділіктің негізгі көрсеткіштерін келесідей топтастыруға болады:

1. Өнімнің рентабельділігі (басқару тиімділігін бағалау көрсеткіштері);
2. Өндірістік қорлардың рентабельділігі;
3. Кәсіпорын салымдарының рентабельділігі (шаруашылық қызметтің
пайдалылығы).
Өнім рентабельділігі өткізілген өнім бірлігіне қанша пайда келетінін
көрсетеді. Бұл көрсеткіштің өсуі тұрақты өндірістік шығындар кезіндегі өнім
бағасының өсуіне немесе тұрақты баға кезіндегі өндірістік шығындардың
төмендеуінен болады. Өнімнің рентабельділік көрсеткіштері келесі
көрсеткіштерден тұрады:

1. Жалпы рентабельділік-бұл көрсеткіш баланстық пайданың өткізуден
түскен табысқа қатынасы арқылы есептелінеді.
2. Таза пайда бойынша сатудың рентабельділігі-бұл көрсеткіш таза
табыс пен өткізуден түскен табысқа қатынасы арқылы
есептелінеді21,154.
KEGOC АҚ-ның өнім рентабельділігінің көрсеткіштері Кесте 3-те
есептелінген. 35
Кесте 4-ке негізделе отырып келесідей нәтижелерге келуге болады. Жалпы
рентабельділік көрсеткіші 2008 жылы 0,33-ке тең болып, 2009 жылы 1,06-ға
дейін, яғни 3,2 есе көбейді. Бұл дегеніміз 2009 жылғы өткізуден түскен
табыстың әрбір теңгесі орта есеппен 1 тиын баланстық пайда әкелген. 2010
жылы 2009 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш екі есеге төмендеп 0,49-ды
құрап отыр.

Кесте 4KEGOC АҚ-ғы өнімінің рентабельділік көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2008 2009 2010 Ауытқу Ауытқу
жыл жыл жыл 20092008 20102009
Абсолют% Абсолют%
1 Тауарларды 577058961817081044476041111897 ,10 426305268,90
(жұмыс,қызмет) 3 2 5 3
өткізуден түскен
табыс
2 Салыққа дейінгі 188178 652799 513754 464621 246,9-139045-21,3
әдеттегі қызмет 0 0
бойынша табыс
3 Таза табыс 131725 456959 364449 325234 246,9-92510 -20,2
0 0
Есептік көрсеткіштер
1 Жалпы 0,33 1,06 0,49 0,73 223,8-0,56 -53,4
рентабельділік 3 2
2 Таза табыс 0,23 0,74 0,35 0,51 223,8-0,39 -52,8
бойынша сатудың 3 0
рентабельділігі

*Ақпарат көзі: KEGOC АҚ-ның 2011 жылдың 1қаңтарындағы жағдаймен
алғандағы ақша қозғалыстары туралы есебі

Таза табыс бойынша сатудың рентабельділік көрсеткіші 2009 жылы 224 %-
ға өсіп 0,74 тиынды құраған. Ал 2010 жылы болса 0,39 тиынға немесе 53 %-ға
төмендеп 0,35 тиынды құрап отыр. Бұл 2010 жылы 2009 жылмен салыстрғанда
өнімге деген сұраныстың төмендегенінен болып отыр. Бұл өткізілген өнімнің
әрбір теңгесіне 0,35 тиын таза пайда әкелетінін көрсетеді.
Кесте 4-те көріп отырғанымыздай, өнім рентабельділігінің екі көрсеткіші
де өте төмен деңгейде. Ол кәсіпорынның өндірістік шығындарының жоғары
болуын және басқару тиімділігінің төмендігіне байланысты болып отыр
Кәсіпорын салымдарының рентабельділігі - бұл кәсіпорынның барлық
мүлкінің қолданылу тиімділігін көрсететін рентабельділік көрсеткіші. Оның
негізгі бес көрсеткіші бар:

