АДАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ТҰРПАТЫ

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

АДАМНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ТҰРПАТЫ

Адамды адам етіп шығаратын қоғам, еңбек. Адамның туып өскен,
тәрбиеленген қоғамы қандай болса, оның өзі сондай деп айтуға әбден болады.
Әрине, мұны әрбір дара адамға жатқызып, тікелей түсіну дұрыс болмайды.
Дүниеде қанша адам болса, сонша мінез, сипат болмақ. Әркімнің жеке басына
тән қайталанбас ерекшеліктерінің болатыны талассыз ақиқат. Сонда адам мен
қоғам арасындағы ұқсастықты, яғни адамның кісілік қасиеттерінің белгілі
тарихи дәуірдегі қоғамдық қатынастардың, болмыстың идеалдық бейнесі ретінде
қалыптасатынын қалай түсінуге болады?
Адамның бойындағы кісілік қасиеттердің үш дәрежеде болатынын аңғару
қажет.
1. Әрбір адам ең алдымен адамзат қауымының мүшесі. Шыққан нәсілінен,
ұлтынан, табынан, жынысынан, туған жерінен тәуелсіз есті адамның барлық
өкілдеріне ортақ жалпы адамзаттық қасиеттер. Олардың қатарына, қуану,
қайғыру, балажандық, ананы сүю, арамдық-зұлымдықтарға, әділетсіздікке теріс
қараушылық, махаббат, жек көрушілік, әділдікті ұнату тағы сол сияқты
көптеген рухани-психологиялың қасиеттер жатады.
2. Әр адамның физиологиялық ерекшеліктерінен жоғары жүйке жүйесінің
қызметінен туатын және оның тек өз басына тән психологиялық өзгешеліктері.
Бұлар оның мінез-құлқында, сезім көрінісінде, темпераментінде, қимылдары
мен жүріс-тұрысында, сөйлеу ыңғайында, сыртқы әсерлерге қайтаратын
жауаптарында, бөтен адамдармен қарым-қатынасында т. б. тіршілік
әрекеттерінде байқалады. Осы қайталанбайтын ерекшеліктерінің арқасында әр
адамның басқаларға ұқсамайтын өзіндік қырлары туады. Бұл қырлардың негізі
физиологиялық ерекшеліктерде жатқанмен оған әрине, өмір сүру ортасының да
біраз қатысы бар.
3. Адам белгілі бір елде, тарихи дәуірде, белгілі дәрежеге жеткен
материалдық және рухани мәдениет жемістерімен сусындап өседі. Оның шыққан
әлеуметтік (таптық), этникалық (ұлттық) ортасы болады. Сол дәуірде, тарихи
ортада қалыптасқан білім-тәрбие жүйесінен сабақ алады. Осылардың бәрі
қосылып адамның жан дүниесінде өзінің ізін қалдырды. Және сол уақыт ішінде
анықтала, екшеле келіп, тұрақты рухани қасиеттерге айналады. Міне, осы
дәуірдің, тарихи ортаның, мәдениет дәрежесінің адам санасы мен
психологиясында кескінделген идеалды бейнесін әлеуметтік-психологиялық,
адамгершілік қасиеттер деп атаймыз. Олардың қатарына бекзаттық, жаугерлік,
серілік, аңсүйектік, жагымпаздық, тәкәппарлың, патриоттық, ре-
волюцияшылдық, нәсілшілдік, зиялылық, тагы басқаша болып аталатын қасиеттер
жатады. Бұлардың ішінен жеке бір дәуірге, мәдениетке немесе тапқа, халыққа
(ұлтқа) ғана тән қасиеттер бөлінеді. Осындай нақтылы қасиеттерді (айталық,
құлдар табының, дворяндардың, жұмысшы табының, орыс ұлтының, қазақ халқының
қасиеттерін) бойына жинаған адамдар қауымы жеке адамның әлеуметтік (таптық)
және ұлттық (этникалық) тұрпатын береді.
Алғашқы қауымдық қоғамда адамның жеке басының мүддесі түгеліндей рудың
ортақ мүддесіне бағынышты болды. Өйткені рудың сыртында жалгыз адамның өзін-
өзі асырап күн көруі мүмкін емес еді. Сондықтан дара адамда ерік болган
жоқ. Ол қоғамның өмір сүру тәсіліне байланысты қалыптасқан жабайы әдет-
ғұрыптармен ғана әрекет жасауға тиісті еді. Бұл жағдай оның әлеуметтік-
табиғаттық болып әлі бөліне қоймаған адамдық мәнін анықтады. Тарихтағы ең
алғашқы әзірге өсіп жетілмеген адам тұрпаты осындай болды.
Қанаушы және қаналушы таптарга бөлінген қоғамда адам мен қоғам
арасындағы қатынастардың жаңа тұрпаты пайда болды. Мемлекеттің тууына
байланысты адамдардың праволары ресми түрде белгіленетін болды.
Бостандықтағы адамдар өз праволары мен міндеттерінің қожасы ретінде рухани
қабілеттерін кезіндегі тарихи шеңбер шегінде іске асырудың мүмкіндіктеріне
ие болса, қаналушы құлдардың ешқандай бостандыгы да, праволары да болғай
жоқ, табиғи дарьіндарын сыртңа шыгаруга жол таба алмай, жаншыла берді.
Осылайша таптарға бөлінген алғашқы қоғамның өзінде әр түрлі әлеуметтік
тұрпат дүниеге келді.
Осы жағдай феодалдық, капиталистік қоғамдарда да орын тепті. Әр
қогамдық-экономикалық формация жағдайында әр таптың құрамына кіретін
адамдардың қоғамдағы орны мен өмір сүру жағдайы, мақсат-мүдделері, мәдениет
жемістерін пайдалану мүмкіндіктері әр түрлі болғандықтан, олардың жеке
басының қасиеттері де — қоғамдық қатынастарға көзқарасы, мінез-құлықтары
мен әдеттері, талғамдары мен адамгершілік түсініктері тағы басқа әлеуметтік
психологиялық қырлары басқаша болды. Адам тұрпаттары айырмашылықтарының
критерийі әңгіме болғанда, аталған жеке бастық қасиеттердің әрбір тап
адамдарына тән осы ерекшеліктерін негізге алу қажет.
Социалистік қоғамның өткен формациялармен салыстырғанда үлкен сапа
айырмашылықтары бар. Экономикалық қатынастар саласында — қоғамдық меншік
үстемдігі, Әркімнен қабілетіне қарай, әркімнің еңбегіне қарай принципінің
іске асу мүмкіндігі т. б. Әлеуметтік қатынастар ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.