Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау

Жұмыс түрі: Іс-тәжірибеден есеп беру
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 39 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2

Негізгі бөлім

1. Кәсіпорынның қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы қызмет
етуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3
1.1 ЖШС ENERPRO кәсіпорынның жалпы сипаттамасы ... ... ... ... ... ..3

2. ЖШС ENERPRO кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен экономикалық потенциалын
талдау және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
2.1 Кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдау: баланс активі мен оның
құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының жалпы динамикасын
талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
...6
2.2 Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...21
2.3 Қаржылық тұрақтылығын талдау және
бағалау ... ... ... ... ... ... ... ..32
2.4 Кәсіпорынның іскерлік белсенділігін талдау және
бағалау ... ... ... .40

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 44
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..45

КІРІСПЕ

Кәсіптік тәжірибе мерзімі – 2011 жыдың 18 қаңтар мен 9 сәуір
аралығында. Өту орны – ENERPRO жауапкершілігі шектеулі серіктестік
кәсіпорыны. Кәсіптік тәжірибенің мақсаты – Әл- Фараби атындағы Қазақ Ұлттық
университетінде алған теориялық білімімізді осы кәсіптік тәжірибе кезінде
барынша макасималды түрде пайдалана отырып, нарықтық экономика жағдайында
қызмет етіп жатқан ENERPRO жауапкершілігі шектеулі серіктестік
кәсіпорынның экономикалық қызметімен, оның өндірістік және басқарушылық
құрылымымен, есептілік жүргізу және кәсіпорынның өзінің қызметін жоспарлау
тәртібімен танысу, әрі онда жүргізілетін әртүрлі есептілік түрлерімен
танысу, оны игеріп білу болып табылады.
ENERPRO Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік кәсіпорында өндірістік
тәжірибе өту барысында кәсіпорынның қаржылық жағдайын, экономикалық
потенциалын, яғни кәсіпорынның автивтер құрамы мен құрылымын, баланс
активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
талдадым, кәсіпорынның төлем қабілеттілігін, өтімділігін, қаржылық
тұрақтылығын және іскерлік белсенділігін талдадым.
ENERPRO ЖШС кәсіпорында кәсіптік тәжірибе өту барысында мынадай
мәселелерді :
- кәсіпорынның құрылу тарихымен таныстым;
- кәсіпорынның жарғысымен таныстым;
- кәсіпорынның басқарушылық және өндірістік құрылымын;
- негізгі бөлімшелердің, басқа да қосымша бөлімдердер мен басқармалардың
қызментімен таныстым;
- кәсіпорындағы жұмысшылар мен қызметкерлерге жалақы төлеу мен сыйақылар
беру жүйесі;
- мекеменің басқа ұйымдармен келісім-шарт жасасу тәртібін;
- кәсіпорынның статистикалық мәліметтерімен;
- 2009-2010 жж аралығындағы бухгалтерлік есептілікпен таныстым;
- келесі жылға бюджетті құруды (бизнес-жоспарды құру) қарастырдым.
Кәсіптік тәжірибе өту жөніндегі есеп кіріспе, негізгі бөлім қорытынды
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Негізгі бөлім екі бөлімнен тұрады
және оның бірінші бөлімінде кәсіпорынның міндеті, мақсаты, атқаратын
қызметтері, ал екінші бөлімінде кәсіпорынның қаржылық жағдайын қарастырдым.

1.Кәсіпорынның қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы қызмет етуі

