Қырғыз хрестоматиясының мазмұны

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Ыбырай Алтынсарин – тұңғыш қазақша оқу құралдарын жасаушы

Жоспары:
І. Ы. Алтынсариннің Қырғыз хрестоматиясын жазудағы мақсаты.
ІІ. Қырғыз хрестоматиясы құрылымы.
ІІІ. Қырғыз хрестоматиясының мазмұны.
ІV. Ы.Алтынсариннің Қырғыз хрестоматиясының тарихи орны.

Әдебиеттер:
1. Ы.Алтынсарин. Үш томдық шығармалар жинағы. Алматы, 1975-1978 ж.ж.
2. Қирабаев С., Қ.Мырзалиев Қазақ әдебиеті (ХІХ ғасырдың екінші жартысы –
ХХ ғасырдың басы). Алматы, 2003 ж.
3. Сыдықов Ә. Ы.Алтынсариннің педагогикалық идеялары мен ағартушылық
қызметі. Алматы, 1967 ж.

60-70 жылдары Ыбырай өзінің тұңғыш мектебін ашып, сабақ берді, қызмет
істеді. Осы негізде Ыбырайдың ағартушылық , демократиялық көзқарастары
қалыптасып, дамыды. Қоғамдық әділетсіздік пен адам бойындағы ұнамсыз
мінездерге қарсы күресу үшін ол ел ішінде білім, өнер тану ісін кеңейте
беру керек деп ұғады. Сол ниетпен бар күш-жігерін мектеп ісіне, бала оқыту
жүйесін жақсартуға жұмсайды.
1876 жылы Ыбырай Петербург, Қазан қалаларына барады. Орыстың
ағартушылық жүйесін, орыс ағартушыларының еңбектерін зерттейді. Соларды
негізге ала отырып, қазақ тілінде оқу құралдарын жасауды ойлайды.
Оқулық жасау жұмысына Ыбырай мектепте қазақ балаларына білім мен
тәрбие берудің ең негізгі шараларының бірі деп қарайды. Ол балаларға ана
тілін таза және ұқыптылықпен үйретеді, шағын көркем шығармалар арқылы
оларды жақсы мінез-құлыққа баулуды көздейді. Діни мектептерде оқылып жүрген
татар, араб, парсы кітаптарының бәрі Адам баласын дұрыс ойлаудан
шатастырып, кері кетіретінін айта отырып, Ыбырай балаларды ондай ықпалдан
құтқару үшін ... мазмұны олардың білімін көтеретін, тақырыбы оларды
қызықтыратын кітаптарды ... қазақтың өз тілінде ... басын шығару
керектігін түсінеді.
Қырғыз хрестоматиясы 1879 жылы Орынборда басылады. Бұл
кітапты құрастырғанда мен,-деп жазды Ыбырай Хрестоматиясының алғы сөзінде,
- біріншіден, осы біздің ана тілімізде тұңғыш шыққалы отырған жалғыз
кітаптың орыс-қазақ мектептерінде тәрбиеленіп жүрген қазақ балаларына оқу
кітабы бола алу жағын, сонымен қабат жалпы халықтың оқуына жарайтын кітап
бола алу жағын көздедім.
Кітап Алтынсариннің орыс алфавиті негізінде жасаған жаңа
алфавитімен қазақ тілінде басылды. Мұның өзі, қазақ халқы былай тұрсын,
басқа елдердің мәдени тарихында да бұрын соңды кездеспеген жай еді
Алтынсариннің бұл қадамы аз ұлт халықтарына орыстың жазуы мен тілін
үйретудің жаңа төте жолын тапқан төңкеріс болды. Жаңа алфавит жасау үшін
Алтынсарин үш жылдан астам еңбек етті. Кітап басып шығару Алтынсаринға өте
қиынға түсті, себебі ол кезде Орынборда бұған әсіресе қазақ тіліндегі
кітапты орыс алфавитімен басып шығаруға полиграфиялық база жоқтың қасы еді.
Алтынсариннің қазақ тіліндегі кітапты орыс алфавитімен басып
шығарғанда, орыс алфавитінің құрамын түгел сақтаған жөн деп білді. Сонымен
бірге қазақ тілінің фонетикалық ерекшеліктеріне сәйкес кейбір әріптердің
өзгерісінен қазақ әріптерін жасап шығарды. Қырғыз хрестоматиясында жазған
кіріспе сөзінде қазақ тіліндегі кітапты орыс графикасы негізінде құрылған
қазақтың жаңа алфавитімен бастырып шығарудың қаншалықты қажет екенін
дәлелдеп, былай деп жазды: Жалпы біліммен пайдалы мағлұмат беретін кітап
Азия халықтарының бірде-бірінің тілінде жоқ, сондықтан орыс тіліндегі
кітаптан ізденуді мақұл көрдік. Осы себептен біз хрестоматия өзінің
мақсатына сай келуі үшін оны орыс алфавиті мен шығаруды қолайлы деп таптық
.
Алтынсариннің Қазақ хрестоматиясына біраз материалды И.И.
Паульсонның Книга для чтения практических упражнений в русском языке,
К.Д.Ушинскийдің Детский мир, Родное слово, А.Н.Толстойдың балаларға
арналған кітаптарынан алды.
Ыбырай оның өзі қазақша оқулық жасауда орыс оқулықтары үлгісін
пайдаланумен бірге балаларға тәрбие беретін шағын шығармалардың басқа
халықтағы нұсқауларын да кітапқа кіргізу ниетін ұстағанын көрсетеді. Сол
арқылы Ыбырай жастарды озық әдебиеттер үлгілерімен, орыстың ағартушылық ой
пікірі мен таныстыруды мақсат етті.
Ыбырай аудармалары көп жағынан еркін, кейбіреулерінің сюжеті
мен тақырыбын алып өзінше жазған, қазақ тұрмысына жақындайтын, өзінің
төләңгімелерімен қатар қойған. Бір уыс мақта, Алтын шеттеуік,
Тәкәппаршылық, Әдеп (Н.Н Паульсоннаң), Силинни ханым, Мұңсыз адам,
Данышпан қызы, Үш ұры, Жақсылыққа жамандық, Жаман жолдас.
(Л.Толстойдан) Түлкі мен ешкі, Сауысқан мен қарға (К.Ушинскийден),
Қайырымды түлкі (И.Крыловтан), т.б. әңгіме-мысалдарының Ыбырайдың өзінің
төл шығармаларындай болып тұратыны да сондықтан.
Хрестоматия 4 бөлімнен құралады:
1)өлеңдер, балаларға арналған әңгімелер мен ертегілер;
2)ересектерге арналған әңгімелер;
3)ауыз әдебиетінің үлгілері;
4)мақалдар мен мәтелдер.
Бүкіл өмірін ағарту ісіне арнаған Ыбырай Қазақ
хрестоматиясына кірген өлеңдерінде де халық ағарту идеясын көтереді.Ел
арасына кең жайылып,жатталып кететін шығарма арқылы санаға әсер етуді
көздейді.Оның Кел, балалар,оқылық!, Өнер- білім бар жұрттар
өлеңдері осындай мақсатта туған.
Кел,балалар,оқылық! өлеңі жастарды оқуға,білім алуға шақыру
үлгісінде жазылған.Өлеңнің әр шумағын оқудың пайдасын әр жақты түсіндіруге
құра отырып,ақын соңғы жолдарды ылғи қайталап отырады.
Сөйтіп,ақын,бір жағынан,жастарды оқуға,білім алуға үндесе,екінші
жағынан,өмірдің бар қызығы тек қана байлықта деп ұғатын,оқу,өнер,ғылым-
білімге,оның жалпы халық үшін керектігіне еш мән бермейтін ескі көзқарасқа
соққы береді.Өмірдегі сарқылмайтын мол байлық-білім ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.