Коллизиялық норма - мұндай айналып өту құралы ғана

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

[ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖЕКЕ ҚҰҚЫҚТАҒЫ ЗАҢДЫ АЙНАЛЫП ӨТУ]

Қыпшақбай Аружан

[2018-2019 оқу жылы]

Мазмұны

Кіріспе . . . 3

Негізгі бөлім . . . 3

Қорытынды . . . 8

Қолданылған әдебиеттер тізімі . . . 9

Халықаралық жеке құқықтағы заңды айналып өту

Кіріспе

Коллизиялық нормаларды қолдану процесінде коллизиялық норманың көлемінде немесе шешімінде қолданылатын заң ұғымдарының квалификациясы мәселесі туындайды. Әртүрлі мемлекет құқықтарында заң ұғымдары өз мазмұны бойынша сәйкес келе бермейді. Батыс мемелкеттерінде билік етуші доктриналарға сәйкес заң ұғымдарын
квалификациялау коллизиялық нормалар қолданбай тұрып сот заңы қағидасына сәйкес жүргізілуі тиіс. Коллизиялық нормаларды қолданудағы күрделі мәселелердің бірі - заңды айналып өту. "Заңды айналып өту"ұғымының өзі нақты бір мағынаны көрсетпейді. Атап айтқанда, ол "заңды бұзу" ұғымына қарсы қойылуы мүмкін, сондай-ақ құқықты теріс пайдалану үщін көзделу мүмкін. Өзге де сөздермен айтқанда, заңды айналып өту- бұл адамдарға "қолайсыз" құқықтық нормалардан жалтаруға және қалаған заңнамаға жүгінуге мүмкіндік беретін жағдайларды жасау арқылы көзделеді.

Коллизиялық норманы байланыстыру тиісті қатынасты қандай құқықтық тәртіппен (жергілікті немесе шетелдік) реттелуі тиіс екенін анықтайды. Коллизиялық байлаудың өзгеруі көптеген жағдайларда өзге құқық тәртібін қолдануға әкелуі мүмкін. Мұндай өзгеріс "ыңғайсыз" құқықтық реттеуді болдырмау мақсатында субъектілердің қасақана іс-әрекеттерінің нәтижесі болуы мүмкін. "Қолайлы" құқық тәртіпті қолдану коллизиялық байлауда бекітілген нақты жағдайда (объективті критерияны) жасанды жасау арқылы қамтамасыз етіледі.

Заңды айналып өту мәселесі субъектілер өз қатынастарын белгілі бір мемлекеттің құқық нормаларының қолданылу аясынан қасақана шығаруға тырысқанда туындайды. Қолданылатын құқықты мүдделі тараптар неғұрлым қолайлы құқықтық режим құру мақсатында жасанды түрде айқындайды (заңды тұлғаны құрудың, некені бұзудың, шарт жасасудың оңайлатылған тәртібі) . Коллизиялық норманы байланыстыруды қалыптастыратын объективті критерий мүдделі субъектінің құқықтық қатынастарға саналы түрде әкеледі. Бұл қайшылықты шешу үшін заңды айналып өту теориясы әзірленді (agere in fraudem legis) . Заңды айналып өту институты қорғау ескертулерінің бірі болып табылатын, "арылу" құралы, яғни коллизиялық норма сілтейтін шетелдік құқықты қолданудан бас тарту үшін негіз болады.

“Agere in fraudem legis”1 теориясында іс-әрекеттер заңды айналып өту үшін жасалды деп жарияланады, себебі коллизиялық норманың көмегімен айналып өтетін Заңның (lex domesticae) құзыретін қандай да бір басқа құқықтық тәртіптің пайдасына объективті түрде негізсіз қайта бөлу қамтамасыз етіледі. Көп жағдайда “agere in fraudem legis” теориясы заңды техниканың жетілмеуімен, коллизиялық нормалардың көлемін тым кең тұжырымдаумен және нақты байланыстыруға міндетті түрде көрсетумен түсіндіріледі. Нақтырақ айтқанда, Agere in fraudem legis классикалық теориясында коллизиялық емес, материалдық норма: "заңды айналып өту кезінде . . . қажетті материалдық нормаларды қамтитын басқа құқықтық тәртіптің әрекет ету аясына өтеді, содан кейін соңғысына түзетіледі - материалдық норма қоллданылады. Коллизиялық норма-мұндай айналып өту құралы ғана". Осы концепцияға сәйкес коллизиялық норма қолданылатындықтан, "Заңның айналып өту" теориясында ол тек "айналып өту" құралы ғана, бірақ айналып өту объектісі емес.
Тарихтағы заңды айналып өтудің жарқын мысалдарының бірі княгини де Бофремон (Франция, 1878 жыл) ісі болып табылады. Княгиня де Бофремон князь Бибескумен күйеуінен қашып кетті. Сол кездегі француз заңдары ажырасуға жол бермеді. Сол кезде княгиня Бибескумен бірге Саксен-Альтенбург герцогтігіне көшіп, тиісті бодандықты қабылдады. Княгини жергілікті заңға сәйкес жаңадан тұрмысқа шығы, бұрынғы күйеуінен ажырасып кетеді. Ажырасқаннан кейін княгини де Бофремон Францияға қайта оралып келген соң, Князь де Бофремон Бибескумен княгинидің некесін жарамсыз деп тану туралы талап арыз берді және француз соты бұл талапты қанағаттандырады. Кассациялық сот бұл шешімді "француздық некенің мызғымастығы туралы құқық принципіне" сүйене отырып бекітеді.