1. Салымның жалпы рентабельділігі. Кәсіпорын мүлкінің бір теңгесіне
баланстық табыстың қандай бөлігі келетінін көрсетеді, яғни
мүлікті қолданудың тиімділігі.
2. Таза табыс бойынша салымның рентабельділігі.
3. Меншікті капиталдың рентабельділігі инвестицияланатын жеке
ресурстар көлемі және оны қолданудан түскен пайда көлемі
арасындағы тәуелділікті көрсетеді.
4. Ұзақ мерзімдік қаржылық салымдардың рентабельділігі кәсіпорынның
басқа ұйымдар қызметіне салынған құралдардың тиімділігін
көрсетеді.
5. Перманенттік (үздіксіз) капиталдың рентабельділігі осы кәсіпорын
қызметіне ұзақ мерзімге салынған капиталдың қолданылу тиімділігін
көрсетеді.
Кәсіпорын салымдарының рентабельділігі Кесте 5-те көрсетілген.

Кесте 5

KEGOC.KZ АҚ-ғы салымдарының рентабельділік көрсеткіштері
№ Көрсеткіштер 2008жыл2009жыл2010жыл Ауытқу Ауыткқу
200904 201005
Абсолют% Абсол%
ют
1 Баланстық табыс 188178 652799 513754 464621 246,90 -1390-21,3
45 0
2 Таза табыс 131725 456959 364449 325234 246,90 -9251-20,2
0 0
3 Мүліктің орташа 234444424830294333482613858515 ,91 1850474,52
құны 3 4 532
4 Меншікті капитал 344774911409241203327 -230682-66,91 624035,47
5
5 Тауарларды 577058961817081044476041111897 ,10 4263068,90
(жұмыс,қызмет) 3 2 5 523
өткізуден түскен
табыс
Есептік көрсеткіштер
1 Салымның жалпы 0,80 2,63 1,19 1,83 227,54 -1,44-54,9
рентабельділігі. 1
2 Таза табыс бойынша 0,56 1,84 0,84 1,28 227,54 -1,00-54,3
салымның 0
рентабельділігі.
3 Меншікті капитал 3,82 40,05 30,29 36,23 948,31 -9,76-24,3
рентабельділігі. 8
4 Перманенттік 3,82 40,05 30,29 36,23 948,31 -9,76-24,3
капитал 8
рентабельділігі.

*Ақпарат көзі: KEGOC.KZ АҚ-ның 2011 жылдың 1-қаңтарындағы қаржы-
шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есебі

Кесте 5-ке көз салсақ, салымның жалпы рентабельділігі 2009 жылы 1,83-
тиынға немесе 3,3 есеге көбейіп 2,63 тиынды құрап отыр. Ал 2010 жылы болса
бұл көрсеткіш 55 %-ға төмендеп 1,19 тиынға жеткен. Бұл кәсіпорын мүлкінің 1
теңгесіне 2009 жылы баланстық пайданың 2,63 тиыны келсе, ал 2010 жылы ол
1,19-тиынға дейін төмендеген. Берілген көрсеткіштердің нәтижесі осы
кәсіпорын үшін төмен деңгейде болып отыр. Бұған кәсіпорын активтерін тиімді
қолданбауы себеп болып отыр.
Таза пайда бойынша салымның рентабельділігі 2009 жылы 1,84 тиынға
дейін, яғни 227 пайызға өскен. Ал 2010 жылы 1 тиынға немесе 55 %-ға кеміп
0,84 тиынды құрап отыр. Мұндай нәтиже 2010 жылы кәсіпорын мүлкінің әрбір
теңгесіне 0,84 тиын таза табыс келіп отырғанын білдіреді.
Меншікті капитал рентабельділігі 40 тиынға өсіп, 2010 жылы 30 тиынға
дейін төмендеген. Соңғы жылдары бұл көрсеткіш бойынша нәтиже айтарлықтай
жоғарылаған, яғни жеке құралдарды өндіріске инвестициялау оң нәтиже беріп
отыр. Перманенттік капиталдың рентабельділігі мен оның динамикасы меншікті
капитал рентабельділігіне сәйкес. Бұған ұзақ мерзімді қарыздық құралдардың
жоқтығы әсер етіп отыр.
Жалпы алғанда алғашқы екі көрсеткіш төмен деңгейде болып отыр. Бұл
KEGOC АҚ -нің құралдар салымының тиімсіз екенін көрсетеді. Қорыта
келгенде рентабельділіктің барлық көрсеткіштері төмен деңгейде болғанмен
олардың динамикасында өсім қарқыны байқалады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы оның барлық өндірістік – шаруашылық
қызметін және оның қаржылық ресурстарының қолда болуын, орналастырылуын
және қолданылуын қамтып көрсететін көрсеткіштер жүйесімен сипатталады.
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау кезіндегі негізгі формасы болып
баланс табылады. Күші бар нормативтік құжаттарға сәйкес қазіргі кезде
баланс нетто бағасында құрылады. Баланс нәтижесі кәсіпорын иелігінде
болатын құралдар соммасына ұйғарымды бағасын береді. Кәсіпорынның қаржылық
жағдайының құрылымы мен динамикасын зерттеу салыстырмалы аналитиклық баланс
арқылы ыңғайлы.
Салыстырмалы аналитикалық балансты алғашқы баланстан өздерінің
құрамымен баланс баптарының экономикалық мазмұны бойынша бір тектілерді
біріктіріп және оның құрылымының, динамикасының және құрылымдық
динамикасының көрсеткіштерін қосымша ретінде қосу жолымен алуға болады.
Аналитикалық баланс ұйымның қаржылық жағдайының статистикасы мен
динамикасын сипаттайтын көптеген көрсеткіштерді қамтиды. Бұл баланс өзінің
тігінен және көлденең талдау көрсеткіштерін қосады.
Аналитикалық баланстан кәсіпорынның қаржылық жағдайының негізгі
сипаттамаларын алуға болады. Оларға жататындар:

