Ұзақ мерзімді несиелерді беру
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 КӘСІПОРЫННЫҢ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Міндеттемелердің түсінігі, жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Кәсіпорынның қысқа және ұзақ мерзімдегі міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 САЛЫҚ БОЙЫНША МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ТАЛДАУЫ (Казпочта акционерлік қоғамының БҚО облыстық филиалының мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Салық міндеттемесінің есебі мен талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жеке табыс салық есебі мен талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының мысалында міндеттемелердің талдауы және аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
3 КӘСІПОРЫНДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Салықтың міндеттемелерінің проблемалары және олардың әдістемелік негіздерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Бухалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылык жүргізуші ұйымдардың жане олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқарушы үшін, экономикалык жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолданылады.
Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңының талаптарына сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін еспке алу жүйесін, бухгалтерлік есеп беруді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде Салық жүйесінде мынадай проблемаларды шешу қажет:
- салық төлеушілерді есепке алуды жүзеге асыру және жеке шоттарын жүргізу кезіндегі мәселелер;
- салық есептілігін электрондық түрде берген және жеке шоттарға қашықтықтан қатынауды ұйымдастыру кезіндегі мәселелер;
- ҚҚС бойынша электрондық камералдық бақылауды жүзеге асыру кезіндегі мәселелер;
- Салық аудитін электронды бақылау (САЭБ) біріктірілген салықтық ақпараттық жүйенің (БСАЖ) мамандандырылған құраушының көмегімен салық тексерулерін жүргізу және тексеру рәсімдерін құжаттандыру кезіндегі мәселелер;
- Жұмыс істемейтін салық төлеушілердің банктік шоттарында ақшалай қорлардың қозғалысы туралы ақпаратты алу жөнінде екінші деңгейдегі банктермен жұмыс істеу кезінде автоматтандырылған өзара іс-әрекеттің болмауы болып табылады;
- Салықтық әкімшілік жүргізудің ақпараттық жүйелерін қолданудың тиімділілігіне теріс әсер ететін ақпараттық технологияларды ағымдағы пайдалану кезіндегі мәселелер;
- Салық жүйесінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселесі;
- Салық органдарының салықтар мен төлемдер бойынша берешекті бюджетке өндіріп алу жөніндегі мәселелер;
- жалған кәсіпкерлік қызметін анықтап, тексеру кездеріндегі туындайтын мәселелер;
- Трансферттік бағаны қалыптастыру туралы заңнаманы сақтау жөніндегі бақылау жұмысының тиімділігін көтеру
Кәсіпорындар өзінің қызметі барысында меншікті капиталмен қатар қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады. Міндеттеме - бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның (кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін орындауын талап етуге құқылы.
Зерттеу жаңашылдығы. Міндеттемелердің бухгалтерлік есебі мен аудиті кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл аткарады, өйткені оның кызметі, қаржылык жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен маңызы күшейе түсті.
Есепте орын алатын көрсеткіштер қаржы-шаруашылық кызметтің нәтижелерін талдау кезінде тек кәсіпорынның өзімен ғана емес, онымен тығыз серіктестік байланыста болатын жеткізушілер, тапсырысшылар, несие берушілер (банктер) және тағы басқалармен жүргізіледі.
Қазіргі уакытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары, банктер пайдаланады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім шарт бойынша тексеру кезінде -- аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе жетекшілік пен басқарудың әртүрлі деңгейлерінде қаралатын даулы мәселелерді шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғауы қажет болған уақыттарда қолданады.
Бухгалтерлік есеп - белгілі бір шаруашылық жүргізуші субъект туралы қажылық ақпараттарды өлшеуді, өңдеуді және тапсыруды жүзеге асырушы жүйе. Бұл ақпараттар оларды пайдаланушыларға (тұтынушыларға) субъектінің шаруашылық қызметіне басқару жүргізудің альтернативтік вариантарын таңдау кезінде негізді шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық операцияларды ақша қаражаттары инвестициялардың заңын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.
Бухгалтерлік есеп өрісіндегі қаржы ресурстарын кәсіби басқару - қазіргі сандық талдау әдістерін пайдалана отырып, кәсіпорынның қаржылық - экономикалық жағдайына терең талдау жүргізудің басты проблемасы болып табылады.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Орал қаласында ораласқан КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының БҚО облыстық филиалының қаржы-шаруашылық қызметі болып табылады.
Курстық жұмысының мақсаты - зерттеу обьектісі ретінде алынған міндеттемелердің ұйымдастыру жүйесін жан-жақты қарастырып, талдап, оны жетілдіру жолдарын және нарықтық талаптарға сай жағдайға әкелу бағыттарын зерделеу болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- міндеттемелердің жалпы түсінігі мен олардың жіктелуін қарастыру;
- ұзақ және ағымдағы міндеттемелер есебінің мән-мағынасын ашу;
- корпоративтік және жеке табыс салығының жалпы сипаттамаларын ашып көрсету;
- КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының мысалында міндеттемелердің талдауы және аудитін қарастыру;
- салықтардың даму проблемалары және олардың әдістемелік негізін зерттеу;
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіретінде ҚР нормативті-құқықтық актілері, КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының бухгалтерлік және қаржылық есептемелері, оқу-әдістемелік әдебиеттер және отандық, шет елдік ғалымдардың еңбектері.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Міндеттемелердің түсінігі, жіктелуі
Қаржылық есеп берудің негізгі элементінің бірі-шаруашылық субьектіде қолданылатын міндеттемелер ретінде арнайы бақылау мен аудитте жиі кездесетін жағдайларды қарастырамыз. Бақылау-талдау қызметінің басқа аймақтары мен аспектілерінде қолданылатын арнайы бақылау мен аудитке келсек,ол осы кітаптың кейінгі бөлімдерінде қарастырылатын жекелеген нәтижелерді,жаңа іздестіру зерттеулерін талап етеді.
Міндеттемелер- бұл ұйымның осы есепті уақытында бар нақты берешегі оны өтеу үшін қарсы жақтың наразылығын қанағаттандыруда ресурсың жылыстауы түріндегі экономикалық пайданың кемуіне алып келеді.
Міндеттемелер - өткен мәмілелердің немесе өткен оқиғалардың нәтижелері болып табылады және қысқа мерзімді(ағымдағы)және ұзақ мерзімді болып бөлінеді.Міндеттемелер егер ұйымның қалыпты операциялық циклы кезінде төлеу балансынан кейін 12 ай ішінде жүргізіледі деп болжанса,ағымдағы мерзімді деп жіктелуі тиіс.Барлық басқа міндеттемелер ұзақ мерзімді деп жіктеледі. Шаруашылық субьекті есептеушінің қабылданған есеп саясаты мен қолданылатын нысанына қарай әртүрлі талдамалық есеп-карточкалары ,ведомостар журнал және т.б.регистрін қолдана алады.Жан-жақты ойластырылған жіне жақсы қойылған талдамалық есеп тексерушіге кәсіпорын міндеттемелері үшін ішкі бақылау жүйесі жағдайына дұрыс баға беруге көмектеседі. Ағымдағы міндеттемелерге банктің қысқа мерзімді қарыздары,шаруашылық субьектінің кредиторлық берешегі жатады. Банктің қысқа мерзімді қарыздары бір жылдан аса уақытқа қолданылатын нормативтік құжаттарға сәйкес беріледі, мысалы, жөнелтілген тауарлардың нақтылы құжат айналымы уақытына тең,бірақ 30 күннен аспайды. Қысқа мерзімді несиелерді алу және өтеумен байланысты есеп шоттық-несиелік операциялар 3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар және 4010-Ұзақ мерзімді банктік қарыздар шоттарында есепке лынады
Яғни бұл белгілі бір тұлғаның (борышкердің) басқа бір тұлғаның, яғни қарызгердің (кредитордың) пайдасына белгілі бір іс-әрекет жасау міндеттемесі: мәселен мүлікті беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқалар, не болмаса белгілі бір іс-әрекеттен бас тарта тұруы [1,429б.].
Міндеттемелер кәсіпорында жасалынған әр түрлі келісімдердің нәтижесінде туындайды және алынған тауарлы-материалдық құндылықтар немесе пайдаланылған қызметтер үшін келешекте жасалынатын төлемдердің заңды негізі болып табылады.
Міндеттемелер төмендегі үш белгісі бойынша анықталады:
- кәсіпорында міндеттемені туындатушы оқиға орын алуға тиісті;
- міндеттеме тек активті немесе қызметтерді басқа кәсіпорынға аудару жолымен реттеледі;
- міндеттеме даусыз (анық) болуға тиісті.
Міндеттемелер өтелу мерзіміне байланысты екі түрге бөлінеді:
1) Ұзақ мерзімді міндеттемелер
2) Ағымдағы міндеттемелер [2,71б.].
3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар мен 4010 Ұзақ мерзімді банктік қарыздар шотының аналитикалық есебі. Қысқа мерзімді қарыздар коммерциялық несие векселі мен қарыздық міндеттемелердің серіктестіккредиті сипатына жиі көрінеді. Баланста алынған қысқа мерзімді қарыздардың дұрыс бейнелеуін тексере келе, аудитормынаны белгілеуі тиіс:
- қарыз қандай мақсатқа пайдаланылған, бұл мақсаттар несие алу келісімшарттарындағы шарттарға сәйкес пе?
- шаруашылық субьекті басшылығы қамтамасыздандыру құрамына немесе қарыз кепілдігіне енгенін;
- қарызды төлеу толықтығы мен өз уақыттылығы(банк көшірмелері бойынша)
- несиеге төленген пайыздың бекітілген келісімшартпен дұрыстығы;
- қарыз субьектілерінің алыну заңдылығымен негізділігі, сондай-ақ оларды өтеудің толықтығы мен өз уақыттылығы;
- жинақтамалы және талдамалы есептің 3010 Қысқа мерзімді банк қарыздары жазбасының №4журнал-ордер мен бухгалтерлік баланстағы жазбаларына сәйкестігі.
Бақылауды тиімді ұйымдастыру кредиторлар мен айырысу жағдайында және есеп айырысу тәртібіне,тапсырылған сұрыпталым мен сапада өнім жеткізу бойынша міндететмелерді орындауға төлем тәртібін сақтау жауапкершілігін көтеруге және соңында шаруашылық субьектінің қаржылық жағдайын жақсартуға қабілеттілікті бекітуге көмектеседі.
Аудитордың субьектінің кредиторлық берешегін тексерген кездегі басты мақсаты-оның баланста бейнеленген көлемінің нақтылығы мен дәлдігін белгілеу болып табылады.Ол үшін оған баланстық мәліметтерде жазғандарды Бас кітаппен, журнал-ордермен, ведомостылармен және басқа да есептік регистрлермен салыстыру қажет. Бухгалтерлік баланстың Қысқа мерзімді міндеттемелер бөлімінде Ұзақ мерзімді қарыздардың ағымдағы бөлімі бабы келтірілген. Аудитор оны тексерген кезде ұзақ мерзімді несие талдамалық есебінің мәліметтеріні бойынша қарыздарды төлеу уақыты мен осы бап бойынша негізділігін көрсетеді.
Қысқа мерзімді міндеттемелересепті кезең (бір жыл) ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылады деп күтілетін ағымдағы міндеттемелер болып табылады.
Оларға мыналар жатады:
- қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;
- ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
- кредиторлық борыштар:
- төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
- сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салық міндеттемелері;
- төленуге тиісті дивидендтер;
- негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестіктері арасындағы борыштар;
- акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларына борыштары;
- өзге де кредиторлық борыштар;
- төленуге тиісті есептелінген шығыстар;
- алдағы кезең табыстары;
- күтпеген жағдайлар бойынша есептелінген төлемдер.
Қысқа мерзімді міндеттемелерге келесілер кіреді:
- қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;
- ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі;
- кредиторлық қарыздар:
- төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
- сатып алушылардан және тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салық бойынша қарыздар;
- төленуге дивидендтер;
- негізгі шаруашылық серіктестікпен оның еншілес серіктестері арасындағы қарыз;
- акционерлік қоғамның қызметкер тұлғаларының қарызы;
- басқа да кредиторлық қарыздар.
- төленуге тиісті есептелген шығындар;
- алдағы кезең табыстары;
- көрілмейтін жағдайлар бойынша есептелген төлемдер [3,277б.].