Аталған мысал халықаралық жеке құқықта "заңды айналып өту" ұғымын қалай пайдалануға болатынын айқын көрсетеді. Сондай-ақ, егер ұлттық заңнаманы айналып өтуге қасақана әрекет байқалса, сот басқа мемлекеттің нормаларын қолданудан бас тартуға құқылы екенін көрсетеді.

Алайда, қазіргі заманғы тәжірибе де заңды айналып өтуге әрекет жасаған көптеген жағдайларды біледі. Мысалы, Ресей Федерациясының заңнамасында бір жынысты некелерді заңдастыру көзделмеген. Алайда, Ресей азаматтары мұндай некелер ресми түрде рұқсат етілген басқа мемлекеттің азаматтығын ала алады және онда неке тіркей алады, бірақ біздің елде мұндай неке танылмайды. Аталған факт ерлі-зайыптылардың біреуі өмір сүрген кезде мүлікті өзінің бір жынысты жұбайына өсиетке бере алмайтынын не үшінші адамды оның пайдасына өсиетті орындауға міндеттей алмайтынын білдірмейді. Ресей Федерациясының Азаматтық кодексінің 1119-бабы2 өсиет бостандығын белгілейді. Осылайша, қазіргі замандағы заңды айналып өту фактілеріде көп кездеседі.

Сондай-ақ ұлттық заңды айналып өтуді кейбір соттар да шешім шығарар кезде колдана береді. Мысалы, 2010 жылы Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот гомосексуалистке жалдау құқығын алуға шағым беру туралы істі қарады. Мәні мыналардан тұрады: өзінің бір-біріне қатысты әріптесі көз жұмғаннан кейін Козак (өтініш беруші) Польшаның муниципалитетіне қарсы, жалға алушы серіктес болып табылған соңғы пәтерді жалға алу құқығының өтуін тану туралы талаппен істі қозғаған. Оның талабын қабылдамай, Польша соттары өтініш беруші пәтерден шығып, оның әріптесі қайтыс болғанға дейін жалдау ақысын төлеуді тоқтатқанын және кез келген жағдайда муниципалдық пәтерді жалдау құқығын ауыстыру үшін шарт болып табылатын нақты неке қатынастары тек қарама-қарсы жыныстағы адамдардың арасында ғана болуы мүмкін екенін анықтады.

Істі қарастыру барысында поляк соттары Польшаның заңнамасы бір жынысты некелерді мойындамайтынына назар аударды, сондықтан іс жүзіндегі некелік қатынастар деп еркек пен әйел арасындағы одақ танылады. Алайда адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот мемлекет отбасылық өмірді жүргізумен байланысты қоғамда болып жатқан өзгерістерді назарға алуы тиіс екенін көрсетті.

Адам құқықтары жөніндегі Еуропалық сот шешім шығарған кезде сот ұлттық соттардың іс-әрекеттерінде кемсітушілік шегін қарады, осылайша Польшаның ішкі заңнамасын бұза отырып, Козак құқықтарының бұзылу фактісін мойындады. 3 Адам құқықтарын шеттететін фактілер анықталып жатса "Заңды айналып өту" ұғымын Еуропалық сот қолданбауы мүмкін, ол тек сот талқылауы кезінде тараптардың дәлелдері ретінде пайдаланылады. Дауларды шешу кезінде сот Адам құқықтары мен негізгі бостандықтарын қорғау туралы Конвенцияның4 ережелеріне жүгінеді.

Заңды айналып өту теориясындағы ең күрделі мәселелер:

1. Жария тәртіп туралы ескертпемен және императивтік ескертпемен заңды айналып өтудің арақатынасы.

2. Заңды айналып өту туралы нормаларды реттеу пәні.

3. Қандай нормалар заңды айналып өтуге қатысты екндігін анықтау - коллизиялық немесе материалдық.

4. Заңды айналып өтуді қалай түсінуге болады-шетелдік заңға коллизиялық байлау жасау (шетелде шетелдік құқықтық нысанды пайдалану мақсатында шарт жасасу) немесе байланыстыруды жалған көрсету (шартта ол шетелде жасалған деп көрсету) . "Заңды айналып өту" теориясы коллизиялық норма көрсететін шетелдік заңды қолдану қажеттілігінен (көпшілік тәртібімен қатар) пайда болды.