1.1 ЖШС ENERPRO кәсіпорынның жалпы сипаттамасы

Нарықтық жағдайларда тек ірі кәсіпкерлікпен ғана айналысуға болады,
шағын кәсіпкерлік өмір сүруге қабілетсіз деген пікір бар. Тарих көрсетіп
отырғандай, шындығына келгенде, шағын бизнес ірі бизнеспен табысты түрде
бәсекелесуде, себебі ол дағдарыс жағдайларында анағұрлым икемді, анағұрлым
ұтқыр, анағұрлым тұрақты болып келеді және үнемі түрде дамып отыруға
қабілетті.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің шетелдік тәжірибесі
кәсіпкерліктің экономикада аса маңызды міндеттерді орындап отырғанын
көрсетіп отыр.Жапон экономикасы екінші дүниежүзілік соғысынан кейін шағын
және орта кәсіпорындардың арқасында жылдам қалпына келді, сөйтіп жапондық
экономикалық ғажайып орын алды.
Өткен ғасырдың 70-ші жылдары тіпті мынадай формула танымал болатын:
Шағын нәрсе тамаша!.Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасының
мәліметтері бойынша әлемдік экономикада шағын кәсіпорындардың саны барлық
кәсіпорындардың жалпы санының 95%-нан асады. Олардың үлесі
әрекеттегілерінің 60%-нан астам бөлігін құрайды, ал олардың ЖІӨ-дегі үлесі
50%-ға дейін жетеді. Бұл орташа әлемдік көрсеткіштер. Ал Жапонияда мысалы,
шағын және орта кәсіпкерліктің үлесі компаниялардың жалпы санының 99,6%-ын,
ЖІӨ-нің 55%-ын және өнеркәсіпте қызмет ететіндер санының 80%-ын құрайды.
АҚШ-та - ЖІӨ-нің 50%-дан артық бөлігі, инновациялардың жартысынан астам
бөлігі, ұлттық жұмыс күшінің 23 артық бөлігі шағын кәсіпкерлікте еңбек
етеді.
Бүгінде Қазақстанда еңбекке жарамды белсенді тұрғындардың әрбір
бесіншісі шағын және орта бизнесте еңбек етуде. Олардың шамамен алғанда
тең жартысы – жеке кәсіпкерлер. Ал барлық тіркелген кәсіпорындар мен
кәсіпкерлердің 90% артық бөлігі шағын және орта бизнес секторына тиесілі
болып келеді. Бұл тұрғыда біз орташа әлемдік көрсеткіштермен бір деңгейде
келеміз. Сонымен қатар, егер шағын және орта бизнестің ЖІӨ-де алатын үлесін
салыстырар болсақ, Қазақстанда – бұл шамамен 16%. Ал, мысалы, Ұлыбританияда
– 52%, Италияда – 55%, Германияда – 57%.
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлік көпшілік сипатқа ие және
салыстырмалы түрде серпінді құбылысқа айналған. Кейінгі жылдарда
кәсіпкерліктің жоғары қарқынмен дамып келе жатқандығына қарамастан,
экономиканың аталмыш секторының сапалық тұрғыдан дамуына кедергі болып
отырған бірқатар проблемалар орын алуда. Мұндай проблемаларға мыналар
жатады:
❖ заңнамалық базаның жетілмегендігі – жеке кәсіпкерлік туралы заңдардың
нормалары ескірген. ШОБ-ны (шағын және орта бизнес) дамыту жөніндегі
бірқатар мәселелер бойынша нақты нормалар шығарылмаған, мұнысы
әкімшіліктік тосқауылдардың көбеюіне және әрекеттегі заңдардың әртүрлі
пайымдалуына әкеледі;
❖ кәсіпкерлік субъектілерін критерийлік тұрғыдан белгілеу мәселесі –
кәсіпкерлік субъектілерін шағын және орта бизнес категориясына
жатқызудың критерийлері әлемдік практикаға сәйкес келмейді.
Төмендетілген құндылықтық критерийлер экономика мен бизнестің бүгінгі
даму деңгейіне сай емес. Олар бизнестің жасанды түрде бөлінуіне
ықпал етуде, отандық кәсіпкерлікті қолдау шараларының тиімділігі мен
оның бәсекеге қабілеттілігін төмендетуде.
❖ салықтық жүйе жеткілікті дәрежеде дамымаған – Қазақстанның салық
жүйесінде шағын бизнес ауқымының өсуіне және оның біртіндеп орта
бизнеске айналуына арналған экономикалық стимулдар қарастырылмаған;
❖ әкімшілік тосқауылдар – әкімшілік тосқауылдардың болуы шағын және
орта бизнестің дамуына елеулі кедергісін тигізуде. Алайда оларды
кешенді талдау осы мәселені бұрынғысынан да тиімді шешудің жолдарын
ашуда;
❖ кәсіпкерлікті қолдау инфрақұрылымының нашар дамуы және үзінділік
сипатқа ие болуы – Қазақстанда орын алып отырған ШОБ-ты қолдау
инфрақұрылымы шағын және орта бизнесті дамыту шараларын қолдауды
қамтамасыз етпейді және жоғары транзакциялық шығындарға негіз болуда;
❖ шағын және орта бизнес өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігінің
төмендігі – қормен жеткілікті деңгейде жарақтандырылмауы, негізгі
құралдардың жоғары тозу деңгейі мен төмен дәрежедегі жаңартылуы,
сондай-ақ тұтастай ШОБ секторының төмен технологиялығы еңбек
өнімділігін, шағын және орта бизнес өнімдерінің экономикалық
тиімділігін және бәсекеге қабілеттілігін төмендетуде;
❖ қаржы ресурстарына қатынаудың жоқтығы – әлемдегі қаржы дағдарысы ШОБ
субъектілерін қаржыландырудың жетіспеушілігі мәселесін одан әрі
шиеленістіріп жіберді. Мемлекеттік Тұрақтандыру бағдарламасын
уақытында жүзеге асыру дағдарыстық құбылыстардың ШОБ секторына
жағымсыз әсерін ішінара бәсеңдетуге мүмкіндік берді.
Мемлекет кәсіпкерлік қызметтің еркіндігіне кепілдік береді және соны қорғау
мен қолдауды қамтамасыз етеді. Қазақстан Республикасының 1995 жылдың 30
тамызындағы Конституциясына сәйкес: ..Әркімнің кәсіпкерлік қызмет
еркіндігіне, өз мүлкін кез келген заңды кәсіпкерлік қызмет үшін еркін
пайдалануға құқы бар. [6, 12б]
Кәсіпкерліктің түрлерінің бірі -жауапкершілігі шектеулі серіктестік
деп бір немесе бірнеше тұлғаның құрған серіктестігі танылады. ЖШС-нің
Жарғылық капиталы құрылтай құжаттарына сәйкес белгілі өлшемге ие үлестерге
бөлінген. ЖШС-нің қатысушылары соның міндеттемелері бойынша жауапкершілікте
болмайды және қызметімен байланысты болатын залалдардың тәуекелін солардың
қосқан салымдарының құны шегінде арқалайды.
ENERPRO Жауапкершілігі шектеулі серіктестік кәсіпорынның мақсаты –
табыс табуға бағытталған және қатысушысына тұрақты табысты қанағаттандыру
болып табылады.
ENERPRO Жауапкершілігі шектеулі серіктестік- шағын кәсіпорын
болғандықтан, нарықтық жағдайларға, өзгерістерге икемді және кәсіпорынды
айқын басқаруға қабілетті болып табылады.
ENERPRO Жауапкершілігі шектеулі серіктестік кәсіпорыны ҚР заңына
сәйкес келетін мынадай қызметтерді атқарады:
-маркетингтік және инжинирингтік қызмет;
-лицензия, сертификат (куәлік) берумен;
-кәсіпорындарға сарапшылық-консалтингтік кеңес берумен;
-химиялық, нефтехимиялық, энергетикалық салаларда жұмыс жасайтын
кәсіпорындарға жәрдемдесу;
-жобалық, конструкторлық жұмыстар;
-құрылыс үшін ізденіс жұмыстары;
-және ҚР заңына қайшы келмейтін қызметтерді атқарады.