Төленетін шоттар - жабдықтаушылармен есеп айырысу шоты. Кәдімгі қызмет барасында пайда болатын қайталанатын сауда міндеттемелері үшін қолданады.
Шаруашылық жүргізуші субьект есеп саясатына сәйкес, әртүрлі аналитакалық есеп регистрлері-карточкалар, ведомостар, журналдар және т.б.қолдануына болады. Нақты қарастырылған аналитикалық есеп кәсіпорынның ағымдағы міндеттемелерге жүргізілетін ішкі бақылау жүйесін дұрыс бағалау тексерушілерге көмектеседі.
Қысқа мерзімді қарыздардың алынуы және қайтарылуына байланысты операциялар 3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар шотында жүреді. Бұл пассивтік шот болып табылады және оның қалдығы есеп беру кезеңінің қайтарылмаған қарызын көрсетеді. Субьект несиені алған жағдайда дебеттелетін шоттар:1040,1050,1060, ал кредиттелетін шот 3010.
Несенің қайтарылу жағдайында аталған 3010 шот дебеттеліп,
1040,1050,1060 шоттары кредиттеледі. Қысқа мерзімді қарыздардың аналитикалық есебі қарыздарды берген банктердің түрлері бойынша жүргізіледі. Аудиторға мыналарды тексеру керек:
1) қарыз үшін төленген пайыздардың дұрыстығын және оларды кезеңдік шығыстарға дұрыс апарылатындығын;
2) 3010 шот бойынша №4 журнал-ордер, баланстағы синтетикалық және аналитикалық есептің дұрыстығын;
3) Ұзақ мерзімді міндеттемелердің ағымдағы бөлігі деген бабының көрсеткіштері баланстағы Қысқа мерзімді міндеттемелербөліміне кіргізілуін тексеру;
4) осы бап бойынша қарыздардың қайтару мерзімінің орындалуын, көрсетілген сомалардың нақтылығын тексеру;
5) Овердрафт бабы бойынша көрсеткіштердің дұрыс анықталуын және уақтылы төленбеген банк қарыздары бөлек есептелінуі керектігін;
6) 3010 шотының аналитикалық есебінің мәліметтерін тексеру;
7) вексельге коммерциялық несие және қарыздық міндеттемелерге жататын серіктестік несие түрінде ұсынылған банк мекемелерінен алынған қысқа мерзімді қарыздардың есептесуінің жағдайын тексеру;
8) шығарылған облигацияларды қайтару және үйлестіріп тарату, вексельдердің берілуі және төленуі, қызметкерлер үшін алынған заемдарды және т.б.байланысты операциялар 3050 Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер шотымен тексеріледі [4,60б.].
Жүргізілген тексерулердің нәтижесі кәсіпорында қысқа мерзімді қарыздардың аналиткалық есебінің жүргізілмейтінін немесе оның нашар ұйымдастырылғанын көрсетеді. Сол себепті жұмыс уақытын үнемдеу мақсатында аудиторға - банкілік және банк мекемелерінен тыс қарыздар бойынша пайыздардың есептелуінің дұрыстығы дер кезінде әрқашанда тексеріле бермейді. Осыған ұқсас жағдайларға байланысты аудиторға негізгі белгілері бойынша барлық несиелік шараларды топтастырып, содан кейін банк қарыздары бойынша пайыздардың есептелуінің дұрыстығы және олардың кәсіпорын балансында дұрыс көрсетілуін тексеру керек.
Ұзақ мерзімді міндеттемелер - есеп беру мерзімінен кейінгі жыл ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы (өтелуі) жоспарланбайтын кәсіпорынның міндеттемелері.
Төленуге тиісті шоттар тауарды жөнелтушіге, қызмет көрсетушіге кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері болып табылады. Олардың сомасы, әдетте, аналитикалық есеп регистрлерінде тіркелген төленуге тиісті шоттармен дәлелденеді.
Кейбір жағдайларда кредиторлық борышты қамтамасыз ету мақсатында кредиторға вексель берілуі мүмкін. Қысқа мерзімді төленуге тиісті вексельдер деп заңнамалық нысанда бекітілген бір тараптың (эмитент, вексель берушінің) екінші тарапқа (вексельді ұстаушыға) берген шартсыз жазбаша борыштық ақшалай міндеттемесі. Төленуге тиісті вексель пайыздық және пайыздық емес болуы мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық ставка көрсетіледі. Бұл ставка бекітілген пайыздық ставка деп аталады. Пайызсыз вексельдерде нақты пайыз көрсетілмейді, оның орнына жанама түрде шынайы пайыздық ставка немесе пайыздық кіріс деп аталатын пайыз нормасы көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерге мыналар жатады:
- банктердің ұзақ мерзімді қарыздар
- банктен тыс ұзақ мерзімдік қарыздар
- мерзімі шегерілген корпоративтіқ табыс салығы.
Банктердің және банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді қарыздары 1жылдан астам мерзімге, әдепте, жаңа техниканы енгізу шығындарына, өндірісті кеңейтуге,оны қайта құруға, қымбат бағалы жабдықты алуға және басқа мақсатты бағдарламаларға беріледі.
Қарыздарды алу және өтеу бойынша операциялардың арнайы аудитін өткізу үшін келесі көрсетілген шоттар. 3010 Қасқа мерзімді банк қарыздары, және 3500 бөлімшенің Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер, 3050 Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер қолданылды.
Оларға Ұзақ мерзімді банктің қарыздар мен Қысқа мерзімді банктік қарыздар аралық шоттар 1040 - "Карт-шоттарындағы ақша қаражаты"; 1050 - "Сақтандыру шоттарындағы ақша қаражаты "; 1060 - "Басқа да ақша қаражаттар" және басқа шоттармен корреспонденцияда алынған қарыздар сомалары несие бойынша, ал дебет бойынша- ақша есебі жүргізілетін шоттармен корреспонденцияда өтелген қарыздар соммасы беріледі.
Қарыздарды беру мен өтеуге байланысты барлық мәселелер банк ережелерімен және қарыз алушы ұйым мен банк арасындағы несиелік шарттармен реттеледі. Бұл мақсат үшін несиелік шарт рәсімделеді, онда несиелеу обьектісі, қарыз беру мен қайтару мерзімдері пйыздық мөлшерлемелер, оларды төлеу тәртібі, тараптардың қарызды берумен өтеу жөніндегі міндеттемелерді, құқықтары мен жауапкершілігі, құжаттар тізбесі және оларды банкке ұсынудың мерзімділігі мен басқа жағдай көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерді тексерген де, аудитор бәрінен бұрын баланста көрсетілген, есепті кезеңнің басы соңындағы қалдықтың бас кітаптың жоғарыда аталған шоттарының журнал ордердің мәліметтеріне қарап сәйкестігін анықтауға тиіс.
Алайда мұны бірден жасауға болмайды, өйткені баланста синтетикалық шоттардың қалдықтары емес, аналитикалық есептің мәліметтері келтіріледе. Басқаша айтсақ, баланстың Қамтамасыз етілген қарыздар, Қамтамасыз етілмеген қарыздар және Ұйымдардың бір-біріне және еншілес ұйымдарға беретін қарыздары, бабтары аналитикалық есеп мәліметтер негізінде толтырылуы тиіс. Сондықтан аудитор синтетикалық есептің аналитикалыққа сәйкес болуына баса назар аударуына тиіс.
Атап айтатын жайт 4010, 4020, 4030 шоттары бойынша аналитикалық есеп мерзімінде өтелмеген қарыздар, оларды берген банк түрленрі бойынша: қарыз берушілер мен қарызды өтеу мерзімі бойынша иәліметтер банк көшірмелері мен расталуы тиіс. Қарыздарды банктер тиісті қамтамасыз етуге немесе кепілдікке және белгілі бір мақсаттарға беруге тиісті болғандықтан, Біріншіден кәсіпорын басшысын қамтамасыз ету құрамына кіруін немесе кепілдікті, екіншіден қарызды мақсатты пайдалану тексеру керек. Үшіншіден, олардан ынталандыруды толықтығы мен уақыттылығына ерекше назар аудару қажет. Бұл үшін банк көшірмелерін тексеру керек. Қайтару мерзімі бұзылғанда мұнын себебін анықтау талабы етіледі.
Басқа кәсіпорындармен ұйымдардан алынған ұзақ мерзімді қарыздарды тексергенде, аудитор қарыз берушілермен мәліметтерді салыстыру нәтижелерімен анықтауға тиісті, қайтарылмаған қарыздың қаржы қалдықтарының дұрыстығын айқындауға тиісті [5].
Аудитор бір мезгілде басқа кәсіпорындардан қарыз алудың негізділігімен эаңдылығында, сондай ақ оларды өтеудің толықтығымен мерзімділігін тексеруі тиіс.Сонымен қатар аудитор қарыз дәне алынған несие үшін пайыз төлеудің дұрыстығын тексеріп, сондай ақ кәсіпорынның өтелмеген қарыз қалдықтарымен бірге осы қарыз үшін банке тиесілі пайызды көрсету жайлы шешім қабылдағанын анықтауы тиіс. Пайыздар соммасы банктердің қарыздары жөніндегі пайыздарды төлеу бойынша, шығыстар есебінің тиісті шоттарымен бірге корреспонденциясында ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі шоттарышың кредиті бойынша көрсетіледі.
Тексеру кезінде аудитор берешек кәсіпорынға берілген вексельдермен қамтамасыз етілгенін, ұзақ мерзімді қарыздар шотынан есептен шығарылмайтынын, вексельдік операциялар есебі ережелеріне сәйкес ескерілетін назарда ұстауға тиіс.
Олардың кейбірін қарастырайық:
1) есепті кезең ішіндегі салықтық төлем міндеттемелер тәсілімен салықтық әсер есебі негізінде анықталады. Бұл тәсілде табыс салығы кіріс алу барысында заңды тұлға шеккен шығыс ретінде қарастырылады және табыс пайда болған кезеңге есептеледі;
2) есепті кезеңде пайда болған уақытша айырманың салықтық әсері салықтық төлемге кіргізіледі және бухгалтерлік баланста Кейінгіге қалдырылған салықтар бабы бойынша көрсетіледі;
3) бап бойынша кезең басы мен соңындағы қалдықтардың анықтығын айқындау үшін Бас кітаптың 4310 Кейінгіге қалтырылған корпорациялық табыс салығы шотынын және 5 журнал ордердің осы шотының мәліметтері мен салыстыруы керек
4) 4310 шот кредиті бойынша мыналар көрсетіледі
7710 Корпоративттк табыс салығы бойынша шығыстар шоты мен бірге корреспонденцияда болашақта төлеуге тиісті салықтар сомасы.
Дебет 7710 Кредит 4310 шотынын салықтық мөлшерлемесіне ұлғаюына байланысты түзету енгізу:: Дебет 5420 Негізгі құралдарды қайта бағалау резерві шоты Кредиті 4310 Кейінгіге қалтылылған корпоративтік табыс салығы шотының салықтық есептегі өсімінің артуы кезіндегі активтерді қайта бағалауға байланысты әлеуметтік салықтық әсер сомасы
5) 4310 шот дебеті бойынша мыналар көрсетіледі;
Уақытша айырмалардың пайда болуы мен жойылуы нәтижесінде төленуге тиісті немесе 3110 Төленетін корпоративтік табыс салығы және 7710 Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар шоттары мен бірге корреспонденцияда зиянды өтеу нәтижесінде есептке жатқызылатын салықтар сомасы
Салықтық мөлшерлемесінің 4310 шоты кредиті 7710 шотынын кемуіне байланысты түзету енгізу:: 5420 Негізгі құралдарды қайта бағалау резерві түсетін қосымша төленбеген капитал шоттары мен корреспондеция бухгалтерлік есептегі өсімнен салықтық есептесулердегі қайта бағалау сомасы [6].
1.2 Кәсіпорынның қысқа және ұзақ мерзімдегі міндеттемелер есебі
Міндеттеме - қарыз немесе міндеттеме, бір нәрсені белгілі бір жолмен қызмет етуі немесе орындау. Міндеттеме - өткен кезең жағдайларында пайда болған субъектінің қарызы және оларды реттеу экономикалық пайдасы бар ресурстардың субъектіден керуне әкеледі. Міндетті түрде қазіргі және болашақтағы міндеттемелерді ажырата білу керек.
