Қазақтың ұлы ақыны, әдебиет зертеушісі, ағартушы және аудармашы - Мағжан Жұмабаев

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

Солтүстік Қазақстан университетінің көп салалы колледжі

Тақырыбы: Мағжан Жұмабаев

Орындаған: ОПиУ-к-09 топ

студенті Фесенко Д. С.

Тексерген: Казбекова Н. Б.

Петропавл 2010 жыл

Қазақтың ұлы ақыны, әдебиет зертеушісі, ағартушы және аудармашы. Солтүстік Қазақстан облысының Булаев ауданында өмірге келді. 1897 жылы Полуденнің болысы болып қызмет атқаратын Бекеннің ауылына Ахиетден Ақанов деген бір жігіт келеді. Ол келген бойында тура Бекен болыстың ақ ордасына ат басын тірейді. Европаша киінген сүңғақ бойлы аққүба жігітті Бекен ізетпен қарсы алып, қонақ етеді. Ат үстінде Ахиетден өзінің орыс патшасының әскерінен қашып жүрген башқүрт жігіт екендігін баяндағанда, бүл хабар Бекеннің де, Гүлсім апайдың да қүлағын елең еткізеді. Бекеннің балаларына мүғалім керек еді. Сөйтіп, Ахиетден Бекен ауылының мүғалімі болып орналасады. Бекен мектепке арнап жеке отау тігіп береді. Мектептің іші тақта, үстел, орындық, бор, дәптер, қалам сияқты барлық керек заттармен жабдықтан дыры лады. Сөйтіп, Бекеннің үйінде ашылған мектепте оқу басталады. Ересек балалар оқуға еркін кіріскенімен, төрт жастағы кішкентай Мағжанды сон да ешкім есіне алмайды. Үш жасында атасы Жұмабайдан: «Менің атымды осы немерем түбінде әлемге әйгі ететін болады!» деп бата алған кішкентай Мағжан қарап отырмай, әуелі мектептің есігінен сығалап жүреді де, бірнеше күннен соң босағаның жанына барып отырып алады. Ол мүғалімнің бір сөзін де босқа жібермей тыңдап, үғып алуға тырысады.

Бір күн мүғалімнің тақтаға жазылған сөздерін Мағжанның үлкен ағасы Мүсілім дұрыстап оқи алмай тұрады: сол кезде кішкентай Мағжан қол көтеріп, мұғалімнен рұқсат алады да, тақтада жазылған сөздерді судыратып оқып береді. Сонда Ахиетден мұғалім жас баланы қолынан ұстап жетектеп әкеледі де, ең алдыңғы партаға отырғызады. «Бүгіннен бастап, Мағжан, сен де менің шәкіртімсің!»-дейді. Сөйтіп, төрт жасар Мағжан мектеп есігін ашады.

Ахиетденде ешбір оқу бағдарламасы болмаған. Ол, негізінен, өзінің шәкірттерін шығыс тілдері мен әдебиетіне бейімдеп оқытады. Анда-санда есеп пен жағрафияны үйретеді. Ослай хат таныған Мағжан оқу білімге қызыға түседі. Қолына түскен қисса-дастандарды оқи бастайды. Баласының оқуға ынтасы зор екенін көрген экесі Мағжанды Қызылжардағы М. Бегішев ұстаздық еткен медресеге оқуға береді. Ол мұнда төрт жыл оқып мұсылманша орталау білім алады, арабша, парысша, түрікше үйреніп, сол тілдердегі әдебиетпен жанжақты таныса бастайды. Оның ақындық талантының ояна бастағаны да осы жылдар еді.

Абайдың 1909 жылы Петербургте шыққан өлеңдер жинағын бала Мағжан сол жылы-ақ оқыған. Ол алғаш жазған өлеңдерінің бірін де лы ақынға арнайды. Мағжан 1905 жылы осы медресеге келіп оқуға түседі. Мұнда араб, парсы, түрік тілдері негізгі сабақ ретінде жүргізіледі. Осы медресені Мағжан 1910 жылы бітіріп шығады. Бірақ қаншама жақсы оқыса да, Мағжанның бұл медреседегі оқуға көңілі толмай, білім мұитына одан әрі бойлағысы келеді. 1910 жылдың күзінде өзінің мектептес досы Бекмұқамбет Серкебаевпен бірге атақты «Медресе-Ғалияға» оқуға түсу үшін Уфа қаласына келеді. Мағжан он да көп тұрақтамайды. Шәкіртінің зеректігін көрген ұстазы, татардың кейіннен атақты жазушысы болған Ғалымжан Ибрагимов Мағжанға: « Бұнда сен оқитындай оқу жоқ, сен білімнің жолын басқа жерден ізде!» -деп ақыл береді.

