Кәсіпорынның жарғылық капиталға
КАЗКОММЕРЦБАНК АҚ-НЫҢ ІС-ТӘЖІРИБЕ БОЙЫНША ЕСЕП БЕРУ ЖОСПАРЫ:
1. Жалпы бөлім.
1.1. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бухгалтерлік есебін құру негіздері.
1.3. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің қаржылық шаруашылық қызметіне
талдау жүргізу.
1.4. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бөлімдерімен танысу
2. Қаржылық есеп, талдау және аудит.
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі,талдауы мен
аудиті.
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі, талдауы мен
аудиті.
2.3. Инвестициялар есебі, талдауы мен аудиті.
2.4. Тауарлық-материалдық қорлар есебі, талдауы мен аудиті.
2.5. Ақша қаражаттарының есебі, талдауы мен аудиті.
2.6. Дебиторлық қарыздар есебі, талдауы мен аудиті.
2.7. Міндеттемелер есебі, талдауы мен аудиті.
2.8. Еңбек және еңбек ақы есебі, талдауы мен аудиті.
2.9. Қаржылық есеп беру: құрастыру әдісі мен тәсілі; талдауы және
аудиті.
3. Басқару есебі, талдауы және аудиті.
3.1. Өндірістік шығындардың есебі, талдауы мен аудиті.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
1.1. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің шаруашылық қызметімен танысу.
Мен 2010-жылдың 18-шы қаңтар айымен 28-шы наурыз айы аралығындағы
өндірістік іс-тәжірибемді Казкоммерцбанк АҚ мекемесінде толығымен
өткіздім. Мен ол жерде бізге берілген бағдарламаны пайдалана отырып,
Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің ең алдымен негізгі қызмет түрлерімен
танысудан бастадым. Іс-тәжірибедегі жетекшім мекеменің жалпы құрылымымен
таныстырып, мекеменің әрбір бөліміне, экскурсия ұйымдастырды. Содан соң
мен мекеменің басқару құрылымы мен басқа да нормативтік құжаттарымен
таныстым.
Қазіргі Казкоммерцбанк (ары қарай - Банк) Қазақ Социалистік Кеңес
республикасының заңнамасына сәйкес, 1990 жылдың 12 шілдесінде Медеу Банкі
АҚ деген атаумен ашық акционерлік қоғам ретінде құрылды. Қазақстан
тәуелсіздік алғаннан кейін, Медеу банкі басқаша атаумен – Казкоммерцбанк
ААҚ болып қайта тіркеуден өтті және банктік операциялар жүргізуге Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкінен 1991 жылы 21 қазанда №48 лицензия алды.
Аталған күн ресми түрде Банктің туған күні болып саналады.
Банктің Әділет министрлігі берген №4466-1910-АҚ тіркеу куәлігі бар.
Банк және оның бас кеңсесі мына мекен-жай бойынша тіркелген: Қазақстан
Республикасы, 050060, Алматы қ., Гагарин д-лы, 135 ж., банк телефоны: +7
(727) 2 58 56 70 және 258 51 85, факс: + 7 (727) 258 52 29.
Казкоммерцбанктің Интернеттегі мекен жайы: http:www.kkb.kz
1994 жылдың сәуірінде Банк өзге қазақстандық коммерциялық банкпен –
Астана Холдингпен бірікті. 1994 жылдан бері банк 22 бөлімшеден, 51
кассалық- есеп айырысу орталығынан және 12 дербес қызмет көрсету
орталығынан тұратын филиалдық желісі арқылы негізгі іскерлік және халық көп
қоныстанған орталықтарда орын тепті.
1994 жылдан бері Банк ҚР Ұлттық Банкі мен ҚР Қаржы министрлігі, сондай-
ақ, Әлемдік банк, Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ), Ислам даму
банкі, Азия даму банкі секілді халықаралық қаржы институттары дайындаған
және демеушілік көрсеткен бірқатар арнайы бағдарламаларға қатысты.
1995 жылы Казкоммерцбанк ҚР Үкіметінің ресми кеңесшісі ретінде
экономикалық және саяси мәні бар мұнайгаз саласы кәсіпорындарын қайта
құрылымдау және жекешелендіру процесіне белсене қатысты.
1996 жылы Банк өзінің негізгі мақсатына – банктік қызметтің
халықаралық стандарттарға сай болуына қол жеткізуге үлкен қадам жасады.
Казкоммерцбанк Deloitte & Touche фирмасынан толық халықаралық аудиторлық
тұжырымдама алған бірінші қазақстандық банк болды. Тағы бір маңызды оқиға –
Орталық Азиядағы банктердің ішінде бірінші рет Казкоммерцбанкке Thomas
Bank Watch-BREE рейтинг агенттігінен халықаралық рейтингі берілді.
2002 жылы Казкоммерцбанк Қырғызавтобанкінің 74% акциясын сатып алды,
одан кейін ол банк Казкоммерцбанк Қырғызстан деп атауын өзгертті.
2005 жылы мамыр айында Казкоммерцбанк Москоммерцбанк КБ жарғылық
капиталындағы 60,04% үлесін сенімді басқаруға алды.
2004 жылдың шілдесінде Казкоммерцбанктің қолдауымен Құс Жолы
қайырымдылық қоры құрылды. Қордың мақсаты – тиімді қайырымдылық жұмыстарын
жүргізу және банктің әлеуметтік-жауапкершілікті қаржы институты ретінде
стратегиясын жүзеге асыру.
2006 жылдың ақпан айында Казкоммерцбанк қазақстандық Exclusive
журналы жүргізген сауалнаманың қорытындысы бойынша үшінші жыл қатарынан
Беделі үздік компания болып табылады.
2006 жылдың наурыз айында казкоммерцбанк халықаралық Global Finance
журналы жүргізген зерттеудің қорытындысы бойынша сегізінші жыл қатарынан
Дамушы нарықтағы үздік банк: Қазақстан номинациясында жеңімпаз атанды.
Сондай-ақ, банк Сауданы қаржыландыратын үздік банк және Валюта
нарығындағы үздік банк номинацияларында жеңімпаз атанды. Казкоммерцбанк
өзге де халықаралық қаржы басылымдарынан – Euromoney және The Banker –
Қазақстанның үздік банкі атағын алды.
2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша, Банк бас офистен басқа,
Қазақстандағы 25 әмбебап филиалға және 165 операциялық бөлімшеге иелік
етті.
Казкоммерцбанк АҚ, қазіргі уақытта активі, несие қоржыны, таза
кірісі және депозиттері бойынша ірі жекеменшік қаржы институты болып
табылады.
2007 жылдың 31 желтоқсанындағы қаржылық есеп-қисаптың халықаралық
стандарттары бойынша есептелген банк активтері 22,997 триллион теңгені
(24,9 млрд. $) құрады. Ал осы көлемнің 79%-ы, яғни 2,366 трлн. теңге (19,7
млрд.) клиенттердің қарызына (нетто) тиесілі.
Қаражатты тартудың негізгі көзі – банк депозиттері болып табылады,
олар қордың жалпы көлемінің үштен бір бөлігін құрайды. 2007 жылдың ішінде
клиент депозиттері 30,1% өсіп, 895,1 млрд. теңгені құрады. Осылай
Казкоммерцбанк тартылған депозиттердің көлемі бойынша Қазақстандағы №1
банк, оған нарықтың 20% астамы тиесілі.
Депозит тартумен қатар банк теңге және шетел валютасында қарыз және
несие беру, клиенттердің төлем қабылдау, дебетті және несиелік карталары,
инкассация, сондай-ақ жеке банкингі сияқты ағымдағы шоттары бойынша қызмет
көрсетудің кең спектрін ұсынады.
Казкоммерцбанк ең ірі үш халықаралық төлем жүйесінің – VISA және
MasterCard және American Express – дебеттік және несиелік карталарын
шығаратын Қазақстандағы жалғыз банк. 2008 жылдың 1 маусымындағы жағдай
бойынша банктің айналыста 966 мың картасы бар. Сондай-ақ Банк American
Express карталарын тарату жөніндегі уәкілетті агент болып табылады. 2001
жылы қазақстандық банктердің ішінде Казкоммерцбанк бірінші болып магниттік
лента мен чип құрамдастырылған смарткарталар, ал 2005 жылы тағы да бірінші
болып GoCard несиелік бонус картасын шығарды.
Сонымен қатар банктің банкоматтар желісі бар. 2008 ж. 1 маусымдағы
жағдай бойынша банкоматтар саны 871 құраса, соның ішінде ақшаны қабыладау
функциясы бар (кэшин) банкоматтар саны – 160. Сондай-ақ банктің
процессингтік орталығы 250 интернет-дүңгіршекке және сауда орындарында
орналасқан 7522 POS-терминалға қызмет көрсетті.
Банк орташа және ірі қазақстандық және Қазақстанда өз қызметін жүзеге
асыратын халықаралық бірлестіктерге түрлі өнім мен қызметтер ұсынады:
сауда, жобалық қаржыландыру, инвестжобаларды қаржыландыру, активтерді
басқару, сондай-ақ қысқа мерзімді несиелеу мен басқа да жалпы банктік
қызметтерді қосқанда. Банк өз саясатына сәйкес, жоғары өтімділік деңгейін
қолдау мақсатында, әдетте, корпоративтік клинттер үшін 18 айға дейін орташа
мерзімге несие, сондай-ақ, қазіргі уақытта ресурстарына байланысты ұзақ
мерзімді қаржыландыру ұсынады. Банк Қазақстандағы өзінің негізгі клиенттері
Казкоммерцбанк АҚ-нің заңды түрде берілген мынадай құжаттары бар:
жарғы (қосымша 1), Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес берілген СТН
(қосымша 2), статистикалық карточка (қосымша3), Заңды тұлғаны қайта
тіркеу туралы куәлік (қосымша 4), мемелекеттік лицензия (қосымша 5),
мемлекеттік лицензияға қосымша (қосымша 6,7).
Казкоммерцбанк АҚ-нің жарғылық капиталы 82300 теңгені құрайды.
Серіктестіктің басқару структурасына келесі бөлімдер кіреді:
қызметкерлерді басқару әкімшілігі, ремонт жасау бригадасы, машина-трактор
паркі, құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету бөлімі, өрт сөндіру және күзет
қызметі бөлімі, есеп және есеп беру бөлімі.
Казкоммерцбанк АҚ-де нақты жұмысшылар саны негізгі бөлімде 13,
әкімшілік бөлімде 9 адамнан құралған, сонымен қатар уақытша жұмысшылар
саны 90 адам.
Машина-трактор паркінде 17 автотранспорт бар, эксковатор 6, погрузщик 3,
бульдозер 1, жүк машинасы 7.
Жоғарыда аталған 5 жүк машинасы,2 эксковатор 2007жыл BTA ОRIX лизингі
негізінде 3 жыл мерзімге алынған.
Жарғы негізінде тікелей басшылыққа алатын директоры Табиров Аскар
Инкарбекович болып табылады.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық
стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны
басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
Казкоммерцбанк АҚ мекемесі ол БЕС көрсетілген барлық Заңдар мен
ережелермен қызмет етеді. Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына өтуіне байланысты Казкоммерцбанк АҚ де өзінің есеп беруін
осыған сәйкес етіп тапсырады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,
ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың
техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне,
басқарушы қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорының есептік
саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын
балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал
қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда
есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да
бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметіне болашақ кезеңде
тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа
алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме
мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен
кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан,
олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
Стандарттарының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері
көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен
заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын
дербес әзірлей алады.
1.2. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бухгалтерлік есебін құру негіздері.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз құжаттық байқау мен оны
бақылау жүйесі бухгалтерлік есеп болып табылады. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен, бухгалтерлік есеп
стандарттарымен, сондай-ақ ұйымның есеп саясаты мен реттелетін кәсіпкерлер,
ұйымдардың операциялар жайлы ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтап қорыту
жүйесі. Есеп қатаң түрде, әр жазба тек арнайы рәсімделген құжат негізінде
ғана жүргізіледі, бұл бухгалтерлік есептің бақылаушылық мәнін, оның
күмәнсіз сенімділігін, шыншылдығын және тағы басқаларын арттырады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызметін бейнелейді. Субъектінің меншігі,
шаруашылық құралдарының және оның өндіріс процесіндегі көздерінің қозғалысы
бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Бухгалтерлік есептің
объектілеріне мына процестер жатады:
• қамтамасыз ету (дайындау), кәсіпорын алған шикізат, материалдар, отын
және басқа материалдық қорлар, сонымен қатар мұндайда
жабдықтаушылармен, транспортттық ұйымдармен арада туындаған қарым
қатынастар бухгалтерлік есептің объектілері болып саналады;
• өндірістік, мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары,
оларға байланысты шығындар бухгалтерлік есеп объектілері болып.
Объектілер бухгалтерлік есепте жалақы, амортизация есептеу, еңбек
құралдарын есептен шығару мен өнімнің өзіндік құнын анықтау жолдарымен
бейнеленуі;
• өткізу, сату,а арналаған өндіріс өнімдері; өткізу жөнімдегі шығындар
(буып-түю, орау, іріктеу, тасымалдау); субъектінің сатылған тауар,
орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін алған ақшалай түсімі
есептелінеді.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары құрамы (түрлері), орналасуы, пайда болу
көзі мен көзделген мақсаты бойынша жіктеледі.