Міндеттеме 3 белгісі бойынша анықталады:
1) Міндеттемені туғызған құбылыстың орын алған жері;
2) Міндеттемелерді реттеу тек активтерді ауыстыру немесе қызметті басқа субъектіге жеткзу жолымен жүргізілуі мүмкін;
3) Міндеттеме пікір таластырылмайтын болуы керек.
Осы анықтамаға сәйкес міндеттеме қабылданса, онда ол міндетті түрде бухгалтерлік кітапқа енгізілуі керек. Міндеттеменің сомасы бірге жүретін тәуекелге барлық болашақ төлемдерінің ағымдық құнымен есептелеуі керек (ақшалай емес активтер немесе қызметтердің ақшалай эквиваленті). Міндеттемеге негізгі пайыз бен сома кіреді.Міндеттемелерді реттеу әртүрлі әдістермен жүргізіліу мүмкін:
- ақша қаражаттарын төлеу;
- басқа активтерді беру;
- қызмет көрсету;
- бір міндеттемені екішісімен ауыстыру;
- міндеттемелерді капиталға ауыстыру.
Реттеудің басқа да бастарту немесе кредиторлармен өз құқығын шығару сияқты түрлі әдістері бар болуы мүмкін. Міндеттеменің пайда болуы болашақта ресурстың кетуін білдіреді, берілген міндеттеменің орындалу мерзімі субъектінің қаржы жағдайын дұрыс бағалау үшін маңызды. Активтермен ұқсатығына байланысты міндеттемелер ағымдық (қысқа мерзімді кердиторлық қарыз) және ұзақ мерзімді.
Ағымдық міндеттемелер субъектінің қызметіне әсер ете алады, ал ұзақ мерзімді әсер ете алмайды. Өйткені ағымдағы міндеттеме ағымдағы ресурсқа өз наразылығын көресете алады. Бұл наразылықтар ұзақ мерзімдіктен ерекшеленеді, өтеу уақыты бірнеше жылдарды құрауы мүмкін.
Мынадай жағдайларда міндеттемелер қысқа мерзімдік болып жіктелуі керек:
- оны субъектінің операциялық цикылының қалыпты жағдайымен өтеу көзделеді;
- есепті күннен бастап 12 ай аралығында ол өтеу уақытына жатқызылады.
Ағымдық міндеттемелерге келесілер кіреді:
1) Қысқа мерзімді және овердрафт;
2) Ұзақ мерзімдік несиенің ағымдық бөлігі, егер ол алынып тасталынбаса;
3) Кредиторлық қарыздар:
- төленетін шоттар мен векселдер;
- сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салық бойынша берешек;
- төленетін дивидент;
- негізгі шаруашылық серіктестік пен еншілес серіктестігі арасындағы берешек;
- АҚ қызметті тұлғаларға берешек;
- Басқа да кредиторлық қарыздар.
4) Төленуге есептелген шығыстар;
5) Болашақ кезең кірістері;
6) Күтілмеген жағдайларға байланысты есептелген төлем [7,44б.].
Төленетін шоттар - жабдықтаушылармен есеп айырысу шоты. Кәдімгі қызмет барасында пайдаболатын қайталанатын сауда міндеттемелері үшін қолданадды.
Берілген векселдердің негізгі қайнар көзі - банктік ссуда және тауар мен қызмет үшін төлем. Вексельдер кепілмен қамтамасыз етелген немесе қамтамасыз етілмеген болуы мүмкін. Вексель пайыздық немесе пайыздық емес болуы мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық қойылым вексель сомасынан бөлек көрсетіледі. Пайыздық емес вексельде дисконтты қалыптастыру жолымен пайыз алдын ала төленеді және онда нақты пайыздық немесе пайыздық кіріс деп аталатын нақты пайыз нормасы жанама түрінде көрсетіледі.
Атына байланыссыз барлық қарыз құралдары заемщиктерден тура несе жанама пайызды төлеуін талап етеді. Бұл уақытқа байланысты ақшаның құнсыздануына жол бермеу үшін жүргізіледі.Ұзақ мерзімдік міндіттеме бойынша кезеңдік пайызсомасы бұл - негізгі қарыз сомасы - пайыздық қойылым - уақыт = пайыз сомасы.
Белгіленген пайыздық қойылым - бұл қарыздың құжаттарда көрсетілген пайыз нормасы. Белгіленген пайыздық қойылым қарыздың негізгі сомасына төленетен пайыздық төлемдердің негізгі сомасын анықтайды. Пайыздық қойылым қаржы нарығында толығымен экономикалық жағдайынан және осы уақыт аралығында өзгереді және ол несиенің ұзақтығы да байланысты.
Нақты қарыз бойынша пайыздық қойылым - деп сондай уақыт мерзіміне алынған қаржыны заемға алу кезіндегі нақты пайыздық қойылыммен әйкес келеді. Нақты пайызды қойылым болашақта ақшалай қарыздарды төлеуде дисконттағы қолданылады. Заемщиктен алынған ақша қаражаттарының немесе ақша эквивалентінің сомасына нақты пайыздық қойылым қолданылады.
Қарыздың толық сомасы - бұл қарызды өтеу күнінде төленуі керек сома, осы күнде жүргізілуі тиіс әр қандай пайыздық төлемдерді алып тастағанда [8,309б.].
Пайыздық емес деген сөз мұндай типтегі векселге ең жақсы анықтама емес, өйткені бұндай векселдер шын мәнінде төлеуге жұмылдырады. Мұндай векселдердің номиналды құнының құрамына қарыз сомасы мен төлену мерзіміне бырыңғай соманы құрайтын осы қарызға байланысты пайыздар.
Қарыз алушы векселдің номиналды құнына емес, ал вексельдің номиналды сомасы мен пайызының айырмашылығына тең соманы алады. Алыну ақша қаражаты түрінде вексельде көрсетілген сома - бұл нақты пайыздық қойылымды қолданумен номиналды соманың дисконтталған құны. Ақша қаражатының дисконттық құны мен вексельдің номиналды құны арасындағы айырмашылықтың қалған сомасы пайыз болып табылады. Нақты пайыздық қойылым тәуекелділіктің нақты ұқсатушы деңгейімен құжаттарда қолданылатын нарықтық пайыздық қойылымға қарап анықталады. Нақты пайыздық қойылым вексельде көрсетілмейді, бірақ қысқа мерзімдік пайыздық емес векселдерге белгілі бір нақты шартпен пайыздық қойылым анықталуы керек[9].
Банктердің несиелерін есепке алу. Ұзақ мерзімді несиелерді беру. Қазақстан Республикасы Үлттық Банкі бекіткен ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Ұлттық Банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі.
Несие өтеу қабілеті болып кәсіпорынның борышты міндеттерін толығымен және уақытында есептесе алу қабілеті деп түсінеміз. Кәсіпорындарға кредит басымды түрде өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға, оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғары жаңа өнім түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызмет көрсетуге, халық үшін экспортқа тауар шығаруға бай-ланысты шаралар мен мақсатгарға беріледі. Артықшылықтар шартты міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ететін клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттерінде және шоттарында сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылык, төлену шарттарымен коммерциялық және келісім-шарт негізінде беріледі.Несие беру банктермен өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Ссуда банк арқылы бұрын берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда беріледі. Банк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға несие беру оған үлкен қауіп туғызатын болғандықтан,ондай кәсіпорындармен кредит қатынастарын орнату мәселесін қарау кезінде ерекше сақтықта болған жөн. Өзін-өзі ақтамайтын қызметін тоқтатпауы нақты бір аймақтың әлеуметтік және экономикалық мүқтаждықтарын қанагаттандырудың қажеттілігінен туындайтын кәсіпорындарға кредит беру мәселесі банктермен жергілікті немесе жоғары тұрған билік етуші мекемелердің өтініш-сұраулары егжей-тегжейлі зерделенгеннен кейін шешілуі керек. Өтініш-сұрауларда банк несиесін өтеудің нақты көздері керсетілуге тиісті.
Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және мақсатты бағыты, пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиенің шараның қысқаша сипаты және оны жүзеге асырудың экономика-лық тиімділігі дәлелденген жазбаша өтініш-сұраумен банкке барады. Өіініш-сұрауды банкке ссуда алу үшін алғашқы рет барған не-месе ссуданы оқтын-оқтын пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін несиеге өтініш жасаған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, сау-да мәмілесін жасау үшін несие алушы кәсіпорындар ұсынады [10].
Үзақ мерзімді несие берудің ерекшеліктері. Банктер несиені кәсіпорьшдарга күрделі қаржы бөлу үшін: қүрылыс, қайта қалпына келтіру және өнеркәсіптік және әлеуметтік-түрмыстық бағыттағы обьектілерді техникамен қайта жабдықтау; техника, жабдық, көлік саймандарын, ғимараттар және қүрылыстар алуға; бірлескен кәсіпорындар қүруға; ғылыми-техникалық өнімдер және басқа да меншіктік обьектілер бойынша шығындар жасауға береді.
Жоспар бойынша жүзеге асырылу мерзіміне қарай әрбір үзақ мерзімге несиеленетін шаралар бойынша бекітілетін несие шарты, банк пен кәсіпорынның несие қатынасының негізі болып табылады. Қарыз алушы несие алу үшін, қысқа мерзімді несиені алуға қандай қүжат өткізсе, бүл жолы да сондай қүжатгарды үсынады. Әдетте кредит 5 жылдан аспайтын мерзімге өзін-өзі тез арада ақтайтын және өте тиімді шараларға беріледі.
Несие қүрылыс-монтаж жүмыстарының орындалуына, қондырғыға арналған құрал-жабдықтармен, тауарлы-материалдық қүндылықтардың сатылып алынуына қарай беріледі.
Ұзақ мерзімді несиені өтеудің мерзімділігі мен нақты мерзімі, қарыз алушы мен банктің, қарыз алушының қаражат күйін, төлем жасау қабілеттілігін, шығынның ақталуын, несиенің тәуелділігін со-ндай-ақ кредит қорларының айналымдылығын тездетудің қажетгілігін, басқа да жинақталған жагдайларды негізге ала отырып жасалган келісімі бойынша анықталады.
Ұзақ мерзімге берілген несиелер жыл сайын 31 - желтоқсаннан кеішктірілмей мерзімді борыштық міндеттемелермен рәсімделеді, ал осы шараны несиелендіру тоқталғаннан кейін қарыз алушылардың міндеттемелерімен нақты өтеу мерзімдеріне рәсімделеді.
Несиені пайдаланғаны үшін пайыз мөлшері нарық жагдайына байланысты депозит салынған қаржы бойынша процентгің өзгеруі ресми жарияланған инфляция көрсеткіштеріне және басқа да себептерге байланысты өсу кему жағына қарай қайта қарау шартыменен, ретгеліп өзгермелі пайыз отыруға тиісті. Аталғандар несие шартында, мерзімді міндеттемеде және несие шарты мен мерзімді міндетгемелерді қайта рәсімдемей пайыз мөлшерін қайта қарау қүқығын банкке беру тапсырысында, сондай-ақ бүрын берілген кредиттер бойынша тапсырыста көзделеді. Пайыз мөлшеріне жасалған өзгерістер жөнінде банк қарыз алушыны жазбаша түрде хабардар етуге міндетті .
Жекелеген құрылыстар бойынша жаңа қүрылыс құрылыс мерзімінде есептелінген пайыздардың өндірілмеуі мүмкін, ал олардың сомасы осы қүрылысқа берілген несие бойынша жалпы қарыздарға қосылады және несиені қайтарудың бірінші төлемінде өтеледі.
Қарыз алушы басынан уақытша қаражат қиындығын өткізіп отырған жағдайда, банк оның қызметінің ерекшелігін есепке ала отырып, несие шартгарында келтірілген, несие бойынша өтелмеген төлемді бір жылға дейінгі мерзімге кейінге қалдыруды ұсына алады.
Банк баланс деректері бойынша және басқа да есеп беру үлгілері бойынша несие толық өтелгенге дейін қүрылыстың жүргізілу барысына сондай-ақ қарыз алушының жай-күйіне бақылау жүргізеді, ал қажет болған жағдайда өлшеп тексеру жолымен бақылауды жүзеге асырады. Қарыз алушы өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда, банк кредит шартында көзделген жазалау шараларын қолданады [11,240б.].
Ұзақ мерзімді несаелерді өтеу. Несиебойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері, тәртібі несие шаріында қарастырылады.