1.Ұйым мүлкінің жалпы құны;

2.Айналымнан тыс құралдардың немесе жылжымайтын мүліктің құны;

3.Айналым құралдарының құны;

4.Материалдық айналым құралдарының құны;

5.Кәсіпорынның жеке құралдарының құны;

6.Қарыздық құралдардың құны;

7.Айналымдағы жеке құралдардың құны22,101-107.

Осы қосымшадағы активтер жағдайына көз салсақ, 2008 жылы кәсіпорын
активтері 3348737 теңгеге, яғни оның мүлкінің 15,4 пайызға өскенін байқай
аламыз. Мұндай өсім активтер жиынтығының 90,1 пайызын құрайтын ағымдық
активтердің 6424766 теңгеге немесе 39,6 %-ға өсуінен болып отыр. Ал
ағымдық активтердің өсуіне, оның 48,8 пайызын құрайтын тауарлы –
материалдық босалқы қорлардың 1635143 теңгеге немесе 17,4 пайызға өсуі және
дебиторлық берешектің 4790187 теңгеге немесе 70 пайызға өсуі себеп болып
отыр. 2008 жылдың басында ақшалай қаражаттар 564 теңгеден 2007 жылдың
аяғына 0 теңгеге дейін азайған.
Ұзақ мерзімді активтерге келетін болсақ 2008 жылдың аяғында активтер
жиынтығының 9,8 пайызын құраған. Оның 25,5 пайызын құрайтын негізгі құрал-
жабдықтар (тозуды шегергенде) 5561845 теңгеден 2485816 теңгеге дейін немесе
63,3 пайызға төмендеген. Себебі ғимараттар мен құрылыс статиясы 5000000
теңгеге кеміген. Бұл құбылыс 2008 жылдың аяғында осындай статияның
болмауымен сипатталады. Негізгі құрал – жабдықтардың 86,5 пайызын құрайтын
басқа да негізгі құрал – жабдықтар 1480680 теңгеге немесе 162 пайызға
өскен. Сонымен қатар есептік жылдың басында 0-ге тең болған машиналар мен
жабдықтар, есептік жылдың аяғында 374600 теңгеге өскен. Осылардың
нәтижесінде 2008 жылы ұзақ мерзімді активтер кері нәтижемен шығып отыр,
яғни 3076029 теңгеге немесе 55,3 пайызға кеміген.
2008 жылмен салыстырғанда 2009 жылдағы активтердің ауытқуы кері нәтиже
беріп отыр, яғни олар 577035 теңгеге немесе 3 пайызға кеміген бұған себеп
болған ағымдағы активтердің кемуі. Оның негізгі бөлігін құрайтын дебиторлық
берешектің 7261576 теңгеге немесе 62,7%-ға және ағымдық активтердің 48,5
пайызын құрайтын тауарлы материалдық босалқы қорлардың 669373 теңгеге
немесе 6,1%-ға кемуі себеп болып отыр. Ақшалай қаражаттар есептік жылдың
басында 0-ге тең болса, ал 2009 жылдың аяғында 2929 теңгеге дейін өскен.
2008 жылдың активтерінің 40,8 пайызын құрайтын негізгі құрал-жабдықтар
2008 жылмен салыстырғанда оң нәтижемен шыққан, яғни олар 7350985 теңгеге
немесе 396 пайызға өскен. Себебі есептік жылдың басымен салыстырғанда
ғимараттар және құрылыс статиясы 9539056 теңгеге өскен. Басқа да негізгі
құралдар 1359412 теңгеге немесе 56,8 пайызға кеміген, ал машиналар мен
жабдықтар статиясы өзгеріссіз.
2010 жылдың активтері 2008 және 2009 жылдармен салыстырғанда
айтарлықтай оң нәтижемен шыққан. 2010 жылы активтер 37586100 теңгеге немесе
153,2 пайызға өскен. Бұл өсім кәсіпорын мүлкінің 85,4 пайызын құрайтын
ағымдық активтердің барлық статияларының өсуімен сипатталады. Олардың
ішінде: тауарлы-материалдық босалқы қорлар 3661564 теңгеге немесе 35
пайызға, дебиторлық берешек 33425592 теңгеге немесе 775 пайызға, ағымдағы
кезеңдердің шығындары 1167000 теңгеге және ақшалай қаражаттар 80682 теңгеге
немесе 28 есе өскен.