Жоғарыда атап айтылған фактілерге сәйкес халықаралық жеке құқықтағы заңды айналып өтудің өзіндік салдары бар. Халықаралық жеке құқық саласындағы субъективті құқықтарды адал пайдалану және міндеттерді атқару мәселесі халықаралық азаматтық айналымның жандануына және "жалпы ереже" ретінде ҚР АК 1088-бабында "заңды айналып өтудің салдары" деген заңнамалық бекітілуіне байланысты ерекше өзектілікке ие болады: «Қатынастарға қатысушылардың осы Кодексте реттелетiн, осы бөлiмнiң қолданылуға тиiстi құқық туралы қағидаларын айналып өтiп тиiстi қатынастарды өзге құқыққа жатқызуға бағытталған келiсiмдері мен өзге де әрекеттері маңызсыз болады. Бұл жағдайда осы бөлiмге сәйкес қолданылуға жататын құқық қолданылады».

Коллизиялық әдістің мәні қатынаспен неғұрлым тығыз байланысты құқықты дұрыс таңдау мен қолданудан тұрады, бұл осы байланыстың кез келген бұзылуына жол бермеу (субъективті себептерге қарамастан) және оның үзілуінің теріс салдарын жою дегенді білдіреді. ҚР АК 1088-бабында" саналы "және" мақсатты " субъектілердің қарым-қатынасын өзге құқықтың іс-әрекеті саласына ауыстыру жөніндегі мінез-құлықтары туралы сөз болады. Сондықтан, заң шығарушы және ҚР АК 1088-бабын қасақана кінәмен шектесе, онда заңды абайсыз немесе кездейсоқ айналып өтудің салдары неғұрлым тығыз байланыс қағидаты негізінде жойылуы мүмкін (ҚР АК 1084-бабының 2-тармағы) . Жауапкершілікке тарту және нақты санкцияларды қолдану туралы мәселені мәмілеге қатысушылардың ішкі тығыз байланысты азаматтық немесе өзге де заңнама негізінде кінәлілік дәрежесіне байланысты шешу қажет. Бұл іс-әрекеттердің бағыты азаматтық құқықтың жалпы ережелеріне сүйене отырып(ҚР АК 157, 158-баптары ) материалдық құқықтық аспектіде және ҚР АК 7-бөлімінің нормаларына сәйкес lex fori принципіне бағыну түріндегі заңды салдарды коллизиялық аспектіге бағытталу тиіс.

Бұған қарағанда Герман Доктринасы мемлекеттік және қоғамдық мүдделерге қол сұғушылық белгілерін қарастырады және ordre public негізінде қақтығысты шешуді ұсынады. Мұндай тәсілмен А. И. Муранов5 осындай "қорғау ескертпесінен" күтілетін құқықтық әсерге жария құқық туралы ескертпемен және "императивті нормалармен" толық көлемде қол жеткізетінін мәлімдей отырып, қорғайды. Бірақ соңғылары "жария мүдделерге" қатер төнген жағдайда ғана қосыла алады және шетелдік құқыққа заңды және заңсыз сілтемелерді қамтып алады.

Шетелдік құқықты шеттету негіздері Әртүрлі. Егер шетелдік құқыққа сілтеме "жария мүдделерге" қатер төндірсе, онда ordre public субъектілердің мінез-құлқының заңдылығы мен субъективті жағын ескерместен, тек объективті белгілер негізінде шетелдік құқықтық норманы оқшаулайды, ал "жедел емес" норма шетелдік құқыққа кез келген (жасанды) байланыстыруға қарсы бағытталған.

ҚР АК 1088-бабы6 еркіндік принципін адал ниетсіздікпен пайдалануды, яғни коллизиялық нормаға қарамастан өзге құқықтық жүйеге қарым-қатынастың жалған бағынуын алдын алуға бағытталған. Коллизиялық нормаларды қолдану нәтижесі ұлттық құқық тәртібі тұрғысынан жағымсыз деп танылса, онда "заңды айналып өту" жағдайында ұлттық құқықтық тәртіпті бұзатын теріс пайдалану (яғни субъективті құқықтарды адал пайдалану талаптарынан қасақана ауытқу) орын алады. "Жария тәртіп" тұжырымдамасының мұндай шектеулілігі кезінде (оң да, теріс те) "заңды айналып өтуге тыйым салу" қағидаты, мысалы, Тараптар шетелдік құқықтармен қарым-қатынастың нақты байланысын елемей, оның қазақстандық құқығына (lex fori) бағындыруға тырысатын жағдайларды қамтиды.

Қолданылатын ұлттық құқық болып табылатындықтан әрине, ол шетел құқығына қарым-қатынасты жасанды түрде бағыну жағдайларына жауап беруі тиіс. Бірақ, құқықтынаушылардың ойлары бойынша, сондай- ақ ұлттық құқық саласына (lex fori) ақталмаған шетелдік құқық нормаларынан жалтару үшін - "шетелдік заңды айналып өту" (fraus legi extranae) әрекеттері де қамтылған. Мұндай жағдайларда жергілікті соттардың адалдығы объективті құқықтық байланысқа нұқсан келтіре отырып, Халықаралық жеке құқықтың негізгі бастамаларына-неғұрлым тығыз байланыс пен халықаралық сыпайылық қағидаттарына қарама-қайшылық себебі бойынша ақталмайды. ҚР АК 1088-бабының қисынды түсіндірмесі ("осы бөлімге сәйкес қолдануға жататын құқық қолданылады