Әдетте қысқа мерзімді несиені өтеу қарыз алушының мерзімді міндеггемесінщ негізінде жүзеге асырылады. Сондай-ақ қарыз алушының төлем тапсырысы болмаса, банк өкімі қолданылуы мүмкін.
Қарыз алушылар несие бойынша қайтарылуы қамсыздандырылмаган қарыздарды және олар бойынша пайыздарды жуық уақытта өтеудің нақтылы келешегі жоқ болған жағдайда банк қарызының сомасын өзінің өкімі бойынша даусыз түрде кепілшінің шотынан оған алдын ала хабарламай-ақ өндіріп алады; сақтандыру ережелерімен айқындалған мерзімнің шегінде сақтандыру компаниясынан сақтандыру хабарламасын алады; шартта белгіленгеннен тәртіп бойынша, қарыз алушының кепілдікке салған мүлкінің қүнынан талабын қанағаттандырады; қарыз алушы-лардың шотына, басқа түлгаларға өздері банк пайдасына берген төлемдері бойынша талап қояды. Сонымен қатар банк қарыз алу-шының есеп айырысу шотынан несие шартында келісілген тұрақсыздық айыбын айыппүл, өсім ақысын өндіре алады [12].
Ипотека жағдайында кепілге салынған мүліктер кепілге берушінің немесе үшінші тұлганың иелігі мен пайдалануында қала-ды. Кепіілдікке заттық нысандарға ие обьектілерден басқа қүқықгар кен орындарын пайдалану және кен шығару, кәсіпорынға, қүрылысқа, ғимаратқа, қондырғыларға және т.б. жалгерлік қүқық және бағалы қағаздар акциялар, облигациялар, вексельдер және т.б.қабылдануы мүмкін.
Облигацияларды сатып-өткізу жолымен қарыз каржыларын тарту бойьшша операциялар. Облигация-оның иесінің ақша қаражатын салғанын куәландыратын және көзделген мерзім ішінде осы облигацияның номиналдық қүнын белгіленген процентімен шығару шартында өзгеше көзделмесе ұсташысына өтеп беру міндетгемесін растайтын қүнды қағаз.
Кәсіпорынның облигациялары ерікті шарттың негізінде таратылады, олар атаулы және үсынушыға арналған, пайыздық және пайыссыз мақсаты, еркін айналмалы, немесе айналым шеңбері шектелген болуы мүмкін.
Кәсіпорын облигацияларын шығарудың шарты заңдармен және кәсіпорындар мен мекемелердің жарғыларымен анықталады. Кәсіпорынның жаргылық капиталын қүру және толықтыру үшін облигация шығаруға рұқсат етілмейді.
3100 Салық бойынша міндеттемелер кіші бөлімі ұйымның салық төлеу жөніндегі міндеттемелерін есепке алуға арналған.
Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
3110 - Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы, мұнда төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы есепке алынады;
3120 - Жеке табыс салығы, мұнда жеке табыс салығын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3130 - Қосылған құн салығы, мұнда қосылған құн салығын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар есепке алынады;
3140 - Акциздер, мұнда акциздерді есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3150 - Әлеуметтік салық, мұнда әлеуметтік салықты есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3160 - Жер салығы, мұнда жер салығын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3170 - Көлік құралдары салығы, мұнда көлік құралдарына салық есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3180 - Мүлік салығы, мұнда мүлікке салық есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3190 - Өзге салықтар, мұнда алдағы топтарда көрсетілмеген өзге салықтарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады.
3200 Басқа міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер кіші бөлімі, салықты алып тастағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес төлеуге тиісті міндетті және ерікті төлемдерді есепке алуға арналған.
Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
3210 - Әлеуметтік сақтандыру бойынша міндеттемелер, мұнда әлеуметтік сақтандыру бойынша аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3220 - Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер, мұнда зейнетақы аударымдарын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3230 - Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер, мұнда басқа міндетті төлемдер, мысалы алымдар, мемлекеттік баждар, төлемдер бойынша аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3240 - Басқа ерікті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер, мұнда басқа ерікті төлемдер бойынша аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады [13,608б.].
Кейінге қалдырылган табыс салығының есебі. Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 4300 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы өзгешеліктер нәтижесінде пайда болған уақытша айырмашылықтар сомаларынан белгіленетін салық төлемдері туралы хабарлама мазмұндалады.
4300 шоты бойынша есепті ұйымдастырған кезде, мынаны ескеру керек: салық (жедел) есебінде жиынтық жылдық табыстан (негізгі құрал-жабдықтарды амортизациялау, негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу, процентгер және тағы басқалары бойынша) ұстап қалулар (жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы (үйлерді, ғимараттарды сату кезіндегі құнның, сондай-ақ ақша қүнсыздануына түзетулерді есепке ала отырып амортизациялауга жатпайтын алашақтардың өсуі; кәсіпкерлік қызметті шектеуге келісгені және кәсіпорынды жапқаны үшін тағы басқалары жөнінде хабарлама қалыптасады, бүл хабарлама салық салынатын табыс сомалары да және бюджетке төленуге тиісгі заңды түлғалардан алынатын табыс салығының сомалары туралы бухгалтерлік әрі салық есебі деррктері арасындағы алшақтыққа әкеп соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтер алшақты, сондай-ақ, құнды қағаздарды сатудан шегетін зияндардың пайда болуы жағдайында орын алады. Бір қүнды қағаздарды сатудан шеккен зияндар басқа бағалы қағаздарды сатудан түскен табыспен жабылатыны заңмен белгіленген.
Басқа қүнды қағаздар бойынша орнын толтыратын (өтелетін) табыс алынбаған жағдайда, құнды қағаздарды сатып-өткізуден шек-кен зиянды жабу кейінге қалдырылуы және бес жыл мерзім ішінде жабылуы мүмкін. Алайда бухгалтерлік есептің стандартгары зиянды оның пайда болған кезінен бастап тануды талап етеді.
Осының нәтижесінде уақытша және түрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділігі туындайды [14, 384б.].
Уақытша айырмашылықтар (немесе уақыт жағынан алшақтықтар) - бұл есепті кезең ішіндегі салық салынатын және бухгалтерлік та-быс арасындағы айырмашылықтар. Олардың туындау себептері мы-нада: жоғарыда атап көрсетілгеніндей салық салынатын табысқа жататын табыстар мен шығыстардың кейбір баптарының кезеңі олардың бухгалтерлік табысқа жататын кезеңімен сәйкес келмейді. Уақытша айырмашылықтар бір кезеңде туындайды және бүдан кейінгі есегпі бір немесе бірнеше кезеңдерде жойылады.
Тұрақты айырмашылықтар -- бүл ағымдағы есегггі кезеңде туын-дайтын және бүдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі мағлүмдамада көрініс табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Уақытша айырмашылықтардың салықтық тиімділігі - уақытша айырмашылықтардың туындауы нәтижесінде алдағы кезеңде төленуге немесе ағымдағы кезеңде ертерек төленуге тиісті салық төлемінің сомасы.
Есепті кезең ішіндегі салық төлемі міндеттемелер әдісімен салық тиімділігін есептеу негізінде белгіленеді. Бүл әдіс жағдайында та-быс салығы заңды түлғаның табыс алу барысында шеккен зияны ретінде қаралады және тиісті табыстар пайда болған кезеңде есептеледі Уақытша айырмашы-лықтардың есегтгі кезеңде туындаған салықтық тиімділігі салық төлеміне жатқызылады және есепте 4300 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады. Ол дебеттік немесе кредитгік, яғни не активті, не пассивті (дебеттік сальдосы болашақтағы салықтардың мерзімінен бұрын өтелуі, ал кредитгік сальдосы -- болашақтағы өтемақы жөніндегі міндет-гемені көрсетеді) болуы мүмкін.
Міндеттемелер әдісіне сәйкес кезең үшін салық төлеміне мыналар жатады: төленуге тиісті табыс салығы; ағымдағы кезеңде туын-дайтьш немесе жойылатын уақытаіа айырмашылықтардың салықтық тиімділігі; есеіггі кезеңнін басындагы мерзімі өткен салықты түзету.
Алдағы уақытта салық ставкаларын өзгерту туралы хабарлама болмаған жағдайда уақытша айырмашылықтардың салықтық тиімділігі есепті кезеңде қолданылған салық ставкасы бойынша белгіленеді.
Салық ставкаларының өзгеруіне байланысты мерзімі өткен салықтар сальдосы тиісінше түзетілуге тиіс [15,432б.].
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (27-бап) кәсіпкерлік қызметген шеккен зиянды болашақтағы кезеңдердің салық салы-натын табыс есебінен өтеу үшін бес жылга дейін мерзімге кейінге қалдыруға жол береді. Орын алган зиян оны есепке алу нәтижесінде салық төлемін азайту есебінен елеулі басымдықпен үнемдеуді алу-ды қамтамасыз етеді. Осындай үнемдеу таза табыс есебіне жатқызылатын есепті кезең өзгеріп түруы мүмкін [16].
Салық төлемдері бойынша үнемдеуді таза табыс (зиян) есебіне жатқызуды мына төмендегі жағдайларды қоспаганда, зиянды, есепке алу кезеңінде, жүзеге асырады.
1) Егер сақтық прициггі негізінде заңды түлғаның болашақта салық салынатын табысы осы зиянды өтеуге жеткілікті болатынына кәміл сенімі болса, салық төлемі бойынша үнем осы зиян орын алған кезең ішіндегі таза табыс (зиян) есебіне жатқызылады. Бұл орайда сенім кепілдігі қызметін зиянның себебі болған төтенше жағдайлар атқарады, ал өндірістің үзақ кезеңдер бойы тұрақты тиімділігі осы заңды тұлға болашақта да тиімді жұмыс атқаратқаратындығына негіз болды.
2) Салық төлемі бойынша үнем 4300 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шоты бойынша кредитгік сальдодан артып кетпейтін сома мөлшерінде зиянға жол берілген кезең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1 КӘСІПОРЫННЫҢ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Міндеттемелердің түсінігі, жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.2 Кәсіпорынның қысқа және ұзақ мерзімдегі міндеттемелер есебі ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
2 САЛЫҚ БОЙЫНША МІНДЕТТЕМЕЛЕРДІҢ ТАЛДАУЫ (Казпочта акционерлік қоғамының БҚО облыстық филиалының мысалында) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.1 Салық міндеттемесінің есебі мен талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.2 Жеке табыс салық есебі мен талдауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
2.3 КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының мысалында міндеттемелердің талдауы және аудиті ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... .
3 КӘСІПОРЫНДАҒЫ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІН ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
3.1 Салықтың міндеттемелерінің проблемалары және олардың әдістемелік негіздерін жетілдіру ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ..
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Бухалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылык жүргізуші ұйымдардың жане олардың құрылымдық бөлімшелерінің қызметін жедел басқарушы үшін, экономикалык жоспарлар жасап, оның орындалуын бақылау үшін қолданылады.
Бухгалтерлік есеп мәліметтері басқару жүйесінің негізі болып табылады. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы заңының талаптарына сәйкес ұйымның басшылары өз қажеттеріне сай келетін еспке алу жүйесін, бухгалтерлік есеп беруді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді.
Қазіргі кезеңде Салық жүйесінде мынадай проблемаларды шешу қажет:
- салық төлеушілерді есепке алуды жүзеге асыру және жеке шоттарын жүргізу кезіндегі мәселелер;
- салық есептілігін электрондық түрде берген және жеке шоттарға қашықтықтан қатынауды ұйымдастыру кезіндегі мәселелер;
- ҚҚС бойынша электрондық камералдық бақылауды жүзеге асыру кезіндегі мәселелер;
- Салық аудитін электронды бақылау (САЭБ) біріктірілген салықтық ақпараттық жүйенің (БСАЖ) мамандандырылған құраушының көмегімен салық тексерулерін жүргізу және тексеру рәсімдерін құжаттандыру кезіндегі мәселелер;
- Жұмыс істемейтін салық төлеушілердің банктік шоттарында ақшалай қорлардың қозғалысы туралы ақпаратты алу жөнінде екінші деңгейдегі банктермен жұмыс істеу кезінде автоматтандырылған өзара іс-әрекеттің болмауы болып табылады;
- Салықтық әкімшілік жүргізудің ақпараттық жүйелерін қолданудың тиімділілігіне теріс әсер ететін ақпараттық технологияларды ағымдағы пайдалану кезіндегі мәселелер;
- Салық жүйесінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес мәселесі;
- Салық органдарының салықтар мен төлемдер бойынша берешекті бюджетке өндіріп алу жөніндегі мәселелер;
- жалған кәсіпкерлік қызметін анықтап, тексеру кездеріндегі туындайтын мәселелер;
- Трансферттік бағаны қалыптастыру туралы заңнаманы сақтау жөніндегі бақылау жұмысының тиімділігін көтеру
Кәсіпорындар өзінің қызметі барысында меншікті капиталмен қатар қатыстырылған капиталды да қолданады. Бұл қатыстырылған капитал бухгалтерлік есепте міндеттемелер деп аталады. Міндеттеме - бұл бір тұлғаның (борышқор) нақты әрекетпен басқа тұлғаның (кредит беруші) пайдасын көздейтін істі орындау борышы немесе міндеті. Борышқордың нақты әрекетіне мыналар жатады: мүлікті беру, жұмысты орындау, ақша төлеу және басқалар, ал кредит беруші борышқорынан өз міндетін орындауын талап етуге құқылы.