Ал 2010 жылдағы ұзақ мерзімді активтеріне келетін болсақ 2009 жылмен
салыстырғанда теріс нәтиже беріп отыр. Мұндай нәтижеге негізгі құрал-
жабдықтардың 748738 теңгеге немесе 7,6 пайызға кемуі әкеліп отыр. Ал
негізгі құрал жабдықтардың кемуі, оның тозуына кететін құнының 829522
теңгеге немесе 74,6 пайызға өсуімен байланысты.
Меншікті капитал және міндеттемелер жиынтығын талдар болсақ, 2008 жылы
кәсіпорынның меншікті капиталы мен міндеттемелер жиынтығы 3448737 теңгеге
немесе 15,4 пайызға өскен. Мұндай өсім ағымдағы міндеттемелердің өсуімен
байланысты. Әсіресе кридиторлық қарыздың 231340 теңгеге немесе 59 пайызға
өсуімен байланысты, ал салықтар бойынша қарыздар 121234 теңгеге немесе 6,3
пайызға кеміген.
Меншікті капитал және міндеттемелер жиынтығындағы меншікті капиталдың
үлесі 26,8 пайыздан 4,25 пайызға дейін кеміп 1067061 теңгені құрап отыр.
Мұндай төмендеудің себебі кридиторлық қарыздың 59 пайызға өсуі себеп болып
отыр. Оның ішінде әсіресе жабдықтаушылар мен мердігерлер бойынша
міндеттемелер 12125000 теңгеден 21815000 теңгеге дейін немесе 80 пайызға
өскен. 2007 жылы бөлінбеген табыс 16 пайызға өсіп 960161 теңгені құрап
отыр, ол меншікті капиталдың 90 пайызын құрайды. Сонымен қатар қосымша
төленген капитал 98 пайызға төмендеп 106900 теңгені құрап отыр. Мұндада
себеп болып кредиторлық қарыздың өсуі болып табылады.
Меншікті капитал және міндеттемелер жиынтығының 2008 жылғы ауытқуы
2008 жылмен салыстырғанда теріс екенін көре аламыз. Оның ауытқуы –577035
теңгеге тең, яғни 2,3 пайызға кеміген. Оған меншікті капитал жиынтығының 95
пайызын құраған ағымдағы міндеттемелердің 724760 теңгеге немесе 3,1 пайызға
төмендегені себеп болып отыр.
Ағымдық міндеттемелер құрамындағы салықтар боынша қарыздар статиясынан
басқа статиялар теріс нәтижемен шыққан. Олардың ішінде: кредиторлық қарыз
1120784 теңгеге немесе 5,1 пайызға төмендеген, ал салықтар бойынша қарыздар
395994 теңгеге өскен.
2009 жылы меншікті капитал 1067061 теңгеден 1214786 теңгеге немесе
13,8 пайызға өскен. Мұндай жағдайға бөлінбеген табыстың 182125 теңгеге
немесе 19 пайызға өсуі және баланста жарғылық капитал статиясының пайда
болуы себеп болып отыр. Мұндай статияның есептік жылдың аяғындағы құны
72500 теңгеге тең, ал қосымша төленген капитал болса 106900 теңгеден 0-ге
дейін кеміп отыр.
Баланс өтімділігін талдау мақсаты кәсіпорынның несие қабілеттілігін
бағалай қажеттілігімен байланысты туындайды, яғни уақытылы және толық
мөлшерде өздерінің барлық міндеттемелері бойынша есеп айырылыса алу
мүмкіншілігі. Баланс өтімділігін талдау активтер бойынша құралдарды пассив
бойынша міндеттемелерімен салыстыруға негізделген. Баланс өтімділігін
талдау кесте 6 келтірілген. 35
Меншікті капитал және міндеттемелер жиынтығы 2010 жылы 37586100
теңгеге өскен. Мұның өсуіне ағымдағы міндеттемелердің 23326990 теңгеден
6093609 теңгеге немесе 61 пайызға себеп болып отыр. Ағымдағы міндеттемелер
құрамының 79,6 пайызын құрайтын қарыз 27378817 теңгеге өсуі және қысқа
мерзімді статиясы бойынша 11150349 теңгенің пайда болуы ағымдағы
активтердің көбеюіне септігін тигізіп отыр, ал салықтар бойынша қарыздар
керісінше кеміген.