Құралдардың түрлері мен орналасуы бойынша жіктеу
Субъектінің құралдары
Айналымнан тыс
айнымалы
Айналымдағы
процесс
құралдары
(кассадағы
есепшоттағы
және банктегі
басқа шоттағы
ақшалай
қаражат,
қысқа
мерзімдік
құнды
қағаздар)
Ұзақ мерзімдік
қаржылық
салымдар
Өндіріс
процесінің
құралдары
(шикізат пен
материалдар,
отын,
жартылай
өнімдер,
дайын өнім)
Тұрақты
тіркелген
Негізгі құралдар
(ғимараттар,үйлер,машинал
ар мен жабдық, транспорт
құралдары, шаруашылық
және өндірістік мүлік
т.б.)
Материалдық емес
активтер
(лицензиялар,
патенттер,
бағдарламамен
қамтамасыз ету
және т.б.)
Бухгалтерлік есеп тәсілі -әдіс, амалдардың жиынтығы түсіндіріледі,
олардың көмегімен байқау, есепке алынатын мәліметтерді жете білу мен
зерттеу жүргізіледі. Бухгалтерлік есеп тәсілінің элементтері:
1. Құжаттама – шаруашылық операцияларының бастапқы тіркеу әдісі мен
бухгалтерлік жазбалардың (есептің басы) дұрыстығын негіздеу.
Бухгалтерлік есептегі бір де бір жазба оны тиісті ресімдеусіз
жасалмайды. Құжат – бұл белгіленген тәртіппен ресімделген шаруашылық
операциясының жасағаны туралы ақпаратты жазып қойылған түрде сақтайтын
материалдық сақтаушы.
2. Түгендеу – мүліктің іс жүзінде бар екендігі бухгалтерлік есептің
мәліметтеріне сәйкестігін тексеру әдісі. Түгендеу мақсаты – құралдың
сақталуын кейіннен бақылау үшін істің нақты жағдайын айқындау, нақты
есептік көрсеткіштерді қамтамасыз ету.
3. Бағалау – белгілі бір уақыт сәтіндегі кәсіпорын мүлкін ақшалай
өлшеммен бейнелеу амалы. Кәсіпорын құралдарын дұрыс бағалау жанды және
затқа айналған еңбекке жұмсалған шығындардың іс жүзіндегі бейнеленуін
талап етеді, бұларға есеп объектілерін ақшалай өлшеу кіреді.
4. Калькуляция - өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірлігінің өзіндік
құнын ақшалай бейнелеп шығару амалы. Өнімнің өзіндік құны материалдық,
еңбек басқаруға жұмсалған шығындардан, әлеуметтік салық аударудан
құралады.
5. Шоттар – қаржы жағдайы, міндеттемелер және капитал туралы ағымдағы
ақпарат жинайтын, жүйеленетін экономикалық топтастыру. Шоттардағы
жазба құжаттар негізінде жасалады – бұл операцияны екінші рет тіркеу.
Шаруашылық құралдарының немесе көздерінің әрбір түріне жеке шоттар
ашылады.
6. Қосарлы жазба – шаруашылық операцияларын есеп объектілерінің өзара
байланысын көрсететін бухгалтерлік есептің шоттарында тіркеу тәсілі.
7. Баланс – белгілі бір сәттегі (кездегі) субъектінің мүлкі,
міндеттемелері және капиталы туралы ақпаратты жинақтап қорыту мен
экономикалық топтастыру тәсілі. Бұл – субъектінің қаржылық жағдайын
сипаттайтын негізгі есепті форма. Баланс барлық шаруашылық құралдарын,
олардың пайда болып, ұалыртасу көздерін салыстыру және есеп
объектісінің барлық жиынтығын бақылауды жүзеге асыру үшін қажет.
8. Есеп беру – кәсіпорынның белгілі бір кезең (ай, тоқсан, жыл) ішіндегі
шаруашылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі.
Баланс та, есеп беру де тиісті топтастыру мен шоттарды өңдеуден кейін
жасалады.
Бухгалтерлік баланс құжаттармен расталған, тексерілген бухгалтерлік
жазбалар негізінде жасалады. Баланс жасау үшін Бас кітап, журнал –
ордерлер, сондай-ақ талдау есептерінің регистрлері пайдаланылады. Баланс 5
бөліктен тұрады:
1.Ұзақ мерзімді активтер МЕА,НҚ және т.б.
2.Ағымдағы активтер (1жылдан кем)
3.Меншікті капитал
4.Ұзақ мерзімді міндеттемелер (1жылдан астам)
5. Қысқа мерзімді міндеттемелр.
Бухгалтерлік құжат – шаруашылық операцияларын жүзеге асыруға арналған
жазбаша өнім немесе осы операцияны іс жүзінде атқаруды растау. Құжаттардағы
мәліметтер бух.есепте ағымдағы шаруашылық операцияларын көрсетуге негіз
болады. Құжаттар негізінде – материалдық және ақшалай қаражаттардың
қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу жағдайларын және
т.б. қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу жағдайларын
және т.б. тұрақты бақылау жүргізіледі. Құжаттарды – кәсіпорындар арасында
дау туындаған жағдайда дәлел ретінде пайдаланады, өйткені олар атқарылған
шаруашылық операцияларының жазбаша куәлігі және бухесептегі жазбалардың
негізі болып табылады.
Бухгалтерлік есепті құру негіздерінің технологиясы компьютерлік
құралдарды және техникалық құралдарды пайдалану арқылы жүзеге асырылады. 1С
Бухгалтерия бағдарламасының жаңартылған версияларымен қамтылған, есепті
жылдар белгілі бір базада сақталып, өзгертулер мен толықтырулар
бухгалтерлер арқылы жасалып отырады. Интернет желілері арқылы байланыс
жасап, арнаулы құжаттарды банктерге, мекемелер мен ұйымдарға жіберіле
алады. Қазіргі уақыттағы ең үдемелі, оперативті программалар жаңартылған
технологиялармен алмастырылып отырады.
1.3. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің қаржылық шаруашылық қызметіне
талдау жүргізу.
Қазіргі замандағы мемлекеттің дамуы үшін бухгалтерлік басқапушылық
есепке үлкен мән беріледі. Қазақстан Республикасы президенті Н.Ә.Назарбаев
кәсіпкерлерге үндеуінде есепті, есеп беруді жетілдіріп, халықаралық
стандартқа көшудің маңыздылығына тоқталды. Қаржылық есеп беруді жасауды
және ұсынуды ғана білдіріп қойған жоқ, сондай-ақ әр түрлі экономикалық
шешімдерді қабылдай білуге шақырады.
Шарушылық жүргізу жағдайында субъект басшысының басқарушылық шешімді
қабылдауда жауапкершілігі артады. Кәсіпорынды тиімді әрі оперативті басқару
үшін қаржылық есеп беруде келтірілген ақпарат жеткіліксіз.
Субъект өзінің өндірістік және ұйымдастырушылық тәжірибесіне жиі
жүгінеді.
Шешім қабылдау процесі субъектінің алдында тұрған мақсаттар мен
міндеттерді анықтаудан басталады. Бұған бастапқы басқарушылық ақпараттарды
іріктеу мен таңдаулы шешім қабылдау алгоритмі байланысты (тәуелді) болады.
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы бағасын және субъект
шаруашылық қызметінің мақсатында әлдеқайда жоғары деңгейде жауап беретін
оңтайлысын таңдап алуды ұйғарады. Бұл үшін барлық, оның ішінде алдағы
кезеңдегі баламалық нұсқалар бойынша шығындар туралы ақпарат болуы керек.
Есепке кәсіпорын жіберіп алған пайда да кіруі мүмкін. Яғни, кәсіпорынға
пайдасына тиетін нұсқа назарға ілінбей қалуы мүмкін.
Басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсырмалар)
залалсыздық нүктесінің есебі (расчет точки безубыточности), өнімдер
ассртиментін оның құрылымын (өнім түрлерін) жоспарлау, қосымша
тапсырмалардан бас тарту немесе алу (тарату), баға белгілеу, сондай-ақ ұзақ
мерзімді стратегиялық маңызды бар келешектік сипаттағы міндеттер
(тапсырмалар),күрделі қаржы жұмсалымы (капиталовложения) туралы, бизнесті
қайта құрылымдау (реструктуризация) туралы, өнімнің жаңа түрлерін игерудің
мақсатқа лайықтылығы туралы шешіледі.
Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу,
өндірістік шығыстық сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау
үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық
есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін
пайдаланылады.
Өнімнің өзіндік құны – бұл өндіріске және өткізуге кететін ақшалай
түрдегі шығындар.
Калькуляциялау – бұл барлық тауарлық өнімдердің де әрі бір бірлітің де
өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысын оперативті басқарудағы маңызды
орын алады, өйткені ішкі резервті дер уақытында (уақытылы) ашуға мүмкіндік
беріп, оның өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және бәсекеге жарамдылығын
арттыруда пайдаланылады. Калькуляцияны өнімнің өзіндік құнын жоспарлауға
және өнімнің (жұмыс, қызмет) нарықтағы сұранысын ескеретін негізгі бағасын
белгілеуде пайдаланылады.
Бақылау құралы ретінде бюджет қызметі жоспарлы көрсеткіштерді нақты
көрсеткіштермен салыстыруда ашылады. Түзілу мақсатына және қызметінің
ұйымдастырылу көрсеткіштерін талдауына қарай бюджет мыналарға бөлінеді:
• статистикалық – ұйымның іскер белсенділігінің нақты деңгейіне
байланысты құрылатын, яғни өткізудің бір деңгейіне негізделген жоспар;
• икемді – белгілі бір (нақты) іскер белсенділіктің диапазоны үшін
жасалатын серпінді (динамичный) жоспар (өткізу көлемінің баламалы
нұсқаларының негізінде) және өткізу деңгейіне өзгеруіне қарай
шығындардың өзгерісін ескереді. Оны жасау үшін шығындарды өзгермелі
және тұрақты деп бөлеміз.
Икемді бюджет ұйымды және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін бақылауға
үлкен мүмкіндіктер тудырады. Бұл мақсатта нақты өнім ығарылымын қоса
ескеретін өзгермелі шығынға түзету жүргізіледі. Тұрақты шығындар өзгеріссіз
қалады, өйткені өндіріс пен өткізудің көлеміне тәуелді емес.
Жоспарлыдан нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді
қамтиды:
• нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру;
• жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себебін анықтау;
• баға бойынша, ресурс бойынша ауытқу есебі (баға факторы);
• ресурстарды пайдалану көлемі бойынша ауытқу есебі (сандық фактор).
Рентабельділіктің (пайдалылықтың) ішкі нормасы - бұл кәсіпорын пайда алмай-
ақ инвестициялық және ағымдық шығындарды өтейтін есеп айырысу мөлшерлемесі.
Оны анықтау үшін таза ағымдық құн есебінің фоормуласын нөлге теңестіреді
және жоспарланған табыстарда, инвестицияларда және жабдықты эксплуатациялау
(ппайдалану) уақыты дисконттау мөлшерлемесін анықтайды.
Өтелімділік кезеңіне ұйым пайдасы уақыт факторын ескермей инвестициялық
шығынның орнын толтыратын уақыт аралығы.
Рентабелділік коэффициенті жарты жылдық жоспардағы пайданың жұмсалған
күрделі қаржы (на вложенный капитал) қатынасын білдіреді. Коэффициент мына
схемалар бойынша уақыт факторын ескеру арқылы, сондай-ақ оны елемей
есептелу мүмкін: инвестиция табыс әкелетін уақытты анықтау; жоспарлы
түсімдерді анықтау; уақыт шығынының есебі; жоспарлы ағымдағы шығындар
есебі; осы инвестициялық жобаға қаражат жұмсау тәуекелділігін қоса
ескеретін дисконттау мөлшерлемесін таңдау; таза ағымдық құнның есебі. Бұл
кқрсеткіштердің негізінде басқа әдістеме бойынша жобаның тиімділігін
бағалауға болады.
Өндіріс пен өткізудің әр түрлі факторларына шектеулерді енгізуге
шығындар – көлем - пайда талдау мүмкіндіктерін шектейді. Бұл өнімнің бір
немесе басқа түрлерін өндіретін өндірістің тартымдылығына елеулі ықпал
етеді. Мұндай тапсырманы шешу үшін бағдарламалаудың желілік үлгісін
пайдалануға болады (модели линейного программирования). Желілік
бағдарламалаудың негізгі әдісіне мыналар жатады: сара және қате әдісі
(желілік бағдарламалау тұрғысынан қарағанда оңтайлы, оның шешімі мүмкін
шешімдер саласындағы координатты саралау нәтижесінде табылады) және
кестелік (оның оңтайлы шешімі мүмкін шешімдер саласындағы бұрыштық
нүктелердің бірінен табылады).
Сауда және басқа субъектілер жүзеге асыратын тауарлық операциялар
өнімдердің айналымнан жеке және заңды тұлғалардың тұтынуына өтеудегі
экономикалық процесті көрсетеді.