Мағжан Жұмабаевтың ақынның ұстазы болған кісі- Міржақып Дулатов. Ол бір қыс бойы Мағжанды орысшаға үйретеді. Шетел және орыс ақындарының әр түрлі өлеңдерін аударттырып, орыс тілінің нэрімен сусындатады. . Осы кезде Мағжанға Ахмет байтүрсынов шығарған «Қазақ» газетінің ықпалы да зор болған. Өзі де газет жүмысына белсене ат салысады. 1913 жылы Магжан Жұмабаев жаңа достарының ықпалымен, Европа біліміне жақындаспақ ниетпен Омбыга келіп, окытушылар семинариясына оқуға түседі. Омбы қаласында «Бірлік» деген қолжазба журналына редактор болады.

Әкесі Бекен Магжанның окудың соңына түсіп, үй көрмей кеткеніне қарсы болады. Уфаға барганына да, Омбыга кеткеніне де ренжіп, елде, оз қасында жүргенін қалайды. Әкесі дегеніне жүрмеген Магжанга теріс бата берген көрінеді, әрі оқып жүрген кезінде қаражатпен көмектеспейді. Магжан сөйтіп он сегіз-он тогыз жасынан бастап өз күнін өзі көріп кетеді.

Мағжан Омбы мүғалімдер семинариясын 1917 жылы алтын медальмен бітіреді. Мұғалімдер семинариясын бітірер алдында ол Қызылжар қаласында түратын атақты Шоқан Тастемировтың Зейнеп атты қызына үйленеді, бірақ көп үзамай-ақ қасіретті қайғыға кезігеді. 1919 жылдың 10 ақпаны күні Зейнеп қайтыс болады. Азамат соғысының дәуіріне қатысты атын Граждан деп қойған кішкентай нәрестесі де келесі жылы көз жүмады. Осы кезде ақын қаламынан Зейнеп пен үлына арналған талай мүң мен зарға толы өлеңдер дүниеге келді.

1917 жылы ақпан революциясын М. Жұмабаев өзгелер сияқты қуанышпен қарсы алады. Осы тұста «Алашорда» атты партия құрылып, оны қүрылтай Съезі шақырылады. Әр облыстан оған делегаттар сайланады. Ақмола облысынан Мағжан Жұмабаев оку коммиссиясына мүше болып сайланады.

«Үш жүз» партиясы оны абақтыға жабады. Ол мұнда 1918 жылдың қаңтарынан мамыр айына дейін отырып шығады. Ақынның еркіндік аңсаған үміті күл-талқан болады. Ел басына түскен касіретті Мағжан күйзеле жырлайды.

1922 жылы Мағжан Жұмабаев Ташкентке келеді. Бүл Мағжанның ақын ретіндегі ең өнімді жылдары еді. Атакты «Батыр Баян» дастаны осы қалада дүниеге келді. Ақан сері, Базар жырау және Әбубәкір Диваев туралы мақалалары жарық көреді. «Шолпан», «Сана», журналдары мен «Ақ жол» газетінің жүмысына белсене араласады. Қазақ-қырғыз білім комиссиясының мүшесі ретінде қыруар жүмыс істейді.

1923-1926 жылдары Москваның Әдеби-көркем институтын бітіреді.

1924 жылдың 24 қарашасы күні Москвада оқитын қазақ жастарының жиналысы өтіп, онда Мағжанның өлеңдер жинағы талқыланады. Бүл жиналыс: Мағжан өлеңінің көбінде өткенді көксейді, ескілікті іздейді, үлтшылдықты жырлайды.

1920-1927 жылдары М. Жұмабаев шығармашылығы ең шырқау биігіне көтерілді. Бірнеше өлеңдер жинағы жарық көріп үлгерді. Ақын үсті-үстіне, өлең, поэмалар тудырды, әңгіме очерктер жазады. Мектеп балалары үшін арнайы шығармалар жазуға кірісті. 1923-1926 жылдардың аралығында «Бастауыш мектепте ана тілін оқыту жөні», «Бастауыш мектепте ана тілі» шығармалар жазды.

1927 жылы Мағжан Жұмабаев елге қайта оралып, Қызылжар қаласындағы Қазақ педагогикалық техникум мен совет-партия мектебінде сабақ береді. Жаңа олеңдер жаза бастайды. Бірақ тағдыр бұл беталысымен қалам тартуға жазбайды. Ел басын сталинизмнің қара бүлты торлай бастайды. Оның көлеңкесі алдымен халқымыздың Мағжан сын ды маңдай алды боздақтарына түседі. М. Жұмабаев Москвада оқып жүргенде «Алқа» деген үйым үйымдастырады, 1925 жылы еді. Сол жаламен Мағжан Жұмабаев 1929 жылы ұсталып, Москвадағы Бутырка түрмесіне қамалады. Содан он жылға сотталып, Карелияда айдауда болады. 1953 жылы ол М. Горькийге әйелі Зылиха арқылы хат жолдап, үлы жазушының көмегімен мерзімінен бүрын босатылып шығарылады. Қызылжар қаласындағы №. 7 орта мектепте орыс тілі мен әдебиетінен сабақ береді. 1937 жылдың көктемінде Мағжан Жұмабаев Сәкен Сейфуллиннің шақыруы бойынша Қызылжардан Алматыға келеді. 1937 жылдың 30- желтоқсанында екінші рет түтқынға алынады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.