Кесте 6
Баланс өтімділігін талдау

Активтер басы аяғы Меншікті басы аяғы Ауытқу, +;-
капитал және
міндеттемелер
басы аяғы
2007
1. Ең 564 1. Ең асығыс 15941632405175-159410-240517
өтімді міндеттемелер(П8 0 74 50
активтер 1)
2. Тез 678236311572552. Қысқа 67823631157255
жүзеге 0 мерзімдік 0
асатын пассивтер(П2)
активтер
3. Жәй 942530211060443. Ұзақ 94253021106044
жүзеге 5 мерзімдік 5
асатын пассивтер(П3)
активтер
4. Қиын 556184524858164. Тұрақты 58284361067061-2665911418755
жүзеге пассивтер(П4)
асатын
активтер
Баланс 21770072511881Баланс 21770072511881
4 1 4 1
2008
1. Ең 2929 1. тез 24051752332699-240517-233240
өтімді міндетт-р (П1) 0 0 50 61
активтер
2. Тез 115725543109742. Қысқа мерз-к 11572554310974
жүзеге 0 пассивтер(П2) 0
асатын
активтер
3. Жай 110604410391073. Ұзақ 11060441039107
жүзеге 5 2 мерзімдік 5 2
асатын пассивтер(П3)
активтер
4. Қиын 248581698368014. Тұрақты 1067061121478614187558622015
жүзеге пассивтер(П4)
асатын
активтер
Баланс 25118812454177Баланс 25118812454177
1 6 1 6
2009
1. Ең 2929 83611 1. Ең асығыс 23326994978566-233240-497020
өтімді міндеттемелер(П0 0 61 49
активтер 1)
2. Тез 431097437736562. Қысқа 111503443109742658621
жүзеге 6 мерзімдік 9 7
асатын пассивтер(П2)
активтер
3. Жай 103910715219633. Ұзақ 10391071521963
жүзеге 2 6 мерзімдік 2 6
асатын пассивтер(П3)
активтер
4. Қиын 983680190880634. Тұрақты 1214786119186786220157896196
жүзеге пассивтер(П4)
асатын
активтер
Баланс 24541776212787Баланс 24541776212787
6 6 6 6

2010 жылғы меншікті капитал 22919 теңгеге немесе 1,9 пайызға кеміп,
меншікті капитал және міндеттемелер жиынтығының 2 пайызын құрап отыр.
Мұндай жағдайға бөлінбеген табыстың 22919 теңгеге кемуі себеп болып отыр,
ал меншікті капиталдың басқа статияларында өзгеріс жоқ.
Баланс өтімділігі ұйымның активтерімен оның міндеттемелері мен жабылу
деңгейімен анықталады. Оның ақшаға айналу мерзімі міндеттемелерді өтеу
мерзіміне сәйкес келеді. Баланс өтімділігінен ақша құралдарына айналу үшін
қажет уақыттың көлемі ретінде анықталатын активтердің өтімділігін ажырату
қажет. Берілген активтер түрі ақшаға айналу үшін қажетті уақыт аз болған
сайын, оның өтімділігі жоғары болады23,70.
Егер баланста келесі арақатынастар орын алса онда ол абсолютті өтімді
болып саналады.
Төменде келтірілген арақатынастарға көңіл бөлсек KEGOC АҚ кәсіпорын
балансының өтімділігі жеткіліксіз деп санауға болады. А1 және П1
нәтижелерін салыстыру ағымдағы төлемдер мен түсімдердің қатынасын
көрсетеді. Берілген кәсіпорында мұндай салыстыру абсолютті өтімді
балансының шартына сәйкес келмейді, яғни жақын арада кәсіпорын өзінің төлем
қабілеттілік жағдайын жақсарта ала алмайды.

Кесте 7.

Баланс өтімділігін талдау

АӨБ. 2008 жыл. 2009 жыл. 2010 жыл.
А1 ≥ П1 А1 П1 А1 П1 А1 П1 А1 П1 А1 П1 А1 П1
А2 ≥ П2 А2 П2 А2 П2 А2 П2 А2 П2 А2 П2 А2 П2
А3 ≥ П3 А3 П3 А3 П3 А3 П3 А3 П3 А3 П3 А3 П3
А4 ≤ П4 А4 П4 А4 П4 А4 П4 А4 П4 А4 П4 А4 П4

Өйткені, 2008 жылдың басындағы ең өтімді активтердің жетіспеушілігі
-15941074 теңгеден 3 жыл ішінде - 49702029 теңгеге дейін өскен.
Кәсіпорынның А4 және П4 көрсеткіштерінің қатынасы да абсолютті өтімді
баланс шартына сәйкес келмейді.
Жоғарыдағы схема бойынша баланстың өтімділігін жуық нәтиже болып
табылады. Төлем қабілеттілікті нақтырақ, әбден талдау қаржылық
коэффиценттер арқылы жүзеге асырылады, біз оны толығырақ артынан
қарастырамыз.
Айналымдылық коэффиценті өткізуден түскен түсімнің айналым
құралдарының орташа құнына қатынасы арқылы, есептік кезеңдегі талданатын
құралдардың айналым санын көрсетеді.
Айналым уақыты бір айналымның орташа ұзақтылығын күнмен көрсетеді. Ол
құралдардың орташа құнының өткізуден түскен түсімге қатынасы мен талданатын
кезеңдегі календарлық күннің санына көбейту арқылы есептелінеді. Айналым
құралдарының айналымдылық көрсеткіштері Кесте 8-де келтірілген.

Кесте 8

Айналым құралдарының айналымдылық коэффиценттері,

2008-2010 ж.ж
Көрсеткіштер 2008 жыл2009 2010 жылАуытқу,%
жыл
200920020102009
8
1 Материалдық айналым 10242,8 10725,712221,8 4,7 13,9
құралдарының орташа
құны, мың тг
2 Дебиторлық берешектің 9177,4 7941,7 21023,7 -13,5 164,7
орташа құны, мың тг
3 Айналым құралдарының 19420,6 18668,933872,3 -3,9 81,4
орташа құны, мың тг
4 Тауарды(жұмыс пен 57705,8 61817,1104447,67,1 69,0
қызметті) сатудан
түскен табыс, мың тг
Есептелінген көрсеткіштер
5 Материалдық айналым 5,6 5,8 8,5 2,3 48,3
құралдарының
айналымдылық
коэффиценті
6 Материалдық айналым 64,8 63,3 42,7 -2,2 -32,6
құралдарының айналым
уақыты, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.