Сауда кәсіпорны өзінің шығындарының орнын толтыру, пайданы түсіру және
салық төлеу үшін саудалық үстеме бағаны қолданады. Саудалық үстеме бағаның
деңгейін сауда объектісі дербес анықтайды. Алайда, көтерме сауда өткізілген
саудалық үстеме баға тауардың сатып алу және сату бағаларының арасындағы
айырмашылық ретінде анықталады
1.4. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бөлімдерімен танысу
Есеп айырысу бөлімі
Есеп-айырысу бөлімі негізінен қызметкерлердің еңбек ақысын есептеумен
айналысады. Сондай-ақ айлықты есептеу барысында барлық мемлекеттік
органдарға тиісті есептеулерді тапсырып, мемлекеттік салық сомасын
есептеп, төлеуге дейін барлық құжаттарды толтыратын бөлім болып
табылады.Сонымен қатар бұл бөлімнің есепшісі кадрлар бөлімінің маманымен
тығыз байланыста болады.Кадрлар бөлімі жұмысқа қабылданған барлық
қызметкерлердің құжаттарын, яғни жеке куәлік немесе паспорт, СТТН,ӘЖК
және мүмкіндігінше зейнетақы қорымен жасалған келісімшарттарын жинап,
есеп-айырысу бөліміне де осы құжаттардың копияларын тапсырады. Осы
құжаттардың негізінде әр қызметкерге жеке шоты ашылады. Бұл шот арқылы
қызметкерлердің еңбек ақысының қозғалысы сипатталады.
Сондай-ақ есеп-айырысу бөлімі қызметкерлердің, барлық зейнетақы
қорларымен жұмыс істеп, зейнетақы қорларымен жасалған келісім шарттарының
барлық қызметкерлерде болуын қамтамасыз етеді. Бұл айлық есептегенде 10%
мөлшерде міндетті зейнетақы жарналарын қызметкерлердің жеке зейнетақы
шотына түсуіне жағдай жасайды.
Есеп-айырысу бөлімі айлыққа байланысты барлық салықтарының есебін
жүргізеді және тиісті органдарға тоқсан сайын есебін тапсырып отырады.
Материалдық бөлім
Бұл бөлімде мен жалпы материалдық бөлім туралы сипаттама алдым. Бұл бөлім
бухгалтерияның ең басты негізгі бөлімі болып табылады. Бұл бөлім
өнеркәсіптің барлық материалды және материалды емес активтерін есепке
алып, оларды түгендеу және негізгі қорлардың есебін жүргізеді. Бұл
бөлімнің есепшісі подотчёт, яғни отчёт арқылы өздерінің өндірістік
мүдделеріне алған ақшаларын жабатын қызметкерлердің есебін жүргізеді.
Біріншіден, қызметкерлерге шығыс кассалық ордер арқылы ақша беріледі.
Ақша бензинге, яғни қызмет бабымен іс-сапарларға және берілген уақытта
орындау үшін жағдай жасайды. Оны алған қызметкерлер бензин құйылғаны
туралы чек әкеледі. Осы чекпен олар алған ақшалары жабылады. Жанар-
жағармаймен қатар қызметкерлерге іс-сапарлық шығындарға ақша беріледі.
Бұл құжаттарды жабу үшін бірінші кезекте ол адамға іс-сапар маршруты
туралы бұйрық шығарады, содан кейін оған іс-сапарлық куәлік беріледі.
Қызметкер оған қызмет бабымен жіберілген жерден мөр бастырып, сол жаққа
қай күні келгенін, сол жақтан қай күні кеткенін белгілейтін қызметкердің
қолын қойдырту керек.
Жұмыс орнына қайтқан қызметкер матреиалдық есепшіге осы іс-сапар куәлігін
тапсыру керек. Бұл құжатты алғаннан кейін есепші оған аванстық есеп
беруді толтырады. Ол құжатта ол әр күнге бөлінген тәуліктік шығындарды
есептеп, сомасын жазады және осы барлық құжаттардың негізінде
қызметкерлердің алған ақшасы жазылады. Бөлім осы сияқты басқа да
өндірістік қажеттіліктерге алған ақшалардың есебін жүргізеді.
Сонымен, қатар мен Казкоммерцбанк АҚ-ң басқа кәсіпорындармен қарым-
қатынасы туралы таныстым.
Казкоммерцбанк АҚ-нің көптеген қызмет атқаратын серіктестіктері бар.
Есепші олармен жұмыс істеу, олардың есебін, кім-кімге берешек екенін
анықтайды. Бұны анықтау үшін ол барлық қаржы операцияларын есепке алып,
барлық банк операцияларын есептеп, салыстырмалы актісі бойынша дебиторлық
берешек немесе кредиторлық берешекті шығарады және өзі басқа
кәсіпорындарға қызмет көрсететін болса, ол кәсіпорынға қызмет көрсеткені
үшін счёт-фактура жазылады. Сол счёт-фактурада көрсетілген қызметтің,
жұмысының бағасы, яғни есептелінген ақшасы жазылады. Осы счёт-фактура
негізінде барлық есеп-айырысу жұмыстары жүргізіледі.
Сонымен, қатар материалдық бөлімде қандай журналдар толтырылатыны туралы
хабардар болдым. Бірінші кезекте Журнал-ордер №7(қосымша 38). Бұл
журналды толтыру үшін кассалық операцияларды есепке алу керек. Кассадағы
барлық есептеулер негізінде алынған ақшалар сомасы, оларды алған
қызметкерлердің аты-жөні жазылады. Бұл қаражат сомасы осы қызметкерлердің
оларды не үшін алғанын дәлелдейтін құжаттар тапсырылмағанша
жауапкершілігінде болады. Сондай-ақ, бұл бөлімде басқа да көптеген журнал-
ордерлер толтырылады. Мысалы, ЖО №6, ЖО №4. (қосымша 41)
Журнал-ордер №6 барлық қызмет көрсететін мердігерлермен арақатынасын
сипаттайтын журнал болып табылады.
Журнал-ордер №4 кәсіпорын ішіндегі барлық кассалық операцияларды
сипаттайтын журнал болып табылады.Бұл журналда ақша алған барлық
қызметкерлердің аты-жөні жазылады және басқа серіктестіктердің немесе
жеке кәсіпкерлердің кәсіпорынға арнайы бір қызмет немесе тауар үшін
төлеген ақшалары, яғни кіріс сомалары көрсетіледі.
Сонымен қатар, материалдық бөлімде барлық материалдық активтердің
түгендеу жұмыстары жылына екі рет жүргізіледі.
Өндірістік бөлім
Бұл бөлімнің есепшісі өндіріс ішіндегі шикізаттан бастап қосалқы өнім,
дайын өнімді дайындауға дейінгі барлық өнімдердің қозғалысын сипаттайтын
бөлім болып табылады.
Шикізат ретінде қиыршық тас және ірі құм, ал дайын өнім ретінде шағал
тас,жуылған құм, клинецті есептеуге болады. Бұл бөлімнің есепшісі
мекеменің экономисті берген мәліметтер негізінде қанша тонна тас,құм және
клинец шығарылғанын есептейді. Бұны есептеу үшін текше метрді қолданады.
Осы жұмыстармен қатар бұл бөлім Казкоммерцбанк АҚ-нен тас, құм,
клинецті қолдануға беретін көптеген серістестіктермен ара-қатынастарын
бақылайтын бөлім болып табылады. Дайын өнімнің тағы басқа да түрлері бар.
Өндірістік бөлім бұлардың қозғалысын да бақылап отырады және сатып
алушылардың ақша қозғалысын кассада дұрыс көрсетілуін бақылайды. Сонымен
қатар өндірістік бөлім дайын өнімдерінің дұрыс жөнелтілуін, яғни кеден
арқылы өтуі үшін қажетті құжатарды дайындап, кеден органдарына
тапсырылуын қамтамасыз етеді.
Бұл жұмыстармен қатар, бұл бөлім барлық мемлекеттік
органдарға өзінің бөлімінің мәліметтеріне сүйене отырып, тоқсан сайын әр
органға тиісті есептеулерді тапсырып отырады.
Кадрлар бөлімі
Бұл бөлімнің маманы жұмысқа қабылданған қызметкерлердің арыздарын, жеке
куәлік немесе паспорт, СТТН-ін, ӘЖК-ін, зейнетақы қорымен жасалған
келісім-шарттарын жинайды. Осы құжаттардың негізінде бұл қызметкерге
жұмысқа қабылдау жөнінде бұйрықты шығарады. Сонымен қатар қызметкерге
жеке еңбек келісім шарты толтырылады. Оған жұмыс уақыты, еңбек ақысы және
қосымша жұмыстарға белгіленген үстеме сомалары көрсетіледі.
Сондай-ақ, бұл бөлімнің маманы бухгалтерияның материалдық және есеп-
айырысу бөлімдерімен тығыз байланыста болады.
Материалдық бөлімге кадрлар бөлімінің маманы іс-сапарға шығатын
қызметкерлерге маршруты көрсетілген іс-сапарда болу уақыты көрсетілген
бұйрықты екі данада шығарып, бір данасын материалдық бөлімге береді.
Сонымен қатар біздің кәсіпорынға іс-сапармен келген адамдардың іс-
сапарлық куәліктеріне олар қашан келгенін белгілеп, мөр басады.
Бұл бөлім басқа жұмыстармен қатар барлық қызметкерлердің техникалық
қауіпсіздік ережелерінен толық өтілуін қадағалап қана қоймай
қызметкерлердің міндетті өтуін талап етеді және олардан жылда медициналық
байқаудан өтіп, медициналық кітапты әкелуін талап етеді.
Кадрлар бөлімінің маманы кадрлар қозғалысын реттеп қана қоймай, әр
қызметкерге жұмысқа қабылданғаны немесе жұмыстан босатылғаны жөнінде
бұйрықтарды шығарады. Бұл кадрлық бұйрықтар деп аталады. Сонымен қатар,
өндіріске байланысты барлық бұйрықтар өндірістік бұйрықтар деп аталады.
Кадрлар бөлімінің маманы өндіріс басшыларына келген ресми хаттарды және
кәсіпорын атынан барлық тиісті органдарға жазылған хаттардың қозғалысын
реттеп, арнайы журналға белгілеп, оларды арнайы папкілерде сақтайды.
Оларға шығыс, кіріс номерін беріп, бақылап отырады. Сонымен қатар
қызметкерлерге қажетті анықтамаларды беріп отырады және қызметкерлерді
аттестациялауға қатысып, хаттамаларды жазып, коммисияның мүшесі болып
қызметін атқарады.
Кадрлар бөлімінің бухгалтерияның есеп-айырысу бөлімімен жұмысы өте тығыз
байланыста болады. Ол есеп-айырысу бөліміне уақытылы барлық кадрлардың
қозғалысын сипаттайтын кадрлық бұйрықтарды тапсырып, қызметкерлердің
барлық қажетті құжаттарының дұрыс тапсырылуын қамтамасыз етеді.
Жоғарыда аталған жұмыстармен қатар бұл бөлім кәсіпорынының газет,
журналдарды қабылдап түгелдеумен жұмыс істейді, яғни пошта қызметі арқылы
келетінақпарат құралдарын тиісті журналға белгілеп, арнайы орында
сақтайды.
Кассалық бөлім
Бұл бөлімде ақшалай операциялардың қозғалысы сипатталады.
Кассир ақша қаражаттарының кассаға келуін, кассадан шығуын бақылап
отырады. Бұл бөлім кіріс кассалық ордері, шығыс кассалық ордер және т.б.
құжаттармен жұмыс істейді.
Кәсіпорын кассасы жұмысшы-қызметкерлерге есептелінген еңбекақы бойынша
есеп айырысу үшін, күнделікті көлік құралдарына қажетті шығындарды төлеп
отыру үшін, кеңсе тауарларын сатып алу үшін, сондай-ақ ұйымның хат және
басқа да құжаттарды пошта арқылы жөнелтуі үшін есеп айырысуға арналған.
2. Қаржылық есеп, талдау және аудит.
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі,талдауы мен
аудиті.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай
өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып
саналады. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан
Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол
ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай
түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның
капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да
көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп
отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және
айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару
мерзіміне қарай "негізгі (айналымнан тыс) активтер" және "айналымдағы
активтер" деп екіге бөледі.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес
активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъек-
тінің материалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебиторлық
борыштар және басқа да активтер жатады.
Жарғылық қор (қосымша 8) мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында
тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер
енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан кұрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың
(акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының
шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында
бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда бұл
салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, кұрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Сонымен қатар №11 журнал ордер (қосымша 9),№14 журнал ордерлер (қосымша
10,11,12,13) қолданылады.
Казкоммерцбанк АҚ-ның капиталына келіп тоқталатын болсақ, капиталдың
жалпы қоры
82300 тенгені құрайды. Ал осы кәсіпорынның осы жылдағы таза табысы
23400578 тенгені құраса, алдыңғы жылғы таза табыс
9695688 тенгені құраған. Екі жылдың таза табысын салыстыратын болсақ
13704890 тенгеге өскен.
