Артериялық қысым - артерияда қан тудыратын қысым

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 16 бет
Таңдаулыға:

Марат Оспанов атындағы Батыс Қазақстан Мемлекеттік Медицина Университеті

Студенттің өзіндік
жұмысы

Кафедра: Қалыпты физиология
Дисциплина: Морфология және физиология
Тақырыбы: Артериалдық қысымның қысқа уақыттық және ұзақ уақыттық реттелісі
Факультет: Стоматология
Топ: 105
Орындаған: Нурсейтов Саламат Сабитұлы
Тексерген: Айбасова Жулдыз Абдрашитовна

Ақтөбе 2018 ж.

Жоспар:

І. Кіріспе
1. Артериялық қан қысымы туралы түсінік.
ІІ. Негізгі бөлім
2. Артериялық жүйедегі барорецепторлар
3. Артериялық қан қысымын реттеудегі рефлекторлық механизм
4. Артериялық қан қысымын реттеудегі ренин-ангиотензиногендік жүйе.
5. Артериалық қан қысымын реттеудегі вазопрессендік және альдестерондық механизм.
6. Артериялық қан қысымының қысқа және ұзақ уақытта реттелуі.
ІІІ.Қорытынды.

Кіріспе
Қан жүректің ырғақты жұмысының нәтижесінде тамырлармен қозғалады. Қарыншалардың жиырылуы кезінде қан қысымы арқылы қолқа өкпе артериясына түседі. Бұл жерде ең жоғарғы қысым дамиды-150 мм сын.бағ. Қан артериямен қозғалған сайын қысым 120 мм сын.бағ. дейін төмендейді, капиллярда 22 мм сын. бағ. болады. Ең төмен қысым венада,ол 5 мм сын. бағ. тең. Бұл қанның тамырларымен қозғалғанда қан бөлшектерінің тамыр қабырғасына және бір-біріне үйкелуі салдарынан пайда болатын кедергіні жоюымен түсіндіріледі. Қан жоғары қысым аймағынан төмен қысым аймағына ағады. Артериялық қысым - артерияда қан тудыратын қысым; жүрек жұмысы кезінде қанның тамыр қабырғасына түсірентін қысымы. Қан қысымы жүрек циклінің әр түрлі кезеңдерінде өзгереді. Ең көп қысым қарыншалар жиырылған кезде, ал ең аз қысым жүрек босаңсығында болады. Олардың арасындағы айырмашылық тамыр соғуының қысымы деп аталады. Артериялық қысым жүрек-тамыр жүйелері жұмысының маңызды көрсеткіштерінің бірі болып табылады. Қысым өзгерген кезде жүрекке жүктеме, сондай-ақ ұлпаларды қанмен қамтамасыз ету деңгейі өзгереді. Адамның артериялық қысымын тонометр арқылы өлшейді. Дені сау адамның ең көп қысымы 100-120 мм сын. бағ.,ал ең аз қысымы 70-80 мм сын. бағ. құрайды. Қан қысымының 150 мм сын. бағ. артуы гипертония деп аталады. Бұған жүйке жүйесінің зорығуы, қажу, эмоциялық күйзеліс және т.б себепші болады. Гипертонияның алдын-алу үшін тамақтану және ұйықтау режімін қадағалап, жұмыс пен демалысты кезектестіріп, салауатты өмір салтын сақтау керек. Иық артериясында қысымның 70-80 мм сын. бағ. дейін төмендеуі гипотония деп аталады. Бұл-адам өміріне қауіпті,организмнің әлсіреген іс-әрекетінің көрсеткіші болып табылады. Тамырдың соғуы-жүрек әрбір жиырылғанда пайда болатын артерия қабырғасының ырғақты тербелісі.Тамырдың соғуы бойынша жүректің 1 минуттағы жиырылу санын анықтауға болады.Тамырдың соғу толқынының артериямен таралу жылдамдығы,шамамен,10 мс құрайды.Тамырдың соғуы кәрі жілік артериясынан,табанның сырт жағындағы артериядан оңай сезіледі.Ересек адамда тамырдың соғу жиілігі тыныштық кезінде минутына 60 соққы құрайды және дене еңбегіне,эмоциялық жай-күйіне байланысты. Жүректің әр түрлі аурулары кезінде аритмия-тамырдың соғуында ырғақсыздық байқалуы мүмкін.
Қан жүректің ырғақты жұмысына байланысты қозғалады. Қанның әр түрлі тамырлармен қозғалу жылдамдығы әр түрлі. Қан едәуір, шамамен,5 мс жылдамдықпен қолқамен ағады. Әрі қарай жылдамдығы төмендейді де, артерияда 0,25 мс,капиллярда 0,5 ммс құрайды. Қанның қолқа мен капиллярда ағу жылдамдығының үлкен айырмашылығы-бұл тамырлардың әр түрлі бөлігінде жалпы қимасының кеңдігінің бірдей еместігіне байланысты. Қан ағатын ең тар бөлік-қолқа, ал ең кеңі-капиллярлардың жиынтық арнасы. Біздің денеміздегі барлық капиллярлардың жиынтық арнасы қолқа арнасынан 800-900 есе асып кетеді.Капиллярда аз жылдамдықпен ағуға байланысты қан ұлпаларға оттек пен қоректі заттарды беріп,олардың тіршілік әрекеттерінің өнімдерін алып үлгереді. Капиллярда қан ағысының баяулауы олардың адам денесіндегі көп мөлшерімен түсіндіріледі( млрд капилляр құрайды). Адам денесіндегі венаның жалпы мөлшері артерияға қарағанда көп,ал вена арнасының жалпы кеңдігі артерия арнасынан едәуір асып кетеді.Жүрекке жақындаған сайын қанның венада ағу жылдамдығы артериядағыға қарағанда төмен. Вена қабырғасы артерия қабырғасына қарағанда жұқа және серпімділгі аз.Кейбір веналардың қабырғасында бұлшық ет қабырғасы жоқ. Бұл кезде қанды тек жүрекке қарай өткізетін,оның кері қайтуыына кедергі келтіретін аяқ және қол веналарының қабырғаларының қақпақшалары зор рөл атқарады. Қанның венамен қозғалуына қаңқа бұлшық еттерінің жиырылуы да, ішкі мүшелер қысмы да әсер етеді.Бұлшық еттер жиырылғанда венаны қысып,ондағы қанды тамырлармен жүрекке қарай айдайды. Қанның тамырлармен қозғалуы нейрогуморальды факторлар арқылы реттеледі. Артерия қабырғасның бірыңғай салалы бұлшық етіне тамырды қозғалтатын жүйкенің тамырды кеңейтетін және тамырды тарылтатын екі түрі келеді.Олар тамыр арналарын тарылтуы немесе кеңейтуі мүмкін. Осы жүйке талшықтары бойынша жүретін импульстері сопақша мидың тамырды қозғалтатын орталығында пайда болады. Тамыр қабырғаларындағы жүйке ұштары қанның химиялық құрамы мен қысымының өзгеруіне әсер етіп,оларда қозу тудырады.Бұлшық еттің тамырды тарылтатын жүйкелері бойынша өтетін жүйке импульстерінің әсерінен тамыр қабырғасы жиырылады да,артерия арнасы тарылады.Қанның мүшелерге ағуы азаяды. Керісінше, жүйке импульстері тамырды кеңейтетін жүйкелер бойынша түскенде,артерия арнасы ұлғаяды да,мүшелердің қанмен қамтамасыз етілуі артады. Тамырлар арнасының реттелуі тамақпен немесе әрт үрлі мүшелерден секрет түрінде түсетін қандағы химиялық заттардың әсеріне де байланысты. Мысалы,бүйрек үсті безінің адреналин гормоны тамырларды тарылтады да,ал барлық мүшелерде түзілетін гистамин капиллярларды кеңейтеді. Әр түрлі мүшелердегі тамырлардың кеңеюі мен тарылуы организмде қанның қайтта бөлінуіне себепші болады.Тамырлары кеңейген сәтте жұмыс істеп тұрған мүшеге қан көп бағытталады,жасушаларына оттек пен қоректік заттар көп түседі.Ал жұмыс істемейтін мүшеге аз түседі.Мысалы,спортшылардың жаттығуы кезінде өкпелері мен жүрек бұлшық еттерінің қанмен қамтамасыз етілуі артады,ал басқа мүшелерінде азаяды. Организмнің қалыпты күйінде барлық қан айналымға түспейді,белгілі бір бөлігі қан қорында болады.Қанды қорға жинақтайтын мүшелерге көкбауыр,бауыр,тері астындағы май клетчаткасы жатады.Қансыраған кезде қан бұл мүшелерден жалпы қан түседі де,қан қысымын сақтауға мүмкіндік береді.

Негізгі бөлім
Барорецепторлық рефлекстер. Үлкен қантамырларда - мысалы, аорта түбірі мен доғасында, ұйқы артериясында (оның сыртқы және ішкі болып тарамдалу орнында), үлкен қантамырлардың бифуркацияларында, өкпе артериясында - барорецепторлардың жиналуы байқалады, олардың белсенділігі артериялық қысым шамасында тәуелді. Мысалы, аорталық барорецепторларда қысымның өзгеруі импульсация жиілігін тікелей пропорционалдық аралықта 90 мен 180 мм сын бағ аралығында жоғарылатады, яғни, қысым неғұрылым жоғары болса, соғұрылым ОЖЖ баратын импульс жиілігі жоғары болады. Осыған ұқсас каротид барорецепторларының артериялық қысым тербелісі 80 мен 180 мм сын бағ аралығында. Өкпе артериясында, қалыптыда қысым 30 мм сын бағ аспайды - тікелей пропорционалды тәулік 10 мен 80 ммсын бағ тербелу қысымына ие. Импульстар ағымы барорецепторлардың ОЖЖ афферентті талшықтар арқылы жеткізіледі, мысалы, аорта доғасынан олар вагус таяқшасы арқылы барады (аорталық жүйке немесе Цион-Людвиг жүйкесі), ал каротидті рецепторлардан - тілжұтқыншақ жүйесі арқылы каротидті жүйкеге немесе Геринг жүйкесіне барады.

Осы ағым арқасында ОЖЖ артериялық қысым шамасы туралы ақпарат алып отырады. Қысым берілген шамадан жоғарылаған кезде, мысалы 100 мм сын бағ жоғары болса (орташа динамикалық қысым), онда импульс ағымы өседі. Бұл вазоматорлық орталықтың депрессорлық бөлімінің тонусын жоғарылатады, олар өз кезегінде прессорлық бөлімінің белсенділігін төмендетеді, ол кезде тамырқозғалтқыш орталықтың жұлын нейрондарының симпатикалық ықпалы азаяды. Тура осылай, симпатикалық талшықтар арқылы тамырларға (тері тамыры, құрсақ аймағы, қаңқа бұлшықеттері) баратын эффрентті импульстар ағымы азаяды, нәтижесінде - перифериялық қарсыласу азаяды, қантамыр ағымының көлемі ұлғаяды, қан бөлігі веналарда жиналады және қысым азаяды. Біруақытта, вазоматорлық орталықтың депрессорлық бөлігінің активизациясы кезінде циркуляторлық орталықтың басқа бөлігінде - кардиоингибирлеуші, олар жүректің жұмыс күшін, жиырылу төмендетеді, яғни ҚМК.
Артериялық қысым төмендегенде барорецепторлардың импульстер ағымы төмендейді. Сондықтан депрессорлық бөліктің белсенділігі төмендейді, прессорлық бөліктің (қантамырлар тонусы жоғарылайды) белсенділігі жоғарылайды және біруақытта жұлынның симпатикалық нейрондары арқасында жүрек қызметінің активациясына алып келеді, кардиоингибирлеуші орталықтың белсенділігі төмендейді. Нәтижесінде ҚМК өседі, перифериялық қарсыласу шамасы өседі және артериялық қысымы өседі.
Үлкен қан айналым шеңберінде қысым өрбігенде біруақытта көрсетілген механизмдермен бірге рефлекстер пайда болады, ол кезде үлкен қанайналым шеңберінен кіші қан айналым шеңберіне қан лақтырысы болады, бұл кезде кіші қан айналым шеңберіндегі өкпе веналары кеңейеді және онда 500 мл қан жинала алады. Негізінен бұл барлық қантамырлардың тегіс бұлшықеттеріне симпатикалық жүйке ықпалының төмендеуінен, кіші қанайналымдағы тамырлардың көлемі үлкен қанайналымға қарағанда үлкен, соған байланысты автоматты түрде кіші қанайналымда қосымша қанның деполануы мүмкіндігі пайда болады.
Барорецепторлар веналарда болады, мысалы, қуыс веналарында: қанмен толған кезде (веналық қысым жоғарылаған кезде) барорецепторлық рефлекс пайда болады (Бейнбридж рефлексі), ол вагус тонусын төмендетеді, жүректің жиырылу жиілігін жоғарылатады және жүрекшелердің, қуыс веналарының тез босаңсуына алып келеді.
Хеморецепторлық механизм. Қанның газдық құрамын өзгерту арқылы жүректегі және қантамырдағы хеморецептор импульстарының рефлекторлық қызметін өзгертеді. Хеморецепторлар үлкен қан тамырлар аймағында концентрацияланған, мысалы, аорта доғасында, каротидті синуста, яғни барорецепторлар орналасқан жерде. Олар қандағы оттегінің парциалдық қысымы төмендегенде қозады, сонымен қатар қандағы көмір қышқыл газының парциалдық қысымы жоғарылағанда, қандағы сутегі иондарының концентрациялары өскенде (гипоксемия, гиперкапния, ацидоз кезінде). Хеморецепторлардың иппульсациясы жүрек қызметін жоғарылатады (вагус тонусы төмендегенде - кардионгибирлеуші орталықта), сонымен қатар біруақытта вазомоторлық орталықтың прессорлық бөлігінің тонусы төмендегенде. Әлбетте, хеморецепторлық механизм артериялық қысымның реттелу аппараты болып табылмайды, оның негізгі мақсаты - тыныстың терең және жиілігінің реттелуі.

Атрериялық қысымның ишемиялық реттелу механизмі. Көптеген физиологтар және патафизиологтар осы механизмді ең күшті механизм деп ойлайды, бұл артериялық қысымның тез төмендеуінде өз қалпында ұстап тұрады. Ол орташа динамикалық артериялық қысым 60 мм сын бағ төмен болғанда іске қосылады. Нәтижесінде артериялық қысым тез төмендегенде мидағы қан айналым бұзылады, нейрондардың ишемиясы пайда болады, сонымен қатар вазомоторлық орталық нейрондарында да. Оған жауап ретінде симпатикалық нейрондарды - тамырқозғалтқыш және жүректің жұлындық орталығын активтей отырып, вазомоторлық орталықтың (прессорлық бөлігі) нейрондарды интенсивтілігі түрде қозады, нәтижесінде артериялық қысым 10 минут ішінде 270 мм сын бағ көтеріледі. Бұл интенсивті вазоконстрикторлы эффекттің нәтижесінде іске асады, ол барлық органдарға таралады, соның ішінде бүйрек тамырларында да (уақытша анурия пайда болады). Нәтижесінде мидағы нейрондар қызметі қалпына келеді, және қысым біртіндеп өз деңгейіне түседі.
Негізінде жоғарыда қөрсетілген механизмдер ұзақ әсер ете алмайды. Мысалы, барорецепторлардың рефлекторлы механизмінің бар болуына қарамастан, артериялық қысым жоғары болса, онда барорецепторлардың жартылай бейімделуі және орталықтар құрылымының импульстер ағымы реакциясы төмендейді, сондықтан олар өзінің нағыз мағынасын жоғалтады. Оның орнына алмастырушы механизм келеді.
Қантамыр қабырғасы кернеудің релакциясы. Қалыпты жағдайда артериялық қысым өскен кезде, тамыр калибрін сол қалпында сақтау үшін, яғни ағзаға келетін қанның көлемін сол қалпында сақтау үшін, тамырлардың тегіс бұлшықеттерінің тонусы өседі, тамырдың диаметріне кері әсер ету арқылы. Бұл өзін-өзі реттеудің миогенді механизмі, бұл әр аймақта әр түрлі көрсетіледі - ми тамырларында, жүрек тамырларында және т.б. Бірақ егер артериялдық қысым ұзақ уақыт сол деңгейде сақталып тұрса, қалыпты қысымнан сәл жоғары болса, онда тамырлардың тегіс бұлшықеттерінің тонусы біртіндеп төмендейді: бұл кезде тамырлардың диаметрі өседі, ағзаның қанға толуы күшейеді, бірақ жүйелі қысым осы механизм арқылы сәл де болсын қалпына келеді. Егер қысым қалыптыдан төмен болса, онда тамыр қабырғасының тонусы жоғарылайды, ол артериялдық қысымның қалпына келуіне бағыт береді.
Ұзақ әсер механизмі.
Бүйректің бақылаушы жүйе. Артериялық қысым жоғарылаған кезде, бүйрекпен судың бөлінуі өседі. Нәтижесінде жасушадан сұйықтықтың (тамырішілік көлем және жасушааралық сұйықтық) көлемі азаяды, соңында қанның циркуляциялық көлемі азаяды. Бұл веноздық қанның қайта келуін төмендетеді, ҚМК төмендейді және артериялдық қысым төмендейді. Диурездің (соңғы зәр көлемі) жоғарылаушы байланысты болады, егер артериялдық қысым жоғары болғанда фильтрация көлемі (біріншілікті зәр) де жоғарылайды, және біруақытта арнайы механизмдерге байланысты (төменде көрсетілген) - су реабсорбциясының салыстырмалы көлемі төмендейді, соған байланысты диурез күшейеді.
Артериялық қысым төмендегенде, керісінше суды фильтрациялау қабілеті төмендейді, ал бүйректің суды реабсорбциялау қабілеті белгілі шекке дейін өседі, сұйықтықтың шығарылу қысымы азаяды, жасушадан тыс су көлемі өседі, сонымен қатар ҚЦК және ҚМК өседі, сонымен қатар артериялық қысымда.
Қысымның тез төмендеуі диурезді төмендетеді, анурия пайда болады.
Вазопрессинді (АДГ) механизм. Вазопрессин, немесе антидиуретикалық гормон судың реабсорбциясына әсер етеді, ол бүйректің жинаушы түтіктеріндегі жасушалардан тыс эпителий аралық кеңістіктердегі кеңейтеді және судың интенстициалды кеңістікке кіру қабілетін күшейтеді, ол жерде қарсы ағатын-бұрылатын механимдерде осмостық қысым жоғарылайды.
Артериялдық немесе веноздық қысым жоғарылаған кезде қантамыр арнасының (жүрекшелерде) сәйкес аймағында босаңсулар болады, және босаңсу рецепторларының импульстар ағымы Гауэр-Генри рефлексін шақырады: вазопрессин ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.