Зерттеу жаңашылдығы. Міндеттемелердің бухгалтерлік есебі мен аудиті кәсіпорынды басқаруда үлкен рөл аткарады, өйткені оның кызметі, қаржылык жағдайы туралы толық ақпарат береді. Нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік есептің рөлі мен маңызы күшейе түсті.
Есепте орын алатын көрсеткіштер қаржы-шаруашылық кызметтің нәтижелерін талдау кезінде тек кәсіпорынның өзімен ғана емес, онымен тығыз серіктестік байланыста болатын жеткізушілер, тапсырысшылар, несие берушілер (банктер) және тағы басқалармен жүргізіледі.
Қазіргі уакытта есептің көрсеткіштерін салық және қаржы органдары, банктер пайдаланады, ал кәсіпорынмен жасалған келісім шарт бойынша тексеру кезінде -- аудиторлық фирмалар, кеңесшілер, заңгерлер, әсіресе жетекшілік пен басқарудың әртүрлі деңгейлерінде қаралатын даулы мәселелерді шешуде кәсіпорынның мүдделерін қорғауы қажет болған уақыттарда қолданады.
Бухгалтерлік есеп - белгілі бір шаруашылық жүргізуші субъект туралы қажылық ақпараттарды өлшеуді, өңдеуді және тапсыруды жүзеге асырушы жүйе. Бұл ақпараттар оларды пайдаланушыларға (тұтынушыларға) субъектінің шаруашылық қызметіне басқару жүргізудің альтернативтік вариантарын таңдау кезінде негізді шешім қабылдауға мүмкіндік береді.
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру комапаниялары, көлік және комерциялық ұйымдар мүлікті пайдалану, жұмыстар мен қызмет көрсетуді орындау, комерциялық операцияларды ақша қаражаттары инвестициялардың заңын жүргізу бойынша сан алуан келісім шарттық қатынастарға түседі. Қажетті ақпаратты алудағы мәмілеге қатысушылар арасындағы осы қатынастардың нақтылығын тексеру нәтижесінде тек тәуелсіз аудитор ғана дәлелдей алады.
Бухгалтерлік есеп өрісіндегі қаржы ресурстарын кәсіби басқару - қазіргі сандық талдау әдістерін пайдалана отырып, кәсіпорынның қаржылық - экономикалық жағдайына терең талдау жүргізудің басты проблемасы болып табылады.
Курстық жұмыстың зерттеу объектісі - Орал қаласында ораласқан КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының БҚО облыстық филиалының қаржы-шаруашылық қызметі болып табылады.
Курстық жұмысының мақсаты - зерттеу обьектісі ретінде алынған міндеттемелердің ұйымдастыру жүйесін жан-жақты қарастырып, талдап, оны жетілдіру жолдарын және нарықтық талаптарға сай жағдайға әкелу бағыттарын зерделеу болып табылады.
Курстық жұмыстың міндеттері:
- міндеттемелердің жалпы түсінігі мен олардың жіктелуін қарастыру;
- ұзақ және ағымдағы міндеттемелер есебінің мән-мағынасын ашу;
- корпоративтік және жеке табыс салығының жалпы сипаттамаларын ашып көрсету;
- КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының мысалында міндеттемелердің талдауы және аудитін қарастыру;
- салықтардың даму проблемалары және олардың әдістемелік негізін зерттеу;
Курстық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізіретінде ҚР нормативті-құқықтық актілері, КАЗПОЧТА акционерлік қоғамының бухгалтерлік және қаржылық есептемелері, оқу-әдістемелік әдебиеттер және отандық, шет елдік ғалымдардың еңбектері.
Курстық жұмыстың құрылымы: Курстық жұмыс кіріспе, үш бөлімнен және қорытынды мен қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1 КӘСІПОРЫННЫҢ МІНДЕТТЕМЕЛЕР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Міндеттемелердің түсінігі, жіктелуі
Қаржылық есеп берудің негізгі элементінің бірі-шаруашылық субьектіде қолданылатын міндеттемелер ретінде арнайы бақылау мен аудитте жиі кездесетін жағдайларды қарастырамыз. Бақылау-талдау қызметінің басқа аймақтары мен аспектілерінде қолданылатын арнайы бақылау мен аудитке келсек,ол осы кітаптың кейінгі бөлімдерінде қарастырылатын жекелеген нәтижелерді,жаңа іздестіру зерттеулерін талап етеді.
Міндеттемелер- бұл ұйымның осы есепті уақытында бар нақты берешегі оны өтеу үшін қарсы жақтың наразылығын қанағаттандыруда ресурсың жылыстауы түріндегі экономикалық пайданың кемуіне алып келеді.
Міндеттемелер - өткен мәмілелердің немесе өткен оқиғалардың нәтижелері болып табылады және қысқа мерзімді(ағымдағы)және ұзақ мерзімді болып бөлінеді.Міндеттемелер егер ұйымның қалыпты операциялық циклы кезінде төлеу балансынан кейін 12 ай ішінде жүргізіледі деп болжанса,ағымдағы мерзімді деп жіктелуі тиіс.Барлық басқа міндеттемелер ұзақ мерзімді деп жіктеледі. Шаруашылық субьекті есептеушінің қабылданған есеп саясаты мен қолданылатын нысанына қарай әртүрлі талдамалық есеп-карточкалары ,ведомостар журнал және т.б.регистрін қолдана алады.Жан-жақты ойластырылған жіне жақсы қойылған талдамалық есеп тексерушіге кәсіпорын міндеттемелері үшін ішкі бақылау жүйесі жағдайына дұрыс баға беруге көмектеседі. Ағымдағы міндеттемелерге банктің қысқа мерзімді қарыздары,шаруашылық субьектінің кредиторлық берешегі жатады. Банктің қысқа мерзімді қарыздары бір жылдан аса уақытқа қолданылатын нормативтік құжаттарға сәйкес беріледі, мысалы, жөнелтілген тауарлардың нақтылы құжат айналымы уақытына тең,бірақ 30 күннен аспайды. Қысқа мерзімді несиелерді алу және өтеумен байланысты есеп шоттық-несиелік операциялар 3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар және 4010-Ұзақ мерзімді банктік қарыздар шоттарында есепке лынады
Яғни бұл белгілі бір тұлғаның (борышкердің) басқа бір тұлғаның, яғни қарызгердің (кредитордың) пайдасына белгілі бір іс-әрекет жасау міндеттемесі: мәселен мүлікті беруі, жұмыс атқаруы, ақша төлеуі және басқалар, не болмаса белгілі бір іс-әрекеттен бас тарта тұруы [1,429б.].
Міндеттемелер кәсіпорында жасалынған әр түрлі келісімдердің нәтижесінде туындайды және алынған тауарлы-материалдық құндылықтар немесе пайдаланылған қызметтер үшін келешекте жасалынатын төлемдердің заңды негізі болып табылады.
Міндеттемелер төмендегі үш белгісі бойынша анықталады:
- кәсіпорында міндеттемені туындатушы оқиға орын алуға тиісті;
- міндеттеме тек активті немесе қызметтерді басқа кәсіпорынға аудару жолымен реттеледі;
- міндеттеме даусыз (анық) болуға тиісті.
Міндеттемелер өтелу мерзіміне байланысты екі түрге бөлінеді:
1) Ұзақ мерзімді міндеттемелер
2) Ағымдағы міндеттемелер [2,71б.].
3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар мен 4010 Ұзақ мерзімді банктік қарыздар шотының аналитикалық есебі. Қысқа мерзімді қарыздар коммерциялық несие векселі мен қарыздық міндеттемелердің серіктестіккредиті сипатына жиі көрінеді. Баланста алынған қысқа мерзімді қарыздардың дұрыс бейнелеуін тексере келе, аудитормынаны белгілеуі тиіс:
- қарыз қандай мақсатқа пайдаланылған, бұл мақсаттар несие алу келісімшарттарындағы шарттарға сәйкес пе?
- шаруашылық субьекті басшылығы қамтамасыздандыру құрамына немесе қарыз кепілдігіне енгенін;
- қарызды төлеу толықтығы мен өз уақыттылығы(банк көшірмелері бойынша)
- несиеге төленген пайыздың бекітілген келісімшартпен дұрыстығы;
- қарыз субьектілерінің алыну заңдылығымен негізділігі, сондай-ақ оларды өтеудің толықтығы мен өз уақыттылығы;
- жинақтамалы және талдамалы есептің 3010 Қысқа мерзімді банк қарыздары жазбасының №4журнал-ордер мен бухгалтерлік баланстағы жазбаларына сәйкестігі.
Бақылауды тиімді ұйымдастыру кредиторлар мен айырысу жағдайында және есеп айырысу тәртібіне,тапсырылған сұрыпталым мен сапада өнім жеткізу бойынша міндететмелерді орындауға төлем тәртібін сақтау жауапкершілігін көтеруге және соңында шаруашылық субьектінің қаржылық жағдайын жақсартуға қабілеттілікті бекітуге көмектеседі.
Аудитордың субьектінің кредиторлық берешегін тексерген кездегі басты мақсаты-оның баланста бейнеленген көлемінің нақтылығы мен дәлдігін белгілеу болып табылады.Ол үшін оған баланстық мәліметтерде жазғандарды Бас кітаппен, журнал-ордермен, ведомостылармен және басқа да есептік регистрлермен салыстыру қажет. Бухгалтерлік баланстың Қысқа мерзімді міндеттемелер бөлімінде Ұзақ мерзімді қарыздардың ағымдағы бөлімі бабы келтірілген. Аудитор оны тексерген кезде ұзақ мерзімді несие талдамалық есебінің мәліметтеріні бойынша қарыздарды төлеу уақыты мен осы бап бойынша негізділігін көрсетеді.
Қысқа мерзімді міндеттемелересепті кезең (бір жыл) ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылады деп күтілетін ағымдағы міндеттемелер болып табылады.
Оларға мыналар жатады:
- қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;
- ұзақ мерзімді несиелердің ағымдағы бөлігі;
- кредиторлық борыштар:
- төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
- сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салық міндеттемелері;
- төленуге тиісті дивидендтер;
- негізгі шаруашылық серіктестігі мен оның еншілес серіктестіктері арасындағы борыштар;
- акционерлік қоғамның лауазымды тұлғаларына борыштары;
- өзге де кредиторлық борыштар;
- төленуге тиісті есептелінген шығыстар;
- алдағы кезең табыстары;
- күтпеген жағдайлар бойынша есептелінген төлемдер.
Қысқа мерзімді міндеттемелерге келесілер кіреді:
- қысқа мерзімді несиелер және овердрафт;
- ұзақ мерзімді несиенің ағымдағы бөлігі;
- кредиторлық қарыздар:
- төленуге тиісті шоттар мен вексельдер;
- сатып алушылардан және тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салық бойынша қарыздар;
- төленуге дивидендтер;
- негізгі шаруашылық серіктестікпен оның еншілес серіктестері арасындағы қарыз;
- акционерлік қоғамның қызметкер тұлғаларының қарызы;
- басқа да кредиторлық қарыздар.
- төленуге тиісті есептелген шығындар;
- алдағы кезең табыстары;
- көрілмейтін жағдайлар бойынша есептелген төлемдер [3,277б.].
Төленетін шоттар - жабдықтаушылармен есеп айырысу шоты. Кәдімгі қызмет барасында пайда болатын қайталанатын сауда міндеттемелері үшін қолданады.