2.ЖШС ENERPRO кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен экономикалық потенциалын
талдау және бағалау

2.1 Кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдау: баланс активі мен оның
құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының жалпы динамикасын талдау

Баланс активтерінін құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – кә-
сіпорынның барлық мүліктерінің және оның жекелеген түрлерінін абсолютті
және салыстырмалы арту немесе кему мөлшерін белгілеуге мүмкіндік береді.

Сурет1-Кәсіпорынның мүліктік потенциалынталдауды жүргізу кестесі.
[2, 30б].

Агрегатталған баланс арқылы кәсіпорынның мүліктік жағдайын талдаймыз.
Агрегатталған балансты талдау арқылы кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайы
туралы мәлімет аламыз, мысалы: активтердің жалпы құны; ағымдағы акивтердің,
яғни мобильді активтердің құны туралы; ұзақ мерзімді активтердің құны
туралы, яғни иммобильді активтер; меншікті капиталдың көлемі; қатыстырылған
капиталдың көлемі; айналымдағы меншікті капиталдың көлемі.

Актив Пассив
1.Мүлік 1.Мүліктің құралған көзі
1.1.Иммобильді активтер 1.1.Меншікті капитал
Мобильді, яғни ағымдағы активтер. 1.2.Қатыстырылған капитал
1.2.1.Тауарлы-материалды қорлар 1.2.1.Ұзақ мерзімді міндеттемелер
Дебиторлық борыш 1.2.2.Қысқа мерзімді міндеттемелер
1.2.3.Ақша қаражаттары 1.2.3.Кредиторлық борыш

Сурет2-Кәсіпорынның агрегатталған балансы.[3, 65б].

Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау
барысында, осы активтердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және олар-да
болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның же-ке
топтарын талдау, олардың рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді.

Ағымдағы
активтер

Сурет3- Кәсіпорынның баланс активінің құрылымы. [2, 37б]

Активтердің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсететін
болғандықтан, ол осы кәсіпорын жұмысының оң нәтижесін сипаттайды. Алай-да,
кәсіпорын мүлік құныньщ өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі ба-
ланстық есептің номиналды көрсеткіштерінің нақты көрсеткіштерден айтар-
лықтай ауытқуына әкеліп соқтыратын инфляция әсерін ескеру қажет. Отандық
тәжірибеде инфляцияны есепке алу тек негізгі құралдардың баланстық құнын
құру барысында жүргізіледі.

Отандық есептік-аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім және
тауарларды қайта бағалау жүргізілмейді. Сондықтан да олардың құнының өсуі,
инфляциялық фактор әсерінен болатыны күмәнсіз.[7, 60б]
Баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы мен олардың таратылуына
талдау жасау ушін келесі аналитиклық кесте құрылады:

Кесте4 - Баланс активтерінің құрамы мен құрылуы (2009жыл).
Активтер Жыл басында Жыл соңында Өзгеріс (+ ; -) Құрылымын
ың
өзгеруі
Көсомасы, үлес салмағы,сомасы, үлес салмағы, Мың тг.
рсмың.тг % мың.тг %
ет
кі
шт
ер
сомасы, үлесі, сомасы,
мың.тг % мың.тг
сомасы, үлес сомасы, үлес сомасы, үлес
мың.тг салмағы,мың.тг салмағы,мың.тг салмағы,
% % %
Барлық 457 931 100 443 540 100 -14 391 -3,14 0
активтер
Құны, соның
ішінде
1.1.Ұзақ 58 619 12,8 57 169 12,9 1450 2,47 0,1
мерзімді
активтер:
а) негізгі 57 595 12,6 56 145 12,7 -1450 -2,5 0,1
құралдар
б) 1024 0,22 1024 0,23 0 0 0,01
материалдық
емес
активтер
2.2. 264 320 57,7 243 775 55,0 -20 545 -7,8 -2,7
Ағымдағы
активтер:
а) 24 349 5,3 33 863 7,6 8514 3,9 2,3
тауарлы-мате
риалды
қорлар
б)дебиторлық31 277 6,8 104 771 23,6 73 494 234 16,8
борыш
в)ақша-қараж208 694 45,6 105 081 23,7 -103 613-49,6 -21,9
аттары

Кесте мәліметтерінен активтердің нақты құнын көрсететін баланс
валютасының есепті жылы 14 391 мың теңге немесе 3,14%-ға төмендеуін көруге
болады. Бұл кәсіпорын жұмысының 2010 жылы теріс нәтижесін сипаттайды.
Қаражаттарды ұзақ мерзімді және ағымдағы активтер арасына тарату жыл аяғына
соңғылардың пайдасына шешіледі.
Баланс валютасында ағымдағы активтерінің үлесі жыл басында 57,7%
болса, ал жыл аяғында 55% болып 2,7% -ға есепті жылы төмендеген. Ал
кәсіпорын активтердің іске тартылу (мобильді) коэффициентті (264 320457
931) 0,58 және жыл аяғында (243 775443 540) 0,55 құрайды. Коэффициенттің
мәні есепті жылы 0,03 пунктке төмендеген, бұл кәсіпорынның үздіксіз жұмысты
қамтамасыз ете алмайтындығын және кредиторлармен есеп айырысу мүмкіндігі де
төмендей түседі.
Кәсіпорын активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын – мобильді және
иммобилбді қаражаттар қатынасының коэффициентті. Біздің мысалымызда жыл
басында 4,51 және жыл аяғында 4,26 құраған. Бұл көрсеткіштің деңгейі
теориялық мәнінен (0,5-тен төмен болмау) жоғары, яғни мобильді
қаражаттардың өсу қарқыны иммобильді қаражаттардың өсу қарқынынан артуының
нәтижесінде өсіп отыр.
Есепті жылы мобильді активтер (243 775264 320) 0,92 болса, ал
иммобильді активтер (57 16958 619) 0,97 есеге төмендеген. Баланс
валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының үлесі жыл басында 12,6%-
ды, жыл соңында 12,7%-ды құрайды, яғни бұл көрсеткіш теориялық теориялық
мәнінен төмен ( 50%-дан кем емес). Бұл кәсіпорынның материалдық-техникалық
базасының дамуындағы жалғымсыз кезеңі ретінде қарастырылуы тиіс.
Ең мобильді активтер-яғни ақша қаражаттарыбір жылда 103 613 мың теңгег
немесе 21,9%-ға төмендеген. Бұл кәсіпорынның төлеу қабілетінің нашарлығын
сипаттайды. Кәсіпорынның тауарлы-материалдық айналым қаражаттары есепті
жылы 3,9%-ға өскен. Бірақ олардың үлесі теориялық мәнінен төмен. Дебиторлық
борыш есепі жылы едәуір өскен,яғни 73 494 мың теңгеге өскен.

Кесте8 - 2010 жылы кәсіпорынның авансталған капиталдың құрамы мен құрылымы.

Жыл басында Жыл аяғында Өзгеріс (+, -) Құрылы
Көрсеткіштер мы
ның
өзгеруі
сомасы, үлес сомасы,үлес сомасы,үлес
мың.тг салмағы,мың.тг салмағы,мың.тг салмағы,
% % %
1.2.1.Ұзақ 0 0
мерзімді
Қарыздар
1.2.3.Кредиторл348 172 76 333 66575,2 -14 507-4,2 0,8
ық борыш
1.2.4.Басқа да 35 000 7,6 35 117 7,9 117 0,3 0,3
пассивтер
Тәуелсіздік - 0,163 - 0,169 - - 0,006
коэффициенті
Қаржыландыру - 0,195 - 0,203 - - 0,008
коэффициенті
Қатыстырылған - 5,135 - 4,917 - - -0,218
капиталдың
меншікті
капиталға
қатынасы
коэффициенті

Кәсіпорынның есеп беру жылындағы активтердің қалыптасу көзі 14 391 мың
теңгег немесе 3,14%-ға төмендегенін көрсетіп тұр. Валюта балансында көп
үлесті жыл басында 83,7%-да және жыл аяғында 83,1% қарыздық капитал
құрайды. Тәуелсіздік коэффициенттің мәні жыл соңында 0,006 пунктке өсен,
бірақ оның мәні теориялық мәнінен төмен болғандықтан, бұл кәсіпорынның
сыртқы қарыздардан тәуелді. Меншіктік капиталдың көлемі төмен болғандықтан
тәуелсіздік коэффициенттің мәні төмен. Несие берушілердің тәуекелділігі
төмен болады, инвесторлардың да күмәнін туғызады. Меншікті капиталдың үлесі
төмендегенде тәуекелділігі өседі. Меншіктік капиталдың көлемі төмендеуі
кәсіпорынның қызметінің қысқарғанын айтады. Бұл кәсіпорынның қаржылық
жағдайының (тұрақтылығының) төмендегенін дәлелдейді. Бұны тәуелсіз
коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын тәуелділік коэффициенті
дәләлдейді, яғни кәсіпорынның чыртқы қаржыландыру көздерінен тәуекелділігі
жоғарлайды. Бұл коэффициенттің мәні жыл басында 0,837 (1-0,163) және 0,831
(1-0,169) құрады. Есепті жылы 0,006 пунктке төмендеген, бірақ оның мәні
қалыпты мәнінен айтарлықтай жоғары.
Қаржыландыру коэффициенті жыл басында 0,163 және жыл аяғынды 0,169
болған және 0,006 пунктке өссе де, бұл теориялық мәнінен айтарлықтай төмен,
яғни кәсіпорын мүлкінің көп бөлігі қарыз қаражатымен қалыптасқанын
көрсетеді, кәсіпорынның төлем қабілеттілігінің өте қауіпті жағдайға
жеткендігін және несие алуды қиындатқанын көрсетеді. Қаржыландыру
коэффициентінің кері көрсеткіші қатыстырылған капиталдың меншіктік
капиталға қатысымен анықталатын қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының
коэффициенті. Кәсіпорын есеп беру кезенінің басында активтерге салынған
меншіктік қаражаттардың 5 теңге, есеп беру кезеңінің ішінде қарыз
қаражаттары меншіктік салымдардың әрбір теңгесіне 4 теңге 2 тиынға
төмендеген. Бұл коэффициенттің мәні 1 қалыпты мәнінен жоғары, яғни мәні 1-
ден асқандықтан, кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі мен тұрақтылығы қауіпті
нүктеге жеткенін көрсетеді.
Кәсіпорынның тәуелсіздік дәрежесін сипаттайтын ең маңызды
көрсеткіштердің бірі қаржылық тұрақтылық коэффициентінің мәні жыл басында
0,163 және жыл аяғында 0,169 құраған. Кәсіпорынның ұзақ мерзімді
міндеттемелері болмағандықтан, оның мәні тәуелсіздік коэффициентінің мәніне
сәйкес.
Инвестициялау коэффициенті жыл басында 1,289 және жыл аяғында 1,331
құраған. Жыл аяғында 0,033 пунктке өскен. Бұл берілгендерге қарап меншіктік
капиталдың көп бөлігі негізгі құралдарды сатып алуға жұмсалғанын көреміз.
Меншіктік айналым қаражаттарының көлемі жыл басында (74 759-58 619) 16 140
және жыл аяғында (74 759-57 169) 17 590 мың теңгені құрайды, яғни 1450 мың
теңгеге өскен. Ал меншіктік айналым капиталының жалпы меншіктік капиталдағы
үлес салмағы, яғни маневрлық (жұмсау) коэффициенті жыл басында 0,216 және
жыл аяғында 0,235 құраған. Жыл аяғында бұл коэффициенттің мәні 0,019
пунктке өскен, бірақ оның мәні төмен, бұл кәсіпорынның меншіктік
қаражатының көп бөлігі иммобильді сипаттағы құндылықтардан тұратындығын
көрсетеді. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының басты көрсеткіштердің бірі
болып қорларды қалыптастырудың өз көздерімен қамтамасыз етілу коэффициенті,
яғни тауарлы-материалдық қорлардың қамтамасыз етілу коэффициенті саналады.
Бұл коэффициент жыл басында (16 14017 294) 0,933 және жыл аяғында
(17 59019 822) 0,887 құрады. Бұл коэффициенттің мәні жыл аяғында 0,046
пунктке төмендесе де, теориялық мәннен жоғары (≥0,6-0,8).
Қорыта, 2010 жылы 2009жылмен салыстырғанда баланс құрылымы нашарлаған.
Кәсіпорынның мүлкі төмендеген, бұл иммобильді және мобильді активтердің
төмендеуіне алып келді. Ең мобильді актив, ақша қаражаттары екі есе
төмендеген, бірақ тауарлы-материалды қорлар өскен. Дебиторлық борыш үш есе
өскен, бұл өсу болашақта ақша каражаттары бабының өсуіне алып келуі
мүмкіндігін көрсетеді. Меншікті капитал өспеді, бірақ қатыстырылған капитал
аз болса да төмендеген. 2009 жылмен салыстырғанда 2010 жылы кредиторлық
борыштың өсу қарқыны төмендеген, яғни кәсіпорынның кредиторлардың алдында
борышы төмендегенін көрсетеді.
Кәсіпорынның идеалды балансы мынадай болу қажет:
➢ Есепті кезеңінде баланс валютасының көлемі жыл басындағы баланс
валютасының көлемінен жоғары болу керек.
➢ Ағымдағы активтердің өсу қарқыны ұзақ мерзімді активтердің өсу
қарқынынан жоғары болу керек.
➢ Меншікті капитал қатыстырылған капиталдан жоғары болу керек, ал оның
өсу қарқыны қатыстырылған капиталдың өсу қарқынынан жоғары болу керек.
➢ Дебиторлық және кредиторлық борыштардың өсу қарқыны сәйкес болу
керек.
➢ Айналмалы активтердің құрамындағы меншікті капиталдың үлесі 10%-дан
өмен болмау керек.[3, 56б]

2.2 Төлем қабілеттілігі мен өтімділігін талдау

Кәсіпорынның төлем қабілеттілігі оның қаржылық тұрақтылығының маңызды
белгілерінің бірі және сондықтан онымен тығыз байланысты болады. Сол
себепті нарық экономикасы жағдайында оған көп көңіл бөлінеді. Кәсіпорынның
төлем қабілеттігін талдау баланс өтімділігін талдаудан басталады.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін қарастырар алдында, жалпы
активтердің, баланстың және кәсіпорынның “өтімділігін” анықтап алу керек.
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша
өтімділік: кәсіпорынның өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу
қабілетілігі ұғынылады, егер кәсіпорын өзінің ағымдағы активтерін өткізіп,
яғни оларды ақшаға айналдыра алса, өзінің қысқа мерзімді міндеттемелерін
орындауға шамасы бар болса, онда ол өтімді кәсіпорын болып саналады. Ал
екінші тұжырымдама бойынша, өтімділік – бұл ағымдағы активтердің ақша
қаражаттарына айналуға дайындығы мен жылдамдығы. [7, 93б]
Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді.

Өтімділік кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін
білдіреді және активтер мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы
бойьшша да, келіп түсу уақыты бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді.
Кәсіпорынның өтімділігі шын мә-нінде баланс өтімділігін көрсетеді.
Сондықтан кәсіпорынның төлем қабілеттілі-гін бағалау үшін бухгалтерлік
баланстың көрсеткіштерін тереңінен зерттеу керек.
Баланс өтімділігінің талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі
бойынша топталған қаражаттарды пассивтегі міндеттемелерімен салыстыруда.
Актив пен пассив баптары белгілі бір тәртәппен топталады, өтімділігі
жоғарыдан бастап өтімділігі төмендегілерге, яғни өтімділігінің төмендеу
тәртәбі бойынша қайтарууақыты қысқаларға қарай, яғни қайтару уақытын
жоғарлату тәртібі бойынша болады.[7, 94б]
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына
байланысты кәсіпорын активтері келесідей топтарға бөлінеді:
А1. Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның ақша
қаражаттарының барлық баптары мен құнды қағаздары жатады. Ақша қаражаттары
мен құнды қағаздар (қысқа мерзмді қаржылық инвестициялар)-айналым
қаражатының ең мобильбі бөлігі. Ақшамен бірден есеп айырысуға болады, ал
құнды қағаздар қолма-қол ақшаға тез айналады.

А12009 = 208694
А12010 = 105081
∆А= А1ж.с. - А1ж.б. = 105 081-208 694= - 103 613
Өсу қарқыны А=∆А А1ж.б. * 100%=-49.65%
Ең өтімді активтер 2010 жылы 103 613 мың.тенгеге немесе
49.65% төмендеген.

А2. Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
басқа да активтерді жатқызады. Дебиторлық борыш сомалары есеп айырысу
шотына белгілі бір уақытта келіп түсіп, бұлар да өз міндеттемелерін төлеуге
жұмсалуы мүмкін. Күмәнді дебиторлық борыштың үлесінің көп болуы
кәсіпорынның тұрақтылығына қауіп төндіру мүмкін.

А22009 = 31277
А22010 = 104772
∆А= А2ж.с. – А2ж.б. =104 772 – 31 277= 73495
Өсу қарқыны А=∆А А2ж.б. * 100%=234%
Тез өткізілетін активтер 2010 жылы 73495 мың.теңгеге немесе 234% өскен.

А3. Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің II бөлімінің “Тауарлы-
материалдық қорлар” жатады және I бөліміндегі “Ұзақ мерзімді
инвестициялар” бабы жатады.

А32009 = 24349
А32010 = 33863
∆А= А3ж.с. – А3ж.б. = 33 863-24 349=9514
Өсу қарқыны А=∆А А3ж.б. * 100%=39%
Баяу өткізілетін активтер 2009 жылы 2010жылмен салыстырғанда
9514мың.теңгеге немесе 39% көтерілген.

А4. Қиын өткізілетін активтер. Баланс активінің I бөлімінің алдындағы
топтарға еңгізілген баптарынан басқа барлық баптары. I бөлім жиынынан
“Ұзақ мерзімді қаржы инвестициялар” бабы бойынша соманың бір бөлігі ғана
алып тасталғандықтан, қиын өткізілетін активтер құрамында басқа
кәсіпорындардың жарғылық капиталға салған салымдары ғана есепке алынады.
Баланс активінің баптары оларды өтімділік дәрежесі бойынша
топтағанда, бастыр орынды ең өтімді және әр жақты меншік нысаны алады –
кассадағы, банктегі есеп айырысу, валюта және ағымдағы шоттардағы ақша
қаражаттары. Бұдан кейін бағалы қағаздарға салынған қысқа мерзімді қаржылық
инвестициялар, дебиторлар мен есеп айырысулар тұрады. Өтімділігі бұдан
төмен элементтер тауарлы-материалдық қорлар мен негізгі капиталдың
баптарына топтастырылған.

А42009 = 58619 + 134992 = 193611
А42010 = 57169 + 142655 = 199824
∆А= А4ж.с. – А4ж.б. =199824-193611=6213
Өсу қарқыны А=∆А А4ж.б. * 100%=3.2%
2010 жылы негізгі құралдарды аммортизациялау есебінен 2009 жылмен
салыстырғанда төмендеген. Бірақ Қиын өткізілетін активтер 2010 жылы 2009
жылмен салыстырғанда 6213 мың теңгеге немесе 3.2% өскен.
Баланс пассивтері оларды қайтару, төлеу уақытының мерзіміне байланысты
топтастырылады:
П1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер. Бұларға уақытында
төленбеген кредиторлық борыш, қарыздар, басқа да қысқа мерзімді міндеттеме-
лер, жұмыскерлермен олардың алған қарыздары бойынша есеп айырысу көле-мінен
асқан мөлшерде жұмыскерлерге берілген қарыздар жатады. Бұл берілген
мөлшерден асу банктің мақсатты қарыздарын өз мақсаты бойынша
пайдаланбағандығын білдіреді және сондықтан тезірек өтеу үшін неғұрлым
өтімді активтермен қамтамасыз етілуі тиіс.

П12009 = 348172 + 35000 = 383172
П12010 = 333665 + 35116 = 368781
∆ П1= П1ж.с. - П1ж.б. = -14 391
Өсу қарқыны П=∆ П П1ж.с. * 100%=-3.75%

Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер -14 391мың теңгеге немесе
3.75% төмендеген. Бұл неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелердің
төмендеуі баланс өтімділігінің жақсаруына жағымды әсерін тигізеді.
П2. Қысқа мерзімді міндеттемелер – қысқа мерзімді несиелер мен заемдар
және жұмыскерлерге арналған қарыздар.

П22009 = 0
П22010 = 0

П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер – ұзақ мерзімді несиелер мен заемдар.

П32009 = 0
П32010 = 0

Кәсіпорын 2009 және 2010 жылдары Қысқа мерзімді міндеттемелер мен Ұзақ
мерзімді міндеттемелері болған жоқ.
П4. Тұрақты міндеттемелер. Бұған меншікті капитал жатқызылады. Актив
пен пассивтің балансын сақтау үшін бұл топтың жиыны баланс активінің
“Алдағы кезең шығындары” бабы бойынша сомаға азайтылады.

П42009 = 74759
П42010 = 74759

Кәсіпорында 2009 жылы мен 2010 жылы тұрақты міндеттемелер
өзгермеген.Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша
келтірілген топ-тар жиындарын салыстыру керек. Баланс толық өтімді деп
келесідей қатынастарда саналады:

Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш теңсіздігінің әрбір то-
бы кәсіпорынның сәйкес міндеттемелер тобын жапса немесе оған тең болса ба-
ланс өтімді болады, кері жағдайда баланс өтімді емес.

1. А1 ( П1
А12009 = 208694 ( П12009 = 383172
А12010 = 105081 ( П12010 = 368781
2. А2 ( П2
А22009 = 31277 ( П22009 = 0
А22010 = 104772 ( П22010= 0

3. А3 ( П3
А32009 = 24349 ( П32009 = 0
А32010 = 33863 ( П32010 = 0

4. А4 ( П4
А42009 = 193611 ( П42009 = 74759
А42010 = 199824 ( П42010 = 74759

Алғашқы үш теңсіздіктің орындалуы төртінші теңсіздікті орындау
қажеттілігін туғызады, сондықтан актив пен пассив бойынша алғашқы үш топтың
жиындарын салыстыру маңызды.
Төртінші теңсіздік “баланстау” сипатын алады, сонымен қатар терең
экономикалық мәні бар: оның орындалуын қаржылық тұрақтылықтың ең төменгі
шарттарының сақталғандығын, кәсіпорынның меншікті айналым қаражатының барын
дәлелдейді. Бұл жағдайда бірнеше теңсіздіктің қолайлы варианттағыға қарама-
қарсы мәні бар, баланс өтімділігі абсолютті өтімділіктен айырмашылығы бар.
Активтің бір тобы бойынша қаражат жетіспеушілігі олардың басқа топ
бойынша пртылғанымен орны толтырылады, бірақ өтем тек құндық мөлшері
бойынша жүзеге асырылады, өйткені нақты төлем жағдайында аз өтімді активтер
өтімді активтер орнын баса алмайды. [4, 255б]

Кесте9 - Активтердің өтімді дәрежесі бойынша өзгеру динамикасын бағалау

Көрсеткіш 2010ж.б. 2010ж.с. Абсолюттік Өсім қарқыны,
көрсеткіш %
A1 208694 105081 -103 613 -49,6483
A2 31277 104772 73 495 234,981
A3 24349 33863 9 514 39,0747
A4 193611 199824 6213 3,209012
Барлық 457931 443540 -14391 -3,14261
активтер

Бұл мәліметтер бойынша активтердің өтімді дәрежесі бойынша өзгеру
динамикасына мынадай қорытынды жазуға болады. Кәсіпорынның активі
2010жылдың соңында -14 391 мың теңгеге немесе 3 %-ға төмендеген. Бұл
төмендеудің себебі 2010 жылдың соңында ең өтімді активтер -103 613 мың
теңгеге немесе 49%-ға төмендеген. Ең өтімді активтердің төмендеуі және
басқа активтер тобының өсуі, баяу өткізілетін активтер 39 %-ға жоғарлауы
кәсіпорын актиттер өтімділігіне кері әсерін тигізеді.
Өтімділік бойынша активтер құрылымын талдаймыз. Бұл талдау үшін әрбір
активтер тобының барлық құрамындағы үлесін мына формула арқылы анықтаймыз:
d(Ai)=AiA

мұндағы d(Ai) – Ai активтер тобының бүкіл A активтер құрамындағы үлесі.

Кесте10 - Өтімділік бойынша активтер құрылымын талдау

Көрсеткіш 2010ж.б. 2010ж.с. Абсолюттік Өсім
ауытқуы қарқыны, %
A1 208 694457931= 105081443540= -0.21882 -48.0146
0,4557 0.2369
А2 31277457931=0.0683 104772443540= 0.1679 245.8497
0.2362
А3 24349457931=0.0532 33863443540= 0.0232 43.5858
0.0763
А4 193611457931=0.4223 199824443540= 0.0277 6.5577
0.4505
Барлық 1 1 0 0
активтер

Сурет11 - 2010 жылдың басы мен аяғында баланс активтердің құрамы мен
құрылымы.
Бұл кестедегі мәлімет бойынша 2010жылдың басында барлық активтер
құрамында негізгі бөлігін ең өтімді активтер құраған (45%), бірақ 2010
жылың соңында 2010 жылдың басымен салыстырғанда 22% азайған. 2010 жылдың
соңында бүкіл активтердің негізгі бөлігін қиын өткізілетін активтер құрайды
(45%).Сонымен есепті кезеңде жыл басымен салыстырғанда кәсіпорынның
активтерінің өтімділігі төмен.

Кесте12 - Пассивтердің өтімді дәрежесі бойынша өзгеру динамикасын бағалау.

Көрсеткіштер 2010ж.б. 2010ж.с. Абсолюттік Өсім қарқыны,
ауытқуы %
П1 383172 368781 -14391 -3,7558
П2 0 0 0 0
П3 0 0 0 0
П4 74759 74759 0 0
Барлық 457931 443540 -14391 -3,14261
пассивтер
Ағымдағы 383172 368781 -14391 -3,7558
пассивтер

Кесте мәліметтері бойынша есепті кезеңде кәсіпорынның міндеттемелері
-3,8%-ға (14391 мың теңгеге ) төмендеген. Жыл басы мен жыл соңында ұзақ
және қысқа мерзімді несиелер болмаған. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті
міндеттемелер ,8%-ға (14391 мың теңгеге ) төмендесе де, бірақ А1 ( П1 бұл
теңсіздік А12009 = 208694 ( П12009 = 383172 және А12010 = 105081 ( П12010 =
368781 орындалмаған, сондықтан бұл міндеттемерелерді жабуға ең өтімді
активтердің құны жетіспейді. Тұрақты міндеттемелер жыл басы мен жыл соңында
өзгермеген, А4 ( П4, бұл теңсіздіктің А42009 = 193611 ( П42009 =74759 және
А42010 = 199824 ( П42010 = 74759 орындалмауы, кәсіпорынға жыл басы мен жыл
аяғында меншікті қаражаттардың жетіспеущілігін білдіреді.
Өтімділік бойынша пассивтер құрылымын талдаймыз. Бұл талдау үшін әрбір
пассивтер тобының барлық құрамындағы үлесін мына формула арқылы анықтаймыз:
d(Пi)=ПiП
мұндағы d(Пi) – Пi пассивтер тобының бүкіл П пассивтер құрамындағы үлесі.
[5, 167б]

Кесте13 – Өтімділік бойынша пассивтер құрылымы.

Көрсеткіштер 2010ж.б. 2010ж.с. Абсолюттік Өсім
ауытқуы қарқыны, %
П1 383172457931= 368781443540= -0.0053 -0.633
0.8367 0.8314
П2 0 0 0 0
П3 0 0 0 0
П4 74759457931= 74759443540= 0.0053 3.244
0.1685 0.1685
Барлық 1 1 0 0
пассивтер
Ағымдағы 0.8967 0.8134 -0.0053 -0.633
пассивтер

Кесте мәліметтері бойынша жыл басы мен соңында барлық міндеттемелер
ішінде неғұрлым тезірек төленуге тиіс міндеттемелер 83,67% және сәйкесінше
83,14 % құрайды. Еспті кезеңде 0,53 пунктке төмендеген. Ал тұрақты
міндеттемелер жыл басы мен соңында 16,33% мен 16,83% құрайды.Бірақ барлық
міндеттемелер құрамында неғұрлым тезірек төленуге тиіс міндеттемелердің
үлесі жоғары және оны өтеуге ең өтімді активтер көлемі жетіспеушілігінен
кәсіпорынның қаржылық жағдайына кері әсерін тигізеді.

Сурет14 - 2010жылдың басында пассивтердің өтімділігі бойынша құрамы.

Сурет15 - 2010 жылдың соңында пассивтердің өтімділігі бойынша құрамы.

Кәсіпорында жыл басы мен жыл аяғында қысқа және ұзақ мерзімді
міндеттемелері жоқ. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер жыл басы
мен жыл аяғында ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.