Меншікті капиталдың шоттар корреспонденциясы:
1.Негізгі құралдардың пайдалануына қарай қайта бағалау сомасының
анықталған көлемде бөлінбеген пайдаға апарылмағаны
Дт 5320
Кт 2421
2.Кәсіпорынның өткен жылдағы жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған
резервтік капитал соммасы
Дт 5010
Кт 5430
Меншікті капиталдың ұйымдастырушылық аудиті.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі
қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды
белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық
жүргізуші субъектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру-
құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарасытрады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті
талаптарына сай болуын;
ә) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдылығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың
дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төмендегідей өткізбелерге ерекше
көңіл бөлінеді:
- Д-т 5020 Төленбеген капитал шотына және К-т 5010 салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына; - жарғы капиталы
мөлшері ұлғайғанда К-т 5010 Салымдар мен пайлар шотына, 2410
Негізгі құралдар, 1310 Материалдар, 1330 Тауарлар,1010 Банктердегі
аккредетивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шоттардағы
ақша, 1010 Кассадағы қолда бар ақшалар бөлімшелердің шоттарына
жазу түседі. Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит
процедураларыны кіреді
1-кесте.
Аудит процедурасы Ақпарат көздері
1. Баланс көрсеткіштерінің Бас Баланс,501, 502, 503, 511, 521
кітап мәліметтеріне сәйкестігін шоттары бойынша Бас кітап.
тексеру.
2. Жарғылық капитал қозғалысының Бас кітап, 13 журнал-ордер,
синтетикалық және аналитикалық акционерлердің тізімі,
есебін жүргізудің дұрыстығын акционерлердің есеп карточкалары,
тексеру. құрылтайшы құжаттар, НҚ мен МЕА
қабылдау-тапсыру актілері, төлем
тапсырмалары, кірістік кассалық
ордерлер және т.б.
3. Жарғылық капиталды Қолданылып жүрген заңнама,
қалыптастырудың дұрыстығын тексеруқұрылтайшы құжаттар, бухгалтерлік
анықтама.
4. Құрылтайшылардың жарнасын НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру
(салымдарын) кіріске алудың актілері, ТМҚ қабылдау актілері,
толықтығы мен мерзімділігін жүкқұжаттар, төлем тапсырмалары,
тексеру. кірістік кассалық ордерлер,
бухгалтерлік есеп шоттарындағы
жазулар және т.б.
5. Жарғылық капитал өзгерісінің Құрылтайшылардың (меншік иелерінің)
негізділігін және оны құрылтайшы және акционерлердің жалпы
құжаттарға енгізудің мерзімділігінжиналысының шешім хаттамалары,
тексеру. эмиссия жобасы мен құрылтайшылық
шарты.
6. Кәсіпорынның жарғылық капиталғаТүгендеу актілері, түгендеу
жарна ретінде салынған мүліктік тізімдемесі, салыстыру тізімідемесі
құқықтарды түгендеу. (ведомость) және т.с.с.
7. Қолданыстағы заңнамамен Аудитордың тұжырымдары, есептеулері
салыстырғандағы жарғылық капитал және ұсыныстары.
есебінде анықталған ауытқуларды
жою жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу
мен негіздеу.
Меншікті капитиалды талдау.
Біздің отандық тәжірибеде кәсіпорынның меншікті капиталының құралу
көздері болып мыналар саналған: жарғылық капитал, резервтік қор,
арнайы бағыттағы қорлар, мақсатты қаржыландыру мен салымдар (келіп
түсулер), жалгерлік міндеттемелер, баланс пассивінің 1-бөлімінде
көрсетілген бөлінбеген табыс, сонымен қатар құрылтайшылармен есеп
айырысулар, тұтыну қорлары, алдағы кезең шығындары мен төлемдер
резервтері, күмәнді қарыздар бойынша резервтері, 1997 жылы құрылған
баланс пассивінің 2 –бөлімінде көрсетілген алдағы кезең табыстары.
БЕС №2 сәйкес 1998 жылдың балансында меншікті капиталға жарғылық
капитал, қосымша төленбеген капитал, қосымша төленген капитал,
резервтік капитал және бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) кіреді.
Меншікті капиталды зерттегенде өзіндік айналым қаражаттарындағы
болған өзгерістерге ерекше назар аударылады, яғни меншікті капиталдың
қандай бөлігі иммобильдік сипаттағы құндылықтарда бекітілмегендігін
және осы құражаттарды неғұрлым азды-көпті еркін жұмсауға мүмкіндік
беретін нысанда түрғандығы анықталады. Меншікті айналым қаражаттарының
көлемін анықтау үшін, меншікті капиталдың сомасынан баланс активінің
бірінші бөлімінің жалпы сомасын қорытынды (қортындысын) алып тастау
керек.
Меншікті капиталды талдау кезіндегі негізгі коэффиценттер:
1. Жұмсау коэффиценті:
Кж = Ма.к. Мк
Мұндағы: Кж - жұмсау коэффиценті;
Ма.к. – меншікті айналым капиталы;
Мк – меншікті капитал.
2. Тәуелсіздік коэффиценті – Кн.
Меншікті капиталдың кәсіпорын активтерінің қалыптастыру көзінің
жалпы көлеміндегі үлесін сипаттайды. Ол бойынша кәсіпорынның
қаншалықты деңгейде қарыз қаражатқа тәуелді екендігін және меншікті
қаражатын қалай пайдаланатынын білуге болады.
Кн = Меншікті капитал Жиынтық капитал (баланс валютасы)
Қолайлы мәні: 0,5-0,6.
3. Тәулділік коэффиценті:
Қарыз қаражаттарының жиынтық капиталдағы үлесін сипаттайды.
Авансталған капиталдағы қарыз үлесі неғұрлым көп болса, соғұрлым
кәсіпорын қаржыландырудың сыртқы көздері көбірек тәуелді болады.
Кз =Таратылған капитал Жиынтық капитал.
Қолайлы мәні: 0,4-0,5.
4. Қаржыландыру коэффиценті:
Меншікті және тартылған капиталдың арақатынасын сипаттайды. Ол
кәсіпорын активтерінің қай бөлігі меншікті қаражат есебінен, қай
бөлігі қарыз қаражаты есебінен қаржыландырылатынын көрсетеі.
Кф = Меншікті капитал Тартылған капитал.
Қолайлы мәні: 1-ден жоғары.
5. Инвестицияларды өтеу коэффиценті:
Жиынтық капиталдағы меншікті капитал мен ұзақ мерзімді
міндеттемелердің үлесін сипаттайды.
Ки = (Меншікті капитал + Ұзақ мерзімді міндеттемелер) Жиынтық
капитал.
Қолайлы мәні: Қалыпты = 0,9 Қауіпті =
0,75
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі, талдауы мен
аудиті.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатыи, өзінің бастапқы түрін,
көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық
активтерді айтады. Негізгі құралдарға — қозғалмайтын мүлік, жер
учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен
жабдықтар, өлшеуіш және реттеуші аспаптары мен құралдары, есептеуіш
машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік
тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-
саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың
ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік
және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Өндірістік негізгі
құралдар деп өндірісте қызмет ететіи, яғни өнім өндіру орындарында
пайдаланатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер,
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау
құралдары, әр түрлі станоктар, двигательдер, құрал-саймандар, өлшеуіш
аспаптар және тағы басқалары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдардың
қатарына шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында пайдаланатын негізгі
құралдар жатады. Оларға тұрмыстық үй-жай (коммуналдық) шаруашылығында,
денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру және мәдениет
салаларында пайдаланатын негізгі құралдар және тағы да басқа негізгі
құралдар жатады. Халық шаруашылық салаларьша және істейтін қызметтеріиің
түрлеріне қарай барлық негізгі құралдар: өнеркәсіп, ауыл шаруашьшығы,
орман (тоғай) шаруашылығы, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық-
техникалық жабдықтау және сату-өткізу ұйымдары, қоғамдық тамақтандыру,
басқару органдары, әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми
көмек көрсету және тағы да басқа салалар бойынша топталады.
Негізгі құралдар өндірісте мынадай құжаттар арқылы толтырылады: негізгі
құрал келіп түскенде Негізгі құралдарының қабылдау- беру актісі
(қосымша 14) толтырылады.Негізгі құралдар пайдалану барысында оларды
түрлі жағдайда жөндеу қажет болады ол жағдайда Негізгі құралдардың
жөндеуі туралы қабылдау-беру актісі (қосымша 15) толтырылады.Сонымен
қатар негізгі құралдарға өндірісте жылына бір рет түгендеу жүргізіледі,
Негізгі құралдарды түгендеу описьі (қосымша 16) толтырылады.Негізгі
құралдар Журнал ордер 12 (қосымша 17) толтырылады.Сонымен қатар өндірісте
Құжаттарды қабылдау беру реестрі (қосымша 18) қолданылады.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер — нақты табиғи нысаны
жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де,
материалдық емес активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.
Жалпы материалдық емес активтер деп – белгілі бір нақтылы табиғи пішіні
жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан
субъектіге үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс (пайда) әкеліп
тұратын активтерді айтамыз.
Материалдық емес активтер — бұл өндірісте ұзақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1. Жалпы бөлім.
1.1. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бухгалтерлік есебін құру негіздері.
1.3. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің қаржылық шаруашылық қызметіне
талдау жүргізу.
1.4. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бөлімдерімен танысу
2. Қаржылық есеп, талдау және аудит.
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі,талдауы мен
аудиті.
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі, талдауы мен
аудиті.
2.3. Инвестициялар есебі, талдауы мен аудиті.
2.4. Тауарлық-материалдық қорлар есебі, талдауы мен аудиті.
2.5. Ақша қаражаттарының есебі, талдауы мен аудиті.
2.6. Дебиторлық қарыздар есебі, талдауы мен аудиті.
2.7. Міндеттемелер есебі, талдауы мен аудиті.
2.8. Еңбек және еңбек ақы есебі, талдауы мен аудиті.
2.9. Қаржылық есеп беру: құрастыру әдісі мен тәсілі; талдауы және
аудиті.
3. Басқару есебі, талдауы және аудиті.
3.1. Өндірістік шығындардың есебі, талдауы мен аудиті.
Қорытынды.
Қолданылған әдебиеттер.
1.1. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің шаруашылық қызметімен танысу.
Мен 2010-жылдың 18-шы қаңтар айымен 28-шы наурыз айы аралығындағы
өндірістік іс-тәжірибемді Казкоммерцбанк АҚ мекемесінде толығымен
өткіздім. Мен ол жерде бізге берілген бағдарламаны пайдалана отырып,
Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің ең алдымен негізгі қызмет түрлерімен
танысудан бастадым. Іс-тәжірибедегі жетекшім мекеменің жалпы құрылымымен
таныстырып, мекеменің әрбір бөліміне, экскурсия ұйымдастырды. Содан соң
мен мекеменің басқару құрылымы мен басқа да нормативтік құжаттарымен
таныстым.
Қазіргі Казкоммерцбанк (ары қарай - Банк) Қазақ Социалистік Кеңес
республикасының заңнамасына сәйкес, 1990 жылдың 12 шілдесінде Медеу Банкі
АҚ деген атаумен ашық акционерлік қоғам ретінде құрылды. Қазақстан
тәуелсіздік алғаннан кейін, Медеу банкі басқаша атаумен – Казкоммерцбанк
ААҚ болып қайта тіркеуден өтті және банктік операциялар жүргізуге Қазақстан
Республикасының Ұлттық Банкінен 1991 жылы 21 қазанда №48 лицензия алды.
Аталған күн ресми түрде Банктің туған күні болып саналады.
Банктің Әділет министрлігі берген №4466-1910-АҚ тіркеу куәлігі бар.
Банк және оның бас кеңсесі мына мекен-жай бойынша тіркелген: Қазақстан
Республикасы, 050060, Алматы қ., Гагарин д-лы, 135 ж., банк телефоны: +7
(727) 2 58 56 70 және 258 51 85, факс: + 7 (727) 258 52 29.
Казкоммерцбанктің Интернеттегі мекен жайы: http:www.kkb.kz
1994 жылдың сәуірінде Банк өзге қазақстандық коммерциялық банкпен –
Астана Холдингпен бірікті. 1994 жылдан бері банк 22 бөлімшеден, 51
кассалық- есеп айырысу орталығынан және 12 дербес қызмет көрсету
орталығынан тұратын филиалдық желісі арқылы негізгі іскерлік және халық көп
қоныстанған орталықтарда орын тепті.
1994 жылдан бері Банк ҚР Ұлттық Банкі мен ҚР Қаржы министрлігі, сондай-
ақ, Әлемдік банк, Еуропалық қайта құру және даму банкі (ЕҚДБ), Ислам даму
банкі, Азия даму банкі секілді халықаралық қаржы институттары дайындаған
және демеушілік көрсеткен бірқатар арнайы бағдарламаларға қатысты.
1995 жылы Казкоммерцбанк ҚР Үкіметінің ресми кеңесшісі ретінде
экономикалық және саяси мәні бар мұнайгаз саласы кәсіпорындарын қайта
құрылымдау және жекешелендіру процесіне белсене қатысты.
1996 жылы Банк өзінің негізгі мақсатына – банктік қызметтің
халықаралық стандарттарға сай болуына қол жеткізуге үлкен қадам жасады.
Казкоммерцбанк Deloitte & Touche фирмасынан толық халықаралық аудиторлық
тұжырымдама алған бірінші қазақстандық банк болды. Тағы бір маңызды оқиға –
Орталық Азиядағы банктердің ішінде бірінші рет Казкоммерцбанкке Thomas
Bank Watch-BREE рейтинг агенттігінен халықаралық рейтингі берілді.
2002 жылы Казкоммерцбанк Қырғызавтобанкінің 74% акциясын сатып алды,
одан кейін ол банк Казкоммерцбанк Қырғызстан деп атауын өзгертті.
2005 жылы мамыр айында Казкоммерцбанк Москоммерцбанк КБ жарғылық
капиталындағы 60,04% үлесін сенімді басқаруға алды.
2004 жылдың шілдесінде Казкоммерцбанктің қолдауымен Құс Жолы
қайырымдылық қоры құрылды. Қордың мақсаты – тиімді қайырымдылық жұмыстарын
жүргізу және банктің әлеуметтік-жауапкершілікті қаржы институты ретінде
стратегиясын жүзеге асыру.
2006 жылдың ақпан айында Казкоммерцбанк қазақстандық Exclusive
журналы жүргізген сауалнаманың қорытындысы бойынша үшінші жыл қатарынан
Беделі үздік компания болып табылады.
2006 жылдың наурыз айында казкоммерцбанк халықаралық Global Finance
журналы жүргізген зерттеудің қорытындысы бойынша сегізінші жыл қатарынан
Дамушы нарықтағы үздік банк: Қазақстан номинациясында жеңімпаз атанды.
Сондай-ақ, банк Сауданы қаржыландыратын үздік банк және Валюта
нарығындағы үздік банк номинацияларында жеңімпаз атанды. Казкоммерцбанк
өзге де халықаралық қаржы басылымдарынан – Euromoney және The Banker –
Қазақстанның үздік банкі атағын алды.
2008 жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша, Банк бас офистен басқа,
Қазақстандағы 25 әмбебап филиалға және 165 операциялық бөлімшеге иелік
етті.
Казкоммерцбанк АҚ, қазіргі уақытта активі, несие қоржыны, таза
кірісі және депозиттері бойынша ірі жекеменшік қаржы институты болып
табылады.
2007 жылдың 31 желтоқсанындағы қаржылық есеп-қисаптың халықаралық
стандарттары бойынша есептелген банк активтері 22,997 триллион теңгені
(24,9 млрд. $) құрады. Ал осы көлемнің 79%-ы, яғни 2,366 трлн. теңге (19,7
млрд.) клиенттердің қарызына (нетто) тиесілі.
Қаражатты тартудың негізгі көзі – банк депозиттері болып табылады,
олар қордың жалпы көлемінің үштен бір бөлігін құрайды. 2007 жылдың ішінде
клиент депозиттері 30,1% өсіп, 895,1 млрд. теңгені құрады. Осылай
Казкоммерцбанк тартылған депозиттердің көлемі бойынша Қазақстандағы №1
банк, оған нарықтың 20% астамы тиесілі.
Депозит тартумен қатар банк теңге және шетел валютасында қарыз және
несие беру, клиенттердің төлем қабылдау, дебетті және несиелік карталары,
инкассация, сондай-ақ жеке банкингі сияқты ағымдағы шоттары бойынша қызмет
көрсетудің кең спектрін ұсынады.
Казкоммерцбанк ең ірі үш халықаралық төлем жүйесінің – VISA және
MasterCard және American Express – дебеттік және несиелік карталарын
шығаратын Қазақстандағы жалғыз банк. 2008 жылдың 1 маусымындағы жағдай
бойынша банктің айналыста 966 мың картасы бар. Сондай-ақ Банк American
Express карталарын тарату жөніндегі уәкілетті агент болып табылады. 2001
жылы қазақстандық банктердің ішінде Казкоммерцбанк бірінші болып магниттік
лента мен чип құрамдастырылған смарткарталар, ал 2005 жылы тағы да бірінші
болып GoCard несиелік бонус картасын шығарды.
Сонымен қатар банктің банкоматтар желісі бар. 2008 ж. 1 маусымдағы
жағдай бойынша банкоматтар саны 871 құраса, соның ішінде ақшаны қабыладау
функциясы бар (кэшин) банкоматтар саны – 160. Сондай-ақ банктің
процессингтік орталығы 250 интернет-дүңгіршекке және сауда орындарында
орналасқан 7522 POS-терминалға қызмет көрсетті.
Банк орташа және ірі қазақстандық және Қазақстанда өз қызметін жүзеге
асыратын халықаралық бірлестіктерге түрлі өнім мен қызметтер ұсынады:
сауда, жобалық қаржыландыру, инвестжобаларды қаржыландыру, активтерді
басқару, сондай-ақ қысқа мерзімді несиелеу мен басқа да жалпы банктік
қызметтерді қосқанда. Банк өз саясатына сәйкес, жоғары өтімділік деңгейін
қолдау мақсатында, әдетте, корпоративтік клинттер үшін 18 айға дейін орташа
мерзімге несие, сондай-ақ, қазіргі уақытта ресурстарына байланысты ұзақ
мерзімді қаржыландыру ұсынады. Банк Қазақстандағы өзінің негізгі клиенттері
Казкоммерцбанк АҚ-нің заңды түрде берілген мынадай құжаттары бар:
жарғы (қосымша 1), Қазақстан Республикасы Заңына сәйкес берілген СТН
(қосымша 2), статистикалық карточка (қосымша3), Заңды тұлғаны қайта
тіркеу туралы куәлік (қосымша 4), мемелекеттік лицензия (қосымша 5),
мемлекеттік лицензияға қосымша (қосымша 6,7).
Казкоммерцбанк АҚ-нің жарғылық капиталы 82300 теңгені құрайды.
Серіктестіктің басқару структурасына келесі бөлімдер кіреді:
қызметкерлерді басқару әкімшілігі, ремонт жасау бригадасы, машина-трактор
паркі, құрал-жабдықтармен қамтамасыз ету бөлімі, өрт сөндіру және күзет
қызметі бөлімі, есеп және есеп беру бөлімі.
Казкоммерцбанк АҚ-де нақты жұмысшылар саны негізгі бөлімде 13,
әкімшілік бөлімде 9 адамнан құралған, сонымен қатар уақытша жұмысшылар
саны 90 адам.
Машина-трактор паркінде 17 автотранспорт бар, эксковатор 6, погрузщик 3,
бульдозер 1, жүк машинасы 7.
Жоғарыда аталған 5 жүк машинасы,2 эксковатор 2007жыл BTA ОRIX лизингі
негізінде 3 жыл мерзімге алынған.
Жарғы негізінде тікелей басшылыққа алатын директоры Табиров Аскар
Инкарбекович болып табылады.
Қазіргі жағдайда бухгалтер қаржылық нәтиже қалыптастырудың әр
түрлі әдістерін білуді, кәсіпорында қабылданған қаржылық
стратегияны іс жүзіне асыруды қамтамасыз ететін есеп саясатын таңдап, соны
басшылыққа ұсынуы керек, яғни оның қызметінің аясы жай есепшіліктен қаржы
жағдайын талдау ісі ажырамас бөлігі болып табылатын, қаржы менеджментіне
дейін өсіп айтарлықтай кеңейеді.
Казкоммерцбанк АҚ мекемесі ол БЕС көрсетілген барлық Заңдар мен
ережелермен қызмет етеді. Қазақстанның Халықаралық қаржылық есеп
стандарттарына өтуіне байланысты Казкоммерцбанк АҚ де өзінің есеп беруін
осыған сәйкес етіп тапсырады.
Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша
жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін
жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері,
ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың
техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне,
басқарушы қызметкердің біліктілігіне қарап нақтыланған.
Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорының есептік
саясаты келесідей жорамалдардан алынғаны жөн:
- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен-өзі болушылығы (кәсіпорын
балансында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал
қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер баланстан тыс шоттарда
есепке алынады);
- толассыз қызметі (есеп саясатының мәселесі бойынша қандай да
бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызметіне болашақ кезеңде
тоқтатпайтындығы немесе қызмет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа
алынуы керек);
- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын
көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме
мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен
кезде де);
- шаруашылық қызметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр
фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің
орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).
Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан,
олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп
Стандарттарының біршама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің
белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де
стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір объектілері
көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен
заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын
дербес әзірлей алады.
1.2. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бухгалтерлік есебін құру негіздері.
Кәсіпорынның шаруашылық қызметін үздіксіз құжаттық байқау мен оны
бақылау жүйесі бухгалтерлік есеп болып табылады. Қазақстан Республикасының
бухгалтерлік және қаржылық есеп беру туралы заңдарымен, бухгалтерлік есеп
стандарттарымен, сондай-ақ ұйымның есеп саясаты мен реттелетін кәсіпкерлер,
ұйымдардың операциялар жайлы ақпаратты жинау, тіркеу және жинақтап қорыту
жүйесі. Есеп қатаң түрде, әр жазба тек арнайы рәсімделген құжат негізінде
ғана жүргізіледі, бұл бухгалтерлік есептің бақылаушылық мәнін, оның
күмәнсіз сенімділігін, шыншылдығын және тағы басқаларын арттырады.
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызметін бейнелейді. Субъектінің меншігі,
шаруашылық құралдарының және оның өндіріс процесіндегі көздерінің қозғалысы
бухгалтерлік есептің мәні болып табылады. Бухгалтерлік есептің
объектілеріне мына процестер жатады:
• қамтамасыз ету (дайындау), кәсіпорын алған шикізат, материалдар, отын
және басқа материалдық қорлар, сонымен қатар мұндайда
жабдықтаушылармен, транспортттық ұйымдармен арада туындаған қарым
қатынастар бухгалтерлік есептің объектілері болып саналады;
• өндірістік, мұнда өнім дайындауда пайдаланылатын өндіріс құралдары,
оларға байланысты шығындар бухгалтерлік есеп объектілері болып.
Объектілер бухгалтерлік есепте жалақы, амортизация есептеу, еңбек
құралдарын есептен шығару мен өнімнің өзіндік құнын анықтау жолдарымен
бейнеленуі;
• өткізу, сату,а арналаған өндіріс өнімдері; өткізу жөнімдегі шығындар
(буып-түю, орау, іріктеу, тасымалдау); субъектінің сатылған тауар,
орындалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін алған ақшалай түсімі
есептелінеді.
Кәсіпорынның шаруашылық құралдары құрамы (түрлері), орналасуы, пайда болу
көзі мен көзделген мақсаты бойынша жіктеледі.
Құралдардың түрлері мен орналасуы бойынша жіктеу
Субъектінің құралдары
Айналымнан тыс
айнымалы
Айналымдағы
процесс
құралдары
(кассадағы
есепшоттағы
және банктегі
басқа шоттағы
ақшалай
қаражат,
қысқа
мерзімдік
құнды
қағаздар)
Ұзақ мерзімдік
қаржылық
салымдар
Өндіріс
процесінің
құралдары
(шикізат пен
материалдар,
отын,
жартылай
өнімдер,
дайын өнім)
Тұрақты
тіркелген
Негізгі құралдар
(ғимараттар,үйлер,машинал
ар мен жабдық, транспорт
құралдары, шаруашылық
және өндірістік мүлік
т.б.)
Материалдық емес
активтер
(лицензиялар,
патенттер,
бағдарламамен
қамтамасыз ету
және т.б.)
Бухгалтерлік есеп тәсілі -әдіс, амалдардың жиынтығы түсіндіріледі,
олардың көмегімен байқау, есепке алынатын мәліметтерді жете білу мен
зерттеу жүргізіледі. Бухгалтерлік есеп тәсілінің элементтері:
1. Құжаттама – шаруашылық операцияларының бастапқы тіркеу әдісі мен
бухгалтерлік жазбалардың (есептің басы) дұрыстығын негіздеу.
Бухгалтерлік есептегі бір де бір жазба оны тиісті ресімдеусіз
жасалмайды. Құжат – бұл белгіленген тәртіппен ресімделген шаруашылық
операциясының жасағаны туралы ақпаратты жазып қойылған түрде сақтайтын
материалдық сақтаушы.
2. Түгендеу – мүліктің іс жүзінде бар екендігі бухгалтерлік есептің
мәліметтеріне сәйкестігін тексеру әдісі. Түгендеу мақсаты – құралдың
сақталуын кейіннен бақылау үшін істің нақты жағдайын айқындау, нақты
есептік көрсеткіштерді қамтамасыз ету.
3. Бағалау – белгілі бір уақыт сәтіндегі кәсіпорын мүлкін ақшалай
өлшеммен бейнелеу амалы. Кәсіпорын құралдарын дұрыс бағалау жанды және
затқа айналған еңбекке жұмсалған шығындардың іс жүзіндегі бейнеленуін
талап етеді, бұларға есеп объектілерін ақшалай өлшеу кіреді.
4. Калькуляция - өнім, жұмыс және көрсетілген қызмет бірлігінің өзіндік
құнын ақшалай бейнелеп шығару амалы. Өнімнің өзіндік құны материалдық,
еңбек басқаруға жұмсалған шығындардан, әлеуметтік салық аударудан
құралады.
5. Шоттар – қаржы жағдайы, міндеттемелер және капитал туралы ағымдағы
ақпарат жинайтын, жүйеленетін экономикалық топтастыру. Шоттардағы
жазба құжаттар негізінде жасалады – бұл операцияны екінші рет тіркеу.
Шаруашылық құралдарының немесе көздерінің әрбір түріне жеке шоттар
ашылады.
6. Қосарлы жазба – шаруашылық операцияларын есеп объектілерінің өзара
байланысын көрсететін бухгалтерлік есептің шоттарында тіркеу тәсілі.
7. Баланс – белгілі бір сәттегі (кездегі) субъектінің мүлкі,
міндеттемелері және капиталы туралы ақпаратты жинақтап қорыту мен
экономикалық топтастыру тәсілі. Бұл – субъектінің қаржылық жағдайын
сипаттайтын негізгі есепті форма. Баланс барлық шаруашылық құралдарын,
олардың пайда болып, ұалыртасу көздерін салыстыру және есеп
объектісінің барлық жиынтығын бақылауды жүзеге асыру үшін қажет.
8. Есеп беру – кәсіпорынның белгілі бір кезең (ай, тоқсан, жыл) ішіндегі
шаруашылық қызметін сипаттайтын көрсеткіштер жүйесі.
Баланс та, есеп беру де тиісті топтастыру мен шоттарды өңдеуден кейін
жасалады.
Бухгалтерлік баланс құжаттармен расталған, тексерілген бухгалтерлік
жазбалар негізінде жасалады. Баланс жасау үшін Бас кітап, журнал –
ордерлер, сондай-ақ талдау есептерінің регистрлері пайдаланылады. Баланс 5
бөліктен тұрады:
1.Ұзақ мерзімді активтер МЕА,НҚ және т.б.
2.Ағымдағы активтер (1жылдан кем)
3.Меншікті капитал
4.Ұзақ мерзімді міндеттемелер (1жылдан астам)
5. Қысқа мерзімді міндеттемелр.
Бухгалтерлік құжат – шаруашылық операцияларын жүзеге асыруға арналған
жазбаша өнім немесе осы операцияны іс жүзінде атқаруды растау. Құжаттардағы
мәліметтер бух.есепте ағымдағы шаруашылық операцияларын көрсетуге негіз
болады. Құжаттар негізінде – материалдық және ақшалай қаражаттардың
қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу жағдайларын және
т.б. қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу жағдайларын
және т.б. тұрақты бақылау жүргізіледі. Құжаттарды – кәсіпорындар арасында
дау туындаған жағдайда дәлел ретінде пайдаланады, өйткені олар атқарылған
шаруашылық операцияларының жазбаша куәлігі және бухесептегі жазбалардың
негізі болып табылады.
Бухгалтерлік есепті құру негіздерінің технологиясы компьютерлік
құралдарды және техникалық құралдарды пайдалану арқылы жүзеге асырылады. 1С
Бухгалтерия бағдарламасының жаңартылған версияларымен қамтылған, есепті
жылдар белгілі бір базада сақталып, өзгертулер мен толықтырулар
бухгалтерлер арқылы жасалып отырады. Интернет желілері арқылы байланыс
жасап, арнаулы құжаттарды банктерге, мекемелер мен ұйымдарға жіберіле
алады. Қазіргі уақыттағы ең үдемелі, оперативті программалар жаңартылған
технологиялармен алмастырылып отырады.
1.3. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің қаржылық шаруашылық қызметіне
талдау жүргізу.
Қазіргі замандағы мемлекеттің дамуы үшін бухгалтерлік басқапушылық
есепке үлкен мән беріледі. Қазақстан Республикасы президенті Н.Ә.Назарбаев
кәсіпкерлерге үндеуінде есепті, есеп беруді жетілдіріп, халықаралық
стандартқа көшудің маңыздылығына тоқталды. Қаржылық есеп беруді жасауды
және ұсынуды ғана білдіріп қойған жоқ, сондай-ақ әр түрлі экономикалық
шешімдерді қабылдай білуге шақырады.
Шарушылық жүргізу жағдайында субъект басшысының басқарушылық шешімді
қабылдауда жауапкершілігі артады. Кәсіпорынды тиімді әрі оперативті басқару
үшін қаржылық есеп беруде келтірілген ақпарат жеткіліксіз.
Субъект өзінің өндірістік және ұйымдастырушылық тәжірибесіне жиі
жүгінеді.
Шешім қабылдау процесі субъектінің алдында тұрған мақсаттар мен
міндеттерді анықтаудан басталады. Бұған бастапқы басқарушылық ақпараттарды
іріктеу мен таңдаулы шешім қабылдау алгоритмі байланысты (тәуелді) болады.
Шешім қабылдау баламалы нұсқалардың салыстырмалы бағасын және субъект
шаруашылық қызметінің мақсатында әлдеқайда жоғары деңгейде жауап беретін
оңтайлысын таңдап алуды ұйғарады. Бұл үшін барлық, оның ішінде алдағы
кезеңдегі баламалық нұсқалар бойынша шығындар туралы ақпарат болуы керек.
Есепке кәсіпорын жіберіп алған пайда да кіруі мүмкін. Яғни, кәсіпорынға
пайдасына тиетін нұсқа назарға ілінбей қалуы мүмкін.
Басқарушылық ақпараттар базасында оперативтік міндеттер (тапсырмалар)
залалсыздық нүктесінің есебі (расчет точки безубыточности), өнімдер
ассртиментін оның құрылымын (өнім түрлерін) жоспарлау, қосымша
тапсырмалардан бас тарту немесе алу (тарату), баға белгілеу, сондай-ақ ұзақ
мерзімді стратегиялық маңызды бар келешектік сипаттағы міндеттер
(тапсырмалар),күрделі қаржы жұмсалымы (капиталовложения) туралы, бизнесті
қайта құрылымдау (реструктуризация) туралы, өнімнің жаңа түрлерін игерудің
мақсатқа лайықтылығы туралы шешіледі.
Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу,
өндірістік шығыстық сметасын пайдалануын бақылау, жоспарлау және талдау
үшін қолданылады. Бап бойынша топтастыру кәсіпорын шығынының талдамалық
есебін ұйымдастыру, калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын бақылау үшін
пайдаланылады.
Өнімнің өзіндік құны – бұл өндіріске және өткізуге кететін ақшалай
түрдегі шығындар.
Калькуляциялау – бұл барлық тауарлық өнімдердің де әрі бір бірлітің де
өзіндік құнын есептеу. Ол кәсіпорын жұмысын оперативті басқарудағы маңызды
орын алады, өйткені ішкі резервті дер уақытында (уақытылы) ашуға мүмкіндік
беріп, оның өнімнің өзіндік құнын төмендетуге және бәсекеге жарамдылығын
арттыруда пайдаланылады. Калькуляцияны өнімнің өзіндік құнын жоспарлауға
және өнімнің (жұмыс, қызмет) нарықтағы сұранысын ескеретін негізгі бағасын
белгілеуде пайдаланылады.
Бақылау құралы ретінде бюджет қызметі жоспарлы көрсеткіштерді нақты
көрсеткіштермен салыстыруда ашылады. Түзілу мақсатына және қызметінің
ұйымдастырылу көрсеткіштерін талдауына қарай бюджет мыналарға бөлінеді:
• статистикалық – ұйымның іскер белсенділігінің нақты деңгейіне
байланысты құрылатын, яғни өткізудің бір деңгейіне негізделген жоспар;
• икемді – белгілі бір (нақты) іскер белсенділіктің диапазоны үшін
жасалатын серпінді (динамичный) жоспар (өткізу көлемінің баламалы
нұсқаларының негізінде) және өткізу деңгейіне өзгеруіне қарай
шығындардың өзгерісін ескереді. Оны жасау үшін шығындарды өзгермелі
және тұрақты деп бөлеміз.
Икемді бюджет ұйымды және оның құрылымдық бөлімшелерінің қызметін бақылауға
үлкен мүмкіндіктер тудырады. Бұл мақсатта нақты өнім ығарылымын қоса
ескеретін өзгермелі шығынға түзету жүргізіледі. Тұрақты шығындар өзгеріссіз
қалады, өйткені өндіріс пен өткізудің көлеміне тәуелді емес.
Жоспарлыдан нақты шығынның ауытқуын талдау технологиясы мына кезеңдерді
қамтиды:
• нақты және жоспарлы көрсеткіштерді салыстыру;
• жоспарлыдан нақты пайданың ауытқу себебін анықтау;
• баға бойынша, ресурс бойынша ауытқу есебі (баға факторы);
• ресурстарды пайдалану көлемі бойынша ауытқу есебі (сандық фактор).
Рентабельділіктің (пайдалылықтың) ішкі нормасы - бұл кәсіпорын пайда алмай-
ақ инвестициялық және ағымдық шығындарды өтейтін есеп айырысу мөлшерлемесі.
Оны анықтау үшін таза ағымдық құн есебінің фоормуласын нөлге теңестіреді
және жоспарланған табыстарда, инвестицияларда және жабдықты эксплуатациялау
(ппайдалану) уақыты дисконттау мөлшерлемесін анықтайды.
Өтелімділік кезеңіне ұйым пайдасы уақыт факторын ескермей инвестициялық
шығынның орнын толтыратын уақыт аралығы.
Рентабелділік коэффициенті жарты жылдық жоспардағы пайданың жұмсалған
күрделі қаржы (на вложенный капитал) қатынасын білдіреді. Коэффициент мына
схемалар бойынша уақыт факторын ескеру арқылы, сондай-ақ оны елемей
есептелу мүмкін: инвестиция табыс әкелетін уақытты анықтау; жоспарлы
түсімдерді анықтау; уақыт шығынының есебі; жоспарлы ағымдағы шығындар
есебі; осы инвестициялық жобаға қаражат жұмсау тәуекелділігін қоса
ескеретін дисконттау мөлшерлемесін таңдау; таза ағымдық құнның есебі. Бұл
кқрсеткіштердің негізінде басқа әдістеме бойынша жобаның тиімділігін
бағалауға болады.
Өндіріс пен өткізудің әр түрлі факторларына шектеулерді енгізуге
шығындар – көлем - пайда талдау мүмкіндіктерін шектейді. Бұл өнімнің бір
немесе басқа түрлерін өндіретін өндірістің тартымдылығына елеулі ықпал
етеді. Мұндай тапсырманы шешу үшін бағдарламалаудың желілік үлгісін
пайдалануға болады (модели линейного программирования). Желілік
бағдарламалаудың негізгі әдісіне мыналар жатады: сара және қате әдісі
(желілік бағдарламалау тұрғысынан қарағанда оңтайлы, оның шешімі мүмкін
шешімдер саласындағы координатты саралау нәтижесінде табылады) және
кестелік (оның оңтайлы шешімі мүмкін шешімдер саласындағы бұрыштық
нүктелердің бірінен табылады).
Сауда және басқа субъектілер жүзеге асыратын тауарлық операциялар
өнімдердің айналымнан жеке және заңды тұлғалардың тұтынуына өтеудегі
экономикалық процесті көрсетеді.
Сауда кәсіпорны өзінің шығындарының орнын толтыру, пайданы түсіру және
салық төлеу үшін саудалық үстеме бағаны қолданады. Саудалық үстеме бағаның
деңгейін сауда объектісі дербес анықтайды. Алайда, көтерме сауда өткізілген
саудалық үстеме баға тауардың сатып алу және сату бағаларының арасындағы
айырмашылық ретінде анықталады
1.4. Казкоммерцбанк АҚ мекемесінің бөлімдерімен танысу
Есеп айырысу бөлімі
Есеп-айырысу бөлімі негізінен қызметкерлердің еңбек ақысын есептеумен
айналысады. Сондай-ақ айлықты есептеу барысында барлық мемлекеттік
органдарға тиісті есептеулерді тапсырып, мемлекеттік салық сомасын
есептеп, төлеуге дейін барлық құжаттарды толтыратын бөлім болып
табылады.Сонымен қатар бұл бөлімнің есепшісі кадрлар бөлімінің маманымен
тығыз байланыста болады.Кадрлар бөлімі жұмысқа қабылданған барлық
қызметкерлердің құжаттарын, яғни жеке куәлік немесе паспорт, СТТН,ӘЖК
және мүмкіндігінше зейнетақы қорымен жасалған келісімшарттарын жинап,
есеп-айырысу бөліміне де осы құжаттардың копияларын тапсырады. Осы
құжаттардың негізінде әр қызметкерге жеке шоты ашылады. Бұл шот арқылы
қызметкерлердің еңбек ақысының қозғалысы сипатталады.
Сондай-ақ есеп-айырысу бөлімі қызметкерлердің, барлық зейнетақы
қорларымен жұмыс істеп, зейнетақы қорларымен жасалған келісім шарттарының
барлық қызметкерлерде болуын қамтамасыз етеді. Бұл айлық есептегенде 10%
мөлшерде міндетті зейнетақы жарналарын қызметкерлердің жеке зейнетақы
шотына түсуіне жағдай жасайды.
Есеп-айырысу бөлімі айлыққа байланысты барлық салықтарының есебін
жүргізеді және тиісті органдарға тоқсан сайын есебін тапсырып отырады.
Материалдық бөлім
Бұл бөлімде мен жалпы материалдық бөлім туралы сипаттама алдым. Бұл бөлім
бухгалтерияның ең басты негізгі бөлімі болып табылады. Бұл бөлім
өнеркәсіптің барлық материалды және материалды емес активтерін есепке
алып, оларды түгендеу және негізгі қорлардың есебін жүргізеді. Бұл
бөлімнің есепшісі подотчёт, яғни отчёт арқылы өздерінің өндірістік
мүдделеріне алған ақшаларын жабатын қызметкерлердің есебін жүргізеді.
Біріншіден, қызметкерлерге шығыс кассалық ордер арқылы ақша беріледі.
Ақша бензинге, яғни қызмет бабымен іс-сапарларға және берілген уақытта
орындау үшін жағдай жасайды. Оны алған қызметкерлер бензин құйылғаны
туралы чек әкеледі. Осы чекпен олар алған ақшалары жабылады. Жанар-
жағармаймен қатар қызметкерлерге іс-сапарлық шығындарға ақша беріледі.
Бұл құжаттарды жабу үшін бірінші кезекте ол адамға іс-сапар маршруты
туралы бұйрық шығарады, содан кейін оған іс-сапарлық куәлік беріледі.
Қызметкер оған қызмет бабымен жіберілген жерден мөр бастырып, сол жаққа
қай күні келгенін, сол жақтан қай күні кеткенін белгілейтін қызметкердің
қолын қойдырту керек.
Жұмыс орнына қайтқан қызметкер матреиалдық есепшіге осы іс-сапар куәлігін
тапсыру керек. Бұл құжатты алғаннан кейін есепші оған аванстық есеп
беруді толтырады. Ол құжатта ол әр күнге бөлінген тәуліктік шығындарды
есептеп, сомасын жазады және осы барлық құжаттардың негізінде
қызметкерлердің алған ақшасы жазылады. Бөлім осы сияқты басқа да
өндірістік қажеттіліктерге алған ақшалардың есебін жүргізеді.
Сонымен, қатар мен Казкоммерцбанк АҚ-ң басқа кәсіпорындармен қарым-
қатынасы туралы таныстым.
Казкоммерцбанк АҚ-нің көптеген қызмет атқаратын серіктестіктері бар.
Есепші олармен жұмыс істеу, олардың есебін, кім-кімге берешек екенін
анықтайды. Бұны анықтау үшін ол барлық қаржы операцияларын есепке алып,
барлық банк операцияларын есептеп, салыстырмалы актісі бойынша дебиторлық
берешек немесе кредиторлық берешекті шығарады және өзі басқа
кәсіпорындарға қызмет көрсететін болса, ол кәсіпорынға қызмет көрсеткені
үшін счёт-фактура жазылады. Сол счёт-фактурада көрсетілген қызметтің,
жұмысының бағасы, яғни есептелінген ақшасы жазылады. Осы счёт-фактура
негізінде барлық есеп-айырысу жұмыстары жүргізіледі.
Сонымен, қатар материалдық бөлімде қандай журналдар толтырылатыны туралы
хабардар болдым. Бірінші кезекте Журнал-ордер №7(қосымша 38). Бұл
журналды толтыру үшін кассалық операцияларды есепке алу керек. Кассадағы
барлық есептеулер негізінде алынған ақшалар сомасы, оларды алған
қызметкерлердің аты-жөні жазылады. Бұл қаражат сомасы осы қызметкерлердің
оларды не үшін алғанын дәлелдейтін құжаттар тапсырылмағанша
жауапкершілігінде болады. Сондай-ақ, бұл бөлімде басқа да көптеген журнал-
ордерлер толтырылады. Мысалы, ЖО №6, ЖО №4. (қосымша 41)
Журнал-ордер №6 барлық қызмет көрсететін мердігерлермен арақатынасын
сипаттайтын журнал болып табылады.
Журнал-ордер №4 кәсіпорын ішіндегі барлық кассалық операцияларды
сипаттайтын журнал болып табылады.Бұл журналда ақша алған барлық
қызметкерлердің аты-жөні жазылады және басқа серіктестіктердің немесе
жеке кәсіпкерлердің кәсіпорынға арнайы бір қызмет немесе тауар үшін
төлеген ақшалары, яғни кіріс сомалары көрсетіледі.
Сонымен қатар, материалдық бөлімде барлық материалдық активтердің
түгендеу жұмыстары жылына екі рет жүргізіледі.
Өндірістік бөлім
Бұл бөлімнің есепшісі өндіріс ішіндегі шикізаттан бастап қосалқы өнім,
дайын өнімді дайындауға дейінгі барлық өнімдердің қозғалысын сипаттайтын
бөлім болып табылады.
Шикізат ретінде қиыршық тас және ірі құм, ал дайын өнім ретінде шағал
тас,жуылған құм, клинецті есептеуге болады. Бұл бөлімнің есепшісі
мекеменің экономисті берген мәліметтер негізінде қанша тонна тас,құм және
клинец шығарылғанын есептейді. Бұны есептеу үшін текше метрді қолданады.
Осы жұмыстармен қатар бұл бөлім Казкоммерцбанк АҚ-нен тас, құм,
клинецті қолдануға беретін көптеген серістестіктермен ара-қатынастарын
бақылайтын бөлім болып табылады. Дайын өнімнің тағы басқа да түрлері бар.
Өндірістік бөлім бұлардың қозғалысын да бақылап отырады және сатып
алушылардың ақша қозғалысын кассада дұрыс көрсетілуін бақылайды. Сонымен
қатар өндірістік бөлім дайын өнімдерінің дұрыс жөнелтілуін, яғни кеден
арқылы өтуі үшін қажетті құжатарды дайындап, кеден органдарына
тапсырылуын қамтамасыз етеді.
Бұл жұмыстармен қатар, бұл бөлім барлық мемлекеттік
органдарға өзінің бөлімінің мәліметтеріне сүйене отырып, тоқсан сайын әр
органға тиісті есептеулерді тапсырып отырады.
Кадрлар бөлімі
Бұл бөлімнің маманы жұмысқа қабылданған қызметкерлердің арыздарын, жеке
куәлік немесе паспорт, СТТН-ін, ӘЖК-ін, зейнетақы қорымен жасалған
келісім-шарттарын жинайды. Осы құжаттардың негізінде бұл қызметкерге
жұмысқа қабылдау жөнінде бұйрықты шығарады. Сонымен қатар қызметкерге
жеке еңбек келісім шарты толтырылады. Оған жұмыс уақыты, еңбек ақысы және
қосымша жұмыстарға белгіленген үстеме сомалары көрсетіледі.
Сондай-ақ, бұл бөлімнің маманы бухгалтерияның материалдық және есеп-
айырысу бөлімдерімен тығыз байланыста болады.
Материалдық бөлімге кадрлар бөлімінің маманы іс-сапарға шығатын
қызметкерлерге маршруты көрсетілген іс-сапарда болу уақыты көрсетілген
бұйрықты екі данада шығарып, бір данасын материалдық бөлімге береді.
Сонымен қатар біздің кәсіпорынға іс-сапармен келген адамдардың іс-
сапарлық куәліктеріне олар қашан келгенін белгілеп, мөр басады.
Бұл бөлім басқа жұмыстармен қатар барлық қызметкерлердің техникалық
қауіпсіздік ережелерінен толық өтілуін қадағалап қана қоймай
қызметкерлердің міндетті өтуін талап етеді және олардан жылда медициналық
байқаудан өтіп, медициналық кітапты әкелуін талап етеді.
Кадрлар бөлімінің маманы кадрлар қозғалысын реттеп қана қоймай, әр
қызметкерге жұмысқа қабылданғаны немесе жұмыстан босатылғаны жөнінде
бұйрықтарды шығарады. Бұл кадрлық бұйрықтар деп аталады. Сонымен қатар,
өндіріске байланысты барлық бұйрықтар өндірістік бұйрықтар деп аталады.
Кадрлар бөлімінің маманы өндіріс басшыларына келген ресми хаттарды және
кәсіпорын атынан барлық тиісті органдарға жазылған хаттардың қозғалысын
реттеп, арнайы журналға белгілеп, оларды арнайы папкілерде сақтайды.
Оларға шығыс, кіріс номерін беріп, бақылап отырады. Сонымен қатар
қызметкерлерге қажетті анықтамаларды беріп отырады және қызметкерлерді
аттестациялауға қатысып, хаттамаларды жазып, коммисияның мүшесі болып
қызметін атқарады.
Кадрлар бөлімінің бухгалтерияның есеп-айырысу бөлімімен жұмысы өте тығыз
байланыста болады. Ол есеп-айырысу бөліміне уақытылы барлық кадрлардың
қозғалысын сипаттайтын кадрлық бұйрықтарды тапсырып, қызметкерлердің
барлық қажетті құжаттарының дұрыс тапсырылуын қамтамасыз етеді.
Жоғарыда аталған жұмыстармен қатар бұл бөлім кәсіпорынының газет,
журналдарды қабылдап түгелдеумен жұмыс істейді, яғни пошта қызметі арқылы
келетінақпарат құралдарын тиісті журналға белгілеп, арнайы орында
сақтайды.
Кассалық бөлім
Бұл бөлімде ақшалай операциялардың қозғалысы сипатталады.
Кассир ақша қаражаттарының кассаға келуін, кассадан шығуын бақылап
отырады. Бұл бөлім кіріс кассалық ордері, шығыс кассалық ордер және т.б.
құжаттармен жұмыс істейді.
Кәсіпорын кассасы жұмысшы-қызметкерлерге есептелінген еңбекақы бойынша
есеп айырысу үшін, күнделікті көлік құралдарына қажетті шығындарды төлеп
отыру үшін, кеңсе тауарларын сатып алу үшін, сондай-ақ ұйымның хат және
басқа да құжаттарды пошта арқылы жөнелтуі үшін есеп айырысуға арналған.
2. Қаржылық есеп, талдау және аудит.
2.1. Шаруашылық субъектінің меншікті капиталының есебі,талдауы мен
аудиті.
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы
барысында, яғни шаруашылық қызметпен айналысу үшін белгілі бір мөлшерде
мүліктерге ие болуы тиіс. Осы жоғарыда аталған мүліктердің ақшалай
өлшемге айналдырылғандағы жиынтығы ұйымның меншікті капиталы болып
саналады. Кәсіпорын алғашқы құрылған кезде оның капиталы Қазақстан
Республикасы заңында қаралған мөлшерден кем болмауы тиіс және де ол сол
ұйымның құрылтайшыларының, акционерлерінің ақшалай, заттай және басқадай
түрде қоғамға қосқан үлестерінен құралады. Бұл сома, яғни кәсіпорынның
капиталы осы ұйымның қызметі барысында тапқан таза табысы және басқа да
көздерден, тегін түскен мүліктер мен ақшалай қаржылар есебінен өсіп
отырады.
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған, қызмет
атқарушы яғни қолданыстағы капиталы және оның құрамы мен құрылымы
бухгалтерлік баланстың активінде көрсетілсе, ол капиталдың қаржыландыру
көздері баланстың пассивінде көрсетіледі.
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
құнынан құралады. Ұйымның меншікті капиталының көздері болып мыналар
саналады:
• жарғылық капитал;
• резервтік капитал;
• бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар өздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан
басқа қарыз қаражаттарында пайдаланады. Ал олардың қатарына қысқа және
ұзақ мерзімді несиелер, қарыздар, алынған аванстар және басқа да
кредиторлық борыштар жатады.
Ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс және
айналыстағы активтер болып екіге бөлінеді. Мүліктерді қызмет атқару
мерзіміне қарай "негізгі (айналымнан тыс) активтер" және "айналымдағы
активтер" деп екіге бөледі.
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес
активтерден, қаржылық (ұзақ мерзімді) инвестициялардан, аяқталмаған
құрылыстан құралады. Жалпы айналымнан тыс активтер шаруашылық субъек-
тінің материалдық-техникалық базасын жасауға және дамытуға арналады.
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
табуға негізделеді. Соған сәйкес олардың қатарына ақша қаражаттары, қысқа
мерзімдік қаржылық салымдар, тауарлық-материалдық қорлар, дебиторлық
борыштар және басқа да активтер жатады.
Жарғылық қор (қосымша 8) мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
құрылтайшылық құжаттарында белгіленген, үкіметтің атқарушы органдарында
тіркелуі керек. Оның мөлшері құрылтайшылық құжаттарға тиісті өзгерістер
енгізілгеннен кейін ғана өзгеруі мүмкін.
Ол акцияларды орналастырудың немесе сатудың, жеке капиталын салудың,
мемлекеттің қаражаттарының, материалдық емес активтердің және басқа да
мүліктердің немесе мүліктік құқықтарының есебінен құрылады. Сонымен қоса,
жарғылық капитал жаңадан кұрылған заңды тұлғалар өз қызметін бастау үшін
бастапқы материалдық базасы болып та табылады, ол құрылтайшылардың
(акционерлердің, қатысушылардың) қатысу үлесін және кепілдік сипатын
анықтайды.
Шаруашылық жүргізуші субъектілер қайта тіркелген кезде қатысушылардың
ақшалай салымдары бухгалтерлік құжаттармен не болмаса аудиторлық есеп
берулерімен қуатталып бағалануы мүмкін.
Осындай бағалау кезеңінен бастап, бес жыл бойы шаруашылық жүргізуші
субъектілердің құрылтайшылары (қатысушылары) өздері қосқан сомаларының
шегінен артық бағаланған салымдарына субъекті кредиторларының алдында
бірлесіп жауап береді.
Егер де салым ретінде субъектіге мүлікті пайдалану құқы берілсе, онда бұл
салым үшін төленетін төлемнің мөлшері, кұрылтайшылардың құжаттарында
көрсетілген барлық мерзімі үшін есептелген сомадан анықталады.
Сонымен қатар №11 журнал ордер (қосымша 9),№14 журнал ордерлер (қосымша
10,11,12,13) қолданылады.
Казкоммерцбанк АҚ-ның капиталына келіп тоқталатын болсақ, капиталдың
жалпы қоры
82300 тенгені құрайды. Ал осы кәсіпорынның осы жылдағы таза табысы
23400578 тенгені құраса, алдыңғы жылғы таза табыс
9695688 тенгені құраған. Екі жылдың таза табысын салыстыратын болсақ
13704890 тенгеге өскен.
Меншікті капиталдың шоттар корреспонденциясы:
1.Негізгі құралдардың пайдалануына қарай қайта бағалау сомасының
анықталған көлемде бөлінбеген пайдаға апарылмағаны
Дт 5320
Кт 2421
2.Кәсіпорынның өткен жылдағы жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған
резервтік капитал соммасы
Дт 5010
Кт 5430
Меншікті капиталдың ұйымдастырушылық аудиті.
Жарғылық капитал кәсіпорын мүлкіне оны құрған кездегі
қатысушылардың салымының жиынтығы болып табылады. Жарғылық капиталды
белгілеу мен қалыптастыру тәртібі және пайдалану шаруашылық
жүргізуші субъектінің іс-қызметінің өрісі мен жағдайына, ұйымдастыру-
құқықтық түріне байланысты.
Жарғылық капиталды тексергенде аудитор бірінші кезекте келесі
жағдайларды қарасытрады:
а) жарғылық капитал көлемінің құқықтық-нормативтік акті
талаптарына сай болуын;
ә) жарғылық капитал мөлшерінің өзгеру ықтималдылығын;
б) бухгалтерлік есепте жарғы капиталының шамасына ықпал
ететін операцияларды көрсетудің және қолданған корреспонденциялардың
дұрыстығы, көбінесе олардың ішінде төмендегідей өткізбелерге ерекше
көңіл бөлінеді:
- Д-т 5020 Төленбеген капитал шотына және К-т 5010 салымдар мен
пайлар шотына қатысушылардың салымдары сомасына; - жарғы капиталы
мөлшері ұлғайғанда К-т 5010 Салымдар мен пайлар шотына, 2410
Негізгі құралдар, 1310 Материалдар, 1330 Тауарлар,1010 Банктердегі
аккредетивтегі, чектердегі, карт-шоттардағы және басқа да шоттардағы
ақша, 1010 Кассадағы қолда бар ақшалар бөлімшелердің шоттарына
жазу түседі. Жарғылық капиталды тексеру бағдарламасына мынадай аудит
процедураларыны кіреді
1-кесте.
Аудит процедурасы Ақпарат көздері
1. Баланс көрсеткіштерінің Бас Баланс,501, 502, 503, 511, 521
кітап мәліметтеріне сәйкестігін шоттары бойынша Бас кітап.
тексеру.
2. Жарғылық капитал қозғалысының Бас кітап, 13 журнал-ордер,
синтетикалық және аналитикалық акционерлердің тізімі,
есебін жүргізудің дұрыстығын акционерлердің есеп карточкалары,
тексеру. құрылтайшы құжаттар, НҚ мен МЕА
қабылдау-тапсыру актілері, төлем
тапсырмалары, кірістік кассалық
ордерлер және т.б.
3. Жарғылық капиталды Қолданылып жүрген заңнама,
қалыптастырудың дұрыстығын тексеруқұрылтайшы құжаттар, бухгалтерлік
анықтама.
4. Құрылтайшылардың жарнасын НҚ мен МЕА қабылдау-тапсыру
(салымдарын) кіріске алудың актілері, ТМҚ қабылдау актілері,
толықтығы мен мерзімділігін жүкқұжаттар, төлем тапсырмалары,
тексеру. кірістік кассалық ордерлер,
бухгалтерлік есеп шоттарындағы
жазулар және т.б.
5. Жарғылық капитал өзгерісінің Құрылтайшылардың (меншік иелерінің)
негізділігін және оны құрылтайшы және акционерлердің жалпы
құжаттарға енгізудің мерзімділігінжиналысының шешім хаттамалары,
тексеру. эмиссия жобасы мен құрылтайшылық
шарты.
6. Кәсіпорынның жарғылық капиталғаТүгендеу актілері, түгендеу
жарна ретінде салынған мүліктік тізімдемесі, салыстыру тізімідемесі
құқықтарды түгендеу. (ведомость) және т.с.с.
7. Қолданыстағы заңнамамен Аудитордың тұжырымдары, есептеулері
салыстырғандағы жарғылық капитал және ұсыныстары.
есебінде анықталған ауытқуларды
жою жөніндегі ұсыныстарды әзірлеу
мен негіздеу.
Меншікті капитиалды талдау.
Біздің отандық тәжірибеде кәсіпорынның меншікті капиталының құралу
көздері болып мыналар саналған: жарғылық капитал, резервтік қор,
арнайы бағыттағы қорлар, мақсатты қаржыландыру мен салымдар (келіп
түсулер), жалгерлік міндеттемелер, баланс пассивінің 1-бөлімінде
көрсетілген бөлінбеген табыс, сонымен қатар құрылтайшылармен есеп
айырысулар, тұтыну қорлары, алдағы кезең шығындары мен төлемдер
резервтері, күмәнді қарыздар бойынша резервтері, 1997 жылы құрылған
баланс пассивінің 2 –бөлімінде көрсетілген алдағы кезең табыстары.
БЕС №2 сәйкес 1998 жылдың балансында меншікті капиталға жарғылық
капитал, қосымша төленбеген капитал, қосымша төленген капитал,
резервтік капитал және бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) кіреді.
Меншікті капиталды зерттегенде өзіндік айналым қаражаттарындағы
болған өзгерістерге ерекше назар аударылады, яғни меншікті капиталдың
қандай бөлігі иммобильдік сипаттағы құндылықтарда бекітілмегендігін
және осы құражаттарды неғұрлым азды-көпті еркін жұмсауға мүмкіндік
беретін нысанда түрғандығы анықталады. Меншікті айналым қаражаттарының
көлемін анықтау үшін, меншікті капиталдың сомасынан баланс активінің
бірінші бөлімінің жалпы сомасын қорытынды (қортындысын) алып тастау
керек.
Меншікті капиталды талдау кезіндегі негізгі коэффиценттер:
1. Жұмсау коэффиценті:
Кж = Ма.к. Мк
Мұндағы: Кж - жұмсау коэффиценті;
Ма.к. – меншікті айналым капиталы;
Мк – меншікті капитал.
2. Тәуелсіздік коэффиценті – Кн.
Меншікті капиталдың кәсіпорын активтерінің қалыптастыру көзінің
жалпы көлеміндегі үлесін сипаттайды. Ол бойынша кәсіпорынның
қаншалықты деңгейде қарыз қаражатқа тәуелді екендігін және меншікті
қаражатын қалай пайдаланатынын білуге болады.
Кн = Меншікті капитал Жиынтық капитал (баланс валютасы)
Қолайлы мәні: 0,5-0,6.
3. Тәулділік коэффиценті:
Қарыз қаражаттарының жиынтық капиталдағы үлесін сипаттайды.
Авансталған капиталдағы қарыз үлесі неғұрлым көп болса, соғұрлым
кәсіпорын қаржыландырудың сыртқы көздері көбірек тәуелді болады.
Кз =Таратылған капитал Жиынтық капитал.
Қолайлы мәні: 0,4-0,5.
4. Қаржыландыру коэффиценті:
Меншікті және тартылған капиталдың арақатынасын сипаттайды. Ол
кәсіпорын активтерінің қай бөлігі меншікті қаражат есебінен, қай
бөлігі қарыз қаражаты есебінен қаржыландырылатынын көрсетеі.
Кф = Меншікті капитал Тартылған капитал.
Қолайлы мәні: 1-ден жоғары.
5. Инвестицияларды өтеу коэффиценті:
Жиынтық капиталдағы меншікті капитал мен ұзақ мерзімді
міндеттемелердің үлесін сипаттайды.
Ки = (Меншікті капитал + Ұзақ мерзімді міндеттемелер) Жиынтық
капитал.
Қолайлы мәні: Қалыпты = 0,9 Қауіпті =
0,75
2.2. Негізгі құралдар мен материалдық емес активтер есебі, талдауы мен
аудиті.
Бухгалтерлік есепте негізгі құралдар деп өндіріс үдерісінде ұзақ уақыт
бойы, яғни бір жылдан артық уақыт пайдаланатыи, өзінің бастапқы түрін,
көлемін сақтай отырып, құнын шығарылған өнімге, орындалған жұмысқа,
көрсетілген қызметке есептелген амортизациялық аударым мөлшері шегінде
біртіндеп ауыстырып отыратын еңбек құралдарын, яғни материалдық
активтерді айтады. Негізгі құралдарға — қозғалмайтын мүлік, жер
учаскелері, үйлер мен ғимараттар, өткізгіш тетіктер, машиналар мен
жабдықтар, өлшеуіш және реттеуші аспаптары мен құралдары, есептеуіш
машиналар мен техникалары және олардың бағдарламалық құралдары, көлік
тасымалдау құралдары, аспаптар, өндірістік және шаруашылық құрал-
саймандары, өнім және жұмыс малдары, көп жылдық көшеттер, шаруашылықтың
ішкі жолы, тағы да басқалар жатады.
Барлық негізгі құралдар өздерінің өндіріске қатысуына қарай өндірістік
және өндірістік емес болып екі топқа бөлінеді. Өндірістік негізгі
құралдар деп өндірісте қызмет ететіи, яғни өнім өндіру орындарында
пайдаланатын негізгі құралдарды айтады. Оларға: өндіріске арналған үйлер,
ғимараттар, өткізгіш тетіктер, құрылыс машиналары, көлік тасымалдау
құралдары, әр түрлі станоктар, двигательдер, құрал-саймандар, өлшеуіш
аспаптар және тағы басқалары жатады. Өндірістік емес негізгі құралдардың
қатарына шаруашылықтың өндірістен басқа салаларында пайдаланатын негізгі
құралдар жатады. Оларға тұрмыстық үй-жай (коммуналдық) шаруашылығында,
денсаулық сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру, білім беру және мәдениет
салаларында пайдаланатын негізгі құралдар және тағы да басқа негізгі
құралдар жатады. Халық шаруашылық салаларьша және істейтін қызметтеріиің
түрлеріне қарай барлық негізгі құралдар: өнеркәсіп, ауыл шаруашьшығы,
орман (тоғай) шаруашылығы, тасымалдау, байланыс, құрылыс, материалдық-
техникалық жабдықтау және сату-өткізу ұйымдары, қоғамдық тамақтандыру,
басқару органдары, әлеуметтік сақтандыру, ғылым және білім беру, ғылыми
көмек көрсету және тағы да басқа салалар бойынша топталады.
Негізгі құралдар өндірісте мынадай құжаттар арқылы толтырылады: негізгі
құрал келіп түскенде Негізгі құралдарының қабылдау- беру актісі
(қосымша 14) толтырылады.Негізгі құралдар пайдалану барысында оларды
түрлі жағдайда жөндеу қажет болады ол жағдайда Негізгі құралдардың
жөндеуі туралы қабылдау-беру актісі (қосымша 15) толтырылады.Сонымен
қатар негізгі құралдарға өндірісте жылына бір рет түгендеу жүргізіледі,
Негізгі құралдарды түгендеу описьі (қосымша 16) толтырылады.Негізгі
құралдар Журнал ордер 12 (қосымша 17) толтырылады.Сонымен қатар өндірісте
Құжаттарды қабылдау беру реестрі (қосымша 18) қолданылады.
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер — нақты табиғи нысаны
жоқ сезілмейтін құндылыққа ие болғанымен материалдық активтердің де,
материалдық емес активтердің де құрамында кездесуі мүмкін.
Жалпы материалдық емес активтер деп – белгілі бір нақтылы табиғи пішіні
жоқ, бірақ қандай да бір бағаға, құнға бағаланатын болғандықтан
субъектіге үнемі, яғни ұзақ уақыт бойы қосымша табыс (пайда) әкеліп
тұратын активтерді айтамыз.
Материалдық емес активтер — бұл өндірісте ұзақ ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz