Карта туралы тарихи деректер

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3

1. Карта туралы тарихи деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
2.Ерте заманғы географиялық ойлар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9
3.Географиялық карта және оның қасиеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14

Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18

Пайдалынған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19

КІРІСПЕ
.
Карта дегеніміз жер бетінің едәуір территориясының Жердің қисықтығын еске ала отырып картографиялық проекцияда салынған жазықтықтағы кішірейген кескіні. (Қарта арқылы шешілетін міндеттердің сан алуандығы мазмұны жағынан да, олардың масштабтары жағынан да әр түрлі карталардың қажеттілігін тудырады. Мазмұны жағынан географиялық карталар жалпы географиялық және тақырыптық болып бөлінеді.
Жалпы географиялық карталарда жер беті туралы физикалық-географиялық мәліметтер (бедер, топырақ, өсімдік, гидрография және т. б.) және адам қызметімен байланысты объектілер (елді мекендер, өнеркәсіптік кәсіпорындар, жол торабы және т. т.) кескінделеді. 1 : 10000-1 : 1000000 масштабтағы жалпы географи ялық карталар топографиялық карталат деп аталады. Олар ірі масштабты - 1: 10000, 1 : 25000, 1 : 50000; орта масштабты — 1 : 100.0, ; : 200000, ұсақ масштабты — 1 : 500,000, 1 : 1000000 болып бөлінеді. 1 : 500, 1 : 1000, 1 : 2000 және 1 : 5000 масштабтағы топографиялық карталар топографиялық пландар деп аталады. Жер бетенің шектеулі учаскесі бедерінің контурлары мен пішіндер зонталь проекцияда қағаз бетінде кішірейтіп және осы кескіндеуді (Жер қисықтығы ескерілмейді) топографиялық план деп атайды.[1]

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Карта туралы тарихи
деректер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..4
2.Ерте заманғы географиялық
ойлар ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
3.Географиялық карта және оның
қасиеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ...14
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
Пайдалынған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
19

КІРІСПЕ
.
Карта дегеніміз жер бетінің едәуір территориясының Жердің қисықтығын
еске ала отырып картографиялық проекцияда салынған жазықтықтағы кішірейген
кескіні. (Қарта арқылы шешілетін міндеттердің сан алуандығы мазмұны жағынан
да, олардың масштабтары жағынан да әр түрлі карталардың қажеттілігін
тудырады. Мазмұны жағынан географиялық карталар жалпы географиялық және
тақырыптық болып бөлінеді.
Жалпы географиялық карталарда жер беті туралы физикалық-географиялық
мәліметтер (бедер, топырақ, өсімдік, гидрография және т. б.) және адам
қызметімен байланысты объектілер (елді мекендер, өнеркәсіптік кәсіпорындар,
жол торабы және т. т.) кескінделеді. 1 : 10000-1 : 1000000 масштабтағы
жалпы географи ялық карталар топографиялық карталат деп аталады. Олар ірі
масштабты - 1: 10000, 1 : 25000, 1 : 50000; орта масштабты — 1 : 100.0, ;
: 200000, ұсақ масштабты — 1 : 500,000, 1 : 1000000 болып бөлінеді. 1 :
500, 1 : 1000, 1 : 2000 және 1 : 5000 масштабтағы топографиялық карталар
топографиялық пландар деп аталады. Жер бетенің шектеулі учаскесі бедерінің
контурлары мен пішіндер зонталь проекцияда қағаз бетінде кішірейтіп және
осы кескіндеуді (Жер қисықтығы ескерілмейді) топографиялық план деп
атайды.[1]

КАРТА ТУРАЛЫ ТАРИХИ ДЕРЕКТЕР.

Қазақетанның территориясы мен табиғаты жайындағы географиялық деректердің
тамыры ықылым замандардың терең түкпірінде жатыр.
Қазіргі Қазақстан территориясында адамдар сонау әлімсақтан бері мекендеген.
Мұны палеолит дәуіріндегі қоныстардың сақталған іздері дәлелдейді.
Қазақстан территориясындагы тас ғасырдың ең көне ескерткіштері Қаратау
маңынан, Еділдің жоғары сағасынан, Бетпақдаладан, Бұқтарма өзенінің бойынан
және басқа жерлерден табылды. Қола дәуірінде Қазақстан ежелгі заманғы метал-
лургияның басты орталықтарының біріне айналған. Қазақстан мен кенді
Алтайдың түрліше аудандарында ежелгі заманда темір рудасы шығарыла
бастаған. Кен өндірілген забойлар мен шұқырлардың орны осы күнге дейін
сақталған. Темір рудасы қазылған кеніштердің ең белгілілері мыналар:
Арғанаты, Қаражыланды, Әділсу, Ақсораң, Ақшағыл, Қызылсаяқ, Теміржал,
Кенқазған, Қарашеке, Саяқ, Қараүңгір және басқалары. Кейбір кен орындарынан
сапалы руда шыққаны жайында деректер бар. Одан темір қоры-тылып балқытып
–ткір жүзді құралдар мен аспаптар жасалған.
Қазақ жерінде бірте-бірте сақ тайпаларының ірі одақтары пайда бола
бастайды. Мал жайылымдарын өзгертіп отыруға тура келеді. Сондықтан
өзендердің (Сырдария, Шу және Жетісу өзендері) алқаптары ғана емес, сонымен
бірге далалы және шөлейт жерлерді, Тянь-Шаньның биік тауларын да игеру
қолға алынады.Бір орыннан екінші орынға жиі көшіп-қону нәтижесінде сақ
тайпаның географиялық танымы кеңейе түскен.
Физикалық-географиялық білімге талпыну ең әуелгі кезеңде адамның
материалдық-практикалық қызметімен, оның Қазақстанның табиғаты мен
территориясы жөніндегі көмескі де дүдәмал үғымымен тығыз байланысты болған.
Ондай әрекеттер адамның басына туған нақтылы жағдайға орай, немесе аңыз,
қиял діни сенімдерге негізделіп жасалған. Қазақстан тарихының бастапқы
тұсында адам өзін айналаны қоршаған ортаға тәуелдімін деп түсінген.
Сондықтан ол табиғаттың әрбір құбылысын өз басына немесе ең жақын
тайпаластарына туралап келіген зауалға балаған. Сөйтіп, бүл әрекеттен
құдайға жалынып-жалбарынып, сыйыну арқылы ғана құтылмаған деп ойлаған.
Сонау өткен ықылым заманда Қазақстанды мек деген халықтардың білімі мен
тәжірибесі қаншалықты болғанын деп басып айта қою қиын. Алайда ежелгі
Қазақстанды мекен еткен халыктардың өз жерінің табиғаты жайындағы түсінігі
мен мағлұматы едәуір мол болғанын атап өткен жөн. Әлбетте, ол кездегі
ұғымдар көбіне діни және аңыз түріндегі түйсіктер мен пайымдауларға саяды.
Ал мұны Шығыстың көне халықтарынан мұра түрінде жеткен жазба
ескерткіштерден байқауға болады.
Сақтардың кене мәдениеті Алтай, Сібір, Шығыс. жәке Европа халықтарымен
байланысты болғанмен, олардан қалмаған. Ал Қазақстан территориясы
жөніндегі тырнақалды деректер көршілес мемлекеттердің осы күнге дейін
сақталған әдеби және тарихи мұраларынан мәлім болып отыр.
Біздің заманымызға дейінгі бір мыңыншы жылдың орта шеніндегі көне
қолжазбаларда Орта Азия мен Қазақстан жерін мекендеген сақ тайпаларының
қуатты одағы туралы мағлұматтар бар. Сақ тайпаларының одағына массагеттер,
даялар, каспилер, исседондар, кейінірек аландар және савроматтар кірген.
Біздіц заманымызға дейінгі VI ғасырда мұнда парсылар келген. Біздің
заманымызға дейінгі 518 жылы парсы патшасы Дарий I сақтарға шабуыл жасап,
олардыц бай жерлерін жаулап алуға әрекеттенген. Алайда патшаның пиғылы іске
аспаған. Сақтар тіршілік қарекетіне қарай екіге бөлінген: біріншісі — мал
бағып күнелткендер, олар көшіп-қонып жүрген, немесе жартылай көшпенділер
болған; екіншісі — көгал жерлерді жайлаған отырықшы тұрғындар. Уақыт оза
келе отырықшы сақтар елді мекендермен қатар қалалар салып, оларда қолөнер
мен сауда өркендей бастаған.
Қазақстан территориясында құл иеленушілік құрылысы болмаған. Ал феодалдық
қарым-қатынастар шамамен біздің заманымыздың бір мыңыншы жылдарының орта
шенінде пайда болады. Қазақстандағы феодалдық қарым-қатынастардың
ерекшелігі сол — мұнда құл иеленушіліктің кейбір нышандары байқалады.
Қазақстан жерінде патриархалдық-феодалдық қарым-қатынастар біркелкі
қалыптасқан жоқ. М9ндай қарым-қатынастар мал өсірумен қоса егікшілік
кәсібімен айналысқан оңтүстік аудандарда — Шу, Талас, Сырдария
өзендерінің алқаптарында шапшаңырақ дамыған. Қазакстанның басқа
аймақтарында да таптық қоғамдар құрыла бастаған. Қолөнер бұиым-дарының бір
бөлігі Орта Азияға, Иранға, Қавказға, Шығыс және Батыс Европа елдеріне
жөнелтілді.
Қазақ жері туралы мағлұмат кездесетін бізге деиін жеткен жазба
ескерткіштердің ішінен Бехустин жазбасын (біздіы, заманымызға дейінгі
VI—V ғасырлар) атауға болады. Ол парсы патшасы Дарий І-нің атынан
құрастырылған. Бехустин жазбасының тиек етіп, қазақ жері туралы
мағлұматтар келтіреді. Сүй шаңырағының тарихында. (531—618) Сырдарияның
аты аталады. Іле мен Талас өзендері Тан әулетінің тарихында келтірілген.
Бұл өзен,— деп жазылған онда Іле туралы,— басын Луговой тауларының
солтүстік қапталынан алады: суы лайлы, солтүстік-батысқа қарай ағады да, не
бір тұтам өсімдіктері жоқ, не бір ұрттам суы жоқ алапат құрдым шөлге сіңіп
жоқ болады. Биік таулар (сірә, Іле Алатауы болса керек) алыстан мұнартып
көздеріне шалынған саяхатшылар жүрер жолдарын жағалай шашылып жатқан аң
сүйектеріне қарап бағдарлаған !.
Қытай ескерткіштеріндегі мағлұматтар ұзақ уақыт бойы Езро-
пага бимәлім болып келген. Олар тек XIX ғасырда ғана белғілі
болды
К. Риттер өзінің Жер тану тарихыида (1864) былай деп әділін жазған:
Қытай өзі мекендеген құрлықтың (Азияның) батыс жар-тысы туралы дәлме-дәл
географиялық деректерге батыстағылар ойлағаннан анағұрлым ерте қанық
болған. Татария, Тибет, Тункин, Түркістан, Бухария, Кохинхин жайында
Үндістанның, Персияның және Сібірдің шекаралас жерлері туралы мағлұматтарды
білген... Демек, талай-талай ғасырлар бойы Қытайда бүкіл Шығыс Азия жөнінде
географиялық деректердің сарқылмас қазынасы жинақтал-ған... Міне енді ғана,
сол жазба ескерткіштерді нәтижесінде Азия елдерінің бұрынғы мардымсыздық
пен жацсақтықтан арылған дұ-рыс географиясын қүрастыруға мүмкіндік туды 2.
VI ғасырда Орта Азия мен Қазақстанда көшпенді басқыншы-
лардың жаңа империясы Алтай түріктерінің қағанаты шаңырақ
көтерді. Бұл империя аз уақыт ішінде Тынық мұхиттан бастап Қа-
ра тецізге дейін мекендеген барлық халықтарды өзіне бағындырып
алды. Түріктер Жоңғарияны қақ жарып өтіп, Жоңғар қақпасы ар-
әскерлері Қаратал, Іле, Шу өзендерін кешіп өтті де, Монычқұмды оңтүстігінен
орағытып мидай дала аркылы Қаратау жотасына иек артты. Ал Сырдария өзені
арқылы Арал (өз сөздерімен айтк^нда Батыс*) теңізіне жетті. Одан әрі Батыс
Қазакстаннык даласын басып етіп, Мұғалжар арқылы Еділ езеніне асты.
Түрік мемлекеті Орта Азияға арабтардың шабуылы басталғанша, VIII
ғасырдың басына дейін емір сүрді. Түрік қағанаты билеп

Бұл мерзім ішікде мұнда Византия Юстиан II түрік қағаны Дизавулге жіберген
елшілік қана келген, сондай-ақ Сюань Цзанның жоғарыда айтылған саяхатынак
басқа тарихта қазақ жеріне келген екеуінен өзге дерек жоқ.
Земарх елшілігінің сапары Каспий теңізінің солтүстік-шығыс жағалауымен —
Еділ (Аттиль), Жайық (Даих),Жем (Их) өзендері арқылы өткен. Қайтар жолында
ол Хорезмге соғып, Амударияда теңізі деп есептейді
і деп есептейді -. Ежелгі замандағы қазақ жері туралы кейбір мағлұматтар,
міне осындай.
Қазақстанды географиялық тұрғыдан танып-білу тарихының біз әңгіме етіп
отырған дәуірдегі айрықша маңызы мынада: парсы мен грек жазбаларында қазақ
жері және оны мекендеген халықтар туралы алғашқы мағлұматтар пайда бола
бастады. Қазақстан территориясы құрамына кірген ойкүмендер елі тұңғыш рет
картаға түсірілді. Алайда ежелгі дәуірдегі мағлұматтардың өресі тар еді,
олар жер-жердің ауқымынан аспады. Ежелгі дүние адамдаръша көптеген
қүбылыстар беймәлім, тіпті түсініксіз болды. Батыс Қазақстан туралы, ол
аймақтың теңіздері мен өзендері жайында: Кас-пий және Арал теңіздері,
Сырдария өзені женінде антикалық авторлар неғүрлым дұрыс мағлұматтарды
білген. Оңтүстік Қазақстан өңірінде Қытай саяхатшылары жинаған деректерді
Европа елдері білмеген. Қазақ жерін тұтас алғанда ежелгі дәуірде мәліметтер
там-тұмдап тым баяу жиналды және оның барлық елкелері біркелкі қамтылмады.
Картография — табиғат пен қоғамның құбылыстарын географиялық карта мен
басқа да картографиялық өнімдерді кескіндеу және оларды құру, пайдалану
әдістемелері туралы ғылым.
Картографияның жетістіктері карталарда, атластар мен глобус-тарда
материалданған. Картографиялық зерттеулер Қазақстан Республикасының Ұлттық
ғылым академиясында жоғары оқу орындары мен Картографиялық кәсіпорындарында
жүргізіледі. Әрбір географиялық картаның атқаратын қызметі болады. Оны
білім мен өндірістің белгілі бір салаларындағы мамандар, туристік
танымжорықтың жетекшілері, оқушылар біліммен маңызды ақпарат көзі ретінде
қолданады.
Картаны құрушылар кескіндейтін аумақты терең зерттеп оқып үйренген
сайын сол аумақта орналасқан нысандар мен құбылыстардың ерекшеліктерін
айқындап ашып көрсетеді. Картография құрылымы жағынан күрделі пәндер
жүйесін құрайды. Оның маңызды құрамды бөліктеріне - картатану,
картографиялық ақпараттану, математикалық картография, картометрия жатады.
Картаны жобалау және құру, картаны безендіру, картаны жасау және
картаны пайдалану әдістемесі кіреді.
Картатану - географиялық карта және оның түрлері, қасиеті мен
элементтері, даму тарихы, пайдалану әдістемелерін зерттейді.
Математикалық картография - жер беті мен ғаламдағы аспан денелерін
жазықтықта (картада) кескіндеудің математикалық әдістерін зерттейді.
Картографиялық ақпараттану - картаны жүйелеу және оларды талдау,
бағалау, сақтау, тарату мәселелерін қарастырады.
Картометрия - картадағы әр түрлі географиялық нысандардың сандық
сипатының мазмұнын айқындайтын (ауданы, көлемі, биіктігі, ұзындығы, бұрышы)
өлшеу жұмыстарын жүргізу әдістерін жасап шығарады.
Картаны безендіру - картаны көркем және графиктік безендірудің
әдістері мен құралдарын жасап, оны басып шығаруға даярлауды оқытып
үйретеді. Зерттейтін нысандары жағынан картографияның ерекше саласына
топография жатады.
Топография - географиялық және геометриялық әдістерді пайдалана
отырып жергілікті жерді оқып-үйрену негізінде ірі масштабты карталарды құру
жолдарын зерттейді. Картографияның басқа ғылымдармен байланысының ауқымы
өте кең қоғамдық ғылымдардың ішінде тарих, экономикалық география мен
жаратылыстану ғылымдарының ішінде физикалық география, ландшафтану,
геология, климотология, топырақтану, өсімдіктану, жануартану ғылымдарымен
тығыз байланысты. Астрономиялық, геодезиялық өлшеу жұмыстарының
нәтижесінде картография жердің пішіні мен мөлшері, ауданы, белгілі бір
нүктенің географиялық орны жөнінде деректер алады. Жер бетінде жүргізілетін
әр түрлі кескіндеу жұмыстарының нәтижесінде жер бетін оқып үйренуге негіз
болатын ірі масштабты карталар құрылады.
Картографияның міндеті - халықты шаруашылықпен мәдени қажеттілігін
өтейтін заман талабына сай, сапасы жоғары географиялық карталар мен
атластар, глобустар және басқа да картографиялық өнімдермен қамтамасыз ету.
Географиялық карталар еліміздің аумағын қамтып, табиғатын қайта
түлетіп, шаруашылықты дамытуға қажетті ақпараттар сақтаған қуатты құрал
болып табылады. Картография және топография негіздері курсын оқытудың
мақсаты картографияның ғылыми негізі болып саналатын картатану,
математикалық картография, картометрия және топографияның теориялық
негіздерімен таныстыру арқылы студенттердің географиялық картаны біліп,
түсініп оқи білу дағдыларын қалыптастыру.[2]
Геодезиялық өлшеулер мен жекелеген учаскелердің түсірулері жер беті,
оның сапалық жағдайының өзгеру заңдылықтары, физикалық кеңістік, табиғи,
жер ресурстарының халық шаруашылығының барлық салаларында пайдаланудағы
әлеуметтік-экономикалық ерекшеліктері туралы жеткілікті дәрежеде толық
мағлұмат бере алмайды. Халық шаруашылығына қажетті осы сияқты және т. б.
мәліметрді картография береді. Картография уақыт пен кеңістіктегі процестер
мен құбылыстардың өзара байланысы және өзгеруі туралы географиялық
карталарды жасау мен әдістерді пайдалану туралы ғылым. Қазіргі сақталған
көне картографиялық кескіндер Вавилония мен Египетте б. з. б. 3—1 ғ-да
жасалды. Картографияның тұңғыш ғылми негізі Ежелгі Грециядан тараған
(карта шығаруда Жердің шар тәрізділігі алғаш осында ескерілген). Атақты
Клавдий Птолемейдің геогр. нұсқауы (2 ғ.) шын мағынасында геогр.
карталарды жасауға жетекші құрал болды. Онда дүние жүзі картасы мен Жердің
ірі бөліктерінің 16 картасы берілген . Қайта өрлеу және географиялық ұлы
ашулар заманында (15— 16 ғ.) сауданың, теңізде жүзудің, отарлаудың
өркендеуіне байланысты геогр. әсіресе дүние жүзі. карталарға мұқтаждық
шұғыл артты. Бұл жағдай жаңа картографиялық проекцияларды жасауды қажет
етті, картографияның жалпы дамуына жағдай туғызды. Орта ғасырда
картографияға Г. Меркатордың еңбектері үлкен үлес қосты (елеулі еңбегі —
1595 ж. шыққан атласы). Россияда ғылми картография 18 ғ-да қалыптасты және
ол негізінен Географиялық департаменті іс-әрекетіне байланысты болды. 1745
ж. тұңғыш толық Россия атласы дайындалып, баспадан шықты. 19 ғ-да соғыс
ісі Жердің толық топографиялық картасын жасауды талап етті. Бұл кезде
картографияның геодезияның бөлімі болып саналатын. Ғылымның одан әрі
бөлшектенілуі 19 ғ-дың 2-жартысында көптеген тақырыптық карталар
(геологиялық, климаттық, экономикалық, топырақ) жасауды керек етті.
Картографияға көзқарас оның дамуына көп уақытқа дейін үлкен бөгет болды.
Жаңа көзқарас бәрінен бұрын СССР-де қалыптасты, өйткені жоспарлы шаруашылық
елді үнемі картографиялауды керек етті; 30 жылдары картографиялық карта
жасау және оны басып шығару процесінің әдісі туралы ғылым ретінде түсініле
басталды. Бұл бұрынғы көзқарасқа қарағанда прогрессивті құбылыс еді.
Дегенмен карталардың мәнін түсіну және оларды пайдаланудың әдістерін жасау
әлі де болса шеткері қала берді. СССР-де жасалған күрделі картографиялық
еңбек (Дүние жүзінің үлкен советтік атласы т. б.) осы олқылықты жоюға, әрі
картографияның тиісті салаларын жедел дамытуға себеп болды. Соның
нәтижесінде осы мақаланың басында келтірілген картографияның анықтамасы
дүниеге келді.[2]
Картографияның идеялары мен ғылми негіздерін дамытуға тұңғыш советтік
географиялық атластар т. б. дайындау туралы 1920— 21 ж. В. И. Лениннің
жазған хаттарының және картография туралы оның басқа документтерінің маңызы
өте зор болды. Бұлар құбылыстарды, олардың әр жақтылығын, өзара
байланыстылы-ғын, тарихи дамуын, қайшылығын еске ала отырып, көрнекті,
толық және дәл бейнелеудің маңызы үлкен екендігін көрсетті.
Картографиялық геодезия, география ғылымдарымен тығыз байланысты.
Геодезия картографияға Жердің формасы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.