Шаруашылық жүргізуші субьект есеп саясатына сәйкес, әртүрлі аналитакалық есеп регистрлері-карточкалар, ведомостар, журналдар және т.б.қолдануына болады. Нақты қарастырылған аналитикалық есеп кәсіпорынның ағымдағы міндеттемелерге жүргізілетін ішкі бақылау жүйесін дұрыс бағалау тексерушілерге көмектеседі.
Қысқа мерзімді қарыздардың алынуы және қайтарылуына байланысты операциялар 3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар шотында жүреді. Бұл пассивтік шот болып табылады және оның қалдығы есеп беру кезеңінің қайтарылмаған қарызын көрсетеді. Субьект несиені алған жағдайда дебеттелетін шоттар:1040,1050,1060, ал кредиттелетін шот 3010.
Несенің қайтарылу жағдайында аталған 3010 шот дебеттеліп,
1040,1050,1060 шоттары кредиттеледі. Қысқа мерзімді қарыздардың аналитикалық есебі қарыздарды берген банктердің түрлері бойынша жүргізіледі. Аудиторға мыналарды тексеру керек:
1) қарыз үшін төленген пайыздардың дұрыстығын және оларды кезеңдік шығыстарға дұрыс апарылатындығын;
2) 3010 шот бойынша №4 журнал-ордер, баланстағы синтетикалық және аналитикалық есептің дұрыстығын;
3) Ұзақ мерзімді міндеттемелердің ағымдағы бөлігі деген бабының көрсеткіштері баланстағы Қысқа мерзімді міндеттемелербөліміне кіргізілуін тексеру;
4) осы бап бойынша қарыздардың қайтару мерзімінің орындалуын, көрсетілген сомалардың нақтылығын тексеру;
5) Овердрафт бабы бойынша көрсеткіштердің дұрыс анықталуын және уақтылы төленбеген банк қарыздары бөлек есептелінуі керектігін;
6) 3010 шотының аналитикалық есебінің мәліметтерін тексеру;
7) вексельге коммерциялық несие және қарыздық міндеттемелерге жататын серіктестік несие түрінде ұсынылған банк мекемелерінен алынған қысқа мерзімді қарыздардың есептесуінің жағдайын тексеру;
8) шығарылған облигацияларды қайтару және үйлестіріп тарату, вексельдердің берілуі және төленуі, қызметкерлер үшін алынған заемдарды және т.б.байланысты операциялар 3050 Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер шотымен тексеріледі [4,60б.].
Жүргізілген тексерулердің нәтижесі кәсіпорында қысқа мерзімді қарыздардың аналиткалық есебінің жүргізілмейтінін немесе оның нашар ұйымдастырылғанын көрсетеді. Сол себепті жұмыс уақытын үнемдеу мақсатында аудиторға - банкілік және банк мекемелерінен тыс қарыздар бойынша пайыздардың есептелуінің дұрыстығы дер кезінде әрқашанда тексеріле бермейді. Осыған ұқсас жағдайларға байланысты аудиторға негізгі белгілері бойынша барлық несиелік шараларды топтастырып, содан кейін банк қарыздары бойынша пайыздардың есептелуінің дұрыстығы және олардың кәсіпорын балансында дұрыс көрсетілуін тексеру керек.
Ұзақ мерзімді міндеттемелер - есеп беру мерзімінен кейінгі жыл ішінде немесе белгілі бір операциялық цикл ішінде қайтарылуы (өтелуі) жоспарланбайтын кәсіпорынның міндеттемелері.
Төленуге тиісті шоттар тауарды жөнелтушіге, қызмет көрсетушіге кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелері болып табылады. Олардың сомасы, әдетте, аналитикалық есеп регистрлерінде тіркелген төленуге тиісті шоттармен дәлелденеді.
Кейбір жағдайларда кредиторлық борышты қамтамасыз ету мақсатында кредиторға вексель берілуі мүмкін. Қысқа мерзімді төленуге тиісті вексельдер деп заңнамалық нысанда бекітілген бір тараптың (эмитент, вексель берушінің) екінші тарапқа (вексельді ұстаушыға) берген шартсыз жазбаша борыштық ақшалай міндеттемесі. Төленуге тиісті вексель пайыздық және пайыздық емес болуы мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық ставка көрсетіледі. Бұл ставка бекітілген пайыздық ставка деп аталады. Пайызсыз вексельдерде нақты пайыз көрсетілмейді, оның орнына жанама түрде шынайы пайыздық ставка немесе пайыздық кіріс деп аталатын пайыз нормасы көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерге мыналар жатады:
- банктердің ұзақ мерзімді қарыздар
- банктен тыс ұзақ мерзімдік қарыздар
- мерзімі шегерілген корпоративтіқ табыс салығы.
Банктердің және банктен тыс мекемелердің ұзақ мерзімді қарыздары 1жылдан астам мерзімге, әдепте, жаңа техниканы енгізу шығындарына, өндірісті кеңейтуге,оны қайта құруға, қымбат бағалы жабдықты алуға және басқа мақсатты бағдарламаларға беріледі.
Қарыздарды алу және өтеу бойынша операциялардың арнайы аудитін өткізу үшін келесі көрсетілген шоттар. 3010 Қасқа мерзімді банк қарыздары, және 3500 бөлімшенің Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер, 3050 Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер қолданылды.
Оларға Ұзақ мерзімді банктің қарыздар мен Қысқа мерзімді банктік қарыздар аралық шоттар 1040 - "Карт-шоттарындағы ақша қаражаты"; 1050 - "Сақтандыру шоттарындағы ақша қаражаты "; 1060 - "Басқа да ақша қаражаттар" және басқа шоттармен корреспонденцияда алынған қарыздар сомалары несие бойынша, ал дебет бойынша- ақша есебі жүргізілетін шоттармен корреспонденцияда өтелген қарыздар соммасы беріледі.
Қарыздарды беру мен өтеуге байланысты барлық мәселелер банк ережелерімен және қарыз алушы ұйым мен банк арасындағы несиелік шарттармен реттеледі. Бұл мақсат үшін несиелік шарт рәсімделеді, онда несиелеу обьектісі, қарыз беру мен қайтару мерзімдері пйыздық мөлшерлемелер, оларды төлеу тәртібі, тараптардың қарызды берумен өтеу жөніндегі міндеттемелерді, құқықтары мен жауапкершілігі, құжаттар тізбесі және оларды банкке ұсынудың мерзімділігі мен басқа жағдай көрсетіледі.
Ұзақ мерзімді міндеттемелерді тексерген де, аудитор бәрінен бұрын баланста көрсетілген, есепті кезеңнің басы соңындағы қалдықтың бас кітаптың жоғарыда аталған шоттарының журнал ордердің мәліметтеріне қарап сәйкестігін анықтауға тиіс.
Алайда мұны бірден жасауға болмайды, өйткені баланста синтетикалық шоттардың қалдықтары емес, аналитикалық есептің мәліметтері келтіріледе. Басқаша айтсақ, баланстың Қамтамасыз етілген қарыздар, Қамтамасыз етілмеген қарыздар және Ұйымдардың бір-біріне және еншілес ұйымдарға беретін қарыздары, бабтары аналитикалық есеп мәліметтер негізінде толтырылуы тиіс. Сондықтан аудитор синтетикалық есептің аналитикалыққа сәйкес болуына баса назар аударуына тиіс.
Атап айтатын жайт 4010, 4020, 4030 шоттары бойынша аналитикалық есеп мерзімінде өтелмеген қарыздар, оларды берген банк түрленрі бойынша: қарыз берушілер мен қарызды өтеу мерзімі бойынша иәліметтер банк көшірмелері мен расталуы тиіс. Қарыздарды банктер тиісті қамтамасыз етуге немесе кепілдікке және белгілі бір мақсаттарға беруге тиісті болғандықтан, Біріншіден кәсіпорын басшысын қамтамасыз ету құрамына кіруін немесе кепілдікті, екіншіден қарызды мақсатты пайдалану тексеру керек. Үшіншіден, олардан ынталандыруды толықтығы мен уақыттылығына ерекше назар аудару қажет. Бұл үшін банк көшірмелерін тексеру керек. Қайтару мерзімі бұзылғанда мұнын себебін анықтау талабы етіледі.
Басқа кәсіпорындармен ұйымдардан алынған ұзақ мерзімді қарыздарды тексергенде, аудитор қарыз берушілермен мәліметтерді салыстыру нәтижелерімен анықтауға тиісті, қайтарылмаған қарыздың қаржы қалдықтарының дұрыстығын айқындауға тиісті [5].
Аудитор бір мезгілде басқа кәсіпорындардан қарыз алудың негізділігімен эаңдылығында, сондай ақ оларды өтеудің толықтығымен мерзімділігін тексеруі тиіс.Сонымен қатар аудитор қарыз дәне алынған несие үшін пайыз төлеудің дұрыстығын тексеріп, сондай ақ кәсіпорынның өтелмеген қарыз қалдықтарымен бірге осы қарыз үшін банке тиесілі пайызды көрсету жайлы шешім қабылдағанын анықтауы тиіс. Пайыздар соммасы банктердің қарыздары жөніндегі пайыздарды төлеу бойынша, шығыстар есебінің тиісті шоттарымен бірге корреспонденциясында ұзақ мерзімді міндеттемелер есебі шоттарышың кредиті бойынша көрсетіледі.
Тексеру кезінде аудитор берешек кәсіпорынға берілген вексельдермен қамтамасыз етілгенін, ұзақ мерзімді қарыздар шотынан есептен шығарылмайтынын, вексельдік операциялар есебі ережелеріне сәйкес ескерілетін назарда ұстауға тиіс.
Олардың кейбірін қарастырайық:
1) есепті кезең ішіндегі салықтық төлем міндеттемелер тәсілімен салықтық әсер есебі негізінде анықталады. Бұл тәсілде табыс салығы кіріс алу барысында заңды тұлға шеккен шығыс ретінде қарастырылады және табыс пайда болған кезеңге есептеледі;
2) есепті кезеңде пайда болған уақытша айырманың салықтық әсері салықтық төлемге кіргізіледі және бухгалтерлік баланста Кейінгіге қалдырылған салықтар бабы бойынша көрсетіледі;
3) бап бойынша кезең басы мен соңындағы қалдықтардың анықтығын айқындау үшін Бас кітаптың 4310 Кейінгіге қалтырылған корпорациялық табыс салығы шотынын және 5 журнал ордердің осы шотының мәліметтері мен салыстыруы керек
4) 4310 шот кредиті бойынша мыналар көрсетіледі
7710 Корпоративттк табыс салығы бойынша шығыстар шоты мен бірге корреспонденцияда болашақта төлеуге тиісті салықтар сомасы.
Дебет 7710 Кредит 4310 шотынын салықтық мөлшерлемесіне ұлғаюына байланысты түзету енгізу:: Дебет 5420 Негізгі құралдарды қайта бағалау резерві шоты Кредиті 4310 Кейінгіге қалтылылған корпоративтік табыс салығы шотының салықтық есептегі өсімінің артуы кезіндегі активтерді қайта бағалауға байланысты әлеуметтік салықтық әсер сомасы
5) 4310 шот дебеті бойынша мыналар көрсетіледі;
Уақытша айырмалардың пайда болуы мен жойылуы нәтижесінде төленуге тиісті немесе 3110 Төленетін корпоративтік табыс салығы және 7710 Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар шоттары мен бірге корреспонденцияда зиянды өтеу нәтижесінде есептке жатқызылатын салықтар сомасы
Салықтық мөлшерлемесінің 4310 шоты кредиті 7710 шотынын кемуіне байланысты түзету енгізу:: 5420 Негізгі құралдарды қайта бағалау резерві түсетін қосымша төленбеген капитал шоттары мен корреспондеция бухгалтерлік есептегі өсімнен салықтық есептесулердегі қайта бағалау сомасы [6].
1.2 Кәсіпорынның қысқа және ұзақ мерзімдегі міндеттемелер есебі
Міндеттеме - қарыз немесе міндеттеме, бір нәрсені белгілі бір жолмен қызмет етуі немесе орындау. Міндеттеме - өткен кезең жағдайларында пайда болған субъектінің қарызы және оларды реттеу экономикалық пайдасы бар ресурстардың субъектіден керуне әкеледі. Міндетті түрде қазіргі және болашақтағы міндеттемелерді ажырата білу керек.
Міндеттеме 3 белгісі бойынша анықталады:
1) Міндеттемені туғызған құбылыстың орын алған жері;
2) Міндеттемелерді реттеу тек активтерді ауыстыру немесе қызметті басқа субъектіге жеткзу жолымен жүргізілуі мүмкін;
3) Міндеттеме пікір таластырылмайтын болуы керек.
Осы анықтамаға сәйкес міндеттеме қабылданса, онда ол міндетті түрде бухгалтерлік кітапқа енгізілуі керек. Міндеттеменің сомасы бірге жүретін тәуекелге барлық болашақ төлемдерінің ағымдық құнымен есептелеуі керек (ақшалай емес активтер немесе қызметтердің ақшалай эквиваленті). Міндеттемеге негізгі пайыз бен сома кіреді.Міндеттемелерді реттеу әртүрлі әдістермен жүргізіліу мүмкін:
- ақша қаражаттарын төлеу;
- басқа активтерді беру;
- қызмет көрсету;
- бір міндеттемені екішісімен ауыстыру;
- міндеттемелерді капиталға ауыстыру.
Реттеудің басқа да бастарту немесе кредиторлармен өз құқығын шығару сияқты түрлі әдістері бар болуы мүмкін. Міндеттеменің пайда болуы болашақта ресурстың кетуін білдіреді, берілген міндеттеменің орындалу мерзімі субъектінің қаржы жағдайын дұрыс бағалау үшін маңызды. Активтермен ұқсатығына байланысты міндеттемелер ағымдық (қысқа мерзімді кердиторлық қарыз) және ұзақ мерзімді.
Ағымдық міндеттемелер субъектінің қызметіне әсер ете алады, ал ұзақ мерзімді әсер ете алмайды. Өйткені ағымдағы міндеттеме ағымдағы ресурсқа өз наразылығын көресете алады. Бұл наразылықтар ұзақ мерзімдіктен ерекшеленеді, өтеу уақыты бірнеше жылдарды құрауы мүмкін.
Мынадай жағдайларда міндеттемелер қысқа мерзімдік болып жіктелуі керек:
- оны субъектінің операциялық цикылының қалыпты жағдайымен өтеу көзделеді;
- есепті күннен бастап 12 ай аралығында ол өтеу уақытына жатқызылады.
Ағымдық міндеттемелерге келесілер кіреді:
1) Қысқа мерзімді және овердрафт;
2) Ұзақ мерзімдік несиенің ағымдық бөлігі, егер ол алынып тасталынбаса;
3) Кредиторлық қарыздар:
- төленетін шоттар мен векселдер;
- сатып алушылар мен тапсырыс берушілерден алынған аванстар;
- салық бойынша берешек;
- төленетін дивидент;
- негізгі шаруашылық серіктестік пен еншілес серіктестігі арасындағы берешек;
- АҚ қызметті тұлғаларға берешек;
- Басқа да кредиторлық қарыздар.
4) Төленуге есептелген шығыстар;
5) Болашақ кезең кірістері;
6) Күтілмеген жағдайларға байланысты есептелген төлем [7,44б.].
Төленетін шоттар - жабдықтаушылармен есеп айырысу шоты. Кәдімгі қызмет барасында пайдаболатын қайталанатын сауда міндеттемелері үшін қолданадды.
Берілген векселдердің негізгі қайнар көзі - банктік ссуда және тауар мен қызмет үшін төлем. Вексельдер кепілмен қамтамасыз етелген немесе қамтамасыз етілмеген болуы мүмкін. Вексель пайыздық немесе пайыздық емес болуы мүмкін. Пайыздық вексельде пайыздық қойылым вексель сомасынан бөлек көрсетіледі. Пайыздық емес вексельде дисконтты қалыптастыру жолымен пайыз алдын ала төленеді және онда нақты пайыздық немесе пайыздық кіріс деп аталатын нақты пайыз нормасы жанама түрінде көрсетіледі.
Атына байланыссыз барлық қарыз құралдары заемщиктерден тура несе жанама пайызды төлеуін талап етеді. Бұл уақытқа байланысты ақшаның құнсыздануына жол бермеу үшін жүргізіледі.Ұзақ мерзімдік міндіттеме бойынша кезеңдік пайызсомасы бұл - негізгі қарыз сомасы - пайыздық қойылым - уақыт = пайыз сомасы.
Белгіленген пайыздық қойылым - бұл қарыздың құжаттарда көрсетілген пайыз нормасы. Белгіленген пайыздық қойылым қарыздың негізгі сомасына төленетен пайыздық төлемдердің негізгі сомасын анықтайды. Пайыздық қойылым қаржы нарығында толығымен экономикалық жағдайынан және осы уақыт аралығында өзгереді және ол несиенің ұзақтығы да байланысты.
Нақты қарыз бойынша пайыздық қойылым - деп сондай уақыт мерзіміне алынған қаржыны заемға алу кезіндегі нақты пайыздық қойылыммен әйкес келеді. Нақты пайызды қойылым болашақта ақшалай қарыздарды төлеуде дисконттағы қолданылады. Заемщиктен алынған ақша қаражаттарының немесе ақша эквивалентінің сомасына нақты пайыздық қойылым қолданылады.
Қарыздың толық сомасы - бұл қарызды өтеу күнінде төленуі керек сома, осы күнде жүргізілуі тиіс әр қандай пайыздық төлемдерді алып тастағанда [8,309б.].
Пайыздық емес деген сөз мұндай типтегі векселге ең жақсы анықтама емес, өйткені бұндай векселдер шын мәнінде төлеуге жұмылдырады. Мұндай векселдердің номиналды құнының құрамына қарыз сомасы мен төлену мерзіміне бырыңғай соманы құрайтын осы қарызға байланысты пайыздар.
Қарыз алушы векселдің номиналды құнына емес, ал вексельдің номиналды сомасы мен пайызының айырмашылығына тең соманы алады. Алыну ақша қаражаты түрінде вексельде көрсетілген сома - бұл нақты пайыздық қойылымды қолданумен номиналды соманың дисконтталған құны. Ақша қаражатының дисконттық құны мен вексельдің номиналды құны арасындағы айырмашылықтың қалған сомасы пайыз болып табылады. Нақты пайыздық қойылым тәуекелділіктің нақты ұқсатушы деңгейімен құжаттарда қолданылатын нарықтық пайыздық қойылымға қарап анықталады. Нақты пайыздық қойылым вексельде көрсетілмейді, бірақ қысқа мерзімдік пайыздық емес векселдерге белгілі бір нақты шартпен пайыздық қойылым анықталуы керек[9].
Банктердің несиелерін есепке алу. Ұзақ мерзімді несиелерді беру. Қазақстан Республикасы Үлттық Банкі бекіткен ұзақ мерзімді несиелендіруді ұйымдастыру ережелеріне сәйкес жүзеге асырылады.
Несие беру және оның операцияларын жүргізу лицензия берілген Ұлттық Банктің шешімімен айқындалған ресми статусы бар банктер арқылы жүзеге асырылады. Несие негізінен оны өтеу қабілеті бар кәсіпорындарға беріледі.
Несие өтеу қабілеті болып кәсіпорынның борышты міндеттерін толығымен және уақытында есептесе алу қабілеті деп түсінеміз. Кәсіпорындарға кредит басымды түрде өнеркәсіптің тиімділігін арттыруға, оның ғылыми-техникалық деңгейін көтеруге, тиімділігі жоғары жаңа өнім түрлерін шығаруға, ынталандыруға, халыққа түрлі қызмет көрсетуге, халық үшін экспортқа тауар шығаруға бай-ланысты шаралар мен мақсатгарға беріледі. Артықшылықтар шартты міндеттемелерінің орындалуын қамтамасыз ететін клиенттерге, өз қаржыларын осы банктің депозиттерінде және шоттарында сақтайтын банк акционерлеріне, кәсіпорындарға және ұйымдарға беріледі.
Несие мерзімділік, қайтарымдылык, төлену шарттарымен коммерциялық және келісім-шарт негізінде беріледі.Несие беру банктермен өздерінде бар несие қорларының көлемінде жүзеге асырылады. Ссуда банк арқылы бұрын берілген ссуда бойынша қайтару мерзімі өтіп кеткен қарыздары жоқ болған жағдайда беріледі. Банк мекемесі табысы төмен кәсіпорындарға несие беру оған үлкен қауіп туғызатын болғандықтан,ондай кәсіпорындармен кредит қатынастарын орнату мәселесін қарау кезінде ерекше сақтықта болған жөн. Өзін-өзі ақтамайтын қызметін тоқтатпауы нақты бір аймақтың әлеуметтік және экономикалық мүқтаждықтарын қанагаттандырудың қажеттілігінен туындайтын кәсіпорындарға кредит беру мәселесі банктермен жергілікті немесе жоғары тұрған билік етуші мекемелердің өтініш-сұраулары егжей-тегжейлі зерделенгеннен кейін шешілуі керек. Өтініш-сұрауларда банк несиесін өтеудің нақты көздері керсетілуге тиісті.
Кәсіпорын несие алу үшін несиенің сомасы және мақсатты бағыты, пайдалану мерзімі, өтеу мерзімі, сондай-ақ несиенің шараның қысқаша сипаты және оны жүзеге асырудың экономика-лық тиімділігі дәлелденген жазбаша өтініш-сұраумен банкке барады. Өіініш-сұрауды банкке ссуда алу үшін алғашқы рет барған не-месе ссуданы оқтын-оқтын пайдаланатын, тәуекелді қажет ететін несиеге өтініш жасаған, осы банкте есеп айырысу шоты жоқ, сау-да мәмілесін жасау үшін несие алушы кәсіпорындар ұсынады [10].
Үзақ мерзімді несие берудің ерекшеліктері. Банктер несиені кәсіпорьшдарга күрделі қаржы бөлу үшін: қүрылыс, қайта қалпына келтіру және өнеркәсіптік және әлеуметтік-түрмыстық бағыттағы обьектілерді техникамен қайта жабдықтау; техника, жабдық, көлік саймандарын, ғимараттар және қүрылыстар алуға; бірлескен кәсіпорындар қүруға; ғылыми-техникалық өнімдер және басқа да меншіктік обьектілер бойынша шығындар жасауға береді.
Жоспар бойынша жүзеге асырылу мерзіміне қарай әрбір үзақ мерзімге несиеленетін шаралар бойынша бекітілетін несие шарты, банк пен кәсіпорынның несие қатынасының негізі болып табылады. Қарыз алушы несие алу үшін, қысқа мерзімді несиені алуға қандай қүжат өткізсе, бүл жолы да сондай қүжатгарды үсынады. Әдетте кредит 5 жылдан аспайтын мерзімге өзін-өзі тез арада ақтайтын және өте тиімді шараларға беріледі.
Несие қүрылыс-монтаж жүмыстарының орындалуына, қондырғыға арналған құрал-жабдықтармен, тауарлы-материалдық қүндылықтардың сатылып алынуына қарай беріледі.
Ұзақ мерзімді несиені өтеудің мерзімділігі мен нақты мерзімі, қарыз алушы мен банктің, қарыз алушының қаражат күйін, төлем жасау қабілеттілігін, шығынның ақталуын, несиенің тәуелділігін со-ндай-ақ кредит қорларының айналымдылығын тездетудің қажетгілігін, басқа да жинақталған жагдайларды негізге ала отырып жасалган келісімі бойынша анықталады.
Ұзақ мерзімге берілген несиелер жыл сайын 31 - желтоқсаннан кеішктірілмей мерзімді борыштық міндеттемелермен рәсімделеді, ал осы шараны несиелендіру тоқталғаннан кейін қарыз алушылардың міндеттемелерімен нақты өтеу мерзімдеріне рәсімделеді.
Несиені пайдаланғаны үшін пайыз мөлшері нарық жагдайына байланысты депозит салынған қаржы бойынша процентгің өзгеруі ресми жарияланған инфляция көрсеткіштеріне және басқа да себептерге байланысты өсу кему жағына қарай қайта қарау шартыменен, ретгеліп өзгермелі пайыз отыруға тиісті. Аталғандар несие шартында, мерзімді міндеттемеде және несие шарты мен мерзімді міндетгемелерді қайта рәсімдемей пайыз мөлшерін қайта қарау қүқығын банкке беру тапсырысында, сондай-ақ бүрын берілген кредиттер бойынша тапсырыста көзделеді. Пайыз мөлшеріне жасалған өзгерістер жөнінде банк қарыз алушыны жазбаша түрде хабардар етуге міндетті .
Жекелеген құрылыстар бойынша жаңа қүрылыс құрылыс мерзімінде есептелінген пайыздардың өндірілмеуі мүмкін, ал олардың сомасы осы қүрылысқа берілген несие бойынша жалпы қарыздарға қосылады және несиені қайтарудың бірінші төлемінде өтеледі.
Қарыз алушы басынан уақытша қаражат қиындығын өткізіп отырған жағдайда, банк оның қызметінің ерекшелігін есепке ала отырып, несие шартгарында келтірілген, несие бойынша өтелмеген төлемді бір жылға дейінгі мерзімге кейінге қалдыруды ұсына алады.
Банк баланс деректері бойынша және басқа да есеп беру үлгілері бойынша несие толық өтелгенге дейін қүрылыстың жүргізілу барысына сондай-ақ қарыз алушының жай-күйіне бақылау жүргізеді, ал қажет болған жағдайда өлшеп тексеру жолымен бақылауды жүзеге асырады. Қарыз алушы өз міндеттемелерін орындамаған жағдайда, банк кредит шартында көзделген жазалау шараларын қолданады [11,240б.].
Ұзақ мерзімді несаелерді өтеу. Несиебойынша қарыздарды өтеудің әдістері және нақты мерзімдері, тәртібі несие шаріында қарастырылады.
Әдетте қысқа мерзімді несиені өтеу қарыз алушының мерзімді міндеггемесінщ негізінде жүзеге асырылады. Сондай-ақ қарыз алушының төлем тапсырысы болмаса, банк өкімі қолданылуы мүмкін.
Қарыз алушылар несие бойынша қайтарылуы қамсыздандырылмаган қарыздарды және олар бойынша пайыздарды жуық уақытта өтеудің нақтылы келешегі жоқ болған жағдайда банк қарызының сомасын өзінің өкімі бойынша даусыз түрде кепілшінің шотынан оған алдын ала хабарламай-ақ өндіріп алады; сақтандыру ережелерімен айқындалған мерзімнің шегінде сақтандыру компаниясынан сақтандыру хабарламасын алады; шартта белгіленгеннен тәртіп бойынша, қарыз алушының кепілдікке салған мүлкінің қүнынан талабын қанағаттандырады; қарыз алушы-лардың шотына, басқа түлгаларға өздері банк пайдасына берген төлемдері бойынша талап қояды. Сонымен қатар банк қарыз алу-шының есеп айырысу шотынан несие шартында келісілген тұрақсыздық айыбын айыппүл, өсім ақысын өндіре алады [12].
Ипотека жағдайында кепілге салынған мүліктер кепілге берушінің немесе үшінші тұлганың иелігі мен пайдалануында қала-ды. Кепіілдікке заттық нысандарға ие обьектілерден басқа қүқықгар кен орындарын пайдалану және кен шығару, кәсіпорынға, қүрылысқа, ғимаратқа, қондырғыларға және т.б. жалгерлік қүқық және бағалы қағаздар акциялар, облигациялар, вексельдер және т.б.қабылдануы мүмкін.
Облигацияларды сатып-өткізу жолымен қарыз каржыларын тарту бойьшша операциялар. Облигация-оның иесінің ақша қаражатын салғанын куәландыратын және көзделген мерзім ішінде осы облигацияның номиналдық қүнын белгіленген процентімен шығару шартында өзгеше көзделмесе ұсташысына өтеп беру міндетгемесін растайтын қүнды қағаз.
Кәсіпорынның облигациялары ерікті шарттың негізінде таратылады, олар атаулы және үсынушыға арналған, пайыздық және пайыссыз мақсаты, еркін айналмалы, немесе айналым шеңбері шектелген болуы мүмкін.
Кәсіпорын облигацияларын шығарудың шарты заңдармен және кәсіпорындар мен мекемелердің жарғыларымен анықталады. Кәсіпорынның жаргылық капиталын қүру және толықтыру үшін облигация шығаруға рұқсат етілмейді.
3100 Салық бойынша міндеттемелер кіші бөлімі ұйымның салық төлеу жөніндегі міндеттемелерін есепке алуға арналған.
Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
3110 - Төлеуге тиісті корпорациялық табыс салығы, мұнда төлеуге жататын корпорациялық табыс салығы есепке алынады;
3120 - Жеке табыс салығы, мұнда жеке табыс салығын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3130 - Қосылған құн салығы, мұнда қосылған құн салығын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар есепке алынады;
3140 - Акциздер, мұнда акциздерді есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3150 - Әлеуметтік салық, мұнда әлеуметтік салықты есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3160 - Жер салығы, мұнда жер салығын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3170 - Көлік құралдары салығы, мұнда көлік құралдарына салық есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3180 - Мүлік салығы, мұнда мүлікке салық есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3190 - Өзге салықтар, мұнда алдағы топтарда көрсетілмеген өзге салықтарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады.
3200 Басқа міндетті және ерікті төлемдер бойынша міндеттемелер кіші бөлімі, салықты алып тастағанда, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес төлеуге тиісті міндетті және ерікті төлемдерді есепке алуға арналған.
Осы кіші бөлім мынадай шоттардың топтарын қамтиды:
3210 - Әлеуметтік сақтандыру бойынша міндеттемелер, мұнда әлеуметтік сақтандыру бойынша аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3220 - Зейнетақы аударымдары бойынша міндеттемелер, мұнда зейнетақы аударымдарын есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3230 - Басқа міндетті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер, мұнда басқа міндетті төлемдер, мысалы алымдар, мемлекеттік баждар, төлемдер бойынша аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады;
3240 - Басқа ерікті төлемдер бойынша өзге міндеттемелер, мұнда басқа ерікті төлемдер бойынша аударымдарды есептеумен және төлеумен байланысты операциялар көрініс табады [13,608б.].
Кейінге қалдырылган табыс салығының есебі. Кейінге қалдырылған салықтың есебі үшін 4300 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шоты арналған. Бұл шотта бухгалтерлік және салық есебінің талаптарындағы өзгешеліктер нәтижесінде пайда болған уақытша айырмашылықтар сомаларынан белгіленетін салық төлемдері туралы хабарлама мазмұндалады.
4300 шоты бойынша есепті ұйымдастырған кезде, мынаны ескеру керек: салық (жедел) есебінде жиынтық жылдық табыстан (негізгі құрал-жабдықтарды амортизациялау, негізгі құрал-жабдықтарды жөндеу, процентгер және тағы басқалары бойынша) ұстап қалулар (жеңілдіктер) туралы, сондай-ақ табыстар туралы (үйлерді, ғимараттарды сату кезіндегі құнның, сондай-ақ ақша қүнсыздануына түзетулерді есепке ала отырып амортизациялауга жатпайтын алашақтардың өсуі; кәсіпкерлік қызметті шектеуге келісгені және кәсіпорынды жапқаны үшін тағы басқалары жөнінде хабарлама қалыптасады, бүл хабарлама салық салынатын табыс сомалары да және бюджетке төленуге тиісгі заңды түлғалардан алынатын табыс салығының сомалары туралы бухгалтерлік әрі салық есебі деррктері арасындағы алшақтыққа әкеп соғады.
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтер алшақты, сондай-ақ, құнды қағаздарды сатудан шегетін зияндардың пайда болуы жағдайында орын алады. Бір қүнды қағаздарды сатудан шеккен зияндар басқа бағалы қағаздарды сатудан түскен табыспен жабылатыны заңмен белгіленген.
Басқа қүнды қағаздар бойынша орнын толтыратын (өтелетін) табыс алынбаған жағдайда, құнды қағаздарды сатып-өткізуден шек-кен зиянды жабу кейінге қалдырылуы және бес жыл мерзім ішінде жабылуы мүмкін. Алайда бухгалтерлік есептің стандартгары зиянды оның пайда болған кезінен бастап тануды талап етеді.
Осының нәтижесінде уақытша және түрақты айырмашылықтар, сондай-ақ уақытша айырмашылықтардан салықтық тиімділігі туындайды [14, 384б.].
Уақытша айырмашылықтар (немесе уақыт жағынан алшақтықтар) - бұл есепті кезең ішіндегі салық салынатын және бухгалтерлік та-быс арасындағы айырмашылықтар. Олардың туындау себептері мы-нада: жоғарыда атап көрсетілгеніндей салық салынатын табысқа жататын табыстар мен шығыстардың кейбір баптарының кезеңі олардың бухгалтерлік табысқа жататын кезеңімен сәйкес келмейді. Уақытша айырмашылықтар бір кезеңде туындайды және бүдан кейінгі есегпі бір немесе бірнеше кезеңдерде жойылады.
Тұрақты айырмашылықтар -- бүл ағымдағы есегггі кезеңде туын-дайтын және бүдан кейінгі есепті кезеңдерде жойылмайтын (бухгалтерлік есеп деректері мен заңды тұлғалардан алынатын табыс салығы жөніндегі мағлүмдамада көрініс табатын деректер арасындағы айырмашылықтар) салық салынатын және бухгалтерлік табыстар арасындағы айырмашылықтар.
Уақытша айырмашылықтардың салықтық тиімділігі - уақытша айырмашылықтардың туындауы нәтижесінде алдағы кезеңде төленуге немесе ағымдағы кезеңде ертерек төленуге тиісті салық төлемінің сомасы.
Есепті кезең ішіндегі салық төлемі міндеттемелер әдісімен салық тиімділігін есептеу негізінде белгіленеді. Бүл әдіс жағдайында та-быс салығы заңды түлғаның табыс алу барысында шеккен зияны ретінде қаралады және тиісті табыстар пайда болған кезеңде есептеледі Уақытша айырмашы-лықтардың есегтгі кезеңде туындаған салықтық тиімділігі салық төлеміне жатқызылады және есепте 4300 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шотында көрініс табады. Ол дебеттік немесе кредитгік, яғни не активті, не пассивті (дебеттік сальдосы болашақтағы салықтардың мерзімінен бұрын өтелуі, ал кредитгік сальдосы -- болашақтағы өтемақы жөніндегі міндет-гемені көрсетеді) болуы мүмкін.
Міндеттемелер әдісіне сәйкес кезең үшін салық төлеміне мыналар жатады: төленуге тиісті табыс салығы; ағымдағы кезеңде туын-дайтьш немесе жойылатын уақытаіа айырмашылықтардың салықтық тиімділігі; есеіггі кезеңнін басындагы мерзімі өткен салықты түзету.
Алдағы уақытта салық ставкаларын өзгерту туралы хабарлама болмаған жағдайда уақытша айырмашылықтардың салықтық тиімділігі есепті кезеңде қолданылған салық ставкасы бойынша белгіленеді.
Салық ставкаларының өзгеруіне байланысты мерзімі өткен салықтар сальдосы тиісінше түзетілуге тиіс [15,432б.].
Қазақстан Республикасының Салық Кодексі (27-бап) кәсіпкерлік қызметген шеккен зиянды болашақтағы кезеңдердің салық салы-натын табыс есебінен өтеу үшін бес жылга дейін мерзімге кейінге қалдыруға жол береді. Орын алган зиян оны есепке алу нәтижесінде салық төлемін азайту есебінен елеулі басымдықпен үнемдеуді алу-ды қамтамасыз етеді. Осындай үнемдеу таза табыс есебіне жатқызылатын есепті кезең өзгеріп түруы мүмкін [16].
Салық төлемдері бойынша үнемдеуді таза табыс (зиян) есебіне жатқызуды мына төмендегі жағдайларды қоспаганда, зиянды, есепке алу кезеңінде, жүзеге асырады.
1) Егер сақтық прициггі негізінде заңды түлғаның болашақта салық салынатын табысы осы зиянды өтеуге жеткілікті болатынына кәміл сенімі болса, салық төлемі бойынша үнем осы зиян орын алған кезең ішіндегі таза табыс (зиян) есебіне жатқызылады. Бұл орайда сенім кепілдігі қызметін зиянның себебі болған төтенше жағдайлар атқарады, ал өндірістің үзақ кезеңдер бойы тұрақты тиімділігі осы заңды тұлға болашақта да тиімді жұмыс атқаратқаратындығына негіз болды.
2) Салық төлемі бойынша үнем 4300 "Кейінге қалдырылған табыс салығы" шоты бойынша кредитгік сальдодан артып кетпейтін сома мөлшерінде зиянға жол берілген